Վիքիպեդիա

Հրաձգություն թիվ 263 դպրոցում

Հրաձգությամբ միջադեպ Մոսկվա քաղաքի Օտրադնոյե շրջանի N 263 դպրոցում, տեղի է ունեցել 2014 թվականի փետրվարի 3-ին։ 10-րդ դասարանցի Սերգեյ Գորդեևը, զինված լինելով կարաբինով և հրացանով, գնդակահարել է աշխարհագրության ուսուցչին և պատանդ վերցրել իր դասընկերներին, այնուհետև կրակ է բացել դեպքի վայր ժամանած ոստիկանների վրա՝ սպանելով արտագերատեսչական պահպանության աշխատակցին և ծանր վիրավորելով պարեկին։ Բանակցություններից հետո, որին մասնակցել է հանցագործի հայրը, դեռահասը բաց է թողել պատանդներին, իսկ որոշ ժամանակ անց ձերբակալվել է[⇨]:

Հրաձգություն թիվ 263 դպրոցում
Հատուկ ծառայության աշխատակիցները թիվ 263 դպրոցում, փետրվարի 3, 2014
ՏեսակՀրաձգություն կրթական հաստատությունում և պատանդների գերեվարում
Երկիր Ռուսաստան
Գրոհի վայր Ռուսաստան
Մոսկվա, Օտրադնոյե,տուն 116, Դպրոց թիվ 263
Տեղադրանք55°51′25″ հս․. լ. 37°36′51″ ավ. ե.HGЯO
Գրոհի նպատակաշակերտներ, դպրոցի անձնակազմ, ոստիկանության աշխատակիցներ
Տարեթիվփետրվարի 3, 2014, ժամը 11:40 — 13:05 (Մոսկվայի ժամանակով[1][2][3])- փետրվարի 3, 2014
ԶենքBrowning 22 Semi-Auto rifle? և Tikka T3?
Զոհվածներ2
Վիրավորներ1
Ահաբեկիչների քանակ1
ԱհաբեկիչներՍերգեյ Գորդեև
Պատանդներ21
 2014 Moscow school shooting Վիքիպահեստում

2014 թվականի սեպտեմբերին Մոսկվայի Բուտիրսկի շրջանային դատարանում սկսվեց հրաձգության գործով դատավարությունը, որի ընթացքում Գորդեևի պաշտպանը պնդեց նրա անմեղսունակության փաստը, ընդ որում՝ մեղադրող կողմը ևս նման դիրքորոշում էր որդեգրել։ 2015 թվականի մարտի 3-ին դատարանը դեռահասին ուղարկեց հարկադիր հոգեբուժական բուժման[⇨]: Որոշումը վիճարկվեց տուժողի պաշտպանի կողմից, սակայն 2015 թվականի օգոստոսին Մոսկվայի քաղաքային դատարանը այն օրինական ճանաչեց։ 2015 թվականի նոյեմբերին Մոսկվայի քաղաքային դատարանի նախագահությունը գործը վերանայման ուղարկեց Մոսկվայի շրջանային ռազմական դատարան, որտեղ 2016 թվականի փետրվարի 8-ին Գորդեևը կրկին անմեղսունակ ճանաչվեց։ 2016 թվականի մայիսի 5-ին Ռուսաստանի Դաշնության Գերագույն դատարանը այս որոշումը ճանաչեց օրինական[⇨]:

Տեղի ունեցած միջադեպը Ռուսաստանում դպրոցական հրաձգության առաջին դեպքն է, որի ընթացքում մարդիկ զոհվեցին[4][5][6][7][մեկն. 1], այն լայն արձագանք ստացավ ռուսական հասարակության կողմից և բուռն քննարկումներ առաջացրեց ուսումնական հաստատություններում անվտանգության համակարգերի խստացման անհրաժեշտության, ինչպես նաև՝ բռնության տեսարաններ պարունակող ֆիլմերի, հեռուստատեսային հաղորդումների և տեսախաղերի բացասական ազդեցության վերաբերյալ[⇨]:

Հանցագործի անձը խմբագրել

Սերգեյ Վիկտորովիչ Գորդեևը ծնվել է 1998 թվականի հոկտեմբերի 4-ին Մոսկվայում, միջադեպի ժամանակ նա 15 տարեկան էր, Մոսկվայի N 263 միջնակարգ դպրոցի 10-րդ «Ա» դասարանի աշակերտ[8][9]։

Սերգեյը գերազանցիկ էր, հավակնում էր դպրոցն ավարտել ոսկե մեդալով, պատրաստվում էր ընդունվել Մոսկվայի ինժեներա-ֆիզիկական ինստիտուտ, դարձել էր տարբեր օլիմպիադաների, այդ թվում՝ 2013 թվականի դեկտեմբերին տեղի ունեցած «Իրավական պետության 20-ամյակը Ռուսաստանում» դպրոցականների ինտերնետ-օլիմպիադայի հաղթող և մրցանակակիր[7][10][11][12][13]։ Իրավապահ մարմիններում հաշվառված չի եղել[14]։ Մանկուց բավականին լավ ֆիզիկապես զարգացած է եղել, ինքնուրույն զբաղվել է ընդհանուր ֆիզիկական պատրաստվածությամբ[11], մարզադպրոցում մասնակցել է մարտական սամբոյի պարապմունքներին[15]։ Տարված է եղել համակարգչային խաղերով (GTA IV, GTA V, Mafia 2 և այլն)[12][16], որոնք, ըստ իր իսկ խոստովանության, իր վրա բարերար ազդեցություն են ունեցել, քանի որ դրանցով նա «ցրվել է աշխարհից և կարողացել է շեղվել իրեն հասցված վիրավորանքներից»[11]։

Սերգեյի հայրը՝ Վիկտոր Գորդեևը, ուժային գերատեսչությունների կողմից ղեկավարվող «Էֆիր» ԳՀԻ դաշնային պետական բյուջետային հաստատություն աշխատակից էր[12]։ Ըստ մի շարք ԶԼՄ-ների՝ «Էֆիր» գիտահետազոտական ինստիտուտը ընդամենը քողարկում էր, իսկ իրականում Վիկտոր Գորդեևը ոստիկանության գնդապետ էր, Ներքին գործերի նախարարության (ՆԳՆ) օպերատիվ-որոնողական բյուրոյի արտաքին հսկողության բաժնի պետի տեղակալը[17][18]։ Տեղի ունեցածից հետո Գորդեևը ստիպված է եղել դուրս գալ աշխատանքից[19]։ Վիկտոր Գորդեևն է որդուն սովորեցրել կրակել հրազենով[18], նրանք միասին հաճախել են հրաձգարան[20]։ Դեռահասը «Выстрел» հրաձգային ակումբի անդամ է եղել. հրահանգիչներից մեկի վկայությամբ՝ Սերգեյը «միջին» էր կրակում, եթե համեմատեր մասնագետների հետ, բայց շատ ավելի լավ, քան ցանկացած հասարակ մարդ[21]։

Սերգեյի մայրը՝ Իրինան, հաշվապահ էր[11]։ Տատիկը՝ Լյուբով Իվանովնան, դասարանի ծնողական կոմիտեի անդամ էր։ Ընտանիքում նաև կրտսեր կար՝ Իվանը[12][17]։ Ավելի վաղ հաղորդել էին, որ աշակերտի հայրն ու պապն աշխատել են պետական անվտանգության մարմիններում, սակայն Ռուսաստանի ԱԴԾ-ում այդ տեղեկությունը հերքել են[22]։

«Մետրո» թերթին տված հարցազրույցում Գորդեևի համադասարանցիներից մեկը պատմել է, որ նա գրեթե ընկերներ չի ունեցել. «Ես կդժվարանամ նրան հանգիստ մարդ համարել։ Այստեղ նույնիսկ հարցը դա չէ։ Նա ինչ-որ տարօրինակ էր, ոչ բոլորի նման։ Քչերի հետ էր շփվում։ Նման մարդկանց հետ ընդհանրապես դժվար է շփվել, իմ կարծիքով։ Վերջերս «ՎԿոնտակտե»-ում ինձ տեսանյութ էր ուղարկել զենքի մասին»[15]։

Նախադրյալներ և դրդապատճառներ խմբագրել

Ես չէի ուզում սպանել որևէ մեկին, ես ինքս էի ուզում մեռնել:Ինձ հետաքրքրում էր իմանալ, թե ինչ է լինում մահից հետո։ Ես ուզում էի նաև տեսնել, թե ինչպես են մարդիկ արձագանքում այն բանին, թե ինչ եմ ես անում։ Ես եկել էի ի՛նձ սպանելու։ Անդրեյ Նիկոլաևիչի հետ ես կոնֆլիկտ չունեի, հակառակը ՝ մենք լավ հարաբերությունների մեջ էինք։ Երբ նա քայլեց դեպի ինձ, ես կրակեցի նրա վրա...նույնիսկ չգիտեմ, թե ինչու, գուցե նրա համար, որ ոչ ոք չէր հավատում, որ ես կարող եմ կրակել։

Հատված Գորդեևի՝ «Իզվեստիա» թերթում 2014 թվականի փետրվարի 8-ին հրապարակված հարցազրույցից[23].

Գորդեևի պաշտպանության պաշտոնական վարկածի համաձայն՝ հանցագործության պահին դեռահասը անմեղսունակ է եղել։ Ըստ իր՝ Սերգեյի խոստովանության, որը նա հայտնել է հարցաքննության ժամանակ որպես կասկածյալ, հանցանք կատարելուն նրան դրդել է սոլիպսիզմի տեսությունը համադասարանցիներին ապացուցելու[24], իսկ ապա՝ ինքնասպան լինելու ցանկությունը[23], դեռևս 10 տարեկան հասակում նա մտածել է, որ «կյանքն իմաստ չունի, որ աշխարհը պատրանք է, երազ»։ «Նա կարծում է, որ ինքն է հորինել մեզ բոլորիս, որ հիմա նա կփակի աչքերը, և բոլոր նրանք, ովքեր անհետաքրքիր են իրեն, կանհետանան։ Նա մորն ասում էր, որ վերջինս իր պատրանքն է», — լրագրողներին տված հարցազրույցում պատմել է դեռահասի փաստաբան Վլադիմիր Լևինը[25]։ Լևինի կարծիքով, Գորդեևը կրակ է բացել ոստիկանների վրա, քանի որ վախեցել է, որ իրեն կխանգարեն ապացուցելու իր տեսությունը[20]։

Տուժողների պաշտպանության վարկածի համաձայն՝ Գորդեևը լիովին կամ ոչ լիովին գիտակցել է իր գործողությունների փաստացի բնույթն ու հասարակական վտանգը, թեև, հնարավոր է, տառապել է մեղսունակությունը չբացառող հոգեկան խանգարմամբ, իսկ հանցագործության կատարմանը, որը նա նախապես ծրագրել էր, նրան դրդել են ծնողների, ուսուցիչների և դասընկերների հետ ունեցած կոնֆլիկտները[20]։ ՌԴ կրթության նախարար Դմիտրի Լիվանովի տվյալների համաձայն՝ դեռահասը աշակերտների և դասավանդողների հետ կոնֆլիկտ չի ունեցել[26], դեռահասն ինքը՝ իր ցուցմունքներում նշել է, որ կոնֆլիկտներ եղել են, բայց՝ հազվադեպ, ու եթե անգամ առաջացել են, ապա՝ կենցաղային հողի կամ վեճի ընթացքում, ընդհանուր առմամբ, դասարանում հարաբերությունները բարեկամական են եղել[11].

Փաստաբանական հարցումների արդյունքում պարզվել է, որ միջադեպից մեկ օր առաջ դասարանում Սերգեյի, ռուսաց լեզվի ուսուցչուհի Տատյանա Բաբկինայի և տնօրենի միջև լուրջ կոնֆլիկտ է տեղի ունեցել. տնօրենը ստիպված է եղել դպրոցի հոգեբանին կանչել, որպեսզի նա հանգստացնի արդեն սպառնալիքներ հնչեցնող աշակերտին[27]։ Համացանցում հայտնվել էր նաև Գորդեևի և նրա համադասարանցու՝ Ալեքսանդր Պետրովի մասնակցությամբ ծեծկռտուքի տեսագրությունը, ըստ տուժածների պաշտպանության վարկածի՝ այն ենթադրաբար տեղի է ունեցել կրակոցների հետ կապված միջադեպից մի քանի ամիս առաջ[28], հետագայում Սերգեյի մայրը կարծիք է հայտնել, որ տվյալ տեսանյութը վերաբերում է իր որդու՝ 8-րդ դասարանում ուսուցման ժամանակաշրջանին[29]։

Տատյանա Բաբկինան՝ 10-րդ «Ա» դասարանի ռուսերեն լեզվի և գրականության ուսուցչուհին, Գորդեևին նկարագրել է որպես բարի, արձագանքող և ոչ կոնֆլիկտային դեռահաս[30], LifeNews հեռուստաալիքին տված հարցազրույցում պատմել է Սերգեյի հարցաքննության մանրամասների մասին, որին նա կանչված է եղել ձերբակալվածի խնդրանքով՝ «Ինձ կանչեցին հարցաքննության, որին մասնակցում էին քննիչները, հոգեբանն ու փաստաբանը։ Սերյոժան անմիջապես ասաց՝«Տատյանա Ալեքսանդրովնա՛, ես Ձեզ մոտ էի գալիս» <…> Մենք նրա հետ հաճախ էինք բանավիճում բարու և չարի մասին, ես բարություն էի ուսուցանում երեխաներին, Սերգեյն ասում էր, որ բարություն գոյություն չունի։  Երբ ես նրան ասում էի, որ բարի մարդիկ ավելի շատ են, նա ծիծաղում էր։ Երեկ նա ինձ ասաց՝ «Ես ուզում էի ձեզ ցույց տալ, որ դուք ճիշտ չեք»։ Անդրեյ Նիկոլաևիչը պատահական զոհ է։ Նրա դասը իմ դասից հետո էր։ Իմ դասից Սերգեյն ուշացել էր»[30]։

2014 թվականի փետրվարի 8-ին քննչական մեկուսարանում գտնվող Գորդեևին այցելել է Մոսկվայի Հասարակական դիտորդական հանձնաժողովի անդամ, դերասանուհի Օլգա Դիբցևան, ով աշակերտի հետ զրույց է ունեցել։ Դիբցևայի խոսքով՝ Սերգեյը պնդել է, որ չի ցանկացել որևէ մեկին սպանել. երբ նա զենքով մտել է դասարան, ուսուցիչն ու տղաները չեն հավատացել, որ ինքը կարող է կրակել[23]։

ԶԼՄ-ներում տարածված նախնական վարկածներից մեկի համաձայն, որը հայտնվել էր տեղի ունեցածից գրեթե անմիջապես հետո, Գորդեևը գնահատականի պատճառով կոնֆլիկտ է ունեցել աշխարհագրության և կենսաբանության ուսուցիչ Անդրեյ Կիրիլովի հետ, սակայն այդ վարկածը չի հաստատվել[25]։

Իրադարձությունների ընթացքը խմբագրել

փետրվարի 2 խմբագրել

Կիրակի օրը՝ 2014 թվականի փետրվարի 2-ին Գորդեևը վերջնականապես որոշում է հանցագործություն կատարել։ Դեռահասը ծրագրում է դպրոց գալ զենքով, դասընկերներին պատմել սոլիպսիզմի տեսության վերաբերյալ իր հայացքների մասին, իսկ հետո ինքնասպան լինել։ Նույն օրը երեկոյան նա իմանում է, թե որտեղ է հայրը պահում պահարանի, որտեղ գտնվում է հորը պատկանող զենքը, բանալիները[11][31]։ Սերգեյը նաև իր որոշ դասընկերներին հաղորդագրություններ է ուղարկում՝ «վաղը ականատես կլինեք, թե ես ինչ կանեմ» բովանդակությամբ[27]։

փետրվարի 3 խմբագրել

 
Դպրոցի նախասրահը 2016 թվականի հունվարին

Փետրվարի 3-ի առավոտյան Գորդեևը ծնողներին ստում է, թե դպրոցում առաջին երեք դասերը չկան, որպեսզի նրանք գնան տնից, իսկ ինքը կարողանա միայնակ մնալ և անարգել վերցնել զենքը, համոզիչ լինելու համար նա նախապես խնդրել էր դասընկերուհուն իրեն SMS-հաղորդագրություն ուղարկել պարապմունքների բացակայության մասին[11][32]։ Դեռահասը մահից առաջ անգլերեն լեզվով բանաստեղծություն էր գրել, որում հայտնում էր, որ հոգնել է կյանքից և չի կարող այլևս վախի մեջ ապրել[11]։ Ծնողների հեռանալուց հետո Գորդեևը բացում է չհրկիզվող պահարանը և այնտեղից հանում կիսաավտոմատ, փոքր տրամաչափի 11-լիցքավորման Browning 22 Semi-Auto rifle կարաբինը, օպտիկական նշանառությամբ 7,62×51 мм NATO փամփուշտներով Tikka T3 տեսակի հրացանը[1][7][33][34][35][36], ապա զենքը դնում է պատյաններում, ըստ որոշ տվյալների, դրանից առաջ փորձարարական կրակոց արձակելով բաց պատուհանից[33], փամփուշտները դնում է տոպրակի մեջ, այստեղ տեղավորում է նաև տնից գտած հուշանվերային դաշույնը[7][24]։ Զենքը թաքցնելու նպատակով Սերգեյը հագնում է ոչ թե իր բաճկոնը, այլ մոր երկարափեծ սև վերարկուն[1][32]։

Նախապատրաստական աշխատանքներն ավարտելով՝ դեռահասը դուրս է գալիս իրենց՝ Բերյոզովայա ալեյայի վրա գտնվող տնից և գնում N 263 դպրոց[37]։ Մոտավորապես ժամը 11 անց 40-ին (Մոսկովյան ժամանակով, UTC+4)[1][2], չորրորդ դասաժամը սկսվելուց գրեթե 10 րոպե անց նա մոտենում է կենտրոնական մուտքին, որտեղ զենքը հանում է պատյաններից։ Մտնելով դպրոց՝ նա անցնում է մուտքի տուրնիկետը[1] և, զենքով սպառնալով պահակին, մտնում է առաջին հարկում գտնվող N 2 դասարանը, ուր այդ պահին 10-ի «Ա»-ի մոտ աշխարհագրության դաս էր ընթանում[38]։ Մոտենալով դասասենյակին, բայց՝ չմտնելով ներս, բաց դռան միջով, Գորդեևը Browning կարաբինից կրակում է ուսուցիչ Անդրեյ Կիրիլովի վրա՝ դիպչելով նրա գլխին[3][24][34]։ Այնուհետև նա զենքը ուղղում է աշակերտների վրա (դասարանում 21 աշակերտ կար[39]):

Մոտենալով ամբիոնին՝ Գորդեևը սկսում է համադասարանցիներին իր նկատառումներն արտահայտել սոլիպսիզմի տեսության վերաբերյալ, ըստ որի, իր կարծիքով, աշխարհում գոյություն ունի միայն ինքը, իսկ կյանքը թվացյալ է և իր քունն է։ Ինչ-որ պահի դեռահասն ուշադրություն է դարձնում այն հանգամանքի վրա, որ վիրավոր Կիրիլովը սկսել է կյանքի նշաններ ցույց տալ, և երկրորդ անգամ է կրակում նրա գլխին, որից հետո մանկավարժը մահանում է[24]։

Պահակը կարողացել էր ոստիկանության աշխատակիցներին կանչել՝ սեղմելով տագնապի կոճակը։ Ոստիկանությունում ահազանգը ստացվել է ժամը 11:46-ին (ըստ ՌԴ ՆԳՆ Հյուսիս-արևելյան վարչական շրջանի Գլխավոր վարչության ՆԳՎ ոստիկանության՝ 11:44-ին[2]), արդեն մոտ չորս րոպե անց դպրոց է ժամանում արտատգերատեսչական պահպանության կարգախումբը[38][40]։ Պրապորշչիկներ Սերգեյ Բուշուևը և Օլեգ Նուրգալիևը մտնում են դպրոց և շարժվում դեպի N 2 դասարան։ Ոստիկանները առաջ են շարժվում պատի երկայնքով՝ ապահովագրելով միմյանց։ Բուշուևը փորձում է մտնել դասաասենյակ, այդ պահին Գորդեևը կրակ է բացում նրա վրա[41][42]։ Նուրգալիևը անմիջապես «շտապ օգնություն» է կանչում, բայց Բուշուևը մահանում է մինչ բուժաշխատողների ժամանումը[41]։

Որոշ ժամանակ անց դեպքի վայր են ժամանում ՊՊԾ-ի արագ արձագանքման խումբը՝ ավագ սերժանտ Վլադիմիր Կրոխինը և կրտսեր լեյտենանտ Վյաչեսլավ Նեչաևը։ Գորդեևը պատուհանից կրակում պարեկայինների ուղղությամբ։ Ոստիկանները մտնում են շենքի մեջ, Կրոխինը տեսնում է մահացած պրապորշչիկ Բուշուևի մարմինը և կանգ է առնում միջանցքում՝ դասարանից տասը մետր հեռավորության վրա, այդ պահին Գորդեևը կրակում է նրա վրա կիսաբաց դռան ճեղքից և դիպչում այնտեղ, որտեղ զրահ չկար[43]։ Նաչաևը, վտանգելով իր կյանքը, իր գործընկերոջը դուրս է բերում գնդակոծվող գոտուց՝ նրան քաշ տալով դեպի անկյուն[44][45]։ Մյուս ոստիկանները որոշում են օգնել վիրավորին՝ փորձելով տեղափոխել նրան, սակայն միջանցքում Կրոխինի մոտ ինքնաձիգը սկսում է ինքնաբերաբար աշխատել և անկանոն կրակոցներ արձակել[11]։

Ժամը 12:12-ին դպրոց են ժամանում շտապ բժշկական օգնության մի քանի անձնակազմեր[1], այնուհետև ժամանում են երկու հրշեջ ջոկատներ, դպրոցի հարակից տարածքում վայրէջք է կատարում Ռուսաստանի արտակարգ իրավիճակների նախարարության Eurocopter EC 145 բժշկական ուղղաթիռը, որով քիչ անց տարհանվում է վիրավոր ոստիկան Վլադիմիր Կրոխինը, ում շինությունից դուրս են բերում ժամը մոտ 12:15-ին[46]: Դպրոցի տարածքը շրջափակվում է ոստիկանության խիտ օղակով, Մոսկվայում հայտարարվում է«Փոթորիկ-2» պլանը, որը ուժայիններին թույլ էր տալիս պատանդներին ազատելու ժամանակ վերջիններիս կյանքին սպառնացող վտանգի դեպքում մահացու կրակ բացել[13][40]։

Դեպքի վայր են ժամանել Ներքին գործերի նախարար Վլադիմիր Կոլոկոլցևը, կրթության նախարար Դմիտրի Լիվանովը, ՌԴ Քննչական կոմիտեի ղեկավար Ալեքսանդր Բաստրիկինը, Մոսկվայի քաղաքագլուխ Սերգեյ Սոբյանինը, քաղաքի դատախազ Սերգեյ Կուդենեևը և Ռուսաստանի ՆԳՆ Մոսկվայի գլխավոր վարչության պետ Անատոլի Յակունինը[47][48]։

Ականատեսների պատմելով՝ Գորդեևը պատանդների հետ խոսել է մահվան մասին, պատմել իր կյանքի և ընտանիքի խնդիրների մասին, մի քանի անգամ պատասխանել է ծնողներից ստացված զանգերին, իսկ ուղղաթիռի վայրէջքից հետո պատուհանից մոտ 6 կրակոց է արձակել[49]։ ПՌուսաստանի ՆԳՆ-ի տվյալներո ՝ Գորդեևը դասարանում գտնվելու ողջ ընթացքում առնվազն 11 կրակոց է արձակել[36][47], հոգեբուժական փորձաքննության ընթացքում ավելի ուշ արտահայտված իր իսկ սեփական խոստովանությամբ կրակոցները 18-ն են եղել[20]։

Ժամը 12:20-ին մոտ դպրոցի բոլոր աշակերտները, բացառությամբ 1-ին «Ա», 6-րդ «Բ» և 7-րդ «Ա» դասարանի սովորողների (հարցագործը հարևան դասասենյակում էր[50]), տարհանվել էին շենքից[47]։

Ամբողջ ընթացքում Գորդեևը պատանդների հետ գտնվել է դասասենյակում։ Ժամը 12:17-ին Գորդեևի հայրը՝ Վիկտորը, զրահաժիլետ հագնելով, մտել է դպրոց, N 2 դասարան և որդուն համոզել է ազատել դասընկերներին և հանձնվել։ Դեռահասը պատանդներին բաց է թողել մոտավորապես ժամը 12։ 48-ին, մի քանի րոպե անց բժիշկներին հաջողվել է սպանված դասախոսի մարմինը տեղափոխել առաջին հարկում գտնվող հանդերձարանը[1]:Մոտ ժամը 13:05-ին Արագ արձագանքման հատուկ ջոկատի մարտիկները հրաձիգին դուրս են բերել դպրոցից[1][47]։

Զոհվածներ և վիրավորներ խմբագրել

 
Դպրոցից ոչ հեռու՝ հրաձգության հետևանքով զոհվածների հիշատակին հանպատրաստից արված ժողովրդական հուշարձանը

Միջադեպի հետևանքով զոհվել են դպրոցի մեկ ուսուցիչ ու ոստիկանության մեկ աշխատակից, ևս մեկ ոստիկան վիրավորվել է։

  • Սպանված ուսուցիչը Անդրեյ Նիկոլաևիչ Կիրիլովն էր[51] (որոշ աղբյուրներում նրա ազգանունը սխալմամբ նշվում է «Կիրիլլով»[15][52]), ծնվել էր 1984 թվականին Նիժնի Նովգորոդի մարզի Վադսկի շրջանում։ Միջնակարգ դպրոցն ավարտելուց հետո ընդունվել էր Արզամասի մանկավարժական ինստիտուտ, որն ավարտել էր 2006 թվականին։ Ծառայել էր Ռուսաստանի Դաշնության Զինված ուժերում։ Դասավանդել է աշխարհագրություն և կենսաբանություն N 263 միջնակարգ դպրոցի բարձր դասարաններում[53]։ Ամուսնացած էր, ուներ մեկ որդի[41]։
  • Երկրորդ զոհը պրապորշչիկ Սերգեյ Վիկտորովիչ Բուշուևն էր՝ ոստիկանության վարչության Հյուսիսի-արևելյան վարչական շրջանի արտագերատեսչական պահպանության 1-ին գումարտակի դասակի ոստիկան։ Ներքին գործերի մարմիններում ծառայել էր 1994 թվականից, գումարտակում՝ 1997 թվականից։ Ծառայության ընթացքում պարգևատրվել էր որպես ՆԳՆ «Միլիցիայի գերազանցիկ» և «Ծառայության համար» շքանշանով[54][55]։ Ամուսնացած էր, ուներ դուստր[41]։ Գորդեևի արձակած փամփուշտը ծականցել էր ոստիկանի զարկերակը և հասել էր կրծքավանդակ, Բուշուևը մահացել է առատ արյունահոսությունից[34].
  • Միակ վիրավորը ավագ սերժանտ Վլադիմիր Ալեքսանդրի Կրոխինն է, ով «Օտրադնոյե» ոստիկանության պարեկապահակետային ծառայության անհապաղ արձագանքման խմբի աշխատակիցն էր։ Ծնվել է 1984 թվականին, ներքին գործերի մարմիններում էր 2005 թվականի դեկտեմբերից[56], պարգևատրվել էր «Ծառայության համար» շքանշանով և բազմաթիվ պատվոգրերով[44][57]։ Կրոխինը արյան հսկայական կորստով հասցվել է Սկլիֆոսովսկու անվան Գիտահետազոտական ինստիտուտ. նա կրծքավանդակի, ստոծանու, լյարդի, ստամոքսի, ենթաստամոքսային գեղձի միջանցիկ հրազենային վնասվածքներ էր ստացել, ինչպես նաև վնասվել էր որովայնային ստորին զարկերակը[58]։ Վիրավորվելուց հետո բուժման կուրս է անցել և ապրիլին դուրս է գրվել հիվանդանոցից[59]։

Հիշատակ խմբագրել

2014 թվականի փետրվարի 6-ին Վլադիմիր Պուտինը Անդրեյ Կիրիլովին, ինչպես նաև պրապորշչիկ Սերգեյ Բուշուևին և ավագ սերժանտ Վլադիմիր Կրոխինին «Քաջության համար» շքանշանով պարգևատրելու հրաման ստորագրեց (առաջին երկուսին՝ հետմահու)՝ «փետրվարի 3-ին Մոսկվայի N 263 դպրոցում տեղի ունեցած ողբերգության ժամանակ ծառայողական և քաղաքացիական պարտքը կատարելիս դրսևորած քաջության և անձնազոհության համար» ձևակերպմամբ[60]։ 2014 թվականի մայիսին Վլադիմիր Կրոխինը շքանշանը ստացավ Ռուսաստանի ՆԳՆ Մոսկվայի գլխավոր վարչության պետ Անատոլի Յակունինի ձեռքից[61]։

2016 թվականի դեկտեմբերի 22-ին ի հիշատակ պրապորշչիկ Սերգեյ Բուշուևի Մոսկվայի N 1411 դպրոցում, որտեղ նա սովորել էր, հանդիսավորությամբ հուշատախտակ է բացվել։ Արարողությանը ներկա են եղել Բուշուևի հարազատները, Հյուսիս-արևելյան վարչական շրջանի ՆԳ վարչության ղեկավարության և Մոսկվայի Ազգային գվարդիայի զորքերի դաշնային ծառայության արտագերատեսչական պահպանության միջտարածաշրջանային բաժնի ներկայացուցիչները, ինչպես նաև ներքին գործերի մարմինների վետերաններ ու դպրոցի աշակերտներ[62]։

Նախաքննություն խմբագրել

2014 թվականի փետրվարի 4-ին Գորդեևը տեղափոխվեց Մոսկվայի Բասմանի շրջանային դատարան՝ խափանման միջոց ընտրելու համար, դեռահասը, սև վերնահագուստով, դահլիճ մտավ հատուկ նշանակության ջոկատի մարտիկների ուղեկցությամբ[9]։ Նիստը տեղի ունեցավ փակ ռեժիմով։ Դատարանը բավարարեց հետաքննության միջնորդությունը և որոշում կայացրեց դեռահասին երկու ամսով կալանքի տակ թողնել, թեև նա հայտարարեց, որ զղջացել է և խնդրեց իրեն թողնել ծնողների հսկողության տակ։ Գորդեևի հայրն ու մայրը դատական նիստին չէին ներկայացել[2][63]։

2014 թվականի փետրվարի 12-ին Գորդեևին վերջնական մեղադրանք առաջադրվեց[64]։ Քննությամբ քրեական գործ հարուցվեց ՌԴ Քրեական օրենսգրքի 206-րդ հոդվածի 4-րդ մասով, 105-րդ հոդվածի 2-րդ մասի «ա», «բ», «կ» կետերով և 30-րդ հոդվածի 3-րդ մասով նախատեսված հանցագործությունների հատկանիշներով, քննությունը վարում էին ՌԴ Քննչական կոմիտեի քննչական գլխավոր վարչության աշխատակիցները[41]։ Նշանակվել էին տարբեր փորձաքննություններ, այդ թվում ՝ դատահոգեբուժական[41]։ Ռուսաստանի Դաշնության թմրանյութերի շրջանառության վերահսկողության դաշնային ծառայության աշխատակիցները ուսումնասիրել էին Գորդեևի անալիզները և սահմանել, որ նա թմրանյութ չի օգտագործել[65]։

Սկզբում Գորդեևը գտնվել է Հյուսիս-արևելյան շրջանի ՆԳՎ ժամանակավոր մեկուսարանում, որի խցում մի չափահաս տղամարդու հետ երկուսով էին, ով, ինչպես նշում էր դեռահասի փաստաբանը, մեղադրվում էր «առանձնապես ոչ ծանր հանցագործությունների մեջ»։ Ձերբակալվածների միջև խնդիրներ չեն առաջացել, Սերգեյը խցակցի դեմ բողոքներ չի հայտնել[66]։ Որոշ ժամանակ անց նա տեղափոխվել է անչափահասների համար նախատեսված թիվ 5 մեկուսարանի «Վոդնիկ» ժամանակավոր պահման մեկուսարան[55]։ Կասկածյալը խնդրել է նաև հանդիպում կազմակերպել իր ծնողների հետ[67]։

2014 թվականի ապրիլին հայտնի դարձան Գորդեևի՝ չորս շաբաթ տևած դատահոգեբուժական փորձաքննության արդյունքները։ Վ. Պ. Սերբսկու անվան սոցիալական և դատական հոգեբուժության պետական գիտական կենտրոնի մասնագետները դպրոցականին անմեղսունակ էին ճանաչել և նրա մոտ «պարանոիդ շիզոֆրենիա» էին ախտորոշել[55]։ Կասկածյալը ուղեգրվել էր «Բուտիրսկայա բանտ» մեկուսարանի մասնագիտացված հոգեբուժական բաժանմունք[55]։ Ըստ «Իզվեստիա» թերթի աղբյուրի՝ իրավապահ մարմիններում դեռահասի հետազոտության դեռևս նախաքննական փուլում հաջողվեց բացահայտել հոգեկան խանգարման և հիպերակտիվ անոմալ վարք՝ դպրոցականը չէր պառկում, չէր քնում, մշտապես շարժման մեջ էր և վիճաբանում էր մյուս ենթափորձագետների հետ[55]։

Ընդհանուր առմամբ հրաձգության գործով 25 տուժողներ եղան, որոնցից 21-ը դպրոցականներ էին, սպանված Անդրեյ Կիրիլովի մայրն ու կինը, արտագերատեսչական պահպանության սպանված աշխատակից Սերգեյ Բուշուևի կինը և վիրավոր ոստիկան Վլադիմիր Կրոխինը[39]։

2014 թվականի օգոստոսի 22-ին հրաձգության մասին քրեական գործը Ռուսաստանի Դաշնության գլխավոր դատախազի տեղակալ Վիկտոր Գրինի ստորագրությամբ ուղարկվեց Մոսկվայի Բուտիրսկի շրջանային դատարան. դատարանն այն ստացել է օգոստոսի 25-ին[52][64][68]։

Դատ խմբագրել

Առաջին քննությունը խմբագրել

2014 թվականի սեպտեմբերի 8-ին սկսվեց հրաձգության գործի դատաքննությունը։ Առաջին նիստի ընթացքում պետական մեղադրողը միջնորդեց մեղադրյալի նկատմամբ բժշկական բնույթի հարկադրանքի միջոցներ կիրառելու, ինչպես նաև հայտարարեց մեղադրյալի՝ իր մեղավորությունը մասնակի ճանաչելու մասին[69]։ Ինքը՝ Գորդեևը, մասամբ ընդունում էր իր մեղքը, սակայն չհամաձայնեց մեղադրանքի որակավորմանը[70]։

Հոկտեմբերի 15-ին հերթական նիստի ընթացքում դատարան տեղափոխված Գորդեևի մոտ պարանոցային ջղացնցում տեղի ունեցավ[71]։ Տուժողների շահերը պաշտպանող փաստաբան Իգոր Տրունովը մամուլին հայտնեց, որ Գորդեևը հակադեպրեսանտի հաբ էր ընդունել, որի կողմնակի ազդեցությունը ցնցումներն էին։ Դատարանը «շտապ օգնություն» կանչեց, որպեսզի ամբաստանյալին հակաջղաձգային միջոցի ներարկում կատարեին[72]։

2015 թվականի հունվարին տուժող կողմը դատարանին խնդրեց Գորդեևի հոգեբանա-հոգեբուժական փորձաքննությունը ճանաչել ապօրինի, անհիմն և կեղծման նշաններ պարունակող։ Տուժողների միջնորդության մեջ նշվում էր, որ խախտվել է փորձաքննության նշանակման և անցկացման դատավարական կարգը, տուժողները ժամանակին չեն ծանոթացել փորձաքննություն նշանակելու մասին որոշմանը, իսկ փորձագետի եզրակացությունն անհիմն է և կասկած է հարուցում[73]։ Բուտիրսկի դատարանը մասնակիորեն բավարարեց տուժողների փաստաբանի միջնորդությունը՝ ամբաստանյալի կրկնակի դատահոգեբուժական փորձաքննության մասին. հրաժարվելով կրկնակի փորձաքննություն անցկացնելուց. նա որոշեց հարցաքննել փորձաքննությունն իրականացրած՝ Սերբսկու անվան ինստիտուտի մասնագետներին[74]։

2015 թվականի փետրվարի 11-ին տեղի ունեցավ հերթական դատական նիստը, որտեղ հայտարարվեց գործի դատաքննությունն ավարտելու մասին. դատարանը ճանաչեց փորձաքննությունում խախտումների առկայությունը և քննիչի վերաբերյալ մասնավոր վճիռ կայացրեց[75]։

Փետրվարի 24-ին դատարանը մինչև մայիսի 25-ը երկարացրեց Գորդեևի կալանքը, հաջորդ օրը կայացավ կողմերի բանավեճը[76]։ Մեղադրող կողմը դատարանին խնդրեց անմեղսունակ ճանաչել դեռահասին և ուղարկել հարկադիր բուժման։ Բացի այդ, դատախազը խնդրեց դատարանին վերաորակել մեղադրանքը՝ ՌԴ Քրեական օրենսգրքի 206-րդ հոդվածը փոխարինելով ավելի քիչ ծանր 127-րդով (ազատությունից ապօրինի զրկելը)[77]։ Ամբաստանյալի պաշտպանը խնդրեց սպանության մեղադրանքը վերաորակել անզգուշությամբ սպանության մեղադրանքով, տուժող կողմի ներկայացուցիչները նրա համար պահանջում էին իրական պատիժ։ Գորդեևը, Իգոր Տրունովի խոսքով, իր վերջին խոսքում ոչինչ չասեց[78]։

Դատարանի վճիռը խմբագրել

2015 թվականի մարտի 3-ին Բուտիրսկյան դատարանում տեղի ունեցավ դպրոցի հրաձգության գործով նախատեսված նիստը[78]։ Գորդեևը ճանաչվեց անմեղսունակ վիճակում սպանություն և սպանության փորձ կատարած անձ և ուղարկվեց հարկադիր հոգեբուժական բուժման՝ առնվազն 6 ամիս ժամկետով, որի լրանալուց հետո միայն նրան կարող էին վերափորձաքննության ուղարկել[79]։ Դատարանը նաև կարգադրեց դադարեցնել Գորդեևի նկատմամբ քրեական հետապնդումը՝ ՌԴ Քրեական օրենսգրքի 206-րդ հոդվածով հանցակազմի բացակայության պատճառով[80], այդ մեղադրանքի շրջանակներում նրա գործողությունները պետք է որակվեին ՌԴ Քրեական օրենսգրքի 127-րդ հոդվածով (ապօրինի ազատազրկումը), սակայն ամբաստանյալի անչափահաս տարիքի պատճառով նրա գործողությունները օրենքով վերաորակման ենթակա չէին[81]։ Դատավճռի եզրափակիչ մասը հրապարակեց դաշնային դատավոր Յուլիա Շելեպովան[82][83]։ Գորդեևը լուռ լսեց վճիռը, իսկ հրապարակումից հետո ասաց, որ դատարանի որոշումն իրեն հասկանալի է[81]։

Ըստ դեռահասի փաստաբան Վլադիմիր Լևինի՝ դատարանի որոշումը սպասելի էր։ Լրագրողներին տված հարցազրույցում նա ասել է նաև, որ դատավճռի հրապարակումից հետո հասցրել է շփվել ամբաստանյալի հետ, և Գորդեևն ասել է, որ «ոչինչ չի հասկացել»[25]։ Տուժողների կողմը ցանկություն հայտնեց վիճարկել որոշումը՝ դրա հետ կտրուկ անհամաձայնության պատճառով։ Տուժող կողմի ներկայացուցիչ Իգոր Տրունովը հայտարարեց, որ գործում «նկատվում է շահագրգռվածություն, կոռուպցիոն բաղադրիչ»[25][84]։

Վճռի բողոքարկումը խմբագրել

2015 թվականի մարտի 11-ին տուժող կողմը բողոքարկեց դատարանի որոշումը։ Բողոքարկման գանգատում Իգոր Տրունովը խնդրեց վերադարձնել քրեական գործը ՝ դատարանի այլ կազմով նոր քննության համար, իսկ մարտի 3-ի որոշումը չեղյալ համարել և ուղարկել Մոսկվայի շրջանային ռազմական դատարան՝ ըստ էության քննելու համար։ Նրա կարծիքով դատարանը սխալմամբ է հանգել դեռահասի հոգեբուժական վերջնական փորձաքննությանը վստահելու եզրակացությանը[68][85]։

Ապրիլի 16-ին տուժողների պաշտպանը Մոսկվայի քաղաքային դատարանի նախագահ Օլգա Եգորովայի հասցեով դիմում-բողոք ներկայացրեց դատարան՝ դատավորի անգործության և ժամկետները խախտելու դիմաց փոխհատուցման պահանջով։ Տրունովը այդ փաստաթղթում ուշադրություն էր հրավիրում այն հանգամանքի վրա, որ գործի քննության պահից անցել է մեկուկես ամիս, սակայն մինչ օրս դատական նիստի արձանագրությունը պատրաստ չէ և չի տրամադրվել տուժող կողմին ծանոթանալու համար[86]։

Օգոստոսի 10-ին Մոսկվայի քաղաքային դատարանը քննեց տուժող կողմի պաշտպանության բողոքը և Բուտիրսկի դատարանի որոշումը ճանաչեց օրինական։ Գորդեևին ուղարկեցին հոգեբուժարան[87][88]։ Սեպտեմբերին տուժողների պաշտպանությունը Մոսկվայի քաղաքային դատարանի Նախագահությանը 2015 թվականի մարտի 3-ի Բուտիրսկի շրջանային դատարանի որոշման և 2015 թվականի օգոստոսի 10-ի Մոսկվայի քաղաքային դատարանի վերաքննիչ որոշման դեմ վճռաբեկ բողոք ներկայացրեց[89][90]։

Գործի վերանայումը խմբագրել

Նոյեմբերի 13-ին Մոսկվայի քաղաքային դատարանի Նախագահությունը չեղարկեց Բուտիրսկի շրջանային դատարանի 2015 թվականի մարտի 3-ի որոշումը և գործը ուղարկեց Մոսկվայի շրջանային ռազմական դատարան՝ բավարարելով տուժող կողմի վճռաբեկ բողոքը։ Դրա հետ մեկտեղ, դատարանը պատասխանողի ներկայացուցիչներին մերժեց դռնփակ դատաքննություն անցկացնելու, ինչպես նաև մինչ Գորդեևի դեմ գործի՝ ըստ էության քննությունը հայցի կասեցումը[91]։

Դեկտեմբերի 23-ին Մոսկվայի շրջանային ռազմական դատարանում երեք դատավորներից բաղկացած կոլեգիան սկսեց գործի վերանայումը։ Տուժողների պաշտպանությունը բացարկ հայտնեց պետական մեղադրողին, քանի որ նա մասնակցել էր գործին առաջին քննությանը, սակայն դատարանը մերժեց այդ միջնորդությունը։ Գորդեևի փաստաբանը նիստին չէր ներկայացել, ուստի քննարկումը շարունակվեց նաև հաջորդ օը[92]։ Դեկտեմբերի 25-ին դատարանը հարցաքննեց երեք տուժողներ՝ զոհված Անդրեյ Կիրիլովի մորն ու կնոջը, ինչպես նաև ոստիկան Վլադիմիր Կրոխինին[93]։

2016 թվականի հունվարի սկզբին հայտնի դարձավ, որ տուժող կողմի պաշտպանները դիմել են Մոսկվայի դատավորների որակավորման կոլեգիային՝ պահանջելով կարգապահական տույժի ենթարկել Մոսկվայի Բուտիրսկի շրջանային դատարանի դատավոր Յու. Վ. Շելեպովային, Մոսկվայի քաղաքային դատարանի դատավորներ Դ. Ա. Պրոնյակինին, Յու. Մ. Սվետոզերսկայային, Ն.Ա. Բոևին, Բուտիրսկի շրջանային դատարանի նախագահ Յու. Ա. Կոլմոգորովին, Մոսկվայի դատախազության քրեական-դատական վարչության պետական մեղադրողների բաժնի դատախազ Լ. Ա. Բալանդինին և Մոսկվայի դատախազության քրեական-դատական վարչության վերաքննիչ բաժնի դատախազ Ա. Ն. Յակուշևին։ Բողոքի մեջ նշվում էր, որ դատավոր Շելեպովան «բազմիցս դուրս է եկել դատական նիստերի ժամանակ և դատավարություններն անցկացրել է առանց պատմուճանի», իսկ դատավոր Պրոնյակինը վերաքննիչ ատյանի դատական նիստի ժամանակ տուժող Կիրիլովայի հասցեին արտահայտվել է «արհամարհական կոպիտ ձևով», իսկ դիտողություններին արձագանքել է «ագրեսիվ և կոպիտ»[94]։

Հետագա նիստերի ընթացքում Գորդեևը սկսեց ցուցմունք տալ ինքնուրույն, այլ ոչ թե փաստաբանի միջոցով, ինչպես դա անում էր նախկինում։ 2016 թվականի հունվարի 18-ի նիստում նա պարզաբանումներ տվեց Անդրեյ Կիրիլովի և Սերգեյ Բուշուևի դիակների փորձաքննությունների վերաբերյալ՝ խոստովանելով, որ սպանել է նրանց։ «Ես երկար եմ մտածել և հիմա հասկանում եմ, որ պատասխան տալ չի ստացվում։ Ես չեմ ժխտում, որ երկուսի մահն էլ տեղի է ունեցել իմ կրակոցներից։  Ես նաև կրակել եմ պատուհաններից դուրս, ու՞մ վրա՝ հիմա չեմ հիշում», - ասել է երիտասարդը ի պատասխան դատարանի այն հարցին, թե ինչու՞ է նա սպանություն կատարել[32]։

Հունվարի 20-ին LifeNews ինտերնետ-հրատարակությունը դպրոցական զգեստապահարանում արված մի տեսագրություն հրապարակեց, որտեղ երևում էր, թե ինչպես է Ալեքսանդր Պետրովը՝ Գորդեևի համադասարանցին, մյուս դպրոցականների հավանության ներքո ձեռքերով և ոտքերով հարվածներ հասցնում Սերգեյին[28]։ Հունվարի 26-ին տուժող կողմի պաշտպանությունը միջնորդություն ներկայացրեց Պետրովին կեղծ վկայություն տալու համար քրեական հետապնդում հայտարարելու մասին։ Իրավաբանների կարծիքով՝ գործով նախաքննության փուլում Պետրովը ակնհայտ կեղծ ցուցմունքներ է տվել՝ պնդելով, որ Սերգեյի հետ լավ հարաբերություններ են ունեցել։ 2016 թվականի հունվարի 22-ի դատական նիստում Ալեքսանդրը հայտարարեց նաև ամբաստանյալի հետ կոնֆլիկտների բացակայության մասին[95][96]։

Փետրվարի 5-ին սկսվեցին դատական վիճաբանությունները։ Պետական մեղադրողը դատարանին խնդրեց Գորդեևին բժշկական բնույթի հարկադրանքի միջոցներ նշանակել։ Տուժողների պաշտպանությունն անհամաձայնություն հայտնեց մեղադրող կողմի դիրքորոշմանը և կրկին հայտարարեց ամբաստանյալի մեղսունակության և նրան՝ պատժի իրական ժամկետով դատապարտելու անհրաժեշտության մասին, ինչպես նաև խնդրեց դատարանին ոչ պրոֆեսիոնալիզմի կապակցությամբ մասնավոր որոշում կայացնել Ռուսաստանի ՆԳՆ-ի այն աշխատակիցների վերաբերյալ, որոնց գործողությունները հրաձգության միջադեպի պահին «սպառնալիքի տակ էին դրել ոչ միայն իրենց սեփական կյանքը, այլև այդ պահին պատանդ վերցված դպրոցականների կյանքը»[97]։ Զոհված ուսուցիչ Անդրեյ Կիրիլովի մայրը ցուցադրաբար լքեց նիստերի դահլիճը[45]։

Մոսկվայի շրջանային ռազմական դատարանի որոշումը խմբագրել

2016 թվականի փետրվարի 8-ին Մոսկվայի շրջանային ռազմական դատարանը որոշեց Գորդեևին ազատել պատասխանատվությունից և ուղարկել հիվանդանոց՝ հարկադիր բուժման։ Որոշումը հրապարակեց նախագահող դատավոր Սերգեյ Կորոբչենկոն[98]։ Տուժողների փաստաբան Իգոր Տրունովը հայտարարեց, որ կայացված որոշումը բողոքարկվելու է վերաքննիչ դատարանում[99]։

Փետրվարի 16-ին հայտնի դարձավ, որ տուժողների պաշտպանությունը վերաքննիչ բողոք է ներկայացրել Ռուսաստանի Դաշնության Գերագույն դատարանի զինծառայողների գործերով Դատական Կոլեգիային՝ այդպիսով վիճարկելով Մոսկվայի շրջանային ռազմական դատարանի որոշումը[100][101]։ Մայիսի 5-ին Ռուսաստանի Դաշնության Գերագույն Դատարանը օրինական ճանաչեց Մոսկվայի շրջանային ռազմական դատարանի 2016 թվականի փետրվարի 8-ի որոշումը[102]։

2016 թվականի սեպտեմբերի սկզբին տուժող կողմը բողոք ներկայացրեց Մարդու իրավունքների Եվրոպական դատարան, որտեղ մասնավորապես նշել էր, որ «քրեական գործի հետաքննության և քննության ընթացքում դատարանում խախտվել են մարդու և քաղաքացու իրավունքների և ազատությունների պաշտպանության մասին կոնվենցիայի հիմնարար սկզբունքները»[103]։

Քաղաքացիական դատավարություն խմբագրել

Հրաձգության գործով առաջին իսկ դատական նիստում Գորդեևի համադասարանցիները հայտարարեցին, որ հրաժարվում են նրա և նրա ծնողների նկատմամբ ցանկացած նյութական պահանջից։ Ավագ սերժանտ Կրոխինը, ով մինչդատական կարգով արդեն փոխհատուցում ստացել էր, քաղաքացիական վարույթի շրջանակներում նույնպես հրաժարվեց պահանջներ ներկայացնելուց[39]։ Սպանված Կիրիլովի հարազատները 9 մլն ռուբլի ընդհանուր գումարի քաղաքացիական հայց ներկայացրեցին դեռահասի դեմ։ Բացի այդ, տուժողները խնդրեցին ուսուցչի որդուն, մինչև նրա չափահաս դառնալը, նշանակել ամսական 68 հազար ռուբլի գումարի ապրուստավճար՝ միանվագ 261 հազար ռուբլու վճարմամբ՝ 2014 թվականի փետրվարից ի վեր կուտակված պարտքի տեսքով[104]։

Բուտիրսկյան շրջանային դատարանի 2015 թվականի մարտի 3-ի որոշման մեջ առանձին նշվել էր, որ տուժող կողմերից մեկը (սպանված ոստիկանի ընտանիքը) հրաժարվել է հայցային պահանջներից, մյուս տուժողների քաղաքացիական հայցերը պետք է քննվեին քաղաքացիական դատավարության կարգով[25][81]։

2015 թվականի հոկտեմբերին Բուտիրսկի շրջանային դատարանին հայց ներկայացվեց մահացած ուսուցչի մոր, այրու և երեխայի անունից։ Դրանում տուժող կողմը դատարանին խնդրում էր Գորդեևի ծնողներից բռնագանձել 10 մլն ռուբլի՝ որպես բարոյական վնասի փոխհատուցում և 739 հազար ռուբլի՝ հուղարկավորության համար ծախսված գումարը, ինչպես նաև պարտավորեցնել նրանց վճարելու 37 հազար ռուբլի՝ մինչև Կիրիլովի երեխային չափահաս դառնալը[24]։ 2015 թվականի դեկտեմբերի 15-ին դատարանը դեռահասին ներգրավեց որպես հայցապահանջի պատասխանակից, ինչպես նաև մերժեց պատասխանողի ներկայացուցիչներին՝ փակ դատաքննություն անցկացնելու և մինչ հրաձգության գործի ըստ էության քննությունը հայցի կասեցման հարցում[105]։

2016 թվականի փետրվարի 1-ին դատարանը հրաժարվեց փակել հայցի շրջանակներում դատական նիստը՝ այդպիսով մերժելով պատասխանողների պաշտպանության միջնորդությունը, որը պնդում էր, որ «գործը հնարավոր չէ քննել առանց քրեական գործից հրաժարվելու»։ Հայցվորների ներկայացուցիչ Լյուդմիլա Այվարը հայտարարեց, որ նիստի դադարեցման հիմքեր չկան. ինքը՝ դեռահասը նիստին ներկա չէ, բայց նրան ներկայացնում է փաստաբանը. այս դիրքորոշումը պաշտպանեց նաև դատախազը։ Լսելով կողմերի փաստարկները՝ դատարանը հիմքեր չգտավ դատաքննությունը փակելու համար։  Բացի այդ, պատասխանողների ներկայացուցչին կրկին մերժեցին հայցի կասեցումը՝ մինչև Սերգեյ Գորդեևի նկատմամբ քրեական գործը ըստ էության քննելը[106]։

Փետրվարի 24-ին տուժող կողմը ավելացրեց հայցով ներկայացրած գումարը՝ խնդրելով դատարանին Գորդեևի ծնողներից բռնագանձել 10 միլիոն ռուբլի (5-ական միլիոն ռուբլի Կիրիլովի մոր և այրու համար)՝ որպես բարոյական վնասի փոխհատուցում, ինչպես նաև պարտավորեցնել նրանց ամսական վճարելու 36135 ռուբլի 44 կոպեկ, իսկ անցած ժամանակահատվածի համար ՝ 893749 ռուբլի 88 կոպեկը՝ միանվագ վճարմամբ[107]։

Մարտի 2-ին դատարանը մասնակիորեն բավարարեց Կիրիլովների հայցը՝ Վիկտոր և Իրինա Գորդեևներից բռնագանձելով 700 հազար ռուբլի և պարտավորեցնելով նրանց ամսական 36 հազար ռուբլի վճարել անչափահաս երեխային պահելու համար։ Դատարանը պատասխանողներից նաև 936 հազար ռուբլի գանձեց՝ որպես միանվագ վճար Անդրեյ Կիրիլովի անչափահաս որդու համար՝ «նրա հոր մահվանից մինչ օրս» ժամանակաշրջանի համար[108]։

2016 թվականի օգոստոսին Գորդեևները այդ որոշման դեմ Մոսկվայի քաղաքային դատարան բողոք ներկայացրեցին։ Սեպտեմբերի 12-ին դատարանը որոշեց այդ որոշումը թողնել անփոփոխ[109]։

Քրեական գործ հոր նկատմամբ խմբագրել

2014 թվականի մայիսին հրաձիգի հոր՝ Վիկտոր Գորդեևի նկատմամբ քրեական գործ հարուցվեց (հրազենի անփույթ պահպանում)[110], ավելի ուշ այն կասեցվեց «այնքան ժամանակով, քանի դեռ հիմնական գործով որոշում չի կայացվել»[27]։

Մեկ տարի անց հետաքննությունը Վիկտոր Գորդեևի վերաբերյալ գործը հանձնեց դատարան[19]։ Հետաքննությունը հրաժարվեց տվյալ քրեական գործով Կիրիլովի հարազատներին և Բուշուևի կնոջը ճանաչել որպես տուժող, համապատասխանաբար, հրաժարվելով նրանց որևէ փոխհատուցման հավակնելու հնարավորությունից[71]։ 2015 թվականի հունիսին Մոսկվայի Բուտիրսկի շրջանի N 91 դատական տեղամասի դատավորը համաներում շնորհեց Գորդեև-ավագին[111]։

Հակազդում խմբագրել

 
Ռուսաստանի Դաշնության Նախագահին կից մշակույթի և արվեստի հարցերով խորհրդի նիստը Պսկովում, 2014 թվականի փետրվարի 3-ին

2014 թվականի փետրվարի 3-ին Ռուսաստանի Դաշնության նախագահ Վլադիմիր Պուտինը, ներկա լինելով մշակույթի և արվեստի նախագահական խորհրդի նիստին, արձագանքել է միջադեպին՝ տեղի ունեցածը համարելով ողբերգություն, և կոչ է արել ավելի մեծ ուշադրություն դարձնել մատաղ սերնդի դաստիարակությանը։ Նախագահի կարծիքով՝ ողբերգությունը կարող էր տեղի չունենալ, եթե նոր սերունդը, որպես հանդիսատես, պատշաճ կերպով դաստիարակվեր՝ գեղարվեստական լավ ճաշակով, կարողանար հասկանալ և գնահատել թատերական, դրամատիկ, երաժշտական արվեստը[40][112][113][114]։

Ուսումնական հաստատություններում անվտանգության ապահովման հարցը խմբագրել

Ռուսաստանի կրթության նախարար Դմիտրի Լիվանովը հայտարարեց, որ կրթության նախարարությունը տեղի ունեցածից հետո անվտանգության լրացուցիչ միջոցներ կձեռնարկի։ Նրա խոսքով՝ նախարարությունում կզբաղվեն ողբերգության պատճառների վերլուծությամբ և կձգտեն դպրոցներում հասնել բացարձակ անվտանգության[115]։

Ռուսաստանի Դաշնության նախագահին առընթեր Երեխայի իրավունքների հարցերով լիազոր Պավել Աստախովը կոչ արեց ստուգել բոլոր մանկական հաստատությունների անվտանգությունը. «Անհրաժեշտ եմ համարում հսկիչ-վերահսկողական և իրավապահ մարմինների մասնակցությամբ կազմակերպել բոլոր կրթական և մանկական կազմակերպություններում հակաահաբեկչական և հակակրիմինալ անվտանգության վիճակի, դրանց պատշաճ պահպանության ու տեսագրությունների առկայության, մանկական և դեռահասային հոգեբանների հաստիքներով համալրվածության, կոնֆլիկտների լուծման ծառայությունների, ոստիկանության դպրոցական տեսուչների աշխատանքի առկայության ու արդյունավետության ստուգումներ»[116]։

Տեղի ունեցած միջադեպից հետո Մոսկվայում, Մոսկվայի մարզում և Ռուսաստանի այլ տարածաշրջաններում դատախազական ստուգումներ անցկացվեցին կրթական կազմակերպություններում սովորողների և աշխատողների անվտանգության ապահովման մասին օրենսդրության պահանջների պահպանման վերաբերյալ[117][118][119]։

Օրենսդրության մեջ փոփոխություններ կատարելու առաջարկներ խմբագրել

 
 
 
Պատգամավորներ Իրինա Յարովայայի, Օլեգ Միխեևի և Վիտալի Միլոնովի կողմից տեղի ունեցածի կապակցությամբ տարբեր առաջարկներ և օրենսդրական նախաձեռնություններ են ներկայացվել զենքի կիրառման քաղաքականության ոլորտում

Միջադեպը մի շարք գնահատականներ ստացավ Ռուսաստանի Դաշնության Պետական Դումայում։ Դումայի անվտանգության և կոռուպցիայի հակազդման կոմիտեի նախագահ Իրինա Յարովայան հայտարարեց, որ անհրաժեշտ է առավելագույնս սահմանափակել զենքի տարածումը ՌԴ-ում և կոչ արեց խստացնել վերահսկողությունը դրա պահպանման նկատմամբ։ Յարովայան նաև նշում էր, որ տվյալ դեպքը Ռուսաստանի համար ոչ բնորոշ պատահար է[6]։

Ռուսաստանի Lիբերալ-դեմոկրատական կուսակցության խմբակցության պատգամավորներն առաջարկեցին «Զանգվածային լրատվության միջոցների մասին» օրենքի 4-րդ հոդվածում փոփոխություններ կատարել, որոնք թույլ չէին տա ցերեկային ժամերին հեռուստատեսությամբ անչափահասների մասնակցությամբ բռնության տեսարաններ ցուցադրել[120], ինչպես նաև հայտարարեցին Պետդումայում աշխատանքային խումբ ստեղծելու անհրաժեշտության մասին, որը կզբաղվի ռուսական դպրոցներում անվտանգության ապահովման հարցերով[121]։

Պետդումայի պատգամավոր, «Արդար Ռուսաստան» կուսակցության խմբակցության անդամ Օլեգ Միխեևը Պետդումայի քննարկմանը ներկայացրեց «Երեխաներին իրենց առողջությանը և զարգացմանը վնաս պատճառող տեղեկատվությունից պաշտպանելու մասին» դաշնային օրենքի 16-րդ հոդվածում կատարված փոփոխությունները՝ դրանով իսկ առաջարկելով «ԷՀՄ-ների և տվյալների բազաների համար նախատեսված ծրագրերը, որոնք արգելված են երեխաների համար, հանել բաց հասանելիությունից»։ Օրինագծին կից բացատրական գրության մեջ նշվում էր, որ խոսքը համակարգչային խաղերի մասին է, որոնք դաժանության և բռնության բացահայտ քարոզչություն են պարունակում[122]։ Միխեևը մամուլին հայտնել է, որ օրինագծի մշակմամբ սկսել է զբաղվել դեռևս N 263 դպրոցի հրաձգության դեպքից առաջ[123]։ Տեղի ունեցածը համակարգչային խաղերի հետ է կապել նաև Ռուսաստանի Դաշնության կառավարության նախագահի օգնական, Ռուսաստանի նախկին գլխավոր սանիտարական բժիշկ (1996-2013) Գենադի Օնիշչենկոն[124]։

Ռուսաստանի Դաշնության Հանրային պալատում առաջարկեցին փոփոխություններ կատարել ՌԴ Քրեական օրենսգրքի 156-րդ հոդվածում՝ «անչափահասի դաստիարակության պարտականությունները չկատարելը»։ Պալատի անդամ և «Դիմադրություն» իրավապաշտպան շարժման առաջնորդ Օլգա Կոստինայի խոսքով՝ պետք է մտածել ծնողների պատասխանատվության մասին, որոնք դեռահասին սովորեցնում են օգտվել զենքից և ուշադրություն չեն դարձնում նրա հոգեբանական վիճակին[35]։

Մոսկվայի քաղաքային դումայի պատգամավորները փոփոխություններ առաջարկեցին «Մասնավոր դետեկտիվ և պահնորդական գործունեության մասին» օրենքում. դրանք թույլ էին տալիս դպրոցական թիկնապահներին ապահովել մահակներով և էլեկտրաշոկերներով[125]։ Դպրոցների և ուսուցիչների պահակախումբը զինելու առաջարկ ներկայացվեց նաև «Զենքի իրավունք» համառուսաստանյան հասարակական կազմակերպության կողմից[126][127]։

Սանկտ Պետերբուրգի չորրորդ և հինգերորդ գումարման օրենսդիր ժողովի պատգամավոր Վիտալի Միլոնովը մշակեց և ներկայացրեց «Զենքի մասին» դաշնային օրենքում փոփոխությունների նախագիծը։ Այս նախաձեռնության համաձայն՝ տրավմատիկ ատրճանակների և որսորդական հրացանների տերերը պետք է բժշկական զննում անցնեին ամեն տարի, այլ ոչ թե հինգ տարին մեկ[128]։

Զանգվածային մշակույթում խմբագրել

2014 թվականի գարնանը մամուլում տեղեկություն հայտնվեց, որ «Մոսկվայի Նոր Կինոյի դպրոցը» « Ուրիշները» ստուդիայի հետ համատեղ ավարտել է «Դպրոցական հրաձիգը» գեղարվեստական ֆիլմի նկարահանումները։ Հաղորդվում էր, որ կինոնկարը նկարահանվել է Սթիվեն Քինգի «Կատաղություն» վեպի և N 263 դպրոցի փետրվարյան իրադարձությունների մոտիվներով. գործողությունը տեղի է ունենում մեր օրերում, ռուսական դպրոցում։ Նկարահանումներն անցկացվել են Մոսկվայի թիվ 11 ձեռներեցության քոլեջի տարածքում (N 165 միջնակարգ դպրոցի նախկին շենքը), որոնց մասնակցել են "The Matrixx" խմբի (նախկինում՝ «Ագաթա Քրիստի» - ի մասնակից) ղեկավար Գլեբ Սամոյլովը, «ՆԱԻՎ» խմբի ֆրոնտմեն Ալեքսանդր «Չաչա» Իվանովը, երգչուհի Տատյանա Բուլանովան, դերասան Անդրեյ Բալյակինը և ուրիշներ[129][130]։

Մեկնաբանություններ խմբագրել

  1. ↑ Չհաշված 2004 թվականի սեպտեմբերի 1-3-ը տեղի ունեցած Բեսլանի ահաբեկչական հարձակումը։

Ծանոթագրություններ խմբագրել

  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 1,5 1,6 1,7 «Нападение «школьного стрелка» сняли камеры видеонаблюдения» (ռուսերեն). LifeNews. 2014 թ․ հոկտեմբերի 10. Վերցված է 2016 թ․ օգոստոսի 25-ին.
  2. ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 Кошкина А. (2014 թ․ փետրվարի 4). «Раскаяние стрелка» (ռուսերեն). Газета.Ru. Վերցված է 2016 թ․ օգոստոսի 25-ին.
  3. ↑ 3,0 3,1 «В московскую школу проник вооружённый мужчина, пострадал полицейский» (ռուսերեն). ՌԻԱ Նովոստի. 2014 թ․ փետրվարի 3. Վերցված է 2016 թ․ օգոստոսի 25-ին.
  4. ↑ Fred Weir (2014 թ․ փետրվարի 3). «Moscow school shooter brings an all-too-American tragedy to Russia» (անգլերեն). Christian Science Monitor. Վերցված է 2016 թ․ օգոստոսի 25-ին.
  5. ↑ Боков М. (2014 թ․ փետրվարի 5). «"Пока пули из стены не вытащат, я в этот класс не пойду…"» (ռուսերեն). ЭХО Москвы. Վերցված է 2016 թ․ օգոստոսի 25-ին.
  6. ↑ 6,0 6,1 «Старшеклассник в Москве застрелил учителя и полицейского» (ռուսերեն). Русская служба BBC. 2014 թ․ փետրվարի 3. Վերցված է 2016 թ․ օգոստոսի 25-ին.
  7. ↑ 7,0 7,1 7,2 7,3 Лютых С. (2015 թ․ մարտի 12). «Безумен, но вооружён» (ռուսերեն). Lenta.ru. Վերցված է 2016 թ․ օգոստոսի 25-ին.
  8. ↑ «Источники «Ъ»: открывший огонь в школе № 263 — 10-классник Сергей Гордеев» (ռուսերեն). Коммерсантъ. 2014 թ․ փետրվարի 3. Վերցված է 2016 թ․ օգոստոսի 25-ին.
  9. ↑ 9,0 9,1 Беляева О. (2014 թ․ փետրվարի 4). ««Он вошёл в зал в чёрной маске-балаклаве». О суде над стрелком из Отрадного» (ռուսերեն). Вести ФМ. Արխիվացված է օրիգինալից 2015 թ․ դեկտեմբերի 8-ին. Վերցված է 2016 թ․ օգոստոսի 25-ին.
  10. ↑ «О результатах интернет-олимпиады «20 лет правового государства в России» в 2013 году» (ռուսերեն). Сайт средней общеобразовательной школы № 263. Արխիվացված է օրիգինալից 2016 թ․ փետրվարի 20-ին. Վերցված է 2019 թ․ հունիսի 25-ին.(չաշխատող հղում)
  11. ↑ 11,0 11,1 11,2 11,3 11,4 11,5 11,6 11,7 11,8 ««Школьный стрелок» - Выступления в Прениях, заявление о представлении в адрес МВД РФ» (ռուսերեն). Официальный сайт адвокатской коллегии «Трунов, Айвар и партнёры». 2016 թ․ փետրվարի 5. Վերցված է 2016 թ․ օգոստոսի 25-ին.
  12. ↑ 12,0 12,1 12,2 12,3 Маетная Е., Петелин Г., Раскин А. (2014 թ․ փետրվարի 6). ««Его заставляли читать религиозные книги и заучивать молитвы»» (ռուսերեն). Известия. Վերցված է 2016 թ․ օգոստոսի 25-ին.{{cite web}}: CS1 սպաս․ բազմաթիվ անուններ: authors list (link)
  13. ↑ 13,0 13,1 «Открывший стрельбу в московской школе оказался отличником» (ռուսերեն). LifeNews. 2014 թ․ փետրվարի 3. Վերցված է 2016 թ․ օգոստոսի 25-ին.
  14. ↑ «В МВД считают, что несовершеннолетних правонарушителей стоит наказывать жёстче» (ռուսերեն). Учительская газета. 2014 թ․ փետրվարի 10. Վերցված է 2016 թ․ օգոստոսի 25-ին.
  15. ↑ 15,0 15,1 15,2 Изосимова Ю. (2014 թ․ փետրվարի 3). «Знакомый стрелка в московской школе: С такими людьми тяжело общаться» (ռուսերեն). Газета «Метро». Վերցված է 2016 թ․ օգոստոսի 25-ին.
  16. ↑ «Адвокат: подросток, устроивший стрельбу в московской школе, увлекался GTA» (ռուսերեն). ТАСС. 2014 թ․ հոկտեմբերի 15. Վերցված է 2016 թ․ օգոստոսի 25-ին.
  17. ↑ 17,0 17,1 Хазов-Кассиа С. Школьный стрелок. The New Times разбирался в подоплёке стрельбы в кабинете географии(ռուս.) // The New Times : журнал. — № 4 (10 февраля 2014).
  18. ↑ 18,0 18,1 Гнединская А. (2014 թ․ սեպտեմբերի 29). «На процессе по делу школьного стрелка подтвердились сведения, что он хорошо владел оружием» (ռուսերեն). Московский комсомолец. Վերցված է 2016 թ․ օգոստոսի 25-ին.
  19. ↑ 19,0 19,1 Петелин Г., Раскин А. (2015 թ․ մայիսի 15). «Отец «школьного стрелка» предстанет перед судом» (ռուսերեն). Известия. Վերցված է 2016 թ․ օգոստոսի 25-ին.
  20. ↑ 20,0 20,1 20,2 20,3 Гнединская А. «Неуд» за убийство, «тройка» за наказание(ռուս.) // Московский комсомолец : газета. — № 26754 (3 марта 2015).
  21. ↑ Гуцул Д. (2015 թ․ հունվարի 15). «Школьник, захвативший в заложники одноклассников, состоял в стрелковом клубе» (ռուսերեն). РАПСИ. Վերցված է 2016 թ․ օգոստոսի 25-ին.
  22. ↑ «ФСБ открестилась от отца и деда школьного стрелка» (ռուսերեն). Вести.Ru. 2014 թ․ փետրվարի 7. Վերցված է 2016 թ․ օգոստոսի 25-ին.
  23. ↑ 23,0 23,1 23,2 Маетная Е. (2014 թ․ փետրվարի 8). ««Ես զղջում եմ իր արարքի համար։ Բայց Աստծո առաջ չեմ ապաշխարհի»» (ռուսերեն). Известия. Վերցված է 2016 թ․ օգոստոսի 25-ին.
  24. ↑ 24,0 24,1 24,2 24,3 24,4 «В Бутырский Суд г. Москвы подан иск к отцу Гордеева убившего преподавателя географии Кирилова и полицейского» (ռուսերեն). Официальный сайт адвокатской коллегии «Трунов, Айвар и партнёры». 2015 թ․ հոկտեմբերի 16. Վերցված է 2016 թ․ օգոստոսի 25-ին.
  25. ↑ 25,0 25,1 25,2 25,3 25,4 Затари А. (2015 թ․ մարտի 3). ««Он выйдет и будет дальше всех убивать»» (ռուսերեն). Газета.Ru. Վերցված է 2016 թ․ օգոստոսի 25-ին.
  26. ↑ «Старшеклассник, устроивший стрельбу в школе, не имел ни с кем конфликтов» (ռուսերեն). Интерфакс. 2014 թ․ փետրվարի 3. Վերցված է 2016 թ․ օգոստոսի 25-ին.
  27. ↑ 27,0 27,1 27,2 Гнединская А. «Школьный стрелок» предупреждал о бойне // Московский комсомолец : газета. — № 26675 (17 ноября 2014).
  28. ↑ 28,0 28,1 «Одноклассники «школьного стрелка» снимали его избиение на видео» (ռուսերեն). LifeNews. 2016 թ․ հունվարի 20. Վերցված է 2016 թ․ օգոստոսի 25-ին.
  29. ↑ Купцов С. (2016 թ․ փետրվարի 5). «Адвокат "школьного стрелка": По логике оппонентов, парень должен был убить и своего обидчика» (ռուսերեն). Газета «Метро». Վերցված է 2016 թ․ օգոստոսի 25-ին.
  30. ↑ 30,0 30,1 «Школьный стрелок заявил, что шёл к учителю русского и литературы» (ռուսերեն). LifeNews. 2014 թ․ փետրվարի 4. Վերցված է 2016 թ․ օգոստոսի 25-ին.
  31. ↑ «Оружие, из которого стрелял школьник в Москве, принадлежит его отцу» (ռուսերեն). ՌԻԱ Նովոստի. 2014 թ․ փետրվարի 3. Վերցված է 2016 թ․ օգոստոսի 25-ին.
  32. ↑ 32,0 32,1 32,2 ««Школьный стрелок» - Показания подсудимого по поводу убийств, ходатайство о недопустимости психиатрической экспертизы» (ռուսերեն). Официальный сайт адвокатской коллегии «Трунов, Айвар и партнёры». 2016 թ․ հունվարի 19. Վերցված է 2016 թ․ օգոստոսի 25-ին.
  33. ↑ 33,0 33,1 Гривенный Г. (2014 թ․ փետրվարի 3). «Перед расстрелом в школе подросток обманул родителей и проверил ружьё» (ռուսերեն). НТВ. Վերցված է 2016 թ․ օգոստոսի 25-ին.
  34. ↑ 34,0 34,1 34,2 «15-летний школьник убил учителя и полицейского из винтовки Browning 22-го калибра» (ռուսերեն). LifeNews. 2014 թ․ փետրվարի 3. Վերցված է 2016 թ․ օգոստոսի 25-ին.
  35. ↑ 35,0 35,1 «Захват заложников и стрельбу в московской школе устроил отличник» (ռուսերեն). Независимая газета. 2014 թ․ փետրվարի 3. Վերցված է 2016 թ․ օգոստոսի 25-ին.
  36. ↑ 36,0 36,1 Дуэль А., Ивойлова И., Козлова Н., Рыбникова И., Фалалеев М. (2014 թ․ փետրվարի 4). «Хроника захвата заложников в московской школе» (ռուսերեն). Российская газета. Վերցված է 2016 թ․ օգոստոսի 25-ին.{{cite web}}: CS1 սպաս․ բազմաթիվ անուններ: authors list (link)
  37. ↑ Самоделова С. Убийцу ставили в пример(ռուս.) // Московский комсомолец : газета. — № 26446 (5 февраля 2014).
  38. ↑ 38,0 38,1 Зверинцева Т., Козенко А. (2014 թ․ փետրվարի 3). «Убийца из десятого класса» (ռուսերեն). Lenta.ru. Վերցված է 2016 թ․ օգոստոսի 25-ին.
  39. ↑ 39,0 39,1 39,2 Батырханов Н., Кочегаров П. (2015 թ․ մայիսի 27). «Отец «школьного стрелка» не будет никому платить» (ռուսերեն). Известия. Վերցված է 2016 թ․ օգոստոսի 25-ին.
  40. ↑ 40,0 40,1 40,2 «Стрельба в московской школе № 263 — онлайн-репортаж» (ռուսերեն). ИТАР-ТАСС. 2014 թ․ փետրվարի 3. Վերցված է 2016 թ․ օգոստոսի 25-ին.
  41. ↑ 41,0 41,1 41,2 41,3 41,4 41,5 Тихонов Д. (2014 թ․ փետրվարի 3). ««Серёже было уже всё равно, он хотел покончить с собой»» (ռուսերեն). Коммерсантъ. Վերցված է 2016 թ․ օգոստոսի 25-ին.
  42. ↑ Урсу Я. Отдал жизнь во имя жизни(ռուս.) // «Петровка, 38» : газета. — № 4 (9409; 12 февраля 2014).
  43. ↑ Демченко В. (2015 թ․ հունվարի 19). ««Школьного стрелка» бить без промаха научил отец» (ռուսերեն). Կոմսոմոլսկայա պրավդա. Վերցված է 2016 թ․ օգոստոսի 25-ին.
  44. ↑ 44,0 44,1 Вологодский С. На линии огня(ռուս.) // «Петровка, 38» : газета. — № 4 (9409; 12 февраля 2014).
  45. ↑ 45,0 45,1 «Мать застреленного "школьным стрелком" учителя покинула зал суда» (ռուսերեն). ՌԻԱ Նովոստի. 2016 թ․ փետրվարի 5. Վերցված է 2016 թ․ օգոստոսի 25-ին.
  46. ↑ «Очевидец о стрельбе в московской школе: раненых эвакуировали на вертолёте» (ռուսերեն). Вести.ру. 2014 թ․ փետրվարի 3. Վերցված է 2016 թ․ օգոստոսի 25-ին.
  47. ↑ 47,0 47,1 47,2 47,3 «Хроника захвата заложников в московской школе» (ռուսերեն). Российская газета. 2014 թ․ փետրվարի 3. Վերցված է 2016 թ․ օգոստոսի 25-ին.
  48. ↑ Дунаев Д., Ярыгина Д. (2014 թ․ փետրվարի 3). «Мэр Москвы, представители СК РФ и МВД о стрельбе в московской школе» (ռուսերեն). ՌԻԱ Նովոստի. Վերցված է 2016 թ․ օգոստոսի 25-ին.
  49. ↑ Афанасьева Ю. Рассказ заложника: «Серёженька, почему ты без курточки пошёл?»(ռուս.) // Московский комсомолец : газета. — № 26446 (5 февраля 2014).
  50. ↑ Рогоза А. (2014 թ․ փետրվարի 3). ««Школьный стрелок» Сергей Гордеев: Зубрила, отличник и самбист» (ռուսերեն). Կոմսոմոլսկայա պրավդա. Վերցված է 2016 թ․ օգոստոսի 25-ին.
  51. ↑ «Владимир Путин подписал Указ о награждении орденом Мужества прапорщика полиции Сергея Бушуева и учителя Андрея Кирилова посмертно, а также старшего сержанта полиции Владимира Крохина» (ռուսերեն). Сайт Президента России. 2014 թ․ փետրվարի 6. Վերցված է 2016 թ․ օգոստոսի 25-ին.
  52. ↑ 52,0 52,1 «Дело подростка, открывшего стрельбу в московской школе, передано в суд» (ռուսերեն). Российская газета. 2014 թ․ օգոստոսի 28. Վերցված է 2016 թ․ օգոստոսի 25-ին.
  53. ↑ Ивойлова И. (2014 թ․ փետրվարի 3). «Застреленный учитель Андрей Кириллов был бесконфликтным и старательным». Российская газета. Վերցված է 2016 թ․ օգոստոսի 25-ին.
  54. ↑ Бузовкин В., Лютых С. (2014 թ․ փետրվարի 6). «Сергей Бушуев. Когда работа — это подвиг» (ռուսերեն). Вечерняя Москва. Արխիվացված է օրիգինալից 2016 թ․ նոյեմբերի 12-ին. Վերցված է 2016 թ․ օգոստոսի 25-ին.
  55. ↑ 55,0 55,1 55,2 55,3 55,4 Андрей Гридасов А., Юмашева Е. (2014 թ․ ապրիլի 21). ««Школьного стрелка» признали невменяемым» (ռուսերեն). Известия. Վերցված է 2014 թ․ մայիսի 4-ին.
  56. ↑ «Раненный полицейский прооперирован» (ռուսերեն). Сайт ГУ МВД России по г. Москве. 2014 թ․ փետրվարի 3. Արխիվացված է օրիգինալից 2016 թ․ սեպտեմբերի 20-ին. Վերցված է 2016 թ․ օգոստոսի 25-ին.
  57. ↑ «После пятичасовой операции раненый в московской школе полицейский пришёл в себя» (ռուսերեն). NEWSru.com. 2014 թ․ փետրվարի 4. Վերցված է 2016 թ․ օգոստոսի 25-ին.
  58. ↑ Лютых С. (2014 թ․ փետրվարի 5). «Раненый школьником полицейский Владимир Крохин идёт на поправку» (ռուսերեն). Вечерняя Москва. Արխիվացված է օրիգինալից 2016 թ․ մարտի 4-ին. Վերցված է 2016 թ․ օգոստոսի 25-ին.
  59. ↑ «В Москве выписан из больницы полицейский, раненый при освобождении заложников в школе» (ռուսերեն). Росбалт. 2014 թ․ ապրիլի 27. Վերցված է 2016 թ․ օգոստոսի 25-ին.
  60. ↑ «Указ Президента Российской Федерации от 06.02.2014 № 57 «О награждении орденом Мужества»» (PDF) (ռուսերեն). Сайт Президента России. 2014 թ․ փետրվարի 6. Վերցված է 2016 թ․ օգոստոսի 25-ին.
  61. ↑ «Анатолий Якунин вручил награду полицейскому, получившему тяжёлое ранение при исполнении служебных обязанностей» (ռուսերեն). Сайт МВД России. 2014 թ․ մայիսի 13. Արխիվացված է օրիգինալից 2016 թ․ մարտի 15-ին. Վերցված է 2016 թ․ օգոստոսի 25-ին.
  62. ↑ Бузовкин В. (2016 թ․ դեկտեմբերի 26). «В память о погибшем полицейском в школе открыли мемориальную доску» (ռուսերեն). Вечерняя Москва. Արխիվացված է օրիգինալից 2017 թ․ հունվարի 10-ին. Վերցված է 2017 թ․ հունվարի 9-ին.
  63. ↑ «Стрелявшего в московской школе подростка доставили в суд». Интерфакс. 2014 թ․ փետրվարի 4. Վերցված է 2016 թ․ օգոստոսի 25-ին.
  64. ↑ 64,0 64,1 «Уголовное дело подростка, устроившего стрельбу в московской школе, поступило в суд» (ռուսերեն). ИТАР-ТАСС. 2014 թ․ օգոստոսի 28. Վերցված է 2016 թ․ օգոստոսի 25-ին.
  65. ↑ «ФСКН: Устроивший стрельбу в школе подросток не употреблял наркотики» (ռուսերեն). Российская газета. 2014 թ․ փետրվարի 10. Վերցված է 2016 թ․ օգոստոսի 25-ին.
  66. ↑ Баринов В. Школьник стрелял, чтобы не мешали брать заложников(ռուս.) // Коммерсантъ : газета. — № 24 (13 февраля 2014). — С. 5.
  67. ↑ «Школьный стрелок просит организовать ему встречу с родителями» (ռուսերեն). Life News. 2014 թ․ փետրվարի 8. Վերցված է 2016 թ․ օգոստոսի 25-ին.
  68. ↑ 68,0 68,1 «Подана апелляционная жалоба по делу «Школьного стрелка»» (ռուսերեն). Официальный сайт адвокатской коллегии «Трунов, Айвар и партнёры». 2015 թ․ մարտի 11. Վերցված է 2016 թ․ օգոստոսի 25-ին.
  69. ↑ Соковнин А. (2014 թ․ սեպտեմբերի 8). «Школьный стрелок признался в убийствах» (ռուսերեն). Коммерсантъ. Վերցված է 2016 թ․ օգոստոսի 25-ին.
  70. ↑ «Стрелок из московской школы частично признал свою вину» (ռուսերեն). Интерфакс. 2015 թ․ փետրվարի 24. Վերցված է 2016 թ․ օգոստոսի 25-ին.
  71. ↑ 71,0 71,1 «Обвиняемому по делу о стрельбе в московской школе стало плохо в зале суда» (ռուսերեն). Интерфакс. 2014 թ․ հոկտեմբերի 15. Վերցված է 2016 թ․ օգոստոսի 25-ին.
  72. ↑ «Школьнику, застрелившему учителя в Москве, в суд вызвали "скорую"» (ռուսերեն). ՌԻԱ Նովոստի. 2014 թ․ հոկտեմբերի 15. Վերցված է 2016 թ․ օգոստոսի 25-ին.
  73. ↑ «Потерпевшие просят признать незаконной экспертизу ученика, стрелявшего в московской школе» (ռուսերեն). ТАСС. 2015 թ․ հունվարի 30. Վերցված է 2016 թ․ օգոստոսի 25-ին.
  74. ↑ «Психиатров из института Сербского допросят по делу «школьного стрелка»» (ռուսերեն). LifeNews. 2015 թ․ փետրվարի 3. Վերցված է 2016 թ․ օգոստոսի 25-ին.
  75. ↑ «Закончено судебное следствие по делу стрелка из московской школы» (ռուսերեն). Росбалт. 2015 թ․ փետրվարի 11. Վերցված է 2016 թ․ օգոստոսի 25-ին.
  76. ↑ «Суд отложил до среды прения по делу о «шутинге» в московской школе» (ռուսերեն). ՌԻԱ Նովոստի. 2015 թ․ փետրվարի 24. Վերցված է 2016 թ․ օգոստոսի 25-ին.
  77. ↑ Соковнин А. (2014 թ․ փետրվարի 25). ««Школьного стрелка» предлагают направить на принудительное лечение» (ռուսերեն). Коммерсантъ. Վերցված է 2016 թ․ օգոստոսի 25-ին.
  78. ↑ 78,0 78,1 «Суд вынесет решение по делу о стрельбе в московской школе 3 марта» (ռուսերեն). ՌԻԱ Նովոստի. 2015 թ․ փետրվարի 25. Վերցված է 2016 թ․ օգոստոսի 25-ին.
  79. ↑ «Устроившего стрельбу в школе старшеклассника отправили на принудительное лечение» (ռուսերեն). Интерфакс. 2015 թ․ մարտի 3. Վերցված է 2016 թ․ օգոստոսի 25-ին.
  80. ↑ «Школьного стрелка из Москвы приговорили к двум годам лечения» (ռուսերեն). Русская Служба Новостей. 2015 թ․ մարտի 3. Վերցված է 2016 թ․ օգոստոսի 25-ին.
  81. ↑ 81,0 81,1 81,2 «Подросток, устроивший стрельбу в московской школе, отправлен на принудительное лечение» (ռուսերեն). ТАСС. 2015 թ․ մարտի 3. Վերցված է 2016 թ․ օգոստոսի 25-ին.
  82. ↑ «Суд решил, что школьник-убийца из Москвы не захватывал заложников» (ռուսերեն). ՌԻԱ Նովոստի. 2015 թ․ մարտի 3. Վերցված է 2016 թ․ օգոստոսի 25-ին.
  83. ↑ «Суд признал виновным застрелившего двух человек старшеклассника» (ռուսերեն). Интерфакс. 2015 թ․ մարտի 3. Վերցված է 2016 թ․ օգոստոսի 25-ին.
  84. ↑ «Потерпевшие обжалуют приговор застрелившему двух человек школьнику» (ռուսերեն). Интерфакс. 2015 թ․ մարտի 3. Վերցված է 2016 թ․ օգոստոսի 25-ին.
  85. ↑ «Приговор подростку, устроившему стрельбу в московской школе, обжалован» (ռուսերեն). ТАСС. 2015 թ․ մարտի 11. Վերցված է 2016 թ․ օգոստոսի 25-ին.
  86. ↑ «Защита потерпевших по делу "школьного стрелка" подала жалобу на суд» (ռուսերեն). ՌԻԱ Նովոստի. 2015 թ․ ապրիլի 16. Վերցված է 2016 թ․ օգոստոսի 25-ին.
  87. ↑ «Суд проверит законность принудительного лечения "школьного стрелка"» (ռուսերեն). ТАСС. 2015 թ․ հուլիսի 28. Վերցված է 2016 թ․ օգոստոսի 25-ին.
  88. ↑ «Адвокат: "школьный стрелок" может провести в психлечебнице всю жизнь» (ռուսերեն). ՌԻԱ Նովոստի. 2015 թ․ օգոստոսի 10. Վերցված է 2016 թ․ օգոստոսի 25-ին.
  89. ↑ «Защита потерпевших обжаловала приговор "школьному стрелку"» (ռուսերեն). Российское агентство правовой и судебной информации. 2015 թ․ սեպտեմբերի 24. Վերցված է 2016 թ․ օգոստոսի 25-ին.
  90. ↑ «Подана кассационная жалоба в Президиум Мосгорсуда» (ռուսերեն). Официальный сайт адвокатской коллегии «Трунов, Айвар и партнёры». 2015 թ․ սեպտեմբերի 24. Վերցված է 2016 թ․ օգոստոսի 25-ին.
  91. ↑ «Президиум Мосгорсуда отменил приговор "школьному стрелку"» (ռուսերեն). ТАСС. 2015 թ․ նոյեմբերի 13. Վերցված է 2016 թ․ օգոստոսի 25-ին.
  92. ↑ Гуцул Д. (2015 թ․ դեկտեմբերի 23). «Суд по делу "школьного стрелка" отказался отвести прокурора» (ռուսերեն). Российское агентство правовой и судебной информации. Վերցված է 2016 թ․ օգոստոսի 25-ին.
  93. ↑ Гуцул Д. (2015 թ․ դեկտեմբերի 25). «Суд по делу "школьного стрелка" допросил потерпевших» (ռուսերեն). Российское агентство правовой и судебной информации. Վերցված է 2016 թ․ օգոստոսի 25-ին.
  94. ↑ «Защита потерпевших по делу "школьного стрелка" подала жалобу на судей и прокуроров» (ռուսերեն). ТАСС. 2016 թ․ հունվարի 14. Վերցված է 2016 թ․ օգոստոսի 25-ին.
  95. ↑ «Обидчика «школьного стрелка» могут наказать за лжесвидетельство в суде» (ռուսերեն). LifeNews. 2016 թ․ հունվարի 26. Վերցված է 2016 թ․ օգոստոսի 25-ին.
  96. ↑ ««Школьный стрелок» - Драка и возможные ложные показания свидетеля» (ռուսերեն). Официальный сайт адвокатской коллегии «Трунов, Айвар и партнёры». 2016 թ․ հունվարի 26. Վերցված է 2016 թ․ օգոստոսի 25-ին.
  97. ↑ «Прокурор просит направить "школьного стрелка" на принудительное лечение» (ռուսերեն). ТАСС. 2016 թ․ փետրվարի 5. Վերցված է 2016 թ․ օգոստոսի 25-ին.
  98. ↑ Довлатова К. (2016 թ․ փետրվարի 8). «Суд отправил "школьного стрелка" на принудительное лечение» (ռուսերեն). Вечерняя Москва. Արխիվացված է օրիգինալից 2016 թ․ օգոստոսի 27-ին. Վերցված է 2016 թ․ օգոստոսի 25-ին.
  99. ↑ «Суд в Москве направил "школьного стрелка" на принудительное лечение» (ռուսերեն). ТАСС. 2016 թ․ փետրվարի 8. Վերցված է 2016 թ․ օգոստոսի 25-ին.
  100. ↑ ««Школьный стрелок» - Апелляционная жалоба» (ռուսերեն). Официальный сайт адвокатской коллегии «Трунов, Айвар и партнёры». 2016 թ․ փետրվարի 16. Վերցված է 2016 թ․ օգոստոսի 25-ին.
  101. ↑ «Потерпевшие обжаловали освобождение "школьного стрелка" от уголовной ответственности» (ռուսերեն). ТАСС. 2016 թ․ փետրվարի 16. Վերցված է 2016 թ․ օգոստոսի 25-ին.
  102. ↑ «ВС РФ признал законным освобождение "школьного стрелка" от уголовной ответственности» (ռուսերեն). ТАСС. 2016 թ․ մայիսի 5. Վերցված է 2016 թ․ օգոստոսի 25-ին.
  103. ↑ «Родственники убитого "школьным стрелком" учителя подали жалобу в ЕСПЧ» (ռուսերեն). Интерфакс. 2016 թ․ սեպտեմբերի 8. Վերցված է 2016 թ․ սեպտեմբերի 12-ին.
  104. ↑ «Родственники убитого учителя хотят получить со школьного стрелка 9 миллионов» (ռուսերեն). Вести.ru. 2014 թ․ սեպտեմբերի 11. Վերցված է 2016 թ․ օգոստոսի 25-ին.
  105. ↑ «Суд привлёк "школьного стрелка" в качестве соответчика по иску к его родителям» (ռուսերեն). ТАСС. 2015 թ․ դեկտեմբերի 15. Վերցված է 2016 թ․ օգոստոսի 25-ին.
  106. ↑ «Суд отказался закрыть рассмотрение иска к родителям "школьного стрелка"» (ռուսերեն). ТАСС. 2016 թ․ փետրվարի 1. Վերցված է 2016 թ․ օգոստոսի 25-ին.
  107. ↑ Федосенко В. За выстрелы заплатят родители(ռուս.) // Российская газета. — № 6907 (39; 24 февраля 2016).
  108. ↑ «Родители "школьного стрелка" выплатят семье убитого учителя более 2,3 млн руб» (ռուսերեն). ТАСС. 2016 թ․ մարտի 30. Վերցված է 2016 թ․ օգոստոսի 25-ին.
  109. ↑ «Суд отклонил жалобу родителей "школьного стрелка" на выплату компенсации семье учителя» (ռուսերեն). ТАСС. 2016 թ․ սեպտեմբերի 12. Վերցված է 2016 թ․ սեպտեմբերի 12-ին.
  110. ↑ Еленин С. (2014 թ․ մայիսի 19). «На отца школьного стрелка из Отрадного завели уголовное дело» (ռուսերեն). Կոմսոմոլսկայա պրավդա. Վերցված է 2016 թ․ օգոստոսի 25-ին.
  111. ↑ «Суд в Москве амнистировал отца «школьного стрелка»» (ռուսերեն). ՌԻԱ Նովոստի. 2015 թ․ հունիսի 23. Վերցված է 2016 թ․ օգոստոսի 25-ին.
  112. ↑ «Заседание президиума Совета по культуре и искусству» (ռուսերեն). Сайт Президента России. 2014 թ․ փետրվարի 3. Վերցված է 2016 թ․ օգոստոսի 25-ին.
  113. ↑ «Путин объяснил захват заложников в школе плохим художественным воспитанием» (ռուսերեն). Lenta.ru. 2014 թ․ փետրվարի 3. Վերցված է 2016 թ․ օգոստոսի 25-ին.
  114. ↑ «Путин: Надо учить школьников ценить искусство, чтобы избежать насилия» (ռուսերեն). RT. 2014 թ․ փետրվարի 3. Վերցված է 2016 թ․ օգոստոսի 25-ին.
  115. ↑ «Ливанов: у подростка, открывшего стрельбу, не было конфликта с учениками и учителями» (ռուսերեն). ИТАР-ТАСС. 2014 թ․ փետրվարի 4. Վերցված է 2016 թ․ օգոստոսի 25-ին.
  116. ↑ «Астахов просит проверить безопасность во всех детских учреждениях» (ռուսերեն). ՌԻԱ Նովոստի. 2014 թ․ փետրվարի 4. Վերցված է 2016 թ․ օգոստոսի 25-ին.
  117. ↑ «Прокуратура области подвела итоги проверки соблюдения требований законодательства об обеспечении безопасности обучающихся и работников в образовательных организациях» (ռուսերեն). Прокуратура Московской области. 2014 թ․ ապրիլի 2. Արխիվացված է օրիգինալից 2016 թ․ հուլիսի 1-ին. Վերցված է 2016 թ․ օգոստոսի 25-ին.
  118. ↑ «После трагедии в Москве в России проходят массовые проверки безопасности школ» (ռուսերեն). РИА ФедералПресс. 2014 թ․ փետրվարի 4. Վերցված է 2016 թ․ օգոստոսի 25-ին.
  119. ↑ Евстифеев Д. (2014 թ․ փետրվարի 17). «Прокуратура нашла массовые нарушения в системе безопасности школ» (ռուսերեն). Известия. Վերցված է 2016 թ․ օգոստոսի 25-ին.
  120. ↑ «ЛДПР предлагает запретить на ТВ днём сцены насилия» (ռուսերեն). Русская служба BBC. 2014 թ․ փետրվարի 6. Վերցված է 2016 թ․ օգոստոսի 25-ին.
  121. ↑ Левищенко Е. (2014 թ․ փետրվարի 6). «В Госдуме будет создана рабочая группа из-за стрельбы в московской школе» (ռուսերեն). Парламентская газета. Վերցված է 2016 թ․ օգոստոսի 25-ին.
  122. ↑ «Депутатам Госдумы предложили запретить жестокие компьютерные игры» (ռուսերեն). Интерфакс. 2014 թ․ փետրվարի 5. Վերցված է 2016 թ․ օգոստոսի 25-ին.
  123. ↑ «Депутат предложил запретить продажу жестоких компьютерных игр детям» (ռուսերեն). Forbes. 2014 թ․ փետրվարի 4. Վերցված է 2016 թ․ օգոստոսի 25-ին.
  124. ↑ «Онищенко связывает трагедию в московской школе с обилием игр-стрелялок» (ռուսերեն). ՌԻԱ Նովոստի. 2014 թ․ փետրվարի 6. Վերցված է 2016 թ․ օգոստոսի 25-ին.
  125. ↑ Башарова С. (2014 թ․ փետրվարի 5). «Школьным охранникам раздадут шокеры и дубинки» (ռուսերեն). Известия. Վերցված է 2016 թ․ օգոստոսի 25-ին.
  126. ↑ «Мария Бутина: «Мы внесли предложение вооружать школьных учителей»» (ռուսերեն). Вести ФМ. 2014 թ․ փետրվարի 3. Արխիվացված է օրիգինալից 2016 թ․ սեպտեմբերի 16-ին. Վերցված է 2016 թ․ օգոստոսի 25-ին.
  127. ↑ «После трагедии в московской школе общественники предложили вооружить учителей» (ռուսերեն). Алтапресс. 2014 թ․ փետրվարի 4. Վերցված է 2016 թ․ օգոստոսի 25-ին.
  128. ↑ Арсеньев А. Депутаты ответили на стрельбу(ռուս.) // Коммерсантъ С-Петербург : газета. — № 24 (13 февраля 2014). — С. 12.
  129. ↑ Плешакова А. (2014 թ․ ապրիլի 21). ««Школьный стрелок» попал на экран» (ռուսերեն). Կոմսոմոլսկայա պրավդա. Վերցված է 2016 թ․ օգոստոսի 25-ին.
  130. ↑ Шайхразеева К. (2014 թ․ հունիսի 6). «Глеб Самойлов, «Чача» и Татьяна Буланова снялись в фильме «Школьный стрелок»» (ռուսերեն). Կոմսոմոլսկայա պրավդա. Վերցված է 2016 թ․ օգոստոսի 25-ին.

Գրականություն խմբագրել

Արտաքին հղումներ խմբագրել

Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Հրաձգություն_թիվ_263_դպրոցում&oldid=9727785» էջից