Հրաշագործի գլխարկը

Հրաշագործի գլխարկը (շվեդ.՝ Trollkarlens hatt), մանկական հեքիաթ, որը գրել է շվեդախոս ֆինլանդացի գրող Տուվե Յանսոնը։ Գիրքն առաջին անգամ հրատարակվել է 1948 թվականին։ Անգլերեն թարգմանությամբ 1950 թվականին լույս է տեսել Մեծ Բրիտանիայում, 1951 թվականին՝ ԱՄՆ-ում։

Հրաշագործի գլխարկը շվեդ.՝ Trollkarlens hatt
Տեսակ	գրական ստեղծագործություն
Ժանր	հեքիաթ և մանկական վեպ
Հորինված երկիր	Moomin world?
Շարքի մասն է	The Moomins?
Երկիր	Ֆինլանդիա
Շարք	The Moomins?
Պրիկվել	Comet in Moominland?
Սիկվել	The Exploits of Moominpappa?
Թվական	1948

Առաջին շարքը հրատարակվել է «Schildts» ֆիննական հրատարակչությունում, քանի որ անցյալ երկու շարքերի շվեդ հրատարակիչը դադարել է համագործակցել Յանսոնի հետ` մյուս գրքերի առևտրային ձախողման պատճառով։ Եվ հենց այդ մասն է դարձել գրողի գրական առաջընթացը` ստանալով դրական քննադատություններ ինչպես Շվեյցարիայում, այնպես էլ` Ֆինլանդիայում, և արդյունքում գիրքը նրան համաշխարհային հռչակ է բերել։

Սյուժե

Գլուխ 1

Մի անգամ գարնանը առավոտյան Մումի-տրոլլը և իր ընկերները հրաշագործի գլխարկ են գտնում։ Նրանք գլխարկը իրենց հետ տուն են բերում, բայց նրանք չէին էլ պատկերացնում, թե ինչ է կատարվելու։ Մումի-հայրիկը դնում է գլխարը, բայց այն նրա համար մեծ է լինում, և բացի այդ, գլխի ցավ է առաջացնում։ Այդ պատճառով տնեցիները որոշում են գլխարկն օգտագործել որպես թղթի զամբյուղ։

Մումի-տրոլլները ուտում են ձու, իսկ կեղևը գցում են հրաշագործի գլխարկի մեջ։ Կեղևը վերածվում է փոքր կառավարվող ամպի, կիպ` ինչես բամբակը, որոնց վրա նստելով կարելի է թռչել երկնքում։

Բացի այդ, Հմելը (որն այդ ժամանակ հավաքել էր աշխարհի բոլոր նամականիշները և այդպես կորցրել իր հետաքրքրությունը սիրած զբաղմունքի` ֆիլատելիայի հանդեպ) նոր հոբբի էր ձեռք բերել` սկսում է հավաքել աշխարհի ամնեալավ հերբարիումը։

Գլուխ 2

Մի անգամ վատ եղանակի պատճառով Մումի-տրոլլը և իր ընկերները մնում են տանը և սկսում պահմտոցի խաղալ։ Մումի-Տրոլլը թաքնվում է գլխարկի տակ և վերածվում է տգեղ հրեշի։ Նա իր հին տեսքին է վերադառնում այն ժամանակ, երբ Մումի-մայրիկը ընդունում է, որ նա իր որդին է։ Հասկանալով գլխարկի առանձնահատկությունները` Մումի-տրոլլը որոշում է վրեժ լուծել մրջյուն առյուծից, նրան ինչ-որ բան դարձնելով գլխարկի օգնությամբ։ Երբ մրջյուն առյուծը ընկնում է գլխարկի մեջ, վերածվում է փոքր ոզնու։ Մումի-մայրիկը և Մումի-հայրիկը իմանալով այդ մասին, որոշում են ազատվել դրանից` այն գցելով գետը։ Սակայն Սնուսմումրիկը և Մումի-տրոլլը գիշերը գաղտնի դուրս են գալիս տնից, գտնում գլխարկը և թաքցնում են այն Սնիֆֆի քարանձավում։

Գլուխ 3

Հովտում

Մշկառնետը հոգնել էր խելագար Մումի-ընտանիքից և որոշում է տեղափոխվել քարանձավում ապրելու։ Այնտեղ նա դնում է իր դնովի ճանկերը գլխարկի մեջ, որտեղ այն վերածվում է ինչ-որ բանի (հեղինակը չի ասում, թե կոնկրետ ինչի է վերածվում, թողելով դա ընթերցողի հայեցողությանը), և երբ Մումի-տրոլլի ընտանիքը գալիս է ափ` նրա նոր տան մոտ, որպեսզի նրան ուտելիք տանեն, գտնում է Մշկառնետին հիստերիկ վիճակում, իսկ գլխարկից գաղտնի էակը անհետացել էր։ Սակայն ափին նրանք գտնում են մի նավակ, որի անունը դնում են «Արկածներ»։ Նավակով նրանք գնում են ճանապահորդության դեպի Հատիֆնատի կղզի։

Կղզում

Հեմուլը, որը հիմա դարձել էր եռանդուն բուսաբան, ընկնում է հատիֆանտների շրջափակման մեջ, բայց Սնուսմումրիկը կարողանում է նրան օգնել։ Որոշելով պատժել հատիֆնատներին` վերցնում է իր հետ նրանց բարոմետրը։ Բարոմետրը ցույց է տալիս, որ ուժեղ տորնադո է մոտենում, և բոլորը վրաններ են սարքում, որպեսզի պաշտպանվեն վատ եղանակից։

Գլուխ 4

Գիշերը հատիֆնատները ներխուժում են վրան, որպեսզի գտնեն իրենց բարոմետրը։ Իրարանցում է սկսվում, վրանը շրջվում է, և գիշերվա մնացած մասը բոլորն անց են կացնում բաց երկնքի տակ։ Մյուս օրը բոլորը սկսում են փնտրել ափի մոտակայքում իրենց իրերը, որոնք գցել էին ծովը քամու ժամանակ, և հետաքրքիր բաներ են գտնում։ Սնիֆը գտնում է խցանի գոտի, Սնորկը` ոսկե հանածոներ, Ֆրյոկեն Սնորկը` փայտե թագուհի (կերպարանք, որը զարդարում է նավի քիթը), իսկ Մումի-տրոլլը` խորհրդավոր թալիսման, որը ալիքները բերել էին հեռավոր երկրներից։

Գլուխ 5

Հուլիսի վերջերին Սնորկը, Մումի-տրոլլը, Սնուսմումրիկը, Սնիֆֆը, Հեմուլը և Ֆրեկեն Սնորկը շոգ եղնաակի պատճառով բնակվում են քարանձավում (հենց այստեղ էլ Սնուսմումրիկը պատմում է ընկերներին հրաշագործի, գլխարկի մասին, որը նրանք գտել են, և այն մասին, որ այդ հրաշագործի երազանքն էր գտնել Թագուհու սուտակը)։ Նրանց բացակայության ժամանակ Մումի-մայրիկը մաքրում է անձավը և առանց իմանալու Հեմուլի հերբարիումը գցում է գլխարկի մեջ։ Անձավում մտածում են ձուկ բռնել։ Սնորկը Մամելյուկ է բռնում։ Նրանք վերադառնում են տուն և տեսնում են, որ այնտեղ տրոպիկական ջունգլի է աճել։ Բոլորին, բացի Հեմուլից հաջողվում է բարձրանալ տուն։ Այնտեղ նրանք խաղում են այնքան, մինչև կախարդանքը վերանա։ Այդ ժամանակ Հեմուլը որոշում է տաքանալ, խարույկ է վառում և խորովում Մամելյուկը։

Գլուխ 6

Մումի-դոլում հայտնվում են նոր կերպարներ` թափառական երկվորյակներ Տոֆսլան և Վիֆսլան։ Նրանք իրենց հետ բերում են մեծ ճամպրուկ, սակայն ոչ ոքի ցույց չէին տալիս դրա պարունակությունը։ Գիշերը Մումի-տուն է գալիս հրեշ` Մարրան, որը ցանկանում էր վերցնել և իմանալ, թե ինչ կա ճամպրուկում։ Սնորկը հետաքննություն է անց կացնում, հետաքննության շնորհիվ գտնում են Մորրային։ Մումի-մայրիկը գլխի է ընկնում փոխանակել կախարդական գլխարկը ճամպրուկի պարունակության հետ։ Մորրան համաձայնվում է, վերցնում է գլխարկը և գնում։

Գլուխ 7

Մումի-դոլում աշուն է գալիս, և Սնուսմումրիկը լքում է ընկերներին` գնալով իր ամենամյա հարավային ճանապարհորդություններին։ Մումի-մայրիկը խնջույք է կազմակերպում իր պայուսակի հետ կապված, որը կորել էր և նորից գտնվել։ Խնջույքի ժամանակ Տոֆսլան և Վիֆսլան բացում են ճամպրուկը, դրա միջի պարունակությունը հայտնի է դառնում. դա Թագուհու Սուտակն էր, Երկրի ամենաարժեքավոր գանձը։ Հրաշագործը շատ տարիներ առաջ փնտրում էր այդ սուտակը, այդ ժամանակ Լուսնի վրա նայելով բոլոր խառնարանները` հույս ուներ գտնել Թաքավորական սուտակը։ Տեսնելով լուսնի փայլը, հրաշագործը միանգամից հասկանում է, թե որտեղից է այդ լույսը և սև հովազով իջնում է Մումի-դոլ։ Նա փորձում է Թագուհու սուտակը ստանալ Տոֆսլից և Վիֆսլից, բայց նրանք չէին ուզում տալ կամ վաճառել սուտակը։ Այդ ժամանակ հրաշագործը սկսում է Մումի-դոլի բոլոր բնակիչների ցանկությունները կատարել։ Տոֆսլան և Վիֆսլան որոշում են հրաշագործի համար ցանկություն պահել և ցանկանում են, որ հրաշագործն էլ ունենա Թագուհու սուտակից։

Ձայնային տարբերակը

Երաժշտական հեքիաթ «Մումի-տրոլլ և Հրաշագործի գլխարկը» (2CD, 120 րոպե, թողարկվել է 2007 թվականին)։ (Երգի հեղինակ` Ի. Պրոզորով, կատարողներ` «Նեբասոլով» խումբ, Ալլա Չյովժիկի ձայնով, Բարի Բարմայելի հեքիաթները)

Էկրանավորում

1980-1983 թվականներին Սվերդլովսկյան կինոստուդիայում «Հրաշագործի գլխարկը» հեքիաթի մոտիվներով նկարահանվել է մուլտֆիլմերի երեք սերիա։ Սյուժեն կարճացվել է, բացակայում է Սնորկը, նրա մի քանի գործառույթները (օրինակ` դատավորի դերը), որոնք տրվել են Մումի-տրոլլին և Սնուսմուրիկին։ Բացակայում են նաև հատիֆնատների կղզու դրվագները և Մումի-տան` ջունգլիի վերածվելը։

Արտաքին հղումներ

• Հրաշագործի գլխարկը Արխիվացված 2007-09-03 Wayback Machine Մաքսիմ Մոշկովի գրադարանում