Հռիփսիմյանց կույսեր, սուրբ Հռիփսիմյանց և սուրբ Գայանյանց կույսեր (նահատակվել են 301 թվականին, Վաղարշապատ), տոնելի քրիստոնյա վկայուհիներ, նահատակներ։ Հռիփսիմյանց կույսերը առաքինազարդ վանական կյանք են վարել Հռոմում, իրենց մայրապետի՝ Գայանե կույսի առաջնորդությամբ։ Հռոմի Դիոկղետիանոս կայսրի (284-305) հալածանքներից խուսափելով՝ ի վերջո ապաստանել են Հայաստանում (Վաղարշապատի Հնձանք կոչված վայրում)։ Ավանդությունը հալածանքների պատճառ է համարում այն, որ կույսերից գեղեցկագույնը՝ երկնավոր հարս Հռիփսիմեն, հրաժարվել է Դիոկղետիանոս կայսրի առաջարկներից՝ դառնալու նրա կինը և Հռոմի կայսրուհին։

Սուրբ Հռիփսիմե

Կայսրը լուր է հղել Հայոց Տրդատ Գ Մեծ թագավորին, որ գտնի Հայաստանում ապաստանած կույսերին և վերադարձնի Հռոմ, բայց եթե ուզենա, կարող է և կնության առնել Հռիփսիմեին։ Տրդատ թագավորը, գտնելով կույսերին ու տեսնելով Հռիփսիմեի գեղեցկությունը, ինքն էլ է ցանկությամբ համակվել։ Հռիփսիմեն հրաժարվել է Տրդատից ևս։ Դրա համար նրան ենթարկել են անլուր չարչարանքների, կտրել լեզուն, հանել աչքերը և քառատելով այրել։ Սրահար են արել նաև Հռիփսիմեի 32 հավատակից վկայուհիներին։ Սրբուհիների մարմինները 9 օր մնացել են անթաղ, մինչև որ Խոր Վիրապից դուրս եկած Գրիգոր Լուսավորիչը ամփոփել է նրանց մարմինները տապաններում ու թաղել իրենց նահատակության տեղերում՝ Հռիփսիմեին՝ իր հավատակիցների հետ, Գայանյանց կույսերին՝ առանձին, իսկ հիվանդության պատճառով Հնձանք վայրում միայնակ մնացած կույսին՝ Հնձանքում, որտեղ հետագայում Նահապետ Ա Եդեսացի կաթողիկոսը կառուցել է Սուրբ Շողակաթ վանքը։

Սուրբ Հռիփսիմեի վկայարանի վրա Կոմիտաս Ա Աղցեցի կաթողիկոսը 618 թվականին կառուցել է Էջմիածնի Սուրբ Հռիփսիմե եկեղեցին, որի խորանի գետնահարկ մատուռի մեջ այսօր զետեղված է մնում սրբուհու տապանը։ Իսկ Եզր Ա Փառաժնակերտցի կաթողիկոսը Սուրբ Գայանյանց կույսերի մատուռի տեղում բարձրացրել է Էջմիածնի Սուրբ Գայանե վանքը։ Այս տաճարների ներքո մեծամեծ քարերով շինված գետնափորեր կան, որտեղ ամփոփված են կույսերի ոսկորները։

Հայաստան եկած կույսերի թիվը, ըստ Ագաթանգեղոսի, 70-ից ավելի էր, նահատակվածներինը՝ 37։ Հանվանե հիշատակված են Հռիփսիմեն, Գայանեն, Նունեն, Շողակաթը և Մարիանեն։ Գրիգոր Ա Լուսավորիչը Հռիփսիմյանց կույսերին դասել է սրբերի շարքը։ Որպես սրբեր Հռիփսիմեն և Գայանեն նշվում են ոչ միայն հայերեն, այլև հունարեն, լատիներեն, արաբերեն, ղպտիերեն, ռուսերեն Հայսմավուրքներում։

Հռիփսիմյանց կույսերի նահատակությունը հիմք է հանդիսացել հայ քրիստոնեական գրականության վաղ հուշարձաններից մեկի՝ Հռիփսիմյանց վկայաբանության համար, որը անցնելով Ագաթանգեղոսի և Մովսես Խորենացու Պատմությունների մեջ, լայն տարածում է ստացել ինչպես հայ, այնպես էլ ողջ միջնադարյան քրիստոնեական գրականության էջերում։

Սուրբ Հռիփսիմե վանքի օծման կապակցությամբ 618 թվականին Կոմիտաս Ա Աղցեցի կաթողիկոսը գրել է Սբ. Հռիփսիմյանց կույսերին նվիրված շարականը.

Անձինք նուիրեալք սիրոյն Քրիստոսի,
Երկնաւոր նահատակք և կուսանք իմաստունք...
- Շարակնոց, 1853, էջ 487

Հայ եկեղեցին Սուրբ Հռիփսիմյանց կույսերի հիշատակը տոնում է Սուրբ Զատկին հաջորդող կիրակիից հետո՝ երկուշաբթի օրը։

Պատկերասրահ խմբագրել

Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատված վերցված է Քրիստոնյա Հայաստան հանրագիտարանից, որի նյութերը թողարկված են՝ Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) թույլատրագրի ներքո: