Հրաչյա Ռուխկյան
Հրաչյա Լիպարիտի Ռուխկյան ծնվել է Կարս , 1915 , հաստատվել է ՝ (1915, Ալեքսանդրապոլ, Երևանի նահանգ, Կովկասի փոխարքայություն, Ռուսական կայսրություն - նոյեմբերի 28, 1992, Երևան, Հայաստան: Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի Արևելյան ռազմաճակատի («Հայրենական մեծ պատերազմ», 1941-1945) գործողությունների մասնակից[1]։
Հրաչյա Ռուխկյան | |
|---|---|
| Ծնվել է | 1915 |
| Ծննդավայր | Ալեքսանդրապոլ, Երևանի նահանգ, Կովկասի փոխարքայություն, Ռուսական կայսրություն |
| Վախճանվել է | նոյեմբերի 28, 1992 |
| Մահվան վայր | Երևան, Հայաստան |
| Քաղաքացիություն |  ԽՍՀՄ և  Հայաստան |
| Կրթություն | «Գեղարդ» գեղարվեստաարդյունաբերական տեխնիկում (1935) և Թբիլիսիի գեղարվեստի ակադեմիա (1941) |
| Մասնագիտություն | նկարիչ |
| Պարգևներ |  և  |
Կենսագրություն խմբագրել
1935 թվականին ավարտել է ԵԳԱՏ-ը, 1941 թվականին՝ Թբիլիսիի գեղարվեստի ակադեմիան։
Մասնակցել է Գերմանա-խորհրդային պատերազմին։ 1941 թվականին չորս ամիս սովորել է Բաքվի հետևակային ուսումնարանում։ 1942 թվականի նոյեմբերի 2-ին Կիզելում Հյուսիս-կովկասյան ռազմաճակատի որոշ գումարտակների հետ նահանջելիս թշնամու ռմբակոծության ժամանակ վիրավորվել է, և գերի ընկել։ Նրան տարել են Մալսկի աղյուսի գործարան, որը ֆաշիստները վերածել էին համակենտրոնացման ճամբարի։ Հրաչյան կարողանում է փախչել և կառչելով Կրասնոդար սլացող գնացքից, ներկայացել է տեղի զինկոմիսարիատ, որտեղից էլ գործուղվել է Դոնի Ռոստով՝ Հյուսիս-կովկասյան զինօկրուգի տրամադրության տակ։ 1943 թվականի գարնանը Ռուխկյանը լրիվ չապաքինված, ուղարկվել է ռազմաճակատային գիծ։ Մասնակցել է Պրոխլադնիի, Կազբեկի և Մինվոդիի ահեղ մարտերին։ Մարտերից մեկի ժամանակ ծանր վիրավորվել է և տեղափոխվել հոսպիտալ, որտեղից էլ 1944 թվականին զորացրվել է։ Պատերազմի և աշխատանքի վետերան Ռուխկյանը պարգևատրվել է «Հայրենական մեծ պատերազմի» երկրորդ աստիճանի շքանշանով[1]։
Ստեղծագործել է հիմնականում գրաֆիկայի բնագավառում։ Ստեղծել է նատյուրմորտներ, բնանկարներ։
1983 թվականին Ստեփանակերտում հիմնադրել է գեղարվեստի դպրոց, որին նվիրել է 60 գործ։
Գործերից պահվում են ԱՊՀ երկրների, Մոսկվայի Արևելքի ժողովուրդների արվեստի պետական թանգարաններում, Հայաստանի ազգային պատկերասրահում, մասնավոր հավաքածուներում։
2006 թվականին Անահիտ Ռուխկյանի հեղինակությամբ լույս է տեսել «Հրաչյա Ռուխկյան» պատկերագիրքը։ 2009 թվականին կազմվել է օրացույց՝ հայ հանճարների դիմանկարներով։ 2011 թվականին լույս է տեսել Ռուխկյանի եկեղեցիներով պատկերած օրացույցը, 2012 թվականին՝ Ռուխկյանի Սայաթ-նովյան նկարաշարով օրացույցը։
Ստեղծագործական ուղի խմբագրել
Սայաթ-Նովայի մահվան 150-ամյա տարելիցին նվիրված Սայաթ-Նովայի կերպարի ստեղծման մրցանակաբաշխությունում Հրաչյա Ռուխկյանն արժանացել է առաջին մրցանակի։ Ժյուրիի կազմում են եղել Նաիրի Զարյանը, Ավետիք Իսահակյանը, Մարտիրոս Սարյանը, ով պատգամել է նկարչին շարունակել ազգանվեր գործը և ստեղծել հայ հանճարների դիմանկարները.
|
Դու դա կարող ես, դրա վառ ապացույցն է քո ստեղծած «Սայաթ-Նովան»։ - Մարտիրոս Սարյան
|
|
Հրաչյա Ռուխկյանը ստեղծել է «Բույլ հանճարաց» նկարաշարը՝ Սայաթ-Նովա, Մեսրոպ Մաշտոց, Մովսես Խորենացի, Մխիթար Հերացի, Անանիա Շիրակացի, Թորոս Ռոսլին, Գրիգոր Նարեկացի, Մխիթար Սեբաստացի, Դավիթ Անհաղթ։ Ստեղծել է նաև Վռամշապուհ արքայի դիմանկարը, որը զորավիգ է եղել Մաշտոցի այբուբենի ստեղծմանը։
Տեսնելով Նարեկացու դիմանկարը, Սորբոնի համալսարանի պրոֆեսոր Ժան Պիեռ Մահեն բարձրաձայնել է.
|
|
Սա շեդեվր է, ես անպայման «Նարեկացի» գրքիս շապիկը կզարդարեմ Ռուխկյանի ստեղծած դիմանկարով։ - Ժան Պիեռ Մահե
|
|
Պատկերել է Ստեփան Շահումյանին (այդ թվում՝ ԼՂՀ Մարտունու շրջանի Սոս գյուղի տուֆակերտ հուշարձանի խճանկարը, 1986), Խաչատուր Աբովյանին («Հավերժի ուղևորը», 1948, կավճաներկ, Տարտուի համալսարան), Հովհաննես Թումանյանին (1969, խճանկար ժայռի վրա, Ալավերդի), Սուրեն Սպանդարյանին (1980, կավճաներկ) և այլն։ Հեղինակ է նաև «2000 տարեկան սոսին Արցախում» (1983) պատկերի և «Ինքնանկարի» (1984, երկուսն էլ՝ կավճաներկ)։ Գրել և նկարազարդել է «Քսան տարի վարպետի հետ» (1975) հուշապատումը՝ նվիրված Ավետիք Իսահակյանին, և ճեպանկարների շարքը՝ բանաստեղծի քառատողերով (1975)։
Նկարել է 120 եկեղեցի։ Սահմանի մոտ նկարել է Անիի ավերակները, նկարը վերնագրել «Անփարատ վիշտ» (ստեղծագործությունը այսօր պահպանվում է Հուշարձանների պահպանության վարչությունում, Սայաթ-Նովան՝ Հայաստանի ազգային պատկերասրահում)։
1965 թվականին Մեծ եղեռնի 50-ամյա տարելիցին Ռուխկյանը վրձնել է «Հայրենի ծուխ 1915 թ. ապրիլ» գրաֆիկական աշխատանքը։
Պարգևներ խմբագրել
- Հայրենական մեծ պատերազմի երկրորդ աստիճանի շքանշան
Ցուցահանդեսներ խմբագրել
Հրաչյա Ռուխկյանը 1961 թվականին եղել է Եգիպտոսում։ Վերադառնալուն պես ներկայացրել է «Երկու շաբաթ Մերձավոր Արևելքում» ազդագրով անհատական ցուցահանդես՝ Հայաստանի նկարիչների միությունում։
Անհատական ցուցահանդեսներ է ունեցել Երևանում, Մոսկվայում, Թբիլիսիում։ Ունեցել է 30 անհատական ցուցահանդես[2]։
Գրականություն խմբագրել
- Հրաչյա Ռուխկյան, ալբոմ, Ե., 1974, 1990, 2006։
- Անահիտ Ռուխկյան (2006). «Հրաչյա Ռուխկյան» ալբոմ. Երևան: «Անահիտ» հրատարակչություն. ISBN 9993063215.
- Արմեն Առուստամյան. «Նրա հոգու կանչով երկնած հայ մեծերի վերածնունդը» («Գարուն» ամսագիր, հ . 4, էջ 71 - 75, 2017)
Ծանոթագրություններ խմբագրել
- ↑ 1,0 1,1 Մուսաները չլռեցին։ Հայաստանի մշակույթի գործիչները 1941-1945 թթ. հայրենական մեծ պատերազմում, զոհված հայ արվեստագետներ։ Գիրք I. - Եր.: Խորհրդային գրող, 1989 թ., 392 էջ:
- ↑ Ով ով է. Հայեր. Կենսագրական հանրագիտարան, հատոր երկրորդ, Երևան, 2007.
Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից (հ․ 10, էջ 15)։ 
|