Հովհաննես Մյուհենտիսյան
Հովհաննես Գևորգի Մյուհենտիսյան (փետրվարի 21 (մարտի 5), 1810[1], Կոստանդնուպոլիս, Օսմանյան կայսրություն[1] - նոյեմբերի 17 (29), 1891[1], Կոստանդնուպոլիս, Օսմանյան կայսրություն[1]), հայ տպարանատեր, գրաձուլիչ, փորագրող, ոսկերիչ, տառաստեղծ։ Մյուհենտիսյանը հանդիսանում է 19-րդ դարում հայկական գրաշարային տառատեսակների վերաիմաստավորման ու սկզբունքորեն նոր տառատեսակների հեղինակը։ Ավանդական շեղ բոլորագիրը փոխարինվեց ուղղաձիգ գրվածքով՝ տեսքով մոտենալով լատինական ավանդությանը։
| Հովհաննես Մյուհենտիսյան արմտ. հայ.՝ Յովհաննէս Միւհենտիսեան | |
|---|---|
| Ծնվել է | փետրվարի 21 (մարտի 5), 1810[1] |
| Ծննդավայր | Կոստանդնուպոլիս, Օսմանյան կայսրություն[1] |
| Մահացել է | նոյեմբերի 17 (29), 1891[1] (81 տարեկան) |
| Մահվան վայր | Կոստանդնուպոլիս, Օսմանյան կայսրություն[1] |
| Քաղաքացիություն | .svg){kind=small} Օսմանյան կայսրություն |
| Ազգություն | հայ |
| Կրթություն | Սկյուտարի ճեմարան[1] |
| Մասնագիտություն | հրատարակիչ, փորագրիչ և ոսկերիչ |
Կենսագրություն
խմբագրելՉափագետ, տոմարագետ[փա՞ստ], շինարար վարպետ Մյուհենտիս Գևորգի որդին, ով եղել է Գրիգոր Պալյանի օգնականը։[2] Սովորել է Սամաթիայի թաղային դպրոցում, այնուհետև ավարտել է Սկյուտարի վարժարանը։ Աշակերտել է Համբարձում Լիմոնջյանին, նրա ղեկավարությամբ ուսումնասիրել արևմտյան և հայ երաժշտության տեսությունը, տիրապետել նոր հայկական նոտագրությանը։ Հայ երաժշտությանը Մյուհենտիսյաի մատուցած նշանակալից ծառայությունը Լիմոնճյանի նոտային համակարգի նշանների տպագրական ձևերի ստեղծումն է և կաղապարների ձուլումը։ Արիստակես Հովհաննիսյանի հետ պաշտպանել է այդ նոտագրությունը, տարածել և պրոպագանդել այն։
1835 թվականին հոր մահվանից հետո մտել է մի ոսկերչի արհեստանոց որպես աշակերտ, բայց շատ կարճ ժամանակ անց դարձել է վարպետի «շահակից ընկեր»։ Գերազանց տիրապետել է ոսկերչական արհեստին։
1839 թվականից եղել է Սկյուտարի Ս. Երուսաղեմի անվան նորաբաց ճեմարանի տպարանապետը, 1844—1845 թվականներին հիմնել է սեփական տպարան, ապա գրաձուլարան։ Նրա ստեղծած նուրբ ու գեղեցիկ տպատառերը ժամանակին օգտագործվել են ոչ միայն Կ․ Պոլսի, այլև Թիֆլիսի և հայաշատ այլ վայրերի տպարաններում։
Իր պատրաստած հատուկ գործիքներով դյուրացրել է տառերի ձուլումն ու գրաշարությունը։ Մեքենայի մեջ պողպատ ու պղինձ տեղավորելով՝ առանձին միակերպ ճնշումով տառահայրերից ստանում է տառամայրերը, ինչից հետո հեշտությամբ ձուլում բոլոր տառերը։ Ստեղծում է նոր ուղղաձիգ՝ սկզբունքորեն նոր տառատեսակ, որի մասին գրում է[2].
Նորահնար 8 բունթո գիր մըն ալ շինեցի շիտակ սյուներով, որոնց շնորհիվ պոչավոր գրերն ու ծովագրերը մեջտեղեն վերանալով և գրերուն տեսակը քիչանալով, թե ձուլելու և թե մաքրելու և թե շարելու շատ դյուրություն կուտար։
Կ․ Պոլսի երեք թաղամասերում հիմնած տպարաններում հրատարակել է ավելի քան 200 անուն գիրք, ինչպես նաև «Հայաստան», «Բուրաստան», «Մասիս», «Նոյան աղավնի», «Աստղիկ արևելյան», «Կիլիկիա», «Զեփյուռ հայրենյաց», «Ժամանակ» և այլ պարբերականներ։ Մեծ վաստակ ունի նաև թուրք, տպագրության զարգացման գործում, որի համար անվանվել է «Թուրքական Գուտենբերգ» և արժանացել կառավարական պարգևների։ 1847 թվականին հրատարակել է «Հայտարարություն վասն նորակերտ տառիցս» 16 էջանոց գրքույկը, ուր շարադրված են նրա հայացքները տպագրության արվեստի, տպատառերի և իր գործունեության սկզբնական շրջանի մասին։
Ստեղծել է բազմաթիվ տառատեսակներ նաև թուրքերեն, արժանացել պետական բարձր պարգևների ու կոչվել «թուրքական Գուտենբերգ»։ Փորագրել ու ձուլել է հայկական երաժշտական խազերի կաղապարներ՝ տպագրության համար։
Գրականություն
խմբագրել- Թեոդիկ, Տիպ և տառ, ԿՊ, 1912, էջ 73-80։
Ծանոթագրություններ
խմբագրելԱյս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից (հ․ 7, էջ 649)։ 
|