Մադրասի հայկական տպագրություն

Մադրասի հայկական տպագրություն, հիմնվել է Հնդկաստանում՝ 18-րդ դարի կեսերին՝ մեծ ներդրում ունենալով հայատառ տպագրության ծաղկման և տարածման գործում։

Մադրասի հայկական տպագրություն
Որոգայթ փառաց, Մադրաս, 1773
Տեսակ	տպարան
Երկիր	Չեննայ
Հիմնադրված	1700
Հիմնադիր	Շահամիր Շահամիրյան և Հարություն Շմավոնյան

18-րդ դարի 2-րդ կեսին հայկական տպագրությունը մուտք է գործել Հայաստան, Հնդկաստան ու Ռուսաստան։ 1771 թվականին Սիմեոն Երևանցի կաթողիկոսը Էջմիածնում հիմնել է տպարան, որտեղ 1772 թվականին լույս է տեսել նրա «Զբօսարան հոգեւոր» գրքույկը, որ Հայաստանի հողում կատարված անդրանիկ հրատարակությունն է։ Նույն ժամանակահատվածում հայկական տպագրությունը սկիզբ է առել նաև Հնդկաստանի Մադրաս քաղաքում։ Այստեղ հիմնադրվել են մի շարք հայկական տպարաններ։

Առաջին տպարանը

Մադրասի առաջին հայկական տպարանը հիմնադրել է Շահամիր Շահամիրյանը՝ 1772 թվականին։ Տպարանի հիմնադրումը կապված է 18-րդ դարի 2-րդ կեսին հնդկահայ գաղութում ծնունդ առած հայ ազատագրական գաղափարախոսության հետ, որը տարածում էր Մադրասի խմբակը։ Տպագրվել են հետևյալ գրքերը․

• «Այբբենարան» (1772)
• Մովսես Բաղրամյանի «Նոր տետրակ, որ կոչի յորդորակ» (1772)
• Շահամիր Շահամիրյանի «Գիրք անուանեալ Որոգայթ փառաց» (1773, կարծիքներ կան, որ այդ գիրքը տպագրվել է 1787-1989 թվականներին)
• Մեսրոպ Երեցի «Պատմութիւն Մնացորդաց Հայոց և Վրաց» (1775)
• «Թարգմանութիւն նամակի շնորհաց և պահպանութեան ի տեառնէ Եկատերինա Դշխոյն Ռուսաց առ ի Հայոցս» (1781)
• Հանուեի «Պատմագրութիւն վարուցն և գործոց Նադըր Շահ թագաւորին Պարսից» (1780, ըստ աղբյուրների՝ 1783)
• «Տետրակ, որ կոչի նշաւակ» (1783)։

Երկրորդ տպարանը

Մադրասի երկրորդ հայկական տպարանը հիմնադրել է շիրազեցի Հարություն քահանա Շմավոնյանը, որը 1789-1790 թվականներին երկու աննշան գրքույկ հրատարակելուց հետո տպագրել է հետևյալ գրքերը՝

• Թադեոս Սոգինյանցի «Տետրակ որ կոչի Ողբ Հայաստանեայց» (1791)
• Հովսեփ Արղությանի «Օրինակ հանդիսաւոր ծանուցման և ողբոց» (1792)
• Բաղդասար Դպիրի «Երկհատոր քերականություն» (1791)
• Հակոբ Ջուղայեցու «Գրքույկ երկրաչափական» (1792)
• Ներսես Շնորհալու «Գիրք որ կոչի Յիսուս Որդի», «Գիրք Պորփիւրի որ կոչի Ներածութիւն» (1793)
• ֆրանսիացի բնագետներ Բյուֆոնի և Բոմարի «Համառօտ պատմութիւն մեղուաց» (1796), «Գիրք անուանեալ Ղեկաւար մանկանց» (1797)
• Դավիթ Անհաղթի «Գիրք Սահմանաց» (1797)։

Հաջորդ դարի սկզբներին տպագրված աշխատություններն են․

• «Փոքրիկ բառագիր» (1803)
• «Անցք կամ գործք քառասուներեք, և քառասուն և չորս երրորդ ժողովոց Մադրասիս Հայոց» (1806)
• ֆրանսիացի գրող Մարմոնթելի «Բելիսարիոս» (1809)։

Հարություն քահանա Շմավոնյանի ամենամեծ երախտիքը և նրա տպարանի դարակազմիկ հրատարակությունը եղել է հայոց առաջին պարբերականը՝ «Ազդարարը»(1794-1796)։

19-րդ դարի սկզբներին Մադրասում գործել են ևս երկու հայկական տպարան, որոնցից մեկը (գոյատևել է երեք-չորս տարի) պատկանել է Սարգիս Ծատուր Աղավելյանին։ Այստեղ տպագրվել են հետևյալ գրքերը․

• «Նոր տետրակ այբուբենական» (1809)
• «Թանգարան բարեզարդ կամ Հաւաքումն զուարճալի և քաղցրալուր բարոյական պատմութեանց» (1809)
• Ներսես Շնորհալու «Ողբ Եդեսեայ քաղաքի» (1810)
• Հովհաննես Ջուղայեցու «Գիրք որ կոչի Սրբազնագործութիւն» (1812)։

Մադրասահայ գաղութի վերջին տպարանը Հակոբ և Հովսեփ Շամրյան եղբայրներինն է։ Առայժմ հայտնի են այս տպարանի երկու կարևոր հրատարակությունները՝

• ֆրանսիացի հեղինակ Ֆլորիանի «Նումայ Պոմպիլիոս» (1812) վեպը
• Վոլտերի «Ողբերգութիւն ի վերայ մահուան Յուլիոս Կեսարու» (1818) երկը։

Այնուհետև Մադրասը դադարում է հայ տպագրության և մշակույթի կենտրոն լինելուց՝ իր տեղը զիջելով Կալկաթային։

Ծանոթագրություններ

Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից  (հ․ 7, էջ 128)։