Վիքիպեդիա

Ճահիճն անտառում։ Աշուն

(Վերահղված է Ճահիճն անտառում: Աշունից)

«Ճահիճն անտառում։ Աշուն», ռուս նկարիչ Ֆեոդոր Վասիլևի (1850-1873) բնապատկեր, որը գրվել է 1872 թվականին (կամ 1873 թվականին)։ Պահվում է Սանկտ Պետերբուրգի Ռուսական պետական թանգարանում (ինվ Ж-4103): Նկարի չափը՝ 81 × 111,5 սմ է[1][2][3] (այլ տվյալներով ՝ 81 × 115,5 սմ[4])։ Օգտագործվում են նաև այլ անվանումներ՝ «Աշունը ճահճի վրա» [5], «Աշունն անտառում» [6] և «Աշնանային բնապատկեր» [7]։ Կտավի վրա պատկերված են անտառային ճահճի մոտ կանգնած ծառեր, որոնք ծածկված են աշնանային սաղարթով, որի ոսկե գույնը բոցավառվում է կապտակապարագույն երկնքի ֆոնի վրա[4][8]։

Ճահիճն անտառում։ Աշուն
Болото в лесу. Осень
տեսակբնապատկեր
նկարիչՖեոդոր Վասիլև
տարի1872 (կամ 1873)
բարձրություն81
լայնություն111.5
ստեղծման երկիրՌուսաստան
նյություղաներկ
գտնվում էՌուսական թանգարան
հավաքածուՌուսական թանգարան
քաղաքՍանկտ Պետերբուրգ
սեփականատերՌուսաստան
Ծանոթագրություններ

Վասիլևը «Ճահիճն անտառում։ Աշուն» կտավի վրա սկսել է աշխատել 1872 թվականին՝ Ղրիմում, որտեղ նա բուժվում էր տուբերկուլյոզից[9][10]։ Ըստ երևույթի, ստեղծագործության սյուժեում մեկտեղվել են են նկարչի նոստալգիկ հիշողությունները Հյուսիսային ճահիճների մասին, տպավորությունները Խարկովի մարզի անտառներից, ինչպես նաև Ղրիմի աշնանային տեսարանները[11]։ Նկարիչը մահացավ 1873 թվականի սեպտեմբերի 24-ին (հոկտեմբերի 6) Յալթայում՝ 23 տարեկան հասակում, որի պատճառով նկարը ավարտին չի հասցրվել[12]։

Արվեստաբան Դմիտրի Սարաբյանովի կարծիքով՝ «հիմնականում գունային սկզբով» կառուցված «Ճահիճն անտառում։ Աշուն» կտավը կարելի է համարել նկարչի գլուխգործոցներից մեկը[13]։ Արվեստաբան Նիկոլայ Նովոսպենսկին կարծում էր, որ այս նկարում Վասիլևը ցույց տվեց իրեն «որպես համարձակ նորարար, որն ակտիվորեն փնտրում է գեղանկարչության նոր միջոցներ և մեթոդներ, որոնք առաջ են նայում և կանխագուշակում այն ուղղությունը, որում կզարգանա կերպարվեստը»[14]։ Արվեստաբան Ֆաինա Մալցևայի խոսքով՝ «Ճահիճն անտառում։ Աշուն» անավարտ մնացած նկարը նկարչի ստեղծագործական ոգու անսպառ, կրքոտ էներգիայի կենդանի հետքն է, որը կարող էր ընդհատվել միայն ապաքինման փլուզված հույերից[15]։

Պատմություն խմբագրել

1863-1867 թվականներին Ֆյոդոր Վասիլևը սովորել է նկարիչների խրախուսման ընկերությ նկարչական դպրոցի երեկոյան դասարաններում։ Ուսման ավարտին նրա հետաքրքրությունների հիմնական շրջանը դարձավ բնանկարչությունը[16][17][18]։ 1868 թվականին «Հոտի Վերադարձը» (այժմ՝ Տրետյակովյան պատկերասրահ) նկարի համար Վասիլևը ստացել է նկարիչների խրախուսման ընկերության առաջին մրցանակը [17]։ 1868 թվականի ամռանը և աշնանը նկարիչ Իվան Շիշկինի հետ Վասիլևը մեկնեց Վալաաամ կղզի, որտեղ շատ էր աշխատում պլեներների վրա[16][17]։ 1870 թվականի ամռանը նա ճամփորդում էր Վոլգայով՝ նկարիչներ Իլյա Ռեպինի և Եվգենի Մակարովի հետ[16], այդ ուղևորության արդյունքում ստեղծել է «Տեսարան Վոլգայի վրա։ Բարկեր» (այժմ՝ Ռուսական պետական թանգարան) և մի շարք այլ ստեղծագործություններ[19]։

 
Լքված ջրաղաց (1871—1873, Տրետյակովյան պատկերասրահ)[20]

1871 թվականի սկզբին Վասիլևը գրել է «Ձնհալ» նկարը (այժմ՝ Տրետյակովյան պատկերասրահ), որը նույնպես նշվել է նկարիչների խրախուսման ընկերության առաջին մրցանակով[21][22]։ Նրա հեղինակային կրկնությունը, որն 1872 թվականին ուղարկվել է Լոնդոն միջազգային ցուցահանդեսի ժամանակ, արժանացել է քննադատների բարձր գնահատականին[23]։ «Ձնհալ»-ի վրա աշխատանքի ժամանակ Վասիլևը ուժեղ մրսել է։ Հիվանդությունը երկարատև բնույթ է կրել, և, ըստ երևույթին, հենց այն հրահրեց տուբերկուլյոզի սրացումը, որին նկարիչը ունեցել է ժառանգական նախահակում[24][19]։ Բուժման համար խորհուրդ է տրվել մեկնել հարավ, և Կոմս Պավել Ստրոգանովի հրավերով, 1871 թվականի մայիսին, Վասիլևը մեկնել Է Խարկովի նահանգ[25]։ Այնտեղ նա ապրել է մինչև հուլիս, իսկ հետո տեղափոխվել է ավելի հարավ՝ Ղրիմ[26][27]։

Գտնվելով հարավում՝ Վասիլևը կարոտում էր հյուսիսային բնապատկերները՝ նկարիչ Իվան Կրամսկուն ուղղված նամակում գրել է. « Օ ճահիճ, ճահի՛ճ։ Եթե Դուք իմանայիք, թե որքան ցավոտ է սեղմվում սիրտը ծանր կանխազգացողությունից։ Իսկ, եթե նորից չկարողանամ շնչել այդ ազատությա՞մբ, առավոտյան ծխացող ջրի վրա արթնացող այս կենարար ուժով։»[28][29]: Օգտագործելով իր նախկին տպավորությունները և պահպանված էտյուդները՝ Ղրիմում Վասիլևը շարունակում էր աշխատել «միջին-ռուսական բնության նկարների» վրա[27]։

 
Թաց մարգագետին (1872, Տրետյակովյան պատկերասրահ)[30]

Ըստ երևույթին, Վասիլևը «Ճահիճն անտառում։ Աշուն» նկարի վրա սկսել է աշխատել 1872 թվականին։ Ստեղծագործության սյուժեի մանրամասները նկարչի նամակներում բացակայում են, կա միայն հիշատակում 1872 թվականին նրա սկսած «Մեծ ճահիճ» նկարի մասին[9][10], ընդ որում, Վասիլևը պարզապես «Ճահիճ» է անվանել 1872 թվականին ավարտած «Թաց մարգագետին» կտավը (այժմ՝ Տրետյակովյան պատկերասրահ)[31]։ Վասիլևը «Ճահիճն անտառում։ Աշուն» նկարը ստեղծել է «Լքված ջրաղաց» կտավի հետ միաժամանակ[32] (1871-1873, կտավ, յուղաներկ, 45,4 × 56,4 սմ, Տրետյակովյան պատկերասրահ)[20]։ Երկու նկարներն էլ 1873 թվականի սեպտեմբերի 24-ին Յալթայում 23 տարեկան նկարչի մահվան պատճառով մնացել են անավարտվել[12]։

Հետագայում «Ճահիճն անտառում։ Աշուն» կտավը գտնվել է Սանկտ Պետերբուրգում բնակվող 1-ին գիլդիայի վաճառական Միխայիլ Գրենսթրանդի (1856-1937) հավաքածուում։ 1920 թվականին նրա հավաքածուն հանձնվեց արվեստի և հնությունների հուշարձանների պահպանության, հաշվառման և գրանցման բաժին։ Նույն տարում «Ճահիճն անտառում։ Աշուն» կտավը հանձնվեց ռուսական պետական թանգարան[2][33]։

Ներկայումս «Ճահիճն անտառում։ Աշուն» կտավը ցուցադրվում է Միխայլովսկի պալատի թիվ 20 դահլիճում, որտեղ, բացի նրանից, գտնվում են Ֆյոդոր Վասիլևի այլ ստեղծագործություններ, որոնց թվում են «Գյուղը», «Տեսարան Վոլգայի վրա։ Բարկեր», ինչպես նաև «Ձնհալ» կտավի հեղինակային կրկնօրինակը[34]։

Նկարագրություն խմբագրել

Կտավի խորքում պատկերված է անտառ, որը ձգվում է կտավի ձախից աջ եզրը։ Ծառերը ծածկված են աշնանային սաղարթով՝ մասամբ խիստ դեղին, մասամբ թեթևակի զգացվող «աշնանային ցուրտ օրերի ժանգոտ շերտով»։ Առաջին պլանում բոշխապատ ճահիճ է, որի հողաթմբի վրա գտնվում են սպիտակ մեծ տառեղներ[32]։ Այնտեղ կա նաև կապտականաչավուն մի փոքր լճակ, իսկ նրա ափը, ծածկված թափված տերևներով, պարունակում է վարդագույն-օքրային գույներ։ Ընդհանուր առմամբ, ճահճի գեղարվեստական կերպարը նույն կերպ է արձագանքում նախկինում ստեղծված «Թաց մարգագետին» կտավին[35]։

Կոմպոզիցիայի կենտրոնում գտնվում է մի խումբ ծառեր (հավանաբար կաղնիներ[4]), որը կազմում է «առավել հնչեղ գունային բիծ»[32], որը վառ առանձնանում է երկնքի ֆոնի վրա, ինչը ծածկված է մուգ «կապարի» ամպերով[36]։ Երկինքը գրելիս նկարիչն օգտագործել է արագ վրձնահարվածների բարդ տեխնիկան՝ գունային երանգների լայն աստիճանով, որը թույլ է տվել փոխանցել «փոփոխական կառուցվածքն ու լույսի տարօրինակ խաղը մշուշոտ ամպերում»։ Առաջին պլանում ծաղիկների խլությունը և ամպերով պատված երկնքի ծանրությունը տպավորություն են ստեղծում, որ երեկոյան արևը, որի ճառագայթները բացահայտեցին «անտառի աշնանային գույների բոլոր տոնական բազմազանությունը», դուրս եկավ միայն կարճ ժամանակով՝ «գեղեցկության ուրախությունը անցողիկ է, ամպերը կհաղթեն, կփակեն արևը, և բնության հիասքանչ գունային հարստությունը կմարի»[11]։ Աշնանային սաղարթի ոսկե գույնի դեկորատիվ տեսքը, որը բոցավառվում է կապույտ-կապարի երկնքի ֆոնի վրա, «կանխագուշակում է» Կուինջիի և Իսահակ Լևիտանի նախատիպերի ավելի ուշ փորձարկումներն ու հայտնագործությունները[8]։

«Ճահիճն անտառում։ Աշուն» նկարից կտորներ
  •  
    Ճահիճ և ձկնկուլներ
  •  
    Ծառերի կենտրոնական խումբ

«Ճահիճն անտառում։ Աշուն» ստեղծագործության մեջ միավորվել են հյուսիսային ճահիճերի մասին նկարչի կարոտախտային հիշողությունները, Խոտենի անտառներից տպավորությունները, ինչպես նաև Ղրիմի աշնանային տեսակները՝ կաղնու ընձյուղների նարնջագույն-պղնձե երանգները և լեռնային լանջերին աճող հաճարենու անտառների ոսկե գույները[11]։ Անավարտ պատկերը տպավորություն է ստեղծում, որ այն գրված է նույն ձևով, ինչպես նաև այն, որը հետագայում օգտագործվել է իմպրեսիոնիստների կողմից[12][37], սրա հիման վրա որոշ հետազոտողներ նույնիսկ Վասիլևային անվանում էին ռուսական իմպրեսիոնիզմի «նախապապ»[12] (կամ, առնվազն, «հիմնադիրներից մեկը»)[35]։ Կտավի կոլորիտի դեղին գույնի լարվածությունն ու գունային հագեցվածությունը վկայում են այն մասին, որ «նկարիչն ավելի ու ավելի է խորասուզվել գույնի տարերքի մեջ՝ գիտակցելով իր մեջ արտասովոր կոլորիստ»[12]։

Արձագանքներ խմբագրել

 
Վասիլյեվի «Տեսարան Վոլգայի վրա։ Բարկեր» և «Ճահիճն անտառում: Աշուն» նկարներն Ռուսական պետական թանգարանում
 
«Ճահիճն անտառում: Աշուն» նկարը ԽՍՀՄ 1975 թվականի փոստային նամականիշի վրա[38]

«Ճահիճն անտառում» («Աշուն անտառում») կտավում օգտագործված լուսավորության ազդեցությունը պակասեցնելով՝ արվեստաբան Ալեքսեյ Ֆյոդորով-Դավիդովը նրան համեմատել է Վասիլևի «Անձրևից առաջ» (1870-1871, Տրետյակովյան պատկերասրահ) ավելի վաղ ստեղծագործության հետ. երկու նկարներում ֆոնի վրա մուգ կապարագույն ամպ է, որն ընդգծում է այլ առարկաների ինտենսիվ գունագեղությունը։ Ընդ որում, Ֆյոդորով-Դավիդովի կարծիքով, այդ էֆեկտի գեղատեսիլ լուծումը հատկապես ակնհայտ արտահայտված է «Ճահիճն անտառում» նկարում՝ դրա անավարտության հետևանքով[6][39]։

Արվեստաբան Դմիտրի Սարաբյանովի կարծիքով ՝ «Ճահիճն անտառում։ Աշուն» և «Լքված ջրաղաց» անավարտ նկարները կարելի է համարել «Վասիլևի գլուխգործոցներ»։ Մասնավորապես, «Ճահիճն անտառում» կտավը հանդիսատեսի մոտ ասոցացում է առաջացնում Իսահակ Լևիտանի ստեղծագործությունների «հասուն շրջանի» նրա ստեղծագործությունների հետ, ինչպիսիք են «Ոսկե աշունը» (1895, Տրետյակովյան պատկերասրահ) և այլն։ Ըստ Սարաբյանովի, «Ճահիճ» կոմպոզիցիան կառուցված է Վասիլևի կողմից «առավելապես գունային սկզբի վրա», ընդ որում, նախկինում ստեղծված «Անձրևից առաջ» կտավի համեմատ, «Ճահիճ»-ում այդ հնարքն ավելի բաց է օգտագործվել[13]։

Արվեստաբան Նիկոլայ Նովոուսպենսկին «Ճահիճն անտառում։ Աշուն»-ը անվանել է «բնության աշնանային գեղեցկության օրհներգը, որում ուրախ հիացմունքի է արժանի տխրության զգացումը»։ Նրա կարծիքով՝ Վասիլևի «գեղանկարչության կատարելության և զորության» այս բնանկարը գրեթե գերազանցել է Իսահակ Լևիտանի «Ոսկե աշունը»։ Նշելով Վասիլևի բացառիկ երաժշտականությունը՝ Նովոուսպենսկին գրել է, որ նրա նկարչությունն ուղղակի նմանություններ է առաջացնում երաժշտական ստեղծագործությունների հետ և, մասնավորապես, «Ճահիճն անտառում»-ը «ուզում եմ համեմատել իր բազմաձայնության խորալի և հանդիսավոր տոնայնության հետ»[11]։ Նովոուսպենսկու խոսքով՝ այս նկարում Վասիլևն իրեն ցույց է տվել «համարձակ նորարար», որն ակտիվորեն փնտրում է նկարչության նոր միջոցներ և մեթոդներ, որոնք առաջ են նայում և կանխագուշակում այն ուղղությունը, որում կզարգանա կերպարվեստը[14]։

Արվեստաբան Ֆաինա Մալցևան գրել է, որ «Ճահիճն անտառում։ Աշուն», «Առավոտ» և «Լքված ջրաղաց» կտավները վկայում են նկարչի ստեղծագործության մեջ նոր փուլի առաջացման մասին և տալիս է «հստակ պատկերացում այն մասին, թե որքան բազմազան են եղել Վասիլևի մոտ իրեն մտահոգող թեմայի որոնումները», որոնք «դրսևորվել են ոչ միայն սյուժեի վարիացիաներում, այլև զուտ գեղանկարչական որոշումներում»[40]։ Մալցևայի խոսքով՝ «Ճահիճն անտառում։ Աշուն» անավարտ մնացած նկարը նկարչի ստեղծագործական ոգու անսպառ, կրքոտ էներգիայի կենդանի հետքն է, որը կարող էր ընդհատել միայն ապաքինման փլուզված հույսը[15]։

Տես նաև խմբագրել

Ծանոթագրություններ խմբագրել

  1. ↑ Каталог ГРМ, 1980, էջ 70, № 958
  2. ↑ 2,0 2,1 Каталог ГРМ, т. 5, 2014, էջ 87, № 478
  3. ↑ Н. Н. Новоуспенский, 1991, էջ 154
  4. ↑ 4,0 4,1 4,2 «Васильев Ф. А. — Болото в лесу. Осень. 1872». Виртуальный Русский музей — rusmuseumvrm.ru. Արխիվացված է օրիգինալից (HTML) 2019 թ․ մայիսի 17-ին. Վերցված է 2020 թ․ օգոստոսի 4-ին.
  5. ↑ Ю. Ф. Дюженко, 1973, էջ 3
  6. ↑ 6,0 6,1 А. А. Фёдоров-Давыдов, 1937, էջ 33
  7. ↑ А. Н. Бенуа, 1995, էջ 301
  8. ↑ 8,0 8,1 Г. С. Чурак, 2000, էջ 41
  9. ↑ 9,0 9,1 Ф. С. Мальцева, 1952, էջ 65
  10. ↑ 10,0 10,1 Ф. С. Мальцева, 1984, էջ 246
  11. ↑ 11,0 11,1 11,2 11,3 Н. Н. Новоуспенский, 1991, էջ 98
  12. ↑ 12,0 12,1 12,2 12,3 12,4 Е. Ф. Петинова, 2001, էջ 202
  13. ↑ 13,0 13,1 Д. В. Сарабьянов, 1989, էջ 171
  14. ↑ 14,0 14,1 Н. Н. Новоуспенский, 1991, էջ 99
  15. ↑ 15,0 15,1 Ф. С. Мальцева, 1986, էջ 85
  16. ↑ 16,0 16,1 16,2 Каталог ГТГ, т. 4, кн. 1, 2001, էջ 95
  17. ↑ 17,0 17,1 17,2 Е. Ф. Петинова, 2001, էջ 199
  18. ↑ «Васильев Фёдор Александрович». Большая российская энциклопедия — bigenc.ru. Արխիվացված է օրիգինալից (HTML) 2019 թ․ մայիսի 26-ին. Վերցված է 04.09.2020-ին.
  19. ↑ 19,0 19,1 Е. Ф. Петинова, 2001, էջ 200
  20. ↑ 20,0 20,1 Каталог ГТГ, т. 4, кн. 1, 2001, էջ 103
  21. ↑ Н. Н. Новоуспенский, 1991, էջ 61
  22. ↑ Е. А. Матвеева, 2009, էջ 32
  23. ↑ Г. С. Чурак, 2000, էջ 30
  24. ↑ Ф. С. Мальцева, 1984, էջ 164
  25. ↑ Ф. С. Мальцева, 1984, էջ 165
  26. ↑ Е. Ф. Петинова, 2001, էջ 201
  27. ↑ 27,0 27,1 ГРМ. Живопись, 1993, էջ 86
  28. ↑ Ф. С. Мальцева, 1952, էջ 59
  29. ↑ Г. С. Чурак, 2000, էջ 36—37
  30. ↑ Каталог ГТГ, т. 4, кн. 1, 2001, էջ 102
  31. ↑ И. Н. Крамской и П. М. Третьяков, 1953, էջ 339
  32. ↑ 32,0 32,1 32,2 Ф. С. Мальцева, 2001, էջ 40
  33. ↑ Е. В. Николаева, 2016, էջ 70
  34. ↑ «Михайловский дворец, зал 20». Русский музей — виртуальный филиал — www.virtualrm.spb.ru. Արխիվացված է օրիգինալից (HTML) 2017 թ․ նոյեմբերի 10-ին. Վերցված է 20.11.2017-ին.
  35. ↑ 35,0 35,1 Ю. Ф. Дюженко, 1973, էջ 50
  36. ↑ Е. Н. Евстратова, 2013, էջ 221
  37. ↑ В. А. Филиппов, 2003, էջ 104—105
  38. ↑ Каталог почтовых марок СССР / М. И. Спивак. — М.: Центральное филателистическое агентство «Союзпечать» Министерства связи СССР, 1984. — Т. 2 (1970—1980). — С. 134—135. — 272 с.
  39. ↑ А. А. Фёдоров-Давыдов, 1986, էջ 156
  40. ↑ Ф. С. Мальцева, 1986, էջ 84

Գրականություն խմբագրել

  • Бенуа А. Н. История русской живописи в XIX веке. — М.: Республика, 1995. — 448 с. — ISBN 5-250-02524-2
  • Дюженко Ю. Ф. Ф. А. Васильев. — Л.: Художник РСФСР, 1973. — 72 с. — (Массовая библиотека по искусству).
  • Евстратова Е. Н. 500 сокровищ русской живописи. — М.: ОЛМА Медиа Групп, 2013. — 536 с. — ISBN 9-785-373-04169-0
  • Мальцева Ф. С. Мастера русского реалистического пейзажа. — Издательство Государственной Третьяковской галереи, 1952. — Т. 2.
  • Мальцева Ф. С. Фёдор Александрович Васильев. — М.: Искусство, 1984. — 272 с.
  • Мальцева Ф. С. Фёдор Александрович Васильев. — Л.: Художник РСФСР, 1986. — 216 с.
  • Мальцева Ф. С. Мастера русского пейзажа. Вторая половина XIX века. Часть 2. — М.: Искусство, 2001. — 176 с. — ISBN 5-210-01343-X
  • Матвеева Е. А. Федор Васильев. — М.: Белый город, 2009. — 48 с. — ISBN 978-5-7793-1264-6
  • Николаева, Екатерина Валерьевна Комплектование отечественных музейных коллекций в 1920-е гг. // Вестник Санкт-Петербургского государственного института культуры. — 2016. — № 4 (29). — С. 69—72.
  • Новоуспенский, Николай Николаевич Фёдор Александрович Васильев. — М.: Изобразительное искусство, 1991. — 160 с.
  • Петинова Е. Ф. Русские художники XVIII — начала XX века. — СПб.: Аврора, 2001. — 345 с. — ISBN 978-5-7300-0714-7
  • Сарабьянов Д. В. История русского искусства второй половины XIX века. — М.: Издательство Московского университета, 1989. — 381 с.
  • Фёдоров-Давыдов А. А. Ф. Васильев. — М.: Изогиз, 1937. — 244 с.
  • Фёдоров-Давыдов А. А. Русский пейзаж XVIII — начала XX века. — М.: Советский художник, 1986. — 304 с.
  • Филиппов В. А. Импрессионизм в русской живописи. — М.: Белый город, 2003. — 320 с. — ISBN 5-7793-0577-3
  • Чурак Г. С. Фёдор Васильев. — М.: Белый город, 2000. — 64 с. — ISBN 5-7793-0221-9
  • Государственная Третьяковская галерея — каталог собрания / Я. В. Брук, Л. И. Иовлева. — М.: Красная площадь, 2001. — Т. 4: Живопись второй половины XIX века, книга 1, А—М. — 528 с. — ISBN 5-900743-56-X
  • Государственный Русский музей. Живопись XII — начала XX века / В. А. Пушкарёв. — М.: Изобразительное искусство, 1993. — 216 с. — (Музеи мира). — ISBN 5-85200-133-3
  • Государственный Русский музей — Живопись, XVIII — начало XX века (каталог). — Л.: Аврора и Искусство, 1980. — 448 с.
  • Государственный Русский музей — каталог собрания / Г. Н. Голдовский, В. А. Леняшин. — СПб.: Palace Editions, 2014. — Т. 5: Живопись второй половины XIX века (А—И). — 184 с. — ISBN 978-5-93332-507-9
  • Переписка И. Н. Крамского: И. Н. Крамской и П. М. Третьяков, 1869—1887 / С. Н. Гольдштейн. — М.: Искусство, 1953. — 458 с.

Արտաքին հղումներ խմբագրել

 
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Ճահիճն_անտառում։_Աշուն&oldid=9523868» էջից