Հովարդ Ռոբարդ Հյուզ Կրտսեր

Հովարդ Ռոբարդ Հյուզ, կրտսեր (անգլ.՝ Howard Robard Hughes, Jr., դեկտեմբերի 24, 1905(1905-12-24)[1][2][3][…], Հյուստոն, Տեխաս, ԱՄՆ - ապրիլի 5, 1976(1976-04-05)[4][1][2][…], Հյուստոն, Տեխաս, ԱՄՆ[5]), ամերիկացի ձեռներեց, ինժեներ, ավիացիոն ռահվիրա, ռեժիսոր, պրոդյուսեր։ 1960-ականների վերջին Հյուզը համարվում էր ԱՄՆ-ում առաջին կամ երկրորդ (Փոլ Գեթթիից հետո) հարստության սեփականատերը, որը, ըստ տարբեր աղբյուրների, գնահատվում էր 1,4-2 միլիարդ դոլար։ Հաուարդ Հյուզ հոլդինգում ընդգրկված տարբեր տարիների խոշորագույն ընկերությունների շարքում`Hughes Tool Company, Hughes Aircraft, AirWest, Hughes Hel ուղղաթիռներ, TWA, HHMI, RKO Pictures: Ըստ Ռիչարդ Նիքսոնի`«աշխարհի ամենահզոր մարդը»(« most powerful man in the world»)[6]:

Հովարդ Ռոբարդ Հյուզ Կրտսեր
անգլ.՝ Howard Hughes
Դիմանկար
Ծնվել էդեկտեմբերի 24, 1905(1905-12-24)[1][2][3][…]
ԾննդավայրՀյուստոն, Տեխաս, ԱՄՆ
Մահացել էապրիլի 5, 1976(1976-04-05)[4][1][2][…] (70 տարեկան)
Մահվան վայրՀյուստոն, Տեխաս, ԱՄՆ[5]
Քաղաքացիություն ԱՄՆ
Մայրենի լեզուանգլերեն
Կրոնմեթոդիզմ
ԿրթությունԿալիֆոռնիայի տեխնոլոգիական ինստիտուտ, Ռայսի անվան համալսարան, The Thacher School? և Fessenden School?
Մասնագիտությունկինոպրոդյուսեր, կինոռեժիսոր, օդաչու, ավիատիեզերքային ճարտարագետ, ձեռնարկատեր, գյուտարար և պրոդյուսեր
ԱմուսինElla Botts Rice? և Ջին Փիթերս
Ծնողներհայր՝ Howard R. Hughes, Sr.?, մայր՝ Allene Stone Gano?[2]
Պարգևներ և
մրցանակներ
Կայքhhmi.org
Ստորագրություն
Изображение автографа
 Howard Hughes Վիքիպահեստում

Հայտնի ֆիլմերի ռեժիսոր և անկախ պրոդյուսեր «Դժոխքի հրեշտակները», «Սպի դեմքը», «Օրենքից դուրս» և այլն։ 1947-1954թթ. եղել է RKO Pictures ընկերության սեփականատերը։ «Լավագույն ֆիլմ» անվանակարգում երկու անգամ առաջադրվել է «Օսկարի»։ 1927 թվականին «երկու արաբական ասպետներ» պրոդյուսերական կատակերգությունը «Օսկար» Է ստացել «կատակերգության լավագույն ռեժիսուրը» անվանակարգում։ Բացել է այնպիսի դերասանների, ինչպիսիք են Ջին Հարլոուն, Ջեյն Ռասելը, Ջեք Բյութելը, Էնն Դվորակը, Փոլ Մունին և այլք։ Համագործակցել է Լյուիս Մայլսթոունի, Հովարդ Հոուքսի, Ֆրենկ Լլոյդի և այլ ռեժիսորների հետ։

Նա մասնակցել է H-4 Hercules, XF-11, Constellation նորարարական ինքնաթիռի ստեղծմանն ու փորձարկմանը։ Ղեկավարել է մշակումն ու փորձարկել կարևոր տեխնոլոգիական լուծումներ ինքնաթիռաշինության և ավիոնիկայի մեջ՝ հեռացվող շասսիներ, ամբողջ մետաղական մոնոպլան, ռադիոնավիգացիայի միջոցներ, ավտոպիլոտ։ Սահմանել է մի քանի համաշխարհային ռեկորդներ ավիացիայի ոլորտում։ Hughes Aircraft հետազոտական և փորձարարական-կոնստրուկտորական ընկերության, Hughes Helicopters ուղղաթիռաշինական կորպորացիայի հիմնադիրն է։ TWA ընկերության խոշորագույն բաժնետերը 1938-1966 թվականներին։

Հայտնի է դարձել էքսցենտրիկ բնույթի և կինոյի և շոու-բիզնեսի աստղերի հետ բազմաթիվ սկանդալային վեպերի շնորհիվ։ Էպատաժային վարքը սկզբում և կյանքի վերջում լիակատար մեկուսացումը, հոգեկան հիվանդությամբ ծանրաբեռնված, ԱՄՆ-ի խոշորագույն բիզնես-կայսրություններից մեկի կառավարումը, քաղաքական սկանդալների մեջ ներգրավվելը, այս ամենը ծնել է հրաշագործ և խորհրդավոր միլիարդատիրոջ Պատկեր։ Հովարդ Հյուզի կենսագրությունը դարձել է հորինված հերոսների մի շարք նախատիպ և հիմք դարձել արվեստի շատ գործերի համար։

Կենսագրություն խմբագրել

Կինեմատոգրաֆ և ավիացիա խմբագրել

Մանկությունը և պատանությունը խմբագրել

Հովարդ Հյուզը ձեռնարկատեր Հովարդ Ռոբարդ Հյուզի (1869-1924) և տնային տնտեսուհի Ալեն Սթոուն Գանոյի (1883-1922) ընտանիքի միակ երեխան է, ծնվել է 1905 թվականի դեկտեմբերի 24-ին, ըստ Մետրիկական գրքի։ Ծննդաբերության էին ծանր, Ալլեն կորցրել է շատ արյուն և հազիվ գոյատևել։ Հովարդի մայրը երկար ժամանակ չէր կարողանում հղիանալ։ Ծնողները հետաձգել են ծննդյան վկայականի ձևակերպումը ապագայի համար։  Արդյունքում փաստաթուղթը նրանց կողմից այդպես էլ դուրս չի գրվել և ձևակերպվել է միայն 1941 թվականին՝ ապագա միլիարդատիրոջ հորաքրոջ՝ Աննետ Գանոյի խոսքով և հիշատակին։  Որոշ աղբյուրներում հանդիպում են նաև ծննդյան այլընտրանքային ամսաթվերը, մասնավորապես, 1905 թվականի սեպտեմբերի 14-ին և 1905 թվականի սեպտեմբերի 24-ին։

Նրա հայրը՝ Հովարդ Հյուզ-ավագը, Hughes Tool Company ընկերության հիմնադիրն էր, որը զբաղվում էր հորատման սարքավորումների արտադրությամբ։ Ընկերությունն արագորեն բարձրացել է 20-րդ դարասկզբի նավթային բումի ալիքի վրա։ Հյուզ-ավագը մշակել է կոնաձև գնդաձև դոլոտի կառուցվածքը և գրագետ բիզնես մոդելի օգտագործման շնորհիվ զգալի վիճակ է կուտակել։ Հայրը լիովին զբաղված էր աշխատանքով, որդուն հիմնականում մայր էր դաստիարակում։ Սաննի(Sonny (անգլ. ՝ )- որդին), ինչպես Հովարդը տանը կոչվեց, մեծանում էր հիվանդ երեխա, և Ալենը չափազանց երևակայական էր։ Մայրը շատ ժամանակ էր հատկացնում որդու հիգիենային և ամեն կերպ փորձում էր երեխային զերծ պահել ինֆեկցիաների և մանրէների վտանգից և այլ երեխաների մեկուսացրել հասարակությունից։ Նա պարբերաբար կազմակերպել է իր որդուն մանրակրկիտ ստուգում է իր մարմինը։ Երբ տղան 13 տարեկան էր, նրա ոտքերն անսպասելիորեն հեռացան։ Բժիշկները ենթադրում էին, որ դա պոլիոմիելիտ է, բայց մի քանի ամիս անց հիվանդությունն անցավ այնպես, ինչպես հայտնվել էր։

Մանկուց ի վեր Հյուզը փակվել է՝ խուսափելով այլ երեխաների հասարակությունից։ Նրա միակ դպրոցական ընկերը Դուդլի Շարփն էր, ով իր հայրենի գործընկերոջ որդին էր։ Վաղ տարիքից Հյուզը իրեն զվարճալի էր գտնում։ Նա սովորում էր ֆիզիկա և մաթեմատիկա, վաղուց ցուցադրում էր գյուտարարի և ինժեների արտադրությունը։ 12 տարեկան հասակում տղան իր հայրենիքում հագեցած իր տնային արհեստանոցում հավաքել էր մոտոցիկլետ, այնուհետև՝ ռադիոհաղորդիչ և սկսեց ինքնուրույն սովորել Մորս ծածկագիրը։ Նրան լրջորեն հետաքրքրում էին լուսանկարչությունը։ Հովարդը փոխեց շատ ուսումնական հաստատություններ։ Սկզբում նա հաճախել է Հյուսթոնի «Պրեսսո» ակադեմիական էլիտար մասնավոր դպրոց։ Այնուհետև հայրը, փորձելով պաշտպանել իր մորը ավելորդ խնամակալությունից, որդուն ուղարկեց Ֆեսենդենի դպրոց՝ Բոստոնի մերձակայքում։ 14 տարեկանում նրան տեղափոխեցին Թետչերի դպրոց (Օհայ, Կալիֆոռնիա)։ Հայրը ամեն կերպ խրախուսում էր որդու գիտության ցանկությունը և ոչինչ չէր մերժում`երիտասարդ Հովարդը շաբաթական ստանում էր մինչև 5000 ԱՄՆ դոլար անձնական ծախսերի համար։

 
Գովազդ Sharp-Hughes Tool Company (1914)

Ապագա միլիարդատերն այդպես էլ համակարգված կրթություն չի ստացել։  Հովարդը Տետչերի դպրոցից հեռացել է առանց սովորելու։  Պարապմունքների փոխարեն երիտասարդը նախընտրում էր ժամանակ անցկացնել Հյուսթոնի Քանթրի Քլաբ գոլֆ ակումբում։  Լինելով Կալիֆորնիայում՝ Հովարդն անձնական նախաձեռնությամբ առանձին դասախոսություններ է հաճախել Կալիֆոռնիայի տեխնոլոգիական ինստիտուտում։Հովարդ Հյուզ-ավագը, առանց հարցնելու տեսակետները տղայի, որոշել է իր որդուն Ռայսի համալսարանից տանել։ Վերադառնալով հայրենի Հյուսթոն՝ Հովարդը 1923 թվականին ընդունվել է համալսարան, սակայն պարապմունքներին չի մասնակցել։

Ծնողները վաղ են հեռացել կյանքից։ Ինչպես կանխատեսում էին բժիշկները, Ալենն այլևս չի կարողացել երեխաներ ունենալ։ 1922 թվականին Ալենը սպասում էր երեխային, Սակայն հղիությունը արտարգանդային էր, և նա մահացել էր անհաջող վիրահատությունից հետո։  1924 թվականին սրտի կաթվածի պատճառով կյանքից հեռացել է հայրը։ Հովարդը հանգիստ ընդունել է տխուր լուրը՝ ոչ մի զգացմունք չցուցաբերելով։  Մոտ մեկ տարի է, ինչ երիտասարդի դաստիարակությամբ զբաղվել է նրա մորաքույրը՝ Աննետը։  Նահանգի օրենքներով 18 - ամյա պատանին չէր կարող ժառանգության նկատմամբ լիակատար վերահսկողություն ակնկալել։  Սակայն, նա չի թողնի գործերը ինքնահոսի։ Առաջին հերթին Հովարդը կարգավորել է հարցերը հարազատների հետ, որոնք փորձել են անմիջապես վաճառել ընկերությունը և, սեփական արտահայտությամբ, «դրանք ուղարկել է բոլոր գծերին»։ Իմանալով, որ գործը կլուծվի դատարանում, Հովարդը մոտիկից ծանոթացել է դատավոր Ուոլթեր Մոնտյեի հետ։  Նրանք գոլֆ են խաղացել և պայմանավորվել։ Երիտասարդը գործունակ է ճանաչվել, սակայն պետք է շարունակեր ուսումը համալսարանում։  Հյուզը խոստացել է, որ բարձրագույն կրթություն կստանա։

1924 թվականին Հյուզ Կրտսերը դարձավ իր հայրենի ձեռնարկության միանձնյա սեփականատերը։ Հիմնադիրի մահվան պահին Հյուզ-ավագի շուկայական արժեքը կազմել է մոտ 2 միլիոն դոլար։ Ռուդոլֆ Կուլդելը, փորձառու կարծրացած մասնագետը, ով երկար ժամանակ աշխատել է Հյուզ-ավագի հետ, մնացել է ընկերության ղեկավարը։ 1925-ին Հովարդը հանդիպեց մի մարդու, ով կարևոր դեր խաղաց իր կյանքում`Նոա Դիտրիխ։ Հավաքագրման որոշումը կրկին կայացվեց Հովարդի նախընտրած խաղի մասնակցությամբ։ Հյուզը Նոյին քարտ տվեց գոլֆի խաղադաշտ անցնելու համար ծախսված հարվածների քանակով, և նա անմիջապես հայտարարեց այդ գումարի մասին։ Անմիջապես առաջարկվեց Հյուզ-ավագին։ Դիտրիխը նշանակվեց Հյուզ Գործիքի խորհրդատու, այնուհետև դարձավ առաջատար աշխատակից, որը մեծապես աջակցում էր կազմակերպության ողջ ֆինանսական կողմին։ Խոսքեր, որոնք Հյուզը շատ հաճախ օգտագործում էր, հետևյալն էին՝ «Նոյը դա կանի»։ Գրեթե երկու տասնամյակ, Հյուզ-ավագը մնացել է Հյուզի շահույթի հիմնական գեներատորը`նրան սատարելով բազմաբնույթ ձեռնարկներում։

Կինեմատոգրաֆիա

Hughes Tool- ի նոր սեփականատերը առանձնապես չէր հետաքրքրում նավթի արդյունահանումը։ Նա հիացած էր այլ տեսանկյուններով։ Խախտելով դատավորին տրված խոստումը՝ նա չշարունակեց ուսումը Հյուզ համալսարանում։ Հովարդն իր օրագրում իրեն երեք նպատակ դարձրեց՝

1. Դառնալ աշխարհի լավագույն գոլֆիստ 2. Լավագույն օդաչու 3. Ֆիլմերի ամենահայտնի պրոդյուսերը։

 
կադր «Դժոխքի հրեշտակները» ֆիլմից»

1925 թվականի հունիսին նա ամուսնացել է Էլլա Ռայսի հետ, որը Հյուսթոնի ազդեցիկ ընտանիքից էր՝ Ռայսի համալսարանի հիմնադիրներից։ Այնուհետև Հովարդը հաղորդել Է, որ մեկնում է Կալիֆոռնիա «ֆիլմեր նկարահանելու» և զույգը տեղափոխվում է Հոլիվուդ։ Նորապսակները տուն են գնել Լոս Անջելեսի Hancock Park էլիտար թաղամասում։ Կալիֆոռնիան և Լոս Անջելեսը Հովարդին ավելի շատ են սիրում, քան Հյուսթոնը, որը հաստատված կենցաղով և Հայրապետական ոճով քաղաք է։ 1920-ականների սկզբի Հոլիվուդը կինեմատիկական բումի կենտրոն է, ազատ բարոյականության տարածք։ Երեխա ժամանակ Հովարդը շատ ժամանակ անցկացրեց քեռի Ռուպերտի հետ։ Նա հայտնի սցենարիստ էր, ռեժիսոր և պրոդյուսեր, ով աշխատում էր հենց Սամուել Գոլդվինի հետ, MGM ստուդիայի հիմնադիր։ Զարմիկին, այցելելով հորեղբայրը, այցելել է Հոլիվուդյան աշխարհ։ Հյուզ կրտսերը հանդիպեց իր կուռքերի հետ. Արծաթե էկրանի լեգենդները՝ Դուգլաս Ֆեյրբանս և Մերի Փիքֆորդ։ Հյուզ Սրբերը մոտիկից ծանոթ էին Մեյ Մյուրեյին և Ալլա Նազիմովային:Հովարդը դեռ մանուկ հասակում իր տետրն է սկսել, որտեղ գրի է առել դիտված ֆիլմերի մասին մտքերը, նշումներ այն մասին, թե ինչպես է նա յուրովի նկարահանելու որոշ տեսարաններ։

1927 թվականին Հովարդը ձեռք բերեց Caddo Films փոքր արտադրական ընկերությունը և այնուհետև գնեց գրասենյակային տարածք Լոս Անջելեսում՝ Romain Street 7000-ում։ Շենքը, որը հիշեցնում է միջնադարյան ամրոց, երկար տարիներ դարձել է աճող Հովարդ Հյուզ կայսրության կենտրոնական գրասենյակը։ Նկարները տեղադրվել էին նաև այստեղ։ Միացյալ նկարիչների հետ կնքվեց կինոնկարի բաշխման պայմանագիր։ 22-ամյա տղան դարձավ անկախ գործակալ, որը ինքնուրույն զբաղվում էր նկարների արտադրությամբ և արտադրությամբ, խոշոր ստուդիաների ազդեցության ոլորտից դուրս։ Առաջին լիամետրաժ «Քաղցր Հողան» ստեղծագործությունը տեսել են միայն Հովարդը և խմբագիրը, նա չի հասել թատրոններին։ Երկրորդ ժապավենը՝ «Բոլորը գործում են», թողարկվեց և վճարվեց իր բյուջեի համար։ 1927 թվականին 23-ամյա պրոդյուսերի և ռեժիսորի երրորդ ֆիլմը՝ «Երկու արաբական ասպետներ» կատակերգությունը, արժանացավ «Օսկար»՝ «Լավագույն կատակերգություն» ռեժիսորության անվանակարգում։ Ֆիլմը նոր բարձունքների համար բեկումնային է դարձել նաև ռեժիսոր Լյուիս Մայլսթոունի համար, որի հետ Հյուզը հետագայում էլ հաջողությամբ համագործակցել է։

Պատկեր:Hughes Jean Harlow.jpg
Հովարդ Հյուզ և Գեն Հարլոու «Դժոխքի հրեշտակները» պրեմիերային (1930)

Պատերազմի թեման մնում էր շատ տարածված այդ ժամանակաշրջանի կինոթատրոնում։ 1928 թվականին Հովարդը պատրաստեց սցենարը և սկսեց նկարահանել «Դժոխքի հրեշտակները» ֆիլմը՝ նվիրված Առաջին աշխարհամարտի բրիտանական ռազմական օդաչուներին։ Հյուզը, իր ներանձնային բծախնդրությամբ, շատ ուշադիր մոտեցավ արտադրությանը։ Շատ ամիսներ շարունակ ստիպված էի սպասել ճիշտ եղանակին, որի դեպքում հնարավոր եղավ պատշաճ էֆեկտով հեռացնել նախատեսված օդային խցանները։ Նա տեխնիկական գերազանցության է հասել այն բարդ տեսարաններում, որոնցում ներգրավվել են ավելի քան 80 հին ինքնաթիռներ։ Հյուզը նաև նպատակ ուներ ձեռք բերել բոլոր ինքնաթիռները և կանչել բոլոր օդաչուներին, որպեսզի նրանք չգնան մրցակիցների մոտ։ Երբ օդաչուները հրաժարվել են կատարել հնարքը, որով Հովարդը ցանկանում էր տեսնել, նա անձամբ նստեց ինքնաթիռի ղեկին։ Ձեռնարկությունն ավարտվել է, բայց ինքնաթիռը կորցրել է կառավարումը և ընկել վայրէջքի ժամանակ։ Հովարդը կոտրեց այտը և հազիվ մնաց անձեռնմխելի։ Գերմանական ռմբակոծիչ հարձակման վայրում Հովարդը ցանկացել է գրավել, թե ինչպես է գնդակահարվել բրիտանացի կործանիչ և ինչպես, պոչամբարի մեջ ընկնելով, ընկել գետնին։ Հիման համար՝ ռեժիսորը շարունակեց ինքնաթիռը կորցնել (օդաչուն ցատկեց պարաշյուտով) - բայց նա նկարահանեց տեսարանը։ Ընդհանուր առմամբ, նկարչության արտադրության ընթացքում մահացել է երեք օդաչու[7]։

Այն բանից հետո, երբ «Դժոխքի հրեշտակները» գրեթե պատրաստ էին և մոնտաժված, Հյուզը տեսավ և լսեց «ջազի երգիչը» առաջին ձայնային պատկերը։ Նա որոշել է, ոչ թե դանդաղ, վերափոխել իր աշխատանքը համր է ձայնային տարբերակը, առանց հաշվի առնելու ծախսերը։ Այդ պատճառով ստիպված էի ամբողջությամբ վերաշարադրել սցենարը՝ ավելացնելով երկխոսությունները։ Նկարը սկսել են նկարահանել Գրետա Նիսենի գլխավոր դերում։ Ձայնային տարբերակին անցնելուց հետո Նիսենը, իր ուժեղ Նորվեգական ակցենտի պատճառով, ստիպված է եղել աշխատանքից հեռացնել, և 1929 թվականին Հովարդը գտել է գլխավոր դերակատարուհու՝ Ջին Հարլոուին։ Այնուհետև պրոդյուսերը որոշեց մեկ այլ հեղափոխական նորույթ՝ մասամբ գույնը ավելացնել որոշ տեսարանների մեջ։ Այդ ժամանակ նկարչություն արտադրելու և ռեկորդային բյուջե էր՝ 4 միլիոն դոլար։ Մինչև 1941 թվականը կինոյի պատմության մեջ դա արտադրության ամենաթանկ պատկերն էր։ Պատկերը հազիվ փոխհատուցեց ծախսերը՝ ավելի քան 8 միլիոն դոլար հավաքելով տոմսարկղում։ Հյուզին մեծապես անհանգստացրեց տհաճ պատահականությունը։ Միևնույն ժամանակ, «Առավոտյան պարեկություն» ֆիլմը նկարահանվել է ռեժիսոր Հովարդ Հոքսի կողմից`սյուժեով, որը համընկնում էր ամենափոքր մանրամասներին «Դժոխքի հրեշտակների»հետ։ Չցանկանալով համակերպվել անարդար մրցակցության հետ, Հյուզը դատական գործ հարուցեց Ուորներ Բրոսի դեմ։ Հովարդի ընտանեկան կյանքը փչացավ առաջին իսկ օրերից։ Երիտասարդները գրեթե ժամանակ չեն ծախսել միասին։ Հովարդը անհետացավ սեթում։ 1927 և 1928 թվականներին ծնված զույգերն անց են կացրել առանձին։ Հյուսթոնի աշխարհիկ հասարակությունը անիմացիոն կերպով քննարկում էր երիտասարդ միլիոնատիրոջ տարօրինակ պահվածքը, բայց Հովարդին դա չէր հետաքրքրում։ Էլլայի համար վերջին ծղոտը այն լուրերն էին, որոնք կողակցում էին նրա ամուսնու բազմաթիվ սիրային գործերում, այդ թվում՝ Բիլի Դովեի հետ։ 1929-ին նա փաթեթավորվեց և գնաց տուն՝ ամուսնալուծվելու համար։

«Սպիով դեմքը» խմբագրել

«Փոքրիկ Կեսարի» Էկրան բարձրանալուց հետո գանգստերական կինոյի թեման դարձել է հանրաճանաչ ու կոմերցիոն հեռանկարային։ 1930 թվականին Հյուզը ձեռք է բերել Արմիթեջ Թրեյլի «Սպիով դեմքը» վեպի սցենարի իրավունքները, որը ստեղծվել է Ալ Կապոնեի կենսագրության մոտիվներով։ Հովարդ Հյուզը, որն արդեն անուն է վաստակել կինոարդյունաբերությունում, փորձել է հետաքրքրել խոշոր խաղացողներին, սակայն Մեյջոր ստուդիաները հրաժարվել են արտադրության ընդունել «Սպիով դեմքը» ֆիլմի սկանդալային սյուժեն։ Ֆիլմը նկարահանվել է Caddo Films-ում որպես անկախ։ Որպես «Սպիով դեմքը» ռեժիսոր՝ Հյուզը տեսել է Հովարդ Հոուքսին, ահա միայն հարաբերություններն այդ պահին լավագույնն չէին։ Շարունակվել է «առավոտյան պարեկություն»- ում հնարավոր գրագողության դատավարությունը։ 1930 թվականի հուլիսին Հյուզը Հոուքսին գոլֆ խաղալու հրավեր էր ուղարկել, իսկ նա, ինչպես հայտնի է, շատ էր տարված սպորտով և գոլֆով, մասնավորապես։ 18 գնդակներից հետո Lakeside Country club-ում հակառակորդները հաշտվել են և պայմանավորվել նկարահանումների պայմանների շուրջ[8]։

Նկարում անդրադարձ է եղել բռնության, կոռուպցիայի, ինքնակառավարման բարդ խնդիրներին։ Հյուզը պատրաստվում էր նկարահանել ծանր հանցագործության դրամա՝ խաղալ այն ժամանակ փակված թեմաներով[9]։ Հոքսը, լինելով նկարի ռեժիսոր, այն տեսնում էր բոլորովին այլ կերպ`որպես Բորգիայի ընտանիքի պատմության ժամանակակից մեկնաբանություն։ Պրոդյուսերն ու ռեժիսորը երկար ժամանակ վիճեցին, և, ի վերջո, պայմանավորվեցին փոխզիջման շուրջ՝ ավելի մոտ լինել Հյուզին տարբերակին։ Սցենարի հեղինակը իր առաջին տարբերակով թողել է 25 դիակ՝ ֆիլմի ավարտին։ Հովարդը որոշեց, որ դա բավարար չէ՝ խնդրելով լրացնել սցենարը։ Գլխավոր դերերի համար դերասանները կրկին պետք է գտնվեին քիչ հայտնի անունների մեջ[10]։ Ֆիլմը բացահայտում էր դերասաններ Փոլ Մունիի և Էնն Դվորակի համար։  Հյուզը ստիպված է դիմակայել իրական ճակատամարտի հետ օրենսգրքի կոմիտեի Հայս, քանի որ չափից ավելի դաժանությամբ և գռեհիկություն որոշ տեսարանների։ Ֆիլմը Էկրան Է բարձրացել միայն 1932 թվականի մարտին՝ այլընտրանքային վերջավորությամբ, մոնտաժի ավարտից գրեթե մեկ տարի անց։  Նա ստացել է փայլուն քննադատությունը ակնարկներ և հավաքել է լավ տոմսարկղ՝ MPAA-ի և Հեյսի օրենսգրքի կոմիտեի հետ երկար քաշքշուկը շարունակվել է մինչև 1940-ական թվականներ, երբ դրաման կրկին վարձույթում է հայտնվել։  «Սպիով դեմքը» ֆիլմը մեծ ազդեցություն է ունեցել գանգստերյան ֆիլմի ժանրի զարգացման վրա, այն տեսքով, ինչպես մենք գիտենք հիմա[11]։

Նոա Դիտրիխը, որպես կանոն, աջակցում էր Հյուզի նախաձեռնություններին, որոնք հետաքրքրված էին կինոյում և ավիացիայում։ Կուլդելը, ընդհակառակը, անընդհատ վախենում էր, որ ընկերության սեփականատիրոջ քամոտ բնույթը, ծայրաստիճան ռիսկային ձեռնարկություններում ներգրավվելը անբարենպաստ պահին, «Հյուզ» գործիքն է դնում սնանկության եզրին։ Մեծապես շնորհիվ Քուլդելի, Hughes Tool- ը մեծացել է՝ դառնալով համաշխարհային մակարդակի արտադրող։ 1920-ից 200 տարի անց՝ տասը տարի անց, անձնակազմն ավելացավ մինչև 2000 աշխատող:[12] Այնուամենայնիվ, Քուլդելի և Դիտրիխի միջև ընթացող դատավարությունն ավարտվեց այն փաստով, որ հենց Դիտրիխն էր, ով առաջին դերը ստանձնեց ընկերությունում 1930-ականներին[13]։

Կինոդիտումը շարունակում էր Հովարդի համար մնալ միջոցների խիստ ռիսկային ներդրում, թեև նա փորձում էր հետևել կոնյունկտուրային։  Բացի ֆիլմերի պրոդյուսերությունից, նա դիտարկում էր կինոթատրոնների և կինոստուդիաների ցանցի ձեռքբերման հնարավորությունը, սակայն ստիպված էր համարակալել այն[14]։ В 1931—1932 годах Caddo Films выпустила целый ряд картин: «Առաջին խումբը», «Սիրո տարիքը», «օդային թագավորը» և ուրիշներ։ Մամուլը լավ է գնահատել նկարները, սակայն կինոնկարի վարձույթում հազիվ են հետ մղել արտադրության ծախսերը[15]։ Փորձելով գտնել անհաջողությունների պատճառները՝ Հյուզը ենթադրում էր, որ փայտերն անիվին դնում է United Artists (UA) դիստրիբյուտորը՝ Կենտրոնանալով սեփական թողարկումների վարձույթի վրա։ Նա ապարդյուն փորձել է դատի տալ UA-ի հետ[16]։ Ինչևէ, 1932 թվականին Հյուզը լսեց Դիտրիխի կարծիքը և ժամանակավորապես դադարեցրեց աշխատանքն ու ներդրումները կինեմատոգրաֆիայի ոլորտում[17]։

Ավիացիայի հմայք խմբագրել

Առաջին անգամ Հովարդը վազեց Waco երկբևեռ, երբ նա 14 տարեկան էր, և այդ ժամանակից ի վեր ավիացիան դարձել է նրա կրքը[18]։ «Դժոխքի հրեշտակների» նկարահանումների ընթացքում Հյուզը ստիպված է եղել շատ աշխատել աերոպլանների պատրաստման վրա և ինքնուրույն թռչել՝ կատարելով ռիսկային հնարքներ։ Ֆիլմի արտադրության հետ մեկտեղ Հովարդը Սանտա Մոնիկայի թռիչքային դպրոց է հաճախել։ Աէրոբատիկայի առաջին դասերը նրան տվել է Շառլ Լեժոտեն՝ Առաջին աշխարհամարտի ԱՍ-ն և նկարի խորհրդատուն[19]։ 1928 թվականին Հյուզը ստացել է օդաչուի պաշտոնական արտոնագիր և 1930 թվականին գնել է իր առաջին Boeing 100A ինքնաթիռը [20]։

Hughes Tool վերապրեց մեծ դեպրեսիան։ Կուլդելը նույնիսկ ստիպված էր եղել ստեղծել բաժին, որը զբաղվում էր գարեջրի արտադրությամբ (Gulf Brewing Company) ՝ դժվարին ժամանակներում հաղթահարելու համար, քանի որ Արգելքը պարզապես չեղարկվեցլ[21]։ Ֆինանսական ճգնաժամի ամենաթեժ պահին Հյուզը ռիսկային գործ է սկսում։ 1932 թվականին գործարարը հիմնադրել է Hughes Aircraft փորձարարական-կոնստրուկտորական ընկերությունը։ Նրա ապագա կարիքների համար ձեռք է բերվել մոտ 1200 ակր հողատարածք Կալվեր Սիթիից ոչ հեռու, կառուցվել են անգարներ և գնվել է Sikorsky S-43[en] ամֆիբի 6 Ինքնաթիռ [22]։ Հովարդի հեռահար ծրագրերը ուղղված էին ԱՄՆ բանակի առաջատար մատակարարին։ Ընկերությունը սկսեց փորձարարական ինքնաթիռների մեկ օրինակի մշակմամբ։ Ընկերության առաջին աշխատակիցը 1933 թվականի ապրիլին տաղանդավոր ինժեներ էր Գլեն Օդեկիրք[en], անվտանգության երաշխիքներ ապահովի հղեցին ևս նկարահանումների «Դժոխքի Հրեշտակներ»[23]։

 
Ինքնաթիռ H-1: Ավիացիայի և տիեզերագնացության ազգային թանգարան

Հովարդ Հյուզը սովորություն ուներ տնից անհետանալ՝ ոչ ոքի չզգուշացնելով, և ուղևորվել դեպի երկիր։ 1932 թվականի սեպտեմբերին նա հեռացել է տնից՝ ոչինչ չասելով գրասենյակում և տանը։ Կարճ կտրվելով և գնելով էժան բիզնես կոստյում՝ նա մեկնել է Տեխաս՝ Ֆորտ Ուերտ։ Այնտեղ Հյուզը, Չարլզ Հովարդի անվան տակ, աշխատանքի է ընդունվել American Airlines-ի տեղական գրասենյակում՝ որպես ուղեբեռի բաժանմունքի դպիր՝ ամսական 115 դոլար աշխատավարձով։ Միաժամանակ Հովարդը գրանցվել է օդաչուների ներքին դասընթացներին։ Երեք շաբաթվա ընթացքում, զարմացնելով դասախոսներին իր հիշողության և կարգապահության, Հյուզե յուրացրել էր կառավարումը Fokker ուղևորատար օդանավի և անցել է քննություն է մասնագիտության երկրորդ օդաչու՝ Ամերիկյան ավիաուղիների նորաթուխ օդաչուի առաջին թռիչքի ժամանակ խաբեությունը բացահայտվել է, սակայն Հյուզը ստացել է անհրաժեշտ փորձը[24]։ Ճանապարհորդությունն այնտեղ չի ավարտվել։ Շուտով նա մի քանի ամիս նորից հեռացավ տանից։ Թաքցնելով իր ինքնությունը Ուեյն Ռեկտորի ենթադրյալ անվան տակ՝ Հովարդը շրջվեց և սողոսկեց ամբողջ երկրում։ Ճանապարհին վերցնելով ընդամենը հարյուր դոլար՝ նա ընդհատեց պատահական աշխատանքը։ Փոխառություններ վերցնելով, Հովարդը գնել է տեսախցիկ և, հիշելով իր մանկության հոբբին, իր ապրուստը վաստակել է հարսանեկան լուսանկարներով[25]։

1935-ի աշնանը գոլֆի գործընկեր Ռանդոլֆ Սքոթը Հովարդին ներկայացրեց դերասան Քերի Գրանթին։ Այնուհետև նրանք պարբերաբար հանգստանում էին միասին, խմում, արդարանում սեռի արդարության ուշադրության համար։ Նրանք շատ էին համընկնում կերպարների հետ և ունեին մոտավորապես մեկ չափի հագուստ։ Դրամաշնորհը հաճախ զգում էր իր զգեստապահարաններից տուփսեդո և բաճկոն։ Գրանթ Հովարդը որդեգրեց հագուստի ոճն ու արիստոկրատական ոճը[26]։ Իմանալով, որ Քերին նկարահանվում է «Սիլվիա Սքարլեթ»[en] ֆիլմում, Հովարդն այցելել է նկարահանման հրապարակ և այնտեղ առաջին անգամ հանդիպել Քեթրին Հեփբեռնին։  Նրանք արագ համակերպվել են և սկսել են շատ ժամանակ անցկացնել միասին։  Միլիոնատերը դերասանուհուն ինքնաթիռով է գլորել և նրան սովորեցրել է կառավարել իր սիրելի Sikorsky-ը։ Մի անգամ նրանք միասին վտանգավոր հնարք են կատարել՝ Նյու Յորքի Քուինսբորոյի կամրջի տակ թռչելով S-43-ով, որից հետո Քեթրինը երկար ժամանակ չէր կարողանում ուշքի գալ։  Ծանոթությունը կարող էր վերաճել ամուսնության։ Հովարդը աղջկան պաշտոնական առաջարկ է արել և ծանոթացել է նրա ծնողների հետ։  1937 թվականի օգոստոսին Հեփբերնը իր ծառայակցի հետ տեղափոխվել է Լոս Անջելեսի 211 Murfield Road հասցեում գտնվող Հյուզի տուն։ Մոտ մեկ տարի անց նրանք բաժանվել են՝ պահպանելով, սակայն, ամենաջերմ բարեկամությունը երկար տարիներ էր[27]։

Ռեկորդներ խմբագրել

1935 թվականից Հյուզը և նրա ընկերությունը պատրաստվում են մասնակցել ԱՄՆ ռազմաօդային ուժերի համար նախատեսված նոր կործանիչի մրցույթին։  Գործարարը վարձում է մի խումբ տաղանդավոր երիտասարդ ինժեներների, ովքեր սկսում են աշխատել Hughes Aircraft-ում։ Ընկերությունը զբաղվում է առաջավոր մշակումներով և տեխնոլոգիական նորույթներով։ Մրցույթի շրջանակներում դեռևս 1934 թվականին Հյուզը սկսել է H-1 ինքնաթիռի մշակումը, որը կոչվում է Flying Bullet («թռչող գնդակ»)։ Այս մոնոպլանում մարմնավորվել են մի քանի կարևոր նորույթներ, մասնավորապես, անծայրածիր ամբողջ մետաղական ֆյուզելյաժ, մաքրվող շասսիներ[28]։ Փոքր թևերը և վառելիքի փոքր պաշար նախատեսված էին հատուկ նպատակի համար`կարճ հեռավորությունների վրա ռեկորդային արագությունների հասնել[25]։ Մրցույթը հաղթել չի հաջողվել, սակայն գործարարը չի թողել իր մշակմանը ուշադրություն հրավիրելու փորձեր[23]։ 1935 թվականի օգոստոսին, 18 ամիս նախապատրաստվելուց հետո, Հովարդ Հյուզը սահմանել էր աշխարհի բարձրագույն նվաճումը՝ 567 կմ/ժ արագություն 3 կմ հեռավորության վրա[29]։ H-1 ինքնաթիռում տեղադրվել է ստանդարտ Pratt & Whitney R-1535[en] ճառագայթային շարժիչը։ Ինժեներ Օդեկիրքի կողմից կատարված թյունինգի և բարձր օկտանային բենզինի օգտագործման շնորհիվ շարժիչը ուժեղացվեց 750 ձիաուժից մինչև 1000 ձիաուժ։ Երբ փորձում եք տեղափոխել երկրորդ վառելիքի բաք, անջատիչ համակարգը չի աշխատել, շարժիչը կանգ է առել, իսկ օդաչուն ստիպված է եղել պլանավորել ճակնդեղի դաշտը`վայրէջքի ընթացքում վնասելով ինքնաթիռը[30]։

Մեխանիկները չեն հասցրել վերականգնել Flying Bullet-ը, և իր հաջորդ ռեկորդը ավիատորը որոշել է հարվածել մեկ այլ սարքի վրա։ Այժմ ռեկորդակիրին հետաքրքրում էր ոչ թե արագությունը, այլ հեռավորությունը։Northrop Gamma[en] ինքնաթիռը կոտրել է Ժակլին Կոքրանը։ Հյուզը սարքը վերցրել է հայտնի կին օդաչուից՝ նրան հովանավորչական օգնություն խոստանալով։ Ինքնաթիռում նա փոխարինել է շարժիչը՝ Wright Cyclone R-1820G հզորությամբ մոնտաժելով 850 ձիաուժ[31]։ 1936 թվականի հունվարին Հովարդը Gamma ինքնաթիռով արագության ռեկորդ էր սահմանել երկար հեռավորության վրա թռչելիս։ Թռիչքից անմիջապես հետո պարզվել է, որ ռադիոն չի աշխատում և օդաչուն մեքենան վարել է առանց հողի հետ կապի։ Չնայած անսարքությանը՝ օդաչուն հրաժարվել է վերադառնալ, քանի որ վախենում էր, որ երկար ժամանակ ստիպված կլինի սպասել այդքան բարենպաստ եղանակին ողջ երթուղով։ 9 ժամ 27 րոպե և 10 վայրկյան անց նա վայրէջք է կատարել Նյուարքում՝ գերազանցելով տրանսկոնտինենտալ ռեկորդը։ Լրագրողներին ռեկորդակիրը համեստորեն նկարագրել է թռիչքն այսպես՝ ««Ես պարզապես նստեցի աթոռին, շարժիչը կատարեց ամբողջ աշխատանքը»[32]։ Հյուզը դժգոհ էր արդյունքից և որոշեց վերափոխել Flying Bulletը հեռավոր ռեկորդների համար[33]։

1938 թ.-ի հունվարի 19-ին Հովարդը նետվեց Բերբանկի օդանավակայանի հետքերով վերակառուցված Flying Bullet վրա՝ հարձակվելու այլ տրանսամերիկյան ռեկորդների վրա։ Օդանավի արդիականացման համար ներդրվել է 125 հազար դոլար, մշակվել է թռիչքի միջոցով մեծ բարձրության վրա արագության հասնելու տեսությունը։ Օդաչուն ներս մտավ 20 000 ֆուտ (6100 մ)։ Տեսությունը պարզվեց, որ ճշմարիտ է։ Միջին արագությունն էր 380 մղոն/ժամ (611 կմ/ժ), այնուամենայնիվ, թթվածնի անթերի դիմակի պատճառով Հյուզը հիպոքսիկ էր և սկսեց կորցնել ինքնաթիռի հսկողությունը։ Դժվարությամբ նա կարողացավ պահպանել գիտակցությունը։ Նյուարքին մոտենալիս կրկին պարզվեց, որ ռադիոն չի գործում, և օդաչուն չկարողացավ կապ հաստատել գետնին՝ խնդրելով վայրէջքի գոտու նախապատրաստումը։ Արդյունքում ես ստիպված էի 18 րոպե շրջել օդանավակայանի շուրջը, մինչև ինքնաթիռը վերջապես չնկատվեց և տվեց առաջխաղացումը[34]։

1938-ին Հյուզը սկսեց նախապատրաստվել շուրջօրյա թռիչքի համար՝ նվիրված Նյու Յորքի աշխարհի տոնավաճառին։ Նա այդ նպատակով ընտրեց ուղևոր Լոքհեյդ 14-ը (ներ) և երկու ամսում պատրաստեց այն ռեկորդ սահմանելու համար։ Սկզբում հայտնի Sikorsky S-43 օդաչուն նախապատրաստվեց թռիչքին, բայց նա ուներ վառելիքի մեծ սպառում և համեմատաբար ցածր արագություն։ L-14- ը բավականաչափ մեծ չէր վառելիքի և սարքավորումների անհրաժեշտ մատակարարումը կրելու համար, բայց Հյուզը, անտեսելով իր թիմի առարկությունները, ընտրեց նրան[27]։ Ոստիկանության մամուլի ծառայությունից հայտնում են, որ նա մարմնական վնասվածքներով տեղափոխվել է հիվանդանոց[35]։ Նախկինում խափանումների դառը փորձից սովորեցնելով՝ դիզայները կրկնօրինակեց օդանավի հիմնական համակարգերը։ Անապարհորդները փորձեցին ուշադիր հավաքվել։ Նրանք նախապես պատրաստում էին տպագիր տեքստեր ռուսերեն, եթե նրանք ԽՍՀՄ տարածքում աղետ պատճառեին։ Թռիչքից առաջ Հյուզի նոր կտակարանի հետ կապված կատարվել են բոլոր անհրաժեշտ պատվերները։ Բրիտանացիները թույլ չեն տվել թռչել իրենց տարածքով, և դրա պատճառով նրանք ստիպված են եղել փոխել երթուղին։ Պատրաստումը ձգձգվեց մեկ տարի[36]։

1938-ի հուլիսի 10-ին՝ բեռնված 1,500 գալոն վառելիք (5678 լիտր), Lockheed գտնվող վեց անձնակազմի հետ գտնվող Լոքհեյդը դուրս է եկել Նյու Յորք։ Չնայած երկար նախապատրաստություններին, թռիչքի կազմակերպիչները հաշվի չեն առել այն փաստը, որ ծանրաբեռնված ինքնաթիռի համար թռիչքուղին (թռիչքուղի) շատ կարճ կլինի։ Հովարդը որոշեց երկրորդ փորձը չկատարել լարերի համար հավաքված ամբոխի առջև և իր կյանքի հետ կապված ռիսկով աճեց՝ կոտրելով այն շերտը, որն արդեն գտնվում է գոտիից դուրս, գետնից՝ մի փոքր վնասելով շասսիին[27]։ Անձնակազմը ուղևորվել է Փարիզ։ Երթուղու հաջորդ կետը Մոսկվան էր, որտեղ ուղևորներին դիմավորեցին կենտրոնական օդանավակայանում, բայց կանգառը տևեց ընդամենը երկու ժամ[37]։ Այնուհետև ինքնաթիռը եղել է Օմսկ, Յակուտսկ, Ֆերբանքս (Ալյասկա), Մինեապոլիս քաղաքներում և, վերջապես, հուլիսի 14-ին վերադարձել է Ֆլոյդ Բեննեթ Ֆիլդ[en] օդանավակայան։ Նոր ռեկորդ է սահմանվել՝ 3 օրում 19 ժամ 8 րոպե և 10 վայրկյան ինքնաթիռն անցել է կողքով։ Վերադարձը հաղթական էր։ Նյու Յորքի փողոցներում հերոսներին դիմավորել են մինչև մեկ միլիոն բնակիչներ[38]։ Նույն խանդավառ ընդունելությունը սպասում էր ավիատորի հայրենի Հյուսթոն քաղաքում, որտեղ նրան դիմավորեցին քաղաքի 350 հազար բնակիչներ։ Chicago Tribune- ն իր մասին գրել է. «Երբ մենք ունենք այդպիսի օդաչուներ, Լուֆթաֆֆին հնարավորություն չունի»։ Հովարդ Հյուզը, Չարլզ Լինդբերգի և Ջեյմս Դոլիտլի հետ միասին, դարձան Ամերիկայի լեգենդար օդաչուներից մեկը[39]։ Իր նվաճումների համար Հյուզին արժանացավ ԱՄՆ Կոնգրեսի ոսկե մեդալին, բայց նա այնքան զբաղված էր, որ չմասնակցեց Վաշինգտոնում կայացած մեդալների արարողությանը։ Հետագայում մեդալը ուղարկվեց փոստով[18][40]։

TWA և նախագիծ Constellation խմբագրել

1938 թվականին Հյուզը զբաղվել է ԱՄՆ ՌՕՈՒ-ին կոդային D-2 անվանմամբ որսորդ մատակարարելու նախագծով։ Ապագա ինքնաթիռի բնութագրերը ենթադրվում էին՝ գործնական առաստաղ 6000 մ, արագությունը մինչև 580 կմ/ժ։ Գործարարը Hughes Aircraft — ի արտադրությունը տեղափոխել է նոր վայր՝ El Segundo (Կալիֆոռնիա) քաղաք, որտեղ նա ձեռք է բերել 1200 ակր հող։ Ընկերության աշխատակազմը զգալիորեն ընդլայնվել է՝ մինչև 500 մարդ։ Կառուցվել է լրացուցիչ շենք լաբորատորիաների և թռչող ապարատների հավաքման համար։ Նոր վայրում ընկերությունը սարքավորել է սեփական օդանավակայան՝ Կողմ երկարությամբ Թռիչքուզիներով։ Հյուզի ակտիվների համակարգում շահույթի հիմնական աղբյուրը Hughes too ընկերությունն էր [41]:Մեծ դեպրեսիայի ավարտից հետո, պատերազմից առաջ, ընկերությունը գրեթե մենաշնորհել է հորատման արտադրությունը և փորել նավթարդյունահանման համար։ Գործերը լավ էին ընթանում, և ընկերության շուկայական կապիտալիզացիան մինչև 1940 թվականը հասել է 20 մլն դոլար[42]։ 1930-ականների վերջին Հովարդ Հյուզի ակտիվների ընդհանուր արժեքը գնահատվում էր մոտ 60 մլն դոլար՝ Չնայած բոլոր ջանքերին, Hughes Aircraft-ը դեռ չի հետաքրքրել ԱՄՆ-ի ռազմաարդյունաբերական համալիրի պատվիրատուներին։ Սեփականատիրոջ ինքնությունը մշտապես լրատվամիջոցների ուշադրության կենտրոնում է եղել, սակայն բիզնեսում իրական հաջողություն չի նկատվել։ Գործարարը կիսվել է մոտ ենթադրություններով այն մասին, որ զինվորականների մոտ ստեղծվել է «Հյուզի համալիր», և նրանք չեն ցանկանում նրա հետ գործ ունենալ սկզբունքից։ Այն ժամանակ Հյուզը գաղափար ուներ քաղաքացիական ավիացիայում փորձել երջանկությունը[43]։

 
Ներքին ուղևորափոխադրումներ Sikorsky S-42 ] (1930-ականներ)

1938 թվականի վերջին Հյուզի մոտ հետաքրքրություն է առաջացել TWA ավիաընկերության նկատմամբ, որը մասնագիտացել է փոստային փոխադրումների ոլորտում։ Ընկերության նախագահը վերջերս դարձել է ավիացիայի պիոներ Ջեք Ֆրայը, որը շատ հայտնի գործիչ է՝ տեխնոլոգիաների զարգացման առաջավոր հայացքներով[44]։ 1930-ականների կեսերին և վերջում սկսվեց TWA-ի, Pan American-ի և American Airlines-ի միջև մրցավազքը՝ ուղևորափոխադրումներում առաջնորդության համար։ 1937 թվականին Pan American-ը պատվիրել էր առաջին երկու Boeing Stratoliner — ը՝ ուղևորատար ինքնաթիռի հեղափոխական մոդելը։ Stratoliner-ն առաջին անգամ սարքավորվել է հերմոկաբինով, որը թույլ է տվել բարձրացնել էշելոնը ավելի քան 6000 մետր բարձրության վրա, որտեղ զգալիորեն նվազել է բոլտանկան և վառելիքի ծախսը։ Boeing-ում ակնհայտ առավելությունների դեպքում ապահովագրվել են ինքնաթիռ թողարկելով, որը քաղաքացիական պատվիրատուներին չբավարարելու դեպքում կարելի էր հեշտությամբ վերածել ռմբակոծիչի[45]:Սրահը տեղավորել է ընդամենը 33 ուղևորի, և նման մոդելը չէր կարող լուրջ ազդեցություն ունենալ քաղաքացիական ավիացիայի շուկայի վրա[46]։

Ավիաընկերություններն առայժմ զգուշորեն են վարվել և չեն շտապել ներդրումներ կատարել նոր մոդելներում։ Վեճերը տեղի են ունեցել նաև TWA-ի տնօրենների խորհրդում (այն ժամանակ ընկերությունը կոչվում էր Transcontinental & Western Airlines)։ Հենց այդ ժամանակ էլ 1939 թվականին Հյուզը ձեռք բերեց TWA-ի բաժնետոմսերի 25 տոկոսը՝ դառնալով TWA-ի (անվանափոխված Trans World Airlines) մեծամասնական բաժնետեր և պաշտպանեց նախագահ Ջեք Ֆրայի նախաձեռնությունը՝ ընկերության նավատորմի ընդլայնմամբ։ Մեծ բարձունքներում իր ռեկորդային թռիչքներից հետո Հյուզը չկասկածեց, որ սա է քաղաքացիական ավիացիայի զարգացման մայրուղային ճանապարհը։ Ավիաընկերություններին անհրաժեշտ էր մինչև 100 ուղևոր տարողությամբ ընդարձակ քառաշարժիչ օդանավ, որը կարող էր ուղևորներին ափից մինչև երկրի ափ հասցնել 10 ժամում։ TWA ինքնուրույն չի կարող իրականացնել կտրուկ թարմացումը նավատորմի և բեկում է ուղևորատար տրանսպորտի շուկայում, սակայն, գալուստը Hughes, գաղափարը դարձել է իրականություն։ Այս նախագծով Ֆրայը և Հյուզը դիմել են Lockheed։ 1939 թվականի հունիսին նրանք պատրաստել էին 049 նախագծի դիզայնը։ Հյուզը հանդիպել է Lockheed-ի նախագահ Ռոբերտ Գրոսի հետ։ «Ուղարկեք հաշիվ Hughes Tool-ին»։ Նրանք միասին համաձայնել են քաղաքացիական ավիացիայի պատմության մեջ աննախադեպ գործարքի[47]։ Հյուզը հաստատել է 40 նոր ինքնաթիռների համար 18 մլն դոլար արժողությամբ նախնական պատվերի տեղադրումը, ընդ որում, պայմանագրի պայմաններով Lockeed-ը իրավունք է ունեցել տվյալ ինքնաթիռները հավաքել այլ ավիաընկերություններին միայն 35 TWA ապարատների մատակարարումից հետո։ Պոչային փետուրների ձևը համաձայնեցվել է պատվիրատուի հետ — թռչող սարքի ցածր բարձրությունը թույլ է տվել նրան տեղավորվել TWA-ի անգարաներում[46]։ Ինքնաթիռների մշակումն ու շինարարությունը իրականացվել է ընդհանուր գաղտնիության պայմաններում, որին անձամբ հետևել է Հյուզը։ Նա արդարացիորեն կարծում էր, որ Constellation — ը հարված կհասցնի հիմնական մրցակիցներին՝ Pan American Airlines-ին և American Airlines-ին։ Վճռորոշ պահին ավիաընկերությունների գոտեմարտին միջամտել են ֆորսմաժորային հանգամանքները, մոտենում էր պատերազմը[48]։

«Օրենքից դուրս» խմբագրել

Պատերազմից առաջ Հովարդը լի էր պլաններով։ 1938 թվականի ամռանը Հովարդը հանգստանում էր Քի Ուեսթ քաղաքում և սկսում աշխատել Էռնեստ Հեմինգուեյի «Ունենալ և չունենալ» վեպի մոտիվներով սցենարի վրա։ Նախագիծը մնացել է չիրականացված, իսկ իրավունքները Հյուզը վերավաճառել է Հովարդ Հոուքսին, որը 1944 թվականին էկրանավորել էր վեպը[49]։ 1939 թվականին ամերիկյան կինոէկրաններ է դուրս եկել Վեսթերն «Ջեսսի Ջեյմս», որը կատարել է «լավ դրամարկղ»։ Հյուզը կրկին որոշել է հետևել կոնյունկտուրային[50] և 1940 թվականին սկսել է «Բիլլի Քիդ» աշխատանքային անվանումով նկարի արտադրությունը։ Ֆիլմը նկարահանվել է Բիլլի Քիդի կյանքի պատմության հիման վրա, որը լեգենդար հրաձիգ է վայրի Արևմուտքից։ Ֆիլմի փորձանմուշին, որը վարել է անձամբ պրոդյուսերը, եկել է 19-ամյա քարտուղարուհի Ջեյն Ռասելը և հաստատվել Ռիո Մակդոնալդ-ի դերի համար։ Մեկ այլ նորեկ դարձավ ապահովագրական գործակալ Ջեք Բյութելը, ով ստացավ Բիլլի Քիդի դերը։ Նկարահանումները սկսվել են 1940 թվականի նոյեմբերին[51]։ Նախկին դառը փորձից սովորեցնելով՝ Հյուզը սցենարը ցույց տվեց MPAA- ի ներկայացուցիչ Ջեֆրի Շուրլոկին՝ նախքան արտադրությունը սկսելը և նախնական հավանություն ստացավ։ Սակայն, ինչպես ցույց տվեցին հետագա իրադարձությունները, սա դեռ չի փրկել պատկերը գրաքննության խնդիրներից[52]։

 
Ջեյն Ռասելը «Օրենքից դուրս» ֆիլմում

Դիտելով առաջին նախնական ֆուտաժը՝ Հյուզը դիտողություն է արել ռեժիսոր Հովարդ Հոուքսին։ Նա կարծում է, որ մաքուր երկինքը առանց ամպերի է հետին պլան զրկում շրջանակ խորության. «Ինչու պետք էր Արիզոնա գնալ բնության նման վայր, եթե նման դատարկ բեմ կարելի է նկարահանել նաև տաղավարում։»- հարցնում էր Նա Հոուքսին։ Ինչպես «Դժոխքի հրեշտակները», ճիշտ եղանակի սպասումը սկսվեց։ Նկարահանումների մեկնարկից երկու շաբաթ անց Հոուքսը, հասկանալով, որ ֆիլմին սպառնում է հերթական ձգձգված նախագծի ճակատագիրը, Հյուզին առաջարկել է զբաղեցնել ռեժիսորական աթոռը։ Հովարդը համաձայնեց, և նկարահանող խմբի համար դա հեշտ կյանք չէր նախանշում։ Հյուզը, որպես կանոն, ազատ էր արձակվել միայն երեկոյան, և այդ ժամանակ (տաղավարի աշխատանքի դեպքում) նկարահանումներն ընթանում էին գիշերը։ Ինչպես հեգնանքով New York Times-ը գրել է Հյուզի մասին՝ նա նկարահանում է իր տարօրինակ տեմպով (own bizarre pace)[50]: Ձգձգված արտադրությունը հանգեցրել է արդեն ծանոթ կոլիզիայի։ MGM-ի մրցակիցները արագ նկարահանել և 1941 թվականին թողարկել են «Բիլլի Քիդ» ֆիլմը՝ մոտ սյուժեով։ Հյուզը ապարդյուն փորձում էր վիճարկել իրավիճակը անձամբ Լուիս Մայերի հետ։ Ես ստիպված էի «Բիլլի Քիդ» աշխատանքային անվանումից նկարը վերանվանել «օրենքից դուրս»[53].

1941-ի սկզբին նկարահանումները շարունակվեցին, և հաջորդ դժվարությունը ծագեց այն տեսարանի հետ, որում հնդիկները տանջում էին հերոսուհի Janeեյն Ռասսելին։ Բնությունը աղջիկին օժտեց գեղեցիկ ձևերով, իսկ սովորական կրծկալը ոչ մի կերպ չէր պոկում գորշ ռեժիսորին։ Նա սկսեց հատուկ դիզայն մշակել մետաղական ներդիրներով[54]։ Այնուամենայնիվ, ինքը`Ռասելը, հիշեցրել է, որ Հյուզսի` դիզայն ստեղծելու փորձերը, որն այժմ անվանում են անտեսանելի կրծկալ, միայն ժամանակի վատնում էին։ Ֆիլմում նա օգտագործել է իր սովորական ներքնազգեստը:[55]


Ես հասկանում եմ, որ դուք անում եք ամեն ինչ `ցույց տալու համար միսիս Ռասելի կրծքերը։ Բայց ես պարզապես ուզում եմ ասել, որ նա անբնական տեսք ունի, և իրականում դա այդպես չէ։ Ես ուզում եմ, որ նրա կրծքերը բնական տեղաշարժվեն, և ցեմենտի պես չսառչի։ Սա ինժեներական խնդիր է, և ես անձամբ կանդրադառնամ դրան:

— Говард Хьюз[56]

Նկարահանումների հետ մեկտեղ Հյուզը շարունակեց բարելավել D-2 ինքնաթիռի դիզայնը։ Փորձելով անընդհատ զարգացնել ամենուր, Հյուզը կինոնկարի հավաքածուն տեղափոխեց Արիզոնայից դեպի Կալիֆոռնիա, ավելի մոտ էր Հյուզի ինքնաթիռի լաբորատորիաներին։ Կասետային արտադրության դադարների մեկ այլ պատճառ էլ անձնական ճակատում առկա խնդիրներն էին, սկանդալային գործը 15-ամյա Հավատ Դոմերգի հետ[54]։ 1941 թվականի փետրվարին «օրենքից դուրս» ֆիլմի նկարահանումներն ավարտվեցին և սկսվեց մոնտաժը[57]։ 1941 թվականի ապրիլին Հովարդը ստիպված էր դադարեցնել աշխատանքը մի քանի ճակատներում։ Ձեռքերին ցան հայտնաբերելուց հետո նա դիմել է բժշկի, ով նրա մոտ ախտորոշել է սիֆիլիս։ Այս հիվանդությունը հաճախ մահացու կամ ծանր բարդություններ է ունեցել նախքան հակաբիոտիկների հայտնաբերումը։ Բժիշկները խորհուրդ են տվել բուժում է վերջերս բաց պենիցիլինի, բայց հիվանդը նախընտրել ապացուցված թմրանյութ հիման վրա սնդիկի և մկնդեղի։ Հետո հինգ շաբաթ բուժման վիճակը բարելավվել է [58]։ Բժիշկը հրահանգել է հիվանդին խստորեն հետևել անձնական հիգիենային, ինչը միայն ուժեղացրել է Հյուզի միզոֆոբիան, որը նրան հետապնդում էր մանկությունից։ Հովարդը խնամքով ախտահանել է իր բնակարանը, ազատվել զգեստապահարանից, անկողնային սպիտակեղեն, տան ողջ հյուսվածքից և նույնիսկ փոխել է իր ավտոպարկը[59]։

Պատերազմ և հետպատերազմյան ժամանակ խմբագրել

Պատերազմ խմբագրել

Փերլ Հարբորի վրա հարձակումից հետո ԱՄՆ-ն մտավ երկրորդ համաշխարհային պատերազմի մեջ։  TWA ինքնաթիռների ամբողջ նավատորմը (ինչպես և մյուս խոշոր ավիաընկերությունները) ժամանակավորապես վավերացվել է ամերիկյան բանակի օգտագործման համար։ Constellation-ի թողարկումը հետաձգվել է մինչև 1944 թվականը։ 1941 թվականին Հյուզը, որպես երկրում ամենահայտնի օդաչու, պատրաստվում էր բանակ զորակոչվել։  Նրան լիովին կարող էին հանձնաժողովավորել նաև առողջական խնդիրների(խլություն) պատճառով, սակայն Հյուզը պաշտպանության կարիքների համար կարևոր մատակարար էր ճանաչվել և այդ պատճառով ազատվել ծառայությունից[60]։ 1942 թվականի սկզբին Հյուզը շարունակել է աշխատել «օրենքից դուրս» ֆիլմի և D-2 ինքնաթիռի մոնտաժման վրա։ Երկու նախագծերին էլ վերջ չէր երևում։ Արտադրության մեջ ներդրումները, Hughes Aircraft-ի ընդլայնումը, դեռ պտուղներ չեն տվել։ Կառավարությունը շահագրգռված չի եղել Hughes Aircraft-ի պատվերների փոխանցման հարցում՝ ենթադրելով, որ ընկերությունը չի կարողանա հաղթահարել նման տրամաչափի պատվերները։ Հաճախորդի ներկայացուցիչ գնդապետ Ֆրենկ Քարոլը այն բանից հետո, երբ ստուգման Hughes Aircraft թողել է հետևյալ մեկնաբանությունը:

Մեր գերատեսչության կարծիքով՝ այս ավիացիոն արտադրությունը ոչ այլ ինչ է, քան ընկերության ղեկավարության հոբբին, և մշակվող նախագիծը [D-2] ժամանակի վատնում է։ Անձնակազմը և սարքավորումները չեն օգտագործվում համապատասխան արդյունավետությամբ արտակարգ իրավիճակներում [ ... ] ռազմաօդային ուժերը պետք է դադարեցնի ցանկացած ապագա պատվերների տեղադրումը տվյալ կազմակերպությունում:

[23]

 
Самолёт H-4

Առանց պահանջված ինքնաթիռների մատակարարումների՝ Hughes Aircraft-ը, Այնուամենայնիվ, զբաղված է եղել ռազմական մատակարարումներով։ Կարևոր պատվեր են դարձել փամփուշտներ ժապավեններ ավիացիոն գնդացիրներ և հրացաննե՝ Ժապավենների նախագծման լրամշակումները թույլ են տվել արագությունն ավելացնել երկու անգամ[61]:Hughes Aircraft- ը փակել է այս խորանարդի ռազմական պատվերների 90% -ը։ Ընկերությունը նաև իրականացրել է նավիգացիայի և ռադիոյի սարքավորումների մի քանի պատվերներ, օդանավերի բաղադրիչներ[23]։ Ընկերության սեփականատերը երազում էր ավելի մեծ։ Հյուզը հետ ռազմական գործողություններ սկսելու էր մտածում գաղափարը կառուցվել խոշոր տրանսպորտային ինքնաթիռներ, որոնք կարող են անցնել Ատլանտյան օվկիանոսը։ Այսպես ենթադրվում էր պայքարել գերմանական սուզանավերի դեմ, որոնք վերահսկում էին օվկիանոսի վրայով անցնող հիմնական տրանսպորտային երթուղիները։  Վարկածներից մեկի համաձայն՝ ամֆիբիի արտադրության ոլորտում համագործակցությունն առաջարկել է Հովարդին նավաշինարար Հենրի Ջ Կեյզեր։  Boeing, Lockheed և McDonnell Douglas արդեն լիովին բեռնված ռազմական պատվերների և միայն Hughes Aircraft կարող է միանալ հավակնոտ ծրագիր։ Հյուզը բավական երկար էր խորհում առաջարկի շուրջ և, վերջապես, 1942 թվականի նոյեմբերի 18-ին պայմանագիր ստորագրվեց H-4 Hercules կոդային անվանմամբ [61]։ Առաջին երեք երկկենցաղ ինքնաթիռների մատակարարման վերաբերյալ, որն այդ պահին սպառնում էր «օրենքից դուրս» ֆիլմի ժամկետների խզմանը և պայմանագիր կնքեց առանց դրա կատարման հստակ տեսլականի։  Խոսքը չէ որ ինքնաթիռի մասին էր, որը չգիտեր այն ժամանակվա ավիաշինությունը՝ մոտ 200 տոննա հանդերձված զանգվածով[62]։

1943 թվականի փետրվարի 5-ին, ավելի քան 18 ամիս ֆիլմի խմբագրումից և տեղեկությունից հետո, Սան Ֆրանցիսկոյում տեղի ունեցավ «օրենքից դուրս» ֆիլմի պրեմիերան։ Գրաքննիչների հարձակումները չուշացան։ Ջեյն Ռասելի մասնակցությամբ Այդ օրերին չափազանց անկեղծ տեսարանները գրավել են նրանց ուշադրությունը։ Ֆիլմը էկրաններին հայտնվելուց շատ առաջ մեծ ժողովրդականություն է ձեռք բերել Life ամսագրի համար Ջեյնի ֆոտոսեսիան[63]։ Ջեյն Ռասելը, ինչպես նաև Բեթի Գրեյբլը, դարձել է հայտնի pinap-խորհրդանիշը միլիոնավոր քաղաքացիական ամերիկացիների և զինվորների ճակատում։ Հանդիսատեսը սպասում էր ֆիլմին։ Վերանայում քննադատները պատկերված էին հիասթափեցնող[64][55][65]:Երկրի առաջատար պարբերականները, չամաչելով արտահայտություններից, ջախջախել են նկարը։ Variety հանդեսը «օրենքից դուրս» ֆիլմն անվանել է «ծաղրանկար Վեստեր», իսկ Time ամսագիրը՝ «բոլոր ժամանակների ձախողման» լավագույն թեկնածու։ 8 շաբաթից և այդ ժամանակ ռեկորդային ՀԴՄ-ներից հետո պատկերը հանվեց հենց Հյուզի վարձույթով:[66] Պրոդյուսերն ու ռեժիսորը խիստ վրդովված էին գնահատականներից և նույնիսկ պատրաստվում էր Time ամսագրի հետ դատի տալ ֆիլմի մասին հոդվածների չափազանց վիրավորական երանգի համար:[67]

Ֆիլմի պրեմիերայից հետո Հովարդի մոտ սկսվել է Ավա Գարդների հետ սիրավեպը, սակայն Հյուզը չի խզել հարաբերությունները Ֆեյթ Դոմերգի հետ։  Հիասթափված դավաճանություն աղջիկը մտածեց վրեժխնդրության մասին։ Ֆեյթը հետևել է և այնուհետև իր ավտոմեքենայով մխրճվել այն ավտոմեքենայի մեջ, որում եղել են Հովարդն ու Ավա։  Միայն անցորդների միջամտության շնորհիվ միջադեպը լուրջ վնասվածքներ չի առաջացրել[68][69]։

1943 թվականի մայիսին Հյուզը կրկին ավիացիոն աղետի մեջ էր հայտնվել։ ԱԳՆ ջրամբարի մակերևույթ բարձրանալիս Sikorsky S-43 ինքնաթիռը, որը վարել է Հյուզը, կորցրել է կառավարումը, կործանվել և խորտակվել։ S-43-ը պատրաստվում էր նոր ռեկորդային թռիչքի։ Աղետի պատճառ են դարձել ամֆիբիայի կառուցվածքում չճշտված փոփոխությունները, որոնք հանգեցրել են ծանրության կենտրոնի տեղաշարժի։ Օդանավում գտնվող երկու մարդ զոհվել է վթարի հետևանքով։ Պրոպելլերի բեկորը հայտնվել է օդաչուի խցիկում։ Հովարդը միայն թեթև վնասվածքներ է ստացել։ Այդ օրվա երեկոյան Հյուզը խոստովանել է Ավեին»[70][71]։ Միլիոնատիրոջ հերթական որոշումը կրկին զարմացրել է իր ենթականերին։  Ավելի քան կես միլիոն դոլար է ծախսվել s-43 ինքնաթիռը լճի հատակից բարձրացնելու և վերականգնելու համար[72]։

1943 թվականի կեսերին շրջապատողները սկսել են բազմիցս նկատել, որ Hughes Aircraft-ի ղեկավարը հոգեկան առողջության հետ կապված ակնհայտ խնդիրներ ունի։  Նա ավելի ու ավելի քիչ էր հայտնվում գրասենյակում և ավելի քիչ էր խոսում գործընկերների ու ընկերների հետ՝ նախընտրելով փակվել ննջարանում և շփվել հեռախոսով։  Լինելով աշխատանքի վայրում՝ Հովարդը երկար ժամանակ փակվում էր դատարկ անգարում և նստում այնտեղ՝ առանց արձագանքելու դուրս գալու խնդրանքներին։  Նա ժամերով լուռ նայում էր անավարտ D-2-ին[73]։ Հեղափոխական տեսք ունեցող գաղտնի իրի հեղափոխական երկվորյակի ձևը, որն այժմ դիրքավորվում է որպես հեռահար հետախուզական ինքնաթիռ, տպավորիչ էր։ Այցելությունից հետո Էլիոթ Ռուզվելտը Վաշինգտոնում գերազանց ակնարկներ է տվել օդուժի համար պատվերների կարգավիճակի վերաբերյալ և առանձին՝ նոր ինքնաթիռների որակի վերաբերյալ։ Hughes Aircraft- ը համաձայնել է նախնական պատվիրել հետախուզական ինքնաթիռի հարյուր օրինակ, որը վերանվանվել է XF-11[74]: Փորձագետները նախազգուշացնում էին, որ դեմ են այն արտադրանքի չպայթած պատվերին, որը դեռ չէր հանել հողը, բայց ընկերությունը ապագա առաքումների համար կառավարությունից ստացել է 48 միլիոն դոլար[75]։

Չորս տարվա մշակումից հետո նախագիծը մնաց անորոշ վիճակում։ Ապագա XF-11 ինքնաթիռը նախատեսված էր այնպիսի շարժիչի համար, որը դեռևս չի ստեղծվել արդյունաբերության կողմից։ Տրանսպորտային Հերկուլեսը նույնպես չավարտվեց։ 1944-ի հունվարին ԱՄՆ պատերազմի դեպարտամենտը տեղեկացրեց Հյուզ օդանավին, որ հրամանը կարող է հետ վերցվել։ Միլիոնատերը ստիպված եղավ անմիջապես մեկնել Վաշինգտոն ՝ բանակցություններ վարելու։ Հյուզին հաջողվել է հանգստանալ, ինչը նրան մեծ թվով նյարդային ծախսեր է պատճառել։ Օգնեց ժամադրվել Միացյալ Նահանգների ավագ ղեկավարության շրջանում, որը ծագել է լեգենդար շուրջօրյա թռիչքից հետոՆախագահ Ֆրանկլին Ռուզվելտը, ներշնչված «Հյուզ» ինքնաթիռի սեփականատիրոջ տված խոստումից՝ 200 տոննա թռչող ինքնաթիռ թռչել, նույնպես հաստատեց հետաձգումը։ Հայտնի է, որ որոշ զինվորական պաշտոնյաներ Հյուզը դիմել են կաշառքներով, մասնավորապես՝ գեներալ Բենեթ Մայերսը՝ ռազմական գերատեսչությունների գնումների բաժնի ներկայացուցիչ[76]։ Կաշառք ստանալու մեջ կասկածվում էր նաև Էլլիոթ Ռուզվելտը[77]

.

Միևնույն ժամանակ, 1944 թվականի ապրիլին շարունակվեց Պան Ամերիկայի և TWA միջև մրցավազքը, Հովարդ Հյուզը ռեկորդային 6 ժամ 58 րոպեի ընթացքում թռավ համաստեղության նախատիպը Բըրբենքից Վաշինգտոն[78]։ 1944-ի կեսերին TWA- ն վերսկսեց կանոնավոր ուղևորատար թռիչքներ, և օդանավի զարգացման ջանքերը ապարդյուն չէին։ Քաղաքացիական ավիացիայի խորհուրդը բաժանեց ազդեցության ոլորտները, և TWA- ն թռիչքներ բացեց դեպի Ասիա և Եվրոպա։ Մինչդեռ պան ամերիկացուն հաջողվել է նաև պատվիրել նոր ինքնաթիռներ, և նորությունների էֆեկտը կորել է։ Համաստեղությունը շատ լավ ստացվեց, չնայած մի շարք վթարներ ինչ-որ չափով խարխլեցին TWA- ի շուկայի դիրքը։ 1946-ին «Համաստեղություն» օդանավերից մեկը կրակ բացեց և վթարի ենթարկվեց ուսումնական թռիչքի ժամանակ։ Երկու ամիս տևում էր համաստեղության ամբողջ նավատորմը կատակների մեջ, մինչդեռ Ազգային ավիացիոն վարչությունը զբաղվում էր դեպքի պատճառներով։ Այնուհետև տեղի ունեցավ օդաչուների ընդհանուր գործադուլը։ 1947-ին վիճաբանություն եղավ Ջեք Ֆրիի և Հովարդ Հյուզի միջև։ Ջեքն առաջարկել է TWA բաժնետոմսերի լրացուցիչ թողարկում՝ միջոցներ հավաքելու համար։ Հյուզը, վախենալով մեծամասնության բաժնետերերի դիրքի կորստից, հրաժարվեց։ Մենամարտը ավարտվեց Ֆրիի պաշարով[79]։

Hercules և XF-11 խմբագրել

Վաշինգտոնից վերադառնալուց հետո Հյուզը, չնայած բժիշկների և հարազատների նախազգուշացումներին, ստանձնեց Հերկուլեսի նախագիծը։ Գոյություն ունեցող գերլարումն արդյունք էր նյարդային ծանր տրոհման։ Մի քանի շաբաթ նա չի լքել տունը և նստել մի սենյակում՝ ամուր վարագույրներով պատուհաններով։ Այդ ժամանակվանից Հովարդը սկսեց պահանջել, որ իր օգնականներն ու ծառայողները բացարձակապես հետևեն հրահանգներին, որոնք հիմնականում վերաբերում էին անմիջական շփման օբյեկտներին։ Հոգնած լինելով ամեն անգամ բացատրելով, թե անձեռոցիկների քանի շերտեր պետք է փաթեթավորեն զուգարանակոնքը, նա սկսեց գրել այս ցուցումները։ Մագնատը իրեն դիմեց երկարատև փաստաթղթերով երրորդ անձի՝ HRH- ի[80]։

1944-ի հոկտեմբերին Հովարդը կանչեց Ժhոզեֆ Պետրալիին՝ Հյուզ օդանավերի ծառայության ղեկավար և հրամայեց, որ S-43-ը՝ նույնը, որը վեր էր հանվել լճի հատակից, պատրաստվել էր թռիչքի։ Մի քանի ամիս նրանք աննպատակ և պատահական ճանապարհորդում էին երկրի տարածքով։ Մենք այցելեցինք Լաս Վեգաս, Շրվեպորտ, Մայամի, Նյու Յորք։ Մտնելով ինքնաթիռ՝ մագնատը միշտ չէ, որ ասում էր, թե ուր է պատրաստվում թռչել։ Պատերազմական որևէ երկրի վրա պատահական թռիչքները բավականին վտանգավոր էին։ Պետրալին դիսպետչերներին ասաց. «Երկնքում, Հովարդ Հյուզ, նա ռազմական գործի հետ կապված գործեր ունի»[72][81]։ Լուիզիանայում գտնվելիս Հյուզը լքեց հյուրանոցը և անհայտացավ մի քանի օր։ Ոստիկաններն, ովքեր Հյուզին հայտնաբերել են բենզալցակայանում, սխալվել են նրան դանակահարելու համար։ Թափառողի գրպանում հայտնաբերվել է ավելի քան հազար դոլար, և ոստիկանությունը որոշեց, որ նա ինչ-որ մեկին հափշտակել է։ Միլիոնատերը շփոթվեց ՝ բացատրելով, թե ով է ինքը, և անթաքույց արտաբերեց. «Ես Շիրլի տաճար եմ»։ Ոստիկանական բաժանմունք ժամանած Պետրալին փրկեց նրան։ Հյուզը սկսեց ցույց տալ մտքի խաղաղությանը վերադառնալու նշաններ միայն Նյու Յորքում, որտեղ նա վերադարձավ իր համար քիչ թե շատ նորմալ կյանքի ձևով։ 1945-ի սեպտեմբերին Հովարդը վերջապես վերադարձավ Կուլվեր Սիթի և հայտնվեց իր գրասենյակում[82]։

 
XF-11 ինքնաթիռ

Խոհարարի բացակայության դեպքում Հյուզ Գործիքը և Հյուզ օդանավը ղեկավարում էին Նոա Դիտրիխը[83]։

1945-ի սեպտեմբերին, երբ պատերազմն ավարտվեց, Հյուզը վերջապես հայտնվեց Քուլվեր Սիթիում ՝ Հյուզ օդանավի գրասենյակում։ Ինչպես պարզվեց, մինչ առաջնորդը բացակայում էր, Հերկուլեսը գրեթե ավարտված էր, և XF-11- ի համար պատվերը չեղարկվեց։ Ուշադրություն էր պահանջում նաև «Ապտակ» ֆիլմի հետ կապված իրավիճակը։ Hayes Codex- ի գրաքննության հանձնաժողովը պատվիրեց ժապավենի վրա հարյուրից ավելի խմբագրումներ, և հատկապես theեյն Ռասելի տեսարաններըԴա չի արվել, և նկարը ստացել է վարձակալության սահման։ Հյուզը վերականգնելով իր ամբողջ էներգիան վերցրեց խնդրի լուծումը, բայց չհասավ փոխզիջման։ Երկար բանավեճից հետո լուրջ օրինագծերով նկար է դուրս եկել`կրկին վարձակալելու համար։ Որոշվեց նորից սկսել գովազդային արշավը։ Hughes Aircraft սեմինարներից մեկում նույնիսկ հավաքվել էին գովազդային օդային տարածք[84]։

Ավելի ուշ՝ 1946-ի հուլիսին, Հյուզը հայցադիմում է ներկայացրել 5 միլիոն դոլար արժողությամբ դատական հայց՝ ընդդեմ ՄՊԱԱ-ի՝ նկարում գրաքննության խմբագրումների խնդրի չափազանց երկար քննարկման համար՝ վկայակոչելով առաջին փոփոխությունը[85][86]։ «Օրենքից դուրս» պատկերով իրավիճակը «օրենսգրքի» դարաշրջանում դարձավ առաջին նախադեպը։ Չնայած Նյու Յորքի նահանգի դատարանում գործը կորցնելուն՝ Հյուզին հաջողվել է ընդլայնել նկարի վարձույթը, չնայած որ Հայեսի ծածկագրի արգելքը երբեք չի հանվել։ Արկղային տոմսարկղում առկա բոլոր սահմանափակումներով՝ նկարն ամենաարդյունավետն էր այն ամենից, ինչն արտադրում էր Հովարդ Հյուզը։ 1,2 միլիոն դոլար բյուջեով նա միայն ԱՄՆ-ում և Կանադայում հավաքեց ավելի քան 5 միլիոն դոլար[66][87]։

Վերջնական «Հերկուլես» օդանավի տեղափոխումը հավաքման խանութից դեպի Լոնգ Բիչ ծովային ռազմակայանի ջրեր՝ փորձարկման համար, դարձավ ազգային իրադարձություն։ Հսկա ինքնաթիռի տեղափոխումը դիտել են մոտ 100 հազար մարդ։ Հյուզը և նրա ընկերությունը կրկին հայտնի էին։ Wingspan-ը 320 ֆուտ (98 մ) հագեցած է 8 շարժիչով, որի հզորությամբ 3800 ձիաուժ Կողմնորոշված և, ըստ հաշվարկների, կարողացել է տեղափոխել մինչև 650 ուղևոր։ Ենթադրվում էր, որ մետաղի բացակայության դեպքում գրեթե ամբողջությամբ փայտե գործը հաճախորդների համար գրավիչ լուծում կլիներ[85]։

1946 թ.-ի հուլիսի 7-ին Հովարդ Հյուզը պլանավորեց փորձարկել նախատիպը XF-11: Օդանավակայանում նրան ուղեկցում էին այլ ընկերներ նոր ծանոթի` դերասանուհի Գեն Պիտերսի կողմից։ Հովարդը մի քանի օր առաջ հանդիպեց մի հիասքանչ կանաչ աչքերով թխահեր՝ Անկախության օրվա երեկույթի ժամանակ։ Սովորաբար, ավիատորը իր երջանիկ ֆեդորայի գլխարկը դրեց թռիչքի մեջ։ Թեստային թռիչքների կանոնների խախտմամբ, ինքնաթիռը երկու անգամ ավելի շատ վառելիք է լցվել, քան թույլատրվում է. 1200 գալոն (~ 4548 լ)[88]:Օդաչուն հայտնաբերեց, որ շարժիչներից մեկը ձախողվել է, իսկ մեքենան սկսել է կորցնել բարձրությունը։ Մինչ օդաչուն փորձում էր տեսողականորեն պարզել խնդրի պատճառը, ինքնաթիռը ընկել է 300 մետր, իսկ պարաշյուտը դարձել է վտանգավոր։ Բացի այդ, օդանավն արագորեն հրաժարվեց դեպի Բեվերլի Հիլզից խիտ բնակեցված տարածք։ Վերսկսելու փորձերը անհաջող էին[89]։

Կողմի մոտակայքում գտնվող արագությամբ XF-11- ը վթարի ենթարկվեց Հյուսիսային Linded Drive- ի տարածքում, ավերեց մի քանի տուն և պայթեց։ Բարեբախտաբար, բնակիչներից ոչ մեկը չի տուժել։ ԱՄՆ ռազմածովային ուժերի սերժանտ Ուիլյամ Դարկինը, որը մնում էր կողքին գտնվող տներից մեկում, Հյուզին դուրս հանեց այրվող բեկորներից։ Բազմաթիվ ծանր վնասվածքներով և մարմնի մակերեսի 78% -ով այրվածքով ավիատորը տեղափոխվել է Լոս Անջելեսի Լավ Սամարական հիվանդանոց։ Զոհը կորցրել է ավելի քան 3 լիտր արյուն։ Մոտ մեկ շաբաթ հիվանդի վիճակը շատ ծանր էր, և բժիշկները դրական կանխատեսում չտվեցին[90][91]

Հոսպիտալ է եկել ավելի քան 6 հազար նամակ և հեռագրեր ամբողջ երկրից։ Շուտափույթ ապաքինման մաղթանքներն ուղարկել Է Հարրի Թրումենը։ Հուլիսի 13-ից հետո հիվանդը ապաքինվել է։ Առաջին այցելուն, որին թույլ է տվել Հովարդը, դարձել է Ջին Փիթերսը։ Ստանդարտ հիվանդանոցային ներքնակը չափազանց անհարմար է եղել, և Հյուզը պատվիրել է իր լաբորատորիայում նոր կառուցվածք պատրաստել և շուտով նրան տեղափոխել են։ Ընթացքում բուժման ստիպված է եղել մշտապես վերցնել ցավազրկող դեղեր։ Հիվանդը ձեռք է բերել կախվածություն, որը հետագայում ազդել է առողջության և հոգեբանությունը[92]։ Հովարդը հոսպիտալից դուրս է գրվել 1946 թվականի օգոստոսի 12-ին և հետո 4 շաբաթ անցկացրել ընկերոջ՝ Քերի Հրանտի տան վերականգնման համար։ Նա ամեն օր զանգել է Նյու Յորք և շարունակել MPAA-ի հետ դատաքննությունը «օրենքից դուրս» ճակատագրի և ֆիլմի նկատմամբ գրաքննության սահմանափակումների ամբողջական վերացման վերաբեր[93]։

Սենատի լսումներ խմբագրել

Չկատարված ռազմական հրամանները մնացին կառավարման կառույցների և ՀԴԲ-ի տեսակետից։ 1946 թվականից Հյուզը և նրա որոշ կապեր անընդհատ վերահսկվում էին գործակալների կողմից։ Միլիոնատիրոջ տան հեռախոսները հպվել են։ Քննչական զեկույցները պարունակում էին տեղեկություններ Հյուզի կապերի մասին շատ հայտնի մարդկանց հետ։ Որոշ զեկույցներ սեղանին է եկել հենց Էդգար Հուվերը[85]։ 1947-ին Սենատում մեծամասնությունը հանրապետականներ էին, որոնք ստեղծեցին հանձնաժողով ՝ ռազմական տեխնիկայի մատակարարման ոլորտում խախտումներ հայտնաբերելու համար։ Hughes Aircraft- ը ստացավ ավելի քան 40 միլիոն դոլար պայմանագրային պարտավորություններ, բայց ոչ մի ինքնաթիռ չի առաքվել։ Հանձնաժողովին հետաքրքրում էր նաև ժամանցի ծախսերը և որոշ պաշտոնյաների կաշառքներ տալու հնարավորությունը։ Հետաքննության հիմնական գործիչը հանձնաժողովի նախագահ սենատոր Օուեն Բրյուստերն էր։ Հովարդ Հյուզը հանձնաժողովին հետաքրքրող միակ առարկան չէր։ Նմանատիպ հետաքննություններ են անցկացվել նաև պատերազմի ընթացքում զենքի խոշոր մատակարարների դեմ Փրեսթոն Թաքեր և Էներյու Հիգինսա[en][94]:

Հյուզն աստիճանաբար վերականգնվել է վթարից և վերադարձել է նորմալ ապրելակերպի։ 1946 թվականի վերջին նա պատկանում էր TWA- ի 46% բաժնեմասին, նրա կարողությունը գնահատվում էր 520 միլիոն դոլար։ Այս ժամանակ Հովարդը շատ ուշադիր հետևեց իր գործին, նա ամբողջովին կրքոտ էր Գեն Պիտերի հետ զվարճանքի և սիրավեպի վերաբերյալ։ Քերի Գրանտի և մի խումբ լավ ընկերների հետ միասին, Հյուզը թռչող Պենտհաուս կոչվող DC-3 ինքնաթիռով խաչակրեց Տեխասի և Մեքսիկայի միջև, որը վերածվեց թռչող բար։ Գործերը պահանջում էին պետին ներկայանալ Նյու Յորքում, և ենթակաները ոչ մի տեղ չէին կարող գտնել։ Թերթերը սկսեցին խնամքով տեղադրել հնաբնակությունները Հյուզի և Դրամաշնորհի վրա։ Ամբաստանյալը մոտ մեկ շաբաթ հաջողությամբ թաքնվում էր դաշնային մարշալներից՝ փորձելով նրան հանձնել հորդոր:Հովարդը շարունակեց սիրային կապը Petersեն Պիտերսի հետ, և միևնույն ժամանակ նրան հաջողվեց սիրային կապի մեջ ունենալ պարուհի Սիդ Չարիսի հետ։ Հուլիսի վերջին Հյուզը հայտնվեց իր ընկեր Քերի Գրանտի տանը, որը նրան համոզեց դադարեցնել։ Լսումից առաջ Գրանթը կոկիկացրեց Հյուզսի տեսքը. Հյուզին տարավ իր վարսահարդարին և դերձակին[95]։

Պատկեր:Hughes Senat hearings.jpg
Հովարդ Հյուզն ու Նոյ Դիտրիխը

Մինչդեռ Նոյ Դիտրիխը պատրաստվում էր մենամարտի։ Հանձնաժողովի գործունեությունը միակ փորձը չէր ՝ պարզելու, թե որտեղ են գնացել բյուջեի միջոցները։ Հյուզսի TWA- ն, հիմնական բաժնետերը, առաջին անգամ մտավ Եվրոպայում և Մերձավոր Արևելքում քաղաքացիական ավիացիայի շուկա։ TWA- ն մարտահրավեր նետեց արդյունաբերական հսկա Pan American- ին, որը նախկինում մոնոպոլիզացնում էր ուղևորափոխադրումները դեպի Եվրոպա։ Համահայկական գործադիր տնօրեն Խուան Թրիփը Կոնգրեսում իր ընկերության համար լոբբինգի արշավ սկսեց ՝ շուկայի իր գերիշխող դիրքի պահպանման համար։ Pan American- ն իրեն անվանեց «ընտրված գործիք» (ընտրված գործիք)։ Կոնգրեսին ներկայացված օրինագիծը ստացել է նույն կոդային անունը։ Ի պատասխան՝ TWA- ն ներկայացրեց «Համայնքային ավիաուղիների օրինագիծը»[96]։

1947-ի ամռանը Հյուզը վերադարձավ Սենատի հանձնաժողովի լսումների նախապատրաստական աշխատանքներին։ Նա որոշ մտածված քայլեր արեց։ Հասկանալով, որ Սենատի հանձնաժողովը իր վկաներին կանվանելու է կինոնկարի բոհեմայից և «Հյուզ» օդանավակայանի մի քանի աշխատակիցներից որպես վկա, Հյուզը հնարավոր վկաներից շատերին է ուղարկում երկրից այն կողմ երկարատև գործուղումների։ Հյուզը հրատարակել է մի շարք նյութեր թերթերում, որտեղ պաշտպանել է այն տեսակետը, որ օդանավերը կառուցվել են կառավարության փողերով։ Մասնավորապես, Հերկուլեսը պատրաստ է թեստային թռիչքների։ Դրա համար Հյուզը և նրա համախոհները սերտորեն համագործակցեցին հայտնի սյունակագիր Դրու Փիրսոնի հետ։ Հովարդը վարձեց դետեկտիվ գործակալ Շինդլերին՝ իր հակառակորդների վրա կեղծ ապացույցներ հավաքելու համար։ Գործակալության ներկայացուցիչները «վրիպակներ» տեղադրեցին Սենատոր Բրյուսերի հյուրանոցային սենյակներում և մաքրեցին Հյուզին և Դիտրիխի սենյակը լսող բազմաթիվ սարքերից[97]։ Այսպիսով, Հյուզը կարողացավ հավաքել և այնուհետև հրապարակել նյութեր շահերի բախման վերաբերյալ. Սենատոր Օուեն Բրյուստերի և Պան Ամերիկայի ֆինանսական կապը։ Նույնիսկ նախքան Հյուզը որպես մեղադրյալ ներկայանալը, սենատոր Բրյուսերը հանկարծ հայտնվեց հարցաքննված անձի պաշտոնում։ Նա ստիպված էր մամուլում բացատրել պանամերիկյան իր հետաքրքրությունների և Խուան Թրիփի հետ կապի մասին[98]։

Սենատի լսումները սկսվեցին 1947 թ. Հուլիսի 28-ին Վաշինգտոնում և գրավեցին թերթերի առաջին էջերը։ Հովարդ Հյուզը թռավ մայրաքաղաքում ՝ իր ղեկավարած Դուգլաս DC-3- ի վրա։ Հյուզն առաջին անգամ հանդիպման ժամանակ հայտնվեց օգոստոսի 5-ին և դատավարության ընթացքում անցկացրեց ընդամենը հինգ օր։ Newsweek ամսագիրը լսումը անվանել է «ամենամեծ կրկեսը, որը Վաշինգտոնը երբևէ տեսել է»։ Հարցաքննությունը վարել է սենատոր Հոմեր Ֆերգյուսոնը։ Բոլոր փորձերը՝ պարզելու համար, թե ինչ է ձեռք բերել կառավարությունը 40 միլիոն դոլարով, անհաջող էին։ Հարցաքննված անձը մերժեց բոլոր կասկածները և ինքն էլ գնաց հարձակման՝ նկատի ունենալով այն փաստը, որ Սենատի հանձնաժողովը շահերի բախում ունի։ Հարցին, թե տրանսպորտային ինքնաթիռների առաքման պայմանը ո՞րն է, Հյուզն ասաց. Օդանավը պատրաստ է, և ինքն անձամբ կարող է փորձարկել։ Եթե ինքնաթիռը չհեռանա, նա պատրաստ է լքել երկիրը։ Բացի այդ, սեփական միջոցների զգալի մասը ներդրվել է նախագծման և շինարարության մեջ:[99]

Hercules մոնումենտալ ձեռնարկություն էր։ Աշխարհի ամենամեծ ինքնաթիռը։ Այն ավելի բարձր է, քան հինգ հարկանի շենքը, թևերի լայնությունը ավելի մեծ է, քան ֆուտբոլի խաղադաշտը։ Դա ավելին է, քան քաղաքային թաղամաս։ Սա իմ ամբողջ կյանքի գործն է։ Ես իմ հեղինակությունը դրեցի այս ինքնաթիռի վրա և, ինչպես բազմիցս ասել եմ։ Եթե փորձությունները ձախողվեն, ես, հավանաբար, կթողնեմ երկիրը և այլևս չեմ վերադառնա:

[100]

։

Մինչդեռ ընկերությունում անգործ չէին նստել։ Աշխատելով երեք հերթափոխով՝ աշխատակիցները հապճեպ պատրաստեցին XF-11- ը և Hercules- ը փորձարկման համար, մինչդեռ նրանց պետը պատասխանեց հանձնաժողովի հարցերին։ 1947 թ.-ի նոյեմբերի 2-ին տեղի ունեցավ Հերկուլեսի առաջին և վերջին թռիչքը, որը ստացել է Spruce Goose- ի լրագրողներ։ Ինքնաթիռով, որը վարում էր Հյուզը, նա դուրս է եկել ջրից և թռչել Լոնգ Բիչի նավահանգստի ջրերը՝ մի մղոնից պակաս (1600 մ) ավելի քան 70 ոտնաչափ (21 մ) բարձրության վրա:[101] Հերկուլեսի հիշատակի փորձարկումներից հետո հանձնաժողովը շարունակել է հետաքննություն անցկացնել, սակայն դրանում հասարակության հետաքրքրությունը հետզհետե թուլացավ։ Հետաքննությունը շարունակվեց մինչև 1947 թ. Նոյեմբերի 22-ը, որից հետո Հյուզ ինքնաթիռի դեմ ուղղված բոլոր մեղադրանքները կարճվեցին:[102]

RKO Pictures խմբագրել

Վաշինգտոնից տուն վերադառնալուց հետո Հյուզը որոշեց վերամիավորել կինոյի բիզնեսը։ Տնտեսության այս ոլորտում փոփոխությունների քամուց քաշեց։ Արագ տարածվող հեռուստատեսությունը ձեռք էր բերում ժողովրդականություն։ Ստուդիո համակարգի ճգնաժամը մեծանում էր։ Այնուամենայնիվ, ձեռնարկատերը կինոընկերությունը համարեց ներդրումների հեռանկարային օբյեկտ։ 1948-ի սկզբին նա սկսեց գործարքի պատրաստում ձեռք բերել RKO Pictures, երկրի MGM- ի և Warner Bros- ի անվան երրորդ ստուդիան։ Ձեռնարկատերը բաժնետոմսերի մեծ մասը ձեռք է բերել Ֆլոյդ Օլդումից՝ իր նման նույն էքսցենտրիկ միլիոնատերերից։ Օլդումին պետք էր մի քանի ամիս դատարան տալ՝ օգտագործելով իր ծանոթը կնոջ հետ, ավիացիոն բաժանմունքում վաղեմի ծանոթ Ժակլին Կոչրան։ 1948 թվականի մայիսին գործարարը գնեց RKO Pictures- ի 24% բաժնեմասը:1954 թ.-ին Հյուզը ամբողջությամբ դուրս է եկել ընկերությունը՝ վճարելով յուրաքանչյուր բաժնետոմսի համար 6 դոլար, ինչը երկու անգամ գերազանցում էր շուկայական արժեքը։ Կինոընկերությունն իրեն արժեր 23,5 միլիոն դոլար[103]։

Բիզնեսի և կինոարտադրության վերածննդի փորձերը բոլորովին էլ հաջողված չէին։ RKO Pictures- ը եկամուտ չի բերում։ Որպես ընկերության միակ սեփականատեր՝ Հյուզը ակտիվորեն ղեկավարում էր ընկերության բիզնեսը, արտադրում և մասնակցում էր ավելի քան 20 կինոնկարների արտադրությանը։ Հովարդը 20-ամյա պայմանագիր է կնքել Ջեյն Ռասելի հետ RKO- ի հետ համադրման, վճարման հետ կապված՝ անկախ ֆիլմերում դերասանուհու զբաղվածությունից։ Հյուզը աթոռը վերցնելուց հետո ստուդիան սկսեց մեծ անձնակազմի մաքրում։ Հայտարարելով, որ ինքը չի պատրաստվում վճարել ՌԿՈ-ում ներդրված «կոմերիտների» աշխատավարձը, 1952-ի ապրիլին Հյուզը մի քանի ամիս դադարեցրեց ստուդիան, քանի դեռ չեն լուծվել օտար տարրերի հետ կապված խնդիրները։ Հովարդը ակտիվ մասնակցություն ունեցավ հետպատերազմյան հակակոմունիստական կախարդների որսին, որի ընթացքում ստուդիայի շատ աշխատակիցներ ստիպված եղան լքել ընկերությունը[104]։

Ընկերության ղեկավարը միջամտել է նկարների նկարահանումներին և խմբագրմանը`սովորական ուշադրություն դարձնելով մանրուքներին և մանրակրկիտությանը։ Այսպիսով, նա ստիպեց ամբողջությամբ նորից նկարահանել արդեն տեղադրված «Իր կնոջ տեսակը» նկարը Ջեյն Ռասելի հետ տիտղոսի դերում[105]։ RKO- ի հետ բիզնեսը պարզվեց, որ ձախողումների շարք է։ Հովարդը հրամայեց դադարեցնել նկարահանումները «Ռադիոկայան» և «Մալայա» նկարները և աշխատանքից հեռացնել RKO աստղ Բարբարա Բել Գեդդեսին։ Այնուհետև, փոխնախագահ Դորի Շերի (աշխատակազմի մաքրման նոր ղեկավարի քաղաքականությանը չհամաձայնելու պատճառով) և ընկերության հարյուրից ավելի աշխատակիցներ կրճատվել են։ Դորի Շերին գնաց աշխատելու մրցակիցների համար (MGM- ում)՝ իր հետ վերցնելով մի շարք անավարտ նախագծեր։ «Մարտադաշտը» բերեց մոտ 5 միլիոն դոլար շահույթ տոմսարկղում և երկու «Օսկար»[106]։ RKO- ի և Հովարդ Հյուզների փոխհարաբերությունների գագաթնակետը «Սինբադի որդի» խղճուկ ֆիլմի նկարահանումն էր։ Կասետը դարձավ ամենաթանկը Հյուսի կողմից արված 6 միլիոն դոլար բյուջեով[107]։ Նկարը նախատեսվում էր հեռացնել հեղափոխական 3D տեխնոլոգիայի մեջ և, ինչպես միշտ, Հյուզի պրոդյուսերը ապավինում էր քիչ հայտնի դերասաններին։ Նկարչությունը կրկին գրաքննության խնդիրներ ուներ. Նկարը տեղադրման ընթացքում շատ վնասվել էր, ինչը տուփի գրասենյակում ձախողման պատճառ դարձավ[108]։

1955-ին Հյուզը վաճառեց ընկերությունը և նույնիսկ ստացավ շահույթ, բայց հետագայում կինոնկարի գործերը վատթարանան։ Անկատար կառավարման հետևանքները ազդեցին շատ ավելի ուշ։ Ջոն Ուեյնի հետ «Օդաչուն» նկարը տիտղոսի դերում սկսեց հեռացվել 1949-ին։ Հովարդը վերջապես ցանկացավ ևս մեկ նկար պատրաստել ավիացիոն թեմայի վերաբերյալ և հիշեց «Դժոխքի հրեշտակները»։ Այնուամենայնիվ, այն թողարկվել է միայն 1957-ին՝ անվերջ փոփոխությունների և ձգձգվող տեղադրման պատճառով։ Այն նկարը, որում առկա էին հստակ հակակոմունիստական տրամադրություններ, ավելին էր, քան սառը քննադատություն[108]։

TWA և Hughes Aircraft պատերազմից հետո խմբագրել

1947-ի դեպքերից հետո Հյուզսի հետաքրքրությունը ավիացիոն արդյունաբերության նկատմամբ որոշակիորեն մարեց:[102]Մինչդեռ, հետպատերազմյան առաջին շրջանը շրջադարձային պահ էր Հյուզ օդանավի պատմության մեջ։ Ամենակարևոր ազդեցությունը Կորեական պատերազմն էր։ Ընկերության համար հաջողություն ունեցավ էլեկտրոնային հրդեհային հսկողության էլեկտրոնային համակարգը E-1 առաջին Lockheed F-94 Starfire ինքնաթիռի խաչմերուկում, որն իրեն լավ դրսևորեց օդային պայքարում[109]։ Դեռևս 1944-ին Հյուզ օդանավը պայմանագիր ստացավ առաջին օդ-օդ օդային JB-3 Tiamat ուղղաձիգ հրթիռի առաքման մասին։ Նա չմեկնեց զանգվածային արտադրության։ 1949-ին սկսվեց AIM-4 Falcon հրթիռի զարգացումը, որն առաջին անգամ գործի դրվեց բանակի հետ և օգտագործվեց Վիետնամի պատերազմում։ 1949-ին ընկերության ղեկավարը առաջընթաց ունեցավ ուղղաթիռների արդյունաբերության զարգացող շուկայի մեջ։ 250 հազար դոլարով Kellett ընկերությունից ձեռք է բերվել XH-17 ծածկագրված պտտվող թևավոր ինքնաթիռի խոստումնալից զարգացում, որը հետագայում դարձել է ԱՄՆ-ի օդուժի համար թռչող կռունկի նախատիպը։ Կելետի զարգացմանը զուգընթաց, ինժեներների մի ամբողջ խումբ գայթակղվեց։ Հետագայում բաժանումը վերածվեց Հյուզ ուղղաթիռների անկախ բիզնես միավորի:[23] Ընկերության շուկայական արժեքը 1947-ին 2 մլն դոլարից հասել է 200 մլն դոլարի 1952-ին։ Fortune ամսագիրը նրան անվանել է «ռազմաօդային ուժերի համար առաջադեմ էլեկտրոնային տեխնոլոգիաների իսկական մենաշնորհ» («a virtual monopoly of the Air Force' s advanced electronic requirements»)[110]:

1953 թվականին Hughes Aircraft կորպորացիայի աշխատակիցների թիվը հասել է 17 հազարի։ Ընկերության առաջատար գիտնականներ Սայմոն Ռամոն և Դին Վուլդրիջը նրան առաջնորդել են էլեկտրոնիկայի և կառավարման համակարգերի շուկայում։ Սառը պատերազմի սկսվելուց և ընկերության պատվերների թվի աճից պահանջվում էր արտադրական տարածքների ընդլայնում, գրագետ կառավարում և ֆինանսական ներարկումներ։ Այդ ժամանակ Հյուզը կրկին տարվեց կինեմատոգրաֆով և հանձնեց Դիտրիխի կառավարման լծակները։ Ռամոն և Վուլդրիջը ընկերությունը լքել են 1953 թվականի վերջին՝ նշելով կադրային ճգնաժամի սկիզբը:ԱՄՆ ռազմաօդային ուժերի քարտուղար Հարոլդ Թալբոտը ստիպված էր միջամտել ԱՄՆ-ի ռազմաօդային ուժերի գլխավոր մատակարարին։ Նախարարը թռավ դեպի Կուլվեր Սիթի քաղաք ՝ իր հետ վերցնելով ՀԴԲ-ից մի քանի հաղորդումներ, որտեղ Հյուզին անվանում էին ոչ այլ ինչ, քան «շռայլ պարանոիդ»։ Հյուզի ինքնաթիռի գրասենյակում նախարարը հանդիսատեսից պահանջեց ընկերության ղեկավարին։ Հովարդը, որն այդ ժամանակ նախընտրում էր կառավարել՝ առանց իր պալատները լքելու Բեվերլի Հիլս հյուրանոցում, առանցքային պայմանագրերը խախտելու սպառնալիքի տակ, ստիպված էր հայտնվել այդ հանդիպմանը և համոզել նախարարին՝ հետաձգել պատժամիջոցները[111]։ Հետագայում Հյուզը նույնիսկ մտադրություն ուներ վաճառել Լոքհեյդը, բայց նա փոխեց իր կարծիքը։ 1953-ին բացվեց Հովարդ Հյուզ բժշկական ինստիտուտը (HHMI): Ինստիտուտի ստեղծման հիմնական պատճառը հարկային ծախսերի օպտիմալացումն էր, ինչը միշտ հետապնդում էր ձեռներեցին։ Ինստիտուտի ղեկավարը դոկտոր Վերն Մեյսոնն էր, նույնն էր, ով Հյուզին ոտք դրեց XF-11- ի հետ աղետից հետո[23]։ Hughes Aircraft պաշտոնապես դարձել է ստորաբաժանում բժշկական ինստիտուտի։ 1954 թվականին Hughes Aircraft-ը գլխավորել է փորձառու ղեկավար Լոուրենս Հայլանդը։  Նրա ժամանումը կազմակերպչական խնդիրները վերջապես ավարտվեցին, և ընկերության աճը շարունակվեց[102]։

Մինչդեռ, քաղաքացիական ավիացիայի շուկայում փոփոխությունները մոտենում էին։ Մոտենում էր Դուգլաս DC-7- ը և Լոկհեյդը շտապում էին պատրաստված նորաստեղծ համաստեղություն L-749- ն, որն ունակ էր ուղիղ թռիչք կատարել Ատլանտիկում։ 1950 թվականին TWA- ն վերականգնվեց մի շարք խափանումներից հետո և դարձավ ԱՄՆ առաջատար ավիաընկերություններից մեկը։ TWA- ն հաճախորդներին առաջարկեց նորարարություն։ Առաջին դասի և տնտեսագիտության դասի նստատեղեր ունեցող խառը ուղևորափոխադրումներ։ Հետագայում տնակների կազմակերպման այս համակարգը համընդհանուր ընդունվեց քաղաքացիական ավիացիայի ոլորտում։ Այնուամենայնիվ, նոր իրերը համեմատաբար հաջող էին։ Մխոցավոր շարժիչներով ինքնաթիռների օրերը համարակալվեցին[112]։ Մոտենում էր տուրբոժետային ինքնաթիռների դարաշրջանը (տուրբոժետային շարժիչները)՝ նշանակելով TWA- ի անկման ժամանակ։ Հովարդ Հյուզի կողմից անառարկելի բիզնեսի մի շարք որոշումներ կասկածի տակ են դնում ընկերության առաջատար դիրքը։ Նա հասկացավ, որ ապագա Turbojet շարժիչի համար, բայց գործեց ոչ այնքան ադեկվատ։ Երբ համաամերիկյան գրազը գրավել էր Boeing 707- ը և DC-8- ը, Հյուզը փորձեց գտնել ավելի տնտեսական լուծում։ Շուկայում նման տապալումը TWA ֆինանսական հնարավորությունների եզրին էր[113][114]։

Հյուզը փորձեց բանակցություններ վարել փոքր ընկերության՝ Avro Canada- ի հետ, իբր թե ունենալով իր սեփական խոստումնալից լուծումները՝ տուրբո-շարժիչով շարժիչների շուկայում։ Փորձ էր արվել նաև բանակցել Քոնվերի հետ, բայց ընկերությունը չի համարձակվել պայքարել հսկաների՝ Boeing- ի և McDonnel Douglas- ի դեմ։ Թանկարժեք ժամանակը սպառվում էր[114]։ Այդ ժամանակվա Հովարդ Հյուզի նոթբուքերը լցված էին անիմաստ ինժեներական հաշվարկներով։ Սեփական ինքնաթիռի նախագիծը ուրվագծելու փորձեր։ Նրա տրամադրությունը մոտ էր խուճապի։ «Ինչ-որ մեկը ցանկանում է գողանալ իմ ավիաընկերությունը»։ Հովարդը ասաց Նոա Դիտրիխին[113]։

1957-ի հունվարին ընկերությունը ուշագրավ կարգով պատվիրեց 707-րդ և ապագա Convair 880-ը՝ ընդհանուր 63 արտադրանք (ըստ այլ աղբյուրների ավելի քան 100-ի)[113]։ Ինչպես հիշեց Դիտրիխը, դա իմպուլսիվ գործողություն էր`առանց հաշվարկների և խորհրդատվությունների։ Դիտրիխը ծայրահեղ հիասթափված էր տեղի ունեցածից ՝ հավատալով, որ խոհարարի հոգեկան առողջությունը կարգին չէ և խանգարում է բիզնեսին։ Գրառումն ընթերցելուց հետո Դիտրիխը պարզաբանման համար գնաց Բեվերլի Հիլզ՝

— (Դիթրիխ) Որտե՞ղ եք պատրաստվում ստանալ 487 միլիոն դոլար։

—(Հյուզ), Դա ճիշտ չէ։ Ես ոչինչ չեմ պատվիրել 487 միլիոն դոլարով[113]։

Պատվերը, սակայն, տեղադրվեց։ 1957-ին Դիտրիխը հեռացվեց ընկերությունից՝ 500 հազար ԱՄՆ դոլարի չափով խափանված աշխատավարձով։ Դրա պաշտոնական պատճառն այն էր, որ Դիտրիխը հրաժարվեց Կալիֆոռնիայից Տեխաս տեղափոխվելով ընկերության նոր գրասենյակ։ Աշխատանքից հեռացնելուց հետո նրանք այլևս չեն խոսել[115]։

Հետո ֆինանսական խնդիրներ կային։ Գործերը շատ լավ չէին անում մագիստրոսական կայսրությունում եկամտի հիմնական աղբյուրի՝ «Հյուզ գործիք» -ի հետ, 1959-ին ամերիկյան տնտեսության մեջ կարճաժամկետ անկում տեղի ունեցավ, և TWA- ն չկարողացավ փոխանցել հերթական տրանշը պատվիրված ինքնաթիռների համար։ Փաստորեն, դա ընդամենը վճարում էր 25 միլիոն դոլար, ոչ այնքան արդյունաբերության, այլ հանգամանքների դեպքում պարտքը մարելու ժամկետը կարող էր երկարացվել։ Այնուամենայնիվ, ամբողջ բանն այն էր, որ Հյուզը, բանակցելով օդանավերի մատակարարման շուրջ, ստեղծեց չափազանց խիստ պայմանագրային պայմաններ, որոնք սովորաբար չէին կիրառվում նման գործարքներում:Պայմաններ պարտադրված ներդրումային ընկերության Dillon, Read & Co, մի սիմետրիկ հակառակ ուժ է հաճախորդի, նույնիսկ ժամանակին վճարումը մեկ տրանշի հանգեցրել է բացասական հետևանքներ անբարեխիղճ վճարողի:Հյուզի կառավարման պատմությունը դարձել է կարևոր նախադեպ։ 1960 թվականի դեկտեմբերի 29-ին Կարգավորող մարմինները Հյուզին հեռացրին TWA-ի կառավարումից և զրկեցին բաժնետոմսերի իր փաթեթը տնօրինելու իրավունքից (այսպես կոչված voting trust ընթացակարգը)[116][114]։

Հյուզը երկար ժամանակ դատի էր տվել, և դեռ 1966 թվականին ստիպված էր վաճառել իր բաժնետոմսերը TWA- ում։ Մի մեծ փաթեթ ձեռք բերվեց Քոնրադ Հիլթոնի կողմից[117]։ Բաժնետոմսերի բաժնեմասի համար Հովարդ Հյուզը ստացել է մեկ անձի համար գրված պատմության մեջ ամենամեծ ստուգումը՝ 546 միլիոն դոլարի չափով։ Միևնույն ժամանակ, ձեռնարկատերը ծախսերի համար ստիպված է եղել ավիաընկերությանը վճարել իր սեփական միջոցներից 137 միլիոն դոլար։ Հսկայական տուգանքի պատճառներից մեկը նաև ամբաստանյալի հանդիպումներին ամբաստանյալի չհայտնվելն էր, ինչը դատարանը որակեց որպես «բծախնդիր ծաղրանք»[118]։ 1962 թ.-ին TWA- ն ստացավ պատվիրված ինքնաթիռները, և բաժնետոմսերը նորից թանկացան, միայն Հովարդ Հյուզի համար դա նշանակություն չուներ։ Ընկերությունն այլևս իրեն չէր պատկանում[119]։

Բացակցուառություն խմբագրել

Երկրորդ ամուսնությունը (1955-1966) խմբագրել

1950-ականների կեսերին Հովարդ Հյուզը ամբողջովին փոխեց իր ապրելակերպը։ Նա ավելի ու ավելի շատ ժամանակ անցկացրեց մենության մեջ և անհետացավ լրատվամիջոցներից[120]։ 1956 թվականին, ասելով, որ իր օգնականները պատրաստվում են աշխատել նոր ֆիլմի վրա, Հովարդը փակվեց իրեն պատկանող կինոթատրոնում՝ իր տան մոտ։ Այնտեղ նա անցկացրեց մոտ 4 ամիս և, ըստ հարազատների ցուցմունքների, գրեթե ամբողջ ժամանակ անցկացրեց կինոռեժակ նստած կինոնկարներ դիտելու վրա[121]։ 1957-ին Հովարդ Հյուզը և Գեն Պիտերսն ամուսնացան։ Հարսանեկան արարողությունը տեղի է ունեցել առանց հրապարակայնության՝ Նևադա նահանգի Տոնոպ փոքր քաղաքում։ Նորապսակները վերադարձել են Հոլիվուդ՝ Բեվերլի Հիլս հյուրանոցում[122], որից հետո Գենն անհետացավ Ամերիկայի շարքից և դադարեց հայտնվել լույսի ներքո։ Նրանց հարսանիքի միակ ապացույցը ամուսինների ստորագրած մի քանի բացիկներն էին, որոնք ընդունեցին ընկերներ Ջnին[123]։ 1958 թվականից ոչ ոք չի լուսանկարել և անձամբ ոչ ոք նրանից հարցազրույց չի վերցրել[124]։ Բևեռլի Հիլզից հետո Հյուզը ճանապարհորդեց հյուրանոցներ կամ վարձով տներ։ Ըստ չհաստատված տեղեկությունների, նա հայտնվել է Ակապուլկոյում և Բերմուդայում։ 1961-ին նա Կալիֆոռնիայի Բել Էր (շրջանի) տարածքում վարձակալեց մի տուն։ Ամենուրեք մագնատը գտնվում էր առաջին կարգի պահակախմբի հսկողության տակ, որը հստակ հրահանգներ ուներ հաճախորդին չխանգարելու և նրա հետ բանավոր շփվելու միայն արտակարգ իրավիճակների դեպքում։ Հյուզը վարձեց իր մերձավորներին հիմնականում մորմոնների շարքից։ Հյուզը հավատում էր՝ Մորմոնները, խիստ կրոնական կանոնների շնորհիվ, «մաքուր» մարդիկ էին[125]։ Վերջին տարիներին նա մորմոնների շարքում վարձել է նաև իր հոլդինգային ընկերության ավագ ղեկավարներին[126]։ Նա, մասնավորապես, Ֆրենկ Ուիլյամ Գեյն էր, Hughes Aircraft- ի տնօրենների խորհրդի նախագահ, ստվերային գործիչ ավագ կառավարման շրջանում։ Հենց նրա և իր փաստաբան Չեսթեր Դեյվիսն էր հիշատակվում այն մարդկանց թվին, ովքեր գաղտնի ղեկավարում էին Հյուզս կայսրությունը այն ժամանակ, երբ միլիարդատերը դառնում էր ամբողջովին անգործունակ[127]։

Հովարդի էքսցենտրիսները ուժեղացան։ Նա պահանջում էր խոհարարություն խստորեն`որոշակի պայմանների համաձայն։ Օրինակ՝ միսը և բանջարեղենը պետք է կտրատեին կտորները՝ ճիշտ կես դյույմ։ Նա ստուգեց չափը հատուկ պատառաքաղով։ Հյուզը չի լվացել ատամները, չի լվացել և ամիսներ շարունակ չի կտրել մազերը։ Արտաքին աշխարհի հետ շփումը տեղի էր ունենում միայն նոտաների և երբեմն հեռախոսազանգերի օգնությամբ։ Դժվար է նույնիսկ ասել, թե ով է նրան առաջին հերթին տեսել։ Աշխատակիցների շրջանում լեգենդ կար, որ իրենց շեֆը գիշերն է գալիս գրասենյակ։ Նույնիսկ ամենամոտ օգնականը՝ Ռոբերտ Մեյը, իր 17 տարիների ընթացքում երբևէ չի տեսել իր ղեկավարին:[128] Հավատարիմ քարտուղար Նադին Հենլին, որը 1940 թվականից աշխատում էր Հյուզում, չտեսավ իր շեֆին և նրա հետ խոսեց հեռախոսով և գրառումներ օգտագործելով։ Հյուզը չի տեսել անձնական փաստաբան Չեսթեր Դեյվիսին։ Գործարարը գաղտնիության մեջ էր ընկել և վախենում էր, որ հեռախոսները գաղտնալսման տակ են, ուստի պատասխանատու զանգի համար նա կարող է գնալ բենզալցակայան[129]։

Հովարդը անընդհատ դատարան էր կանչվում TWA- ի գործով։ Նա ամեն կերպ փորձել էր խուսափել դատարան ներկայանալուց, և կյանքի վերջին ժամանակահատվածում միլիարդատերը պարզապես սկսեց անտեսել մարտահրավերները։ Հայտարարությունը սպասարկող դաշնային մարշալներին խոստացավ վարձատրություն Հյուզը հայտնաբերելու համար, բայց չկարողացավ գտնել։

1962 թվականին Life ամսագրի լրագրող Թոմաս Թոմփսոնը հետաքրքրվեց, թե որտեղ է գտնվում միլիարդատերը և արդյոք նա ողջ է[130]։

Լաս Վեգասի առաջընթացը (1966—1970) խմբագրել

Ձեռնարկատերն արդեն վաղուց էր հետևում իր՝ Նևադա տեղափոխվելու և իր բիզնեսը տեղափոխելու հնարավորությանը՝ շատ բարենպաստ ֆինանսական մթնոլորտի պատճառով (պետական եկամտահարկը երկրում ամենացածրն էր)։ 1940-ականներից ի վեր նա սիրում էր այցելել Միացյալ նահանգների խաղային մայրաքաղաք և ժամանակ անցկացնել խաղատանը։ Հյուզը նաև հավատում էր, որ անապատը ավելի մաքուր և առողջ կլիմա ունի[131]։

1966-ի հունիսի 10-ին Հյուզը, առանց որևէ մեկին տեղեկացնելու, հեռացավ Բել Էյրից իր ամենամոտ օգնականների հետ։ 1966-ի նոյեմբերին Հյուզը ժամանեց քնած մեքենա Լաս Վեգաս կայարանում, տեղափոխվեց անապատի հյուրանոց՝ չորս տարի զբաղեցնելով պենտհաուսը՝ վերջին երկու հարկերը։ Հյուրանոցի ղեկավարությունը տեղյակ չէր, թե որքան ժամանակ է վաստակաշատ հյուրը հյուրանոցում մնալու։ Սկսվեց խաղացողների ժամանման սեզոնը բարձր գուլպաների բարձր գներով։ Հյուրին ակնարկվեց, որ նա այստեղ ողջունելի չէ, և Հյուզը, կարճատև առևտրից հետո, գնել է ամբողջ հյուրանոցը 13 միլիոն դոլարով։ Դա այնտեղ կանգ չէր առնում։ 1968 թվականի ապրիլին նա ձեռք էր բերել Լաս Վեգասի շերտի 6 խոշորագույն հյուրանոցներն ու խաղատները՝ Sands, Castaways, Frontier, Landmark, Silver Slipper [132]: Այնուհետև ձեռնարկատերը ձեռք է բերել քաղաքային ենթակառուցվածքների մի շարք այլ տարրեր։ Կազինոյում ավելացվեց հեռուստաալիք, օդանավակայան և քաղաքում նշանակալի հողատարածք և հարակից տարածք[126]։ Հովարդի սենյակում գտնվող հեռուստատեսությունը միշտ առավելագույն ծավալով էր։ Ըստ նորությունների և ծրագրերի, ձեռնարկատերը հիմնականում իմացել է այն մասին, թե ինչ է կատարվում աշխարհում[133]։ KLAS հեռուստաալիքը ձեռք բերելուց հետո նոր սեփականատերը պատվիրեց 24-ժամյա հեռարձակում, որպեսզի նա կարողանա դիտել իր սիրած ֆիլմերը`առանց կանգ առնելու[134]։

Պատկեր:Desert Inn.JPG
Desert Inn հյուրանոց, Լաս Վեգաս

Շուտով Հյուզը դարձել է նահանգի խաղային բիզնեսի խոշորագույն օպերատորը։ Նևադայում միլիարդատիրոջ գործունեության ծավալն այնքան մեծ է եղել, որ ձեռքբերումներով հետաքրքրվել են հակամենաշնորհային մարմինները։ Այնուամենայնիվ, Հյուզին հաջողվել է արագ լուծել բոլոր բյուրոկրատական հարցերը և ստանալ խաղային բիզնեսի լիցենզիա։ Այդ ժամանակ Նևադայի խաղատների հետ կապված բիզնեսը հիմնականում վերահսկվում էր մաֆիական կառույցների, մասնավորապես, Մո Դալիցա և Մեիր Լանսկի խմբավորումների կողմից[132]։ Այս հանգամանքը շատ մտահոգիչ էր պետական մարմինների համար, բայց առայժմ նրանք չէին համարձակվում բախվել կազմակերպված հանցավոր խմբի հետ։ Հիմա այդ մտահոգությունը ստանձնեց Հովարդ Հյուզը[135]։ Time ամսագիրը, որը կոչվում է Հյուզի կողմից խաղային բիզնեսի հետաքրքրության հիմնական պատճառը, այն է, որ խաղային բիզնեսը խիստ վերահսկվում էր կառավարության կողմից, և մագնատը կարող էր միջոցները օգտագործել իր աճող հետաքրքրությունների լոբբինգի համար[136]։ Հյուզը Ռոբերտ Մեյին նշանակեց Լաս Վեգասի բիզնեսի ղեկավարի պաշտոնում՝ սերտ կապեր ունենալով նահանգապետ Պոլ Լաքսալտի հետ, ով պնդում էր, որ միլիարդատիրոջ փողերը վերականգնել են վստահությունը պետությանը[137]։ Այնուհետև խաղատները մտան հոլդինգի ծնողական նոր կառուցվածքը`Summa Corporation: 1970-ին Հյուզը վերահսկում էր Լաս Վեգասի եկամուտների մեկ երրորդը։ Իմանալով, որ միջուկային փորձարկումներն իրականացվել են անապատում, նրա ունեցվածքի համեմատաբար մոտակայքում, Հյուզը խնդրել է Լինդոն nsոնսոնին դադարեցնել թեստերը, բայց պատասխան չի ստացել[132]։

Լաս Վեգասում նման հաջողությամբ սկսված բիզնեսը նույնպես հանկարծակի ավարտվել է։ 1970 թվականին, նահանգապետ Մայք Օ' Կալահանի իշխանության գալուց հետո, միլիարդատերը, ընդհանուր գաղտնիության պայմաններում, հանկարծակի լքեց քաղաքը և դուրս եկավ երկրից[138]։ Մամուլն ամենատարբեր վարկածներ է ներկայացրել Հյուզի անհետացման վերաբերյալ։ Մորմոնական մաֆիայի առևանգումից մինչև Նևադայում միջուկային փորձարկումների դեմ բողոքելը[139]։ Մի քանի օր անց հյուրանոց ժամանած Ռոբերտ Մայեն չէր կարող հարցաքննել հյուրանոցի անձնակազմի մոտ, որտեղ անհետացել էր նրանց կենվորը։ Նա կորցրել է իր շեֆի ճակատագրի մասին ենթադրությունները և ստիպված է եղել դիմել ոստիկանություն և թերթեր Հովարդ Հյուզի անհետացման մասին հաղորդագրությամբ։ Նորման Մեյլերի կարծիքով, Հյուզն այն ժամանակ արդեն անգործունակ էր և իր թիմի ներսում տեղի ունեցած ինտրիգի էությունը՝ պայքար «մորմոնների մաֆիայի» և Ռոբերտ Մայեի միջև իրենց շեֆի նկատմամբ վերահսկողության համար[140][124]։

Միայն մի քանի շաբաթ անց Ջին Փիթերսն իմացավ, որ իր ամուսինը մեկնել է այդ ուղղությամբ։ Այն պահից, երբ Հովարդը հեռացել է կալվածքից, նա այլևս չի տեսել կնոջը։ Ջինը կասկածում էր, որ իր ամուսնուն կալանքի տակ է պահում սեփական թիկնապահը։ Լաս Վեգասում Նա գրություն է ստացել Հովարդից։

Իմ թանկագին,

Ես հիվանդ եմ շատ ուժեղ հիվանդ, թեև վստահ եմ որ շուտով կվերադառնամ։ Եթե ինձ մի քիչ ավելի լավ զգամ, դուք անմիջապես կիմանաք դրա մասին։ Դու իմ միակ սերն ես:

[140]

Լրագրողները գուշակություններ են արել ամուսինների տարօրինակ փոխհարաբերությունների մասին՝ Ջինի Հովարդի ձեռքում խաղալիքը անվանելով Յո-Յոյ[141] 1967-ի մարտին Ժանը փորձեց տեսնել իր ամուսնուն, բայց պահակները նրան բաց չթողեցին[142]։ 1970-ին Ջինը դիմեց ամուսնալուծության՝ խնդրելով երեխայի աջակցությունը տարեկան 70,000 ԱՄՆ դոլարի չափով (գնաճից կախված`140,000 ԱՄՆ դոլար ավելանալու հնարավորությամբ)։ Հովարդը զարմացավ նման համեստ պահանջներից։ Հայտնի է, որ նա ավելին էր առաջարկել, բայց Ջինը հրաժարվեց[143]։ Սյունակագիր Սիդնեյ Սկոլսկին պնդում էր, որ Գենը կարող էր գոնե պահանջել առնվազն 100 միլիոն դոլար[144]։

Վերջին տարիներին։ Հիվանդություն խմբագրել

Վերջին տարիներին միլիարդատերը անցկացրել է շարունակական ճամփորդությունների են հյուրանոցի հյուրանոց է ԱՄՆ-ի սահմաններից դուրս, պահպանելով լիակատար գաղտնիությունը։ Կենսագիրները նշում են նրա գտնվելու մասին Բահամներում, Վանկուվերում, Լոնդոնում, Մանագուայում և, վերջապես, Ակապուլկոյում։

Դեռևս 1969 թվականի հուլիսին իր վերջին գործարքներից մեկում մագնատը գրեթե 90 մլն դոլարով ձեռք էր բերել Air West ավիաընկերությունը։ 1974-ին ֆիսկալ մարմինները խախտումներ են հայտնաբերել գործարքի մեջ՝ արժեթղթերով մեքենայություններ, և հայցի գումարը կազմել է 48 մլն դոլար։ Սակայն Հյուզը ԱՄՆ-ից դուրս է եղել Բահամներում, և երկրի իշխանությունները նրան չեն հանձնել։[145]

Միլիարդատիրոջ առողջությունը, որին նրա մերձավորները վաղուց անվանում էին «ծեր մարդ» նրա աչքերի ետևում, ծայրաստիճան ցնցվեց 1941-ին տուժած 14 լուրջ ավտոմոբիլային և ավիացիոն վթարներից և սիֆիլիսից հետո:[146] Հյուզը սիրում էր ուժեղ թմրանյութեր և դեղեր, մասնավորապես կոկաին, կոդին և սեկոնալ ՝ դրանք ընդունելով մահացու մոտ դոզաներով։ Իրականում թմրանյութեր են դարձել և դարձել է այն պատճառներից մեկը, որ Հյուզը հեռացավ ԱՄՆ-ից։ Բահամյան կղզիներում նա նվազագույն խնդիրներ ուներ վտանգավոր դեղերի առաքման հետ կապված[147][148]։ Հայտնի լրագրող Ջեք Անդերսոնը պնդում է, որ 1970-ականների սկզբին տեսել է Հյուզին, այսպես է նկարագրել նրա կերպարը։

Հիվանդ, անզոր հաշմանդամ՝ խճճված մորուքով և հրեշավոր երկար եղունգներով… բայց իր նախկին հանճարեղ հայացքով:

[149]

Գերբնակվածություն և ցավալի վերաբերմունքը մաքրության դարձել է մոլուցքը։ Համարվում է, որ Հովարդը ժառանգել է իպոխոնդրիան և միզոֆոբիան մորից։ Այն, ինչ սկզբում հրաշք էր համարվում, աստիճանաբար դարձավ հոգեկան ծանր խանգարում։ Հյուզը բժիշկներին այդ կապակցությամբ չէր թվացել, սակայն ամերիկացի հոգեբույժ դոկտոր Ջեֆրի Շվարցը Հյուզի կյանքի երկրորդ կեսին համարում էր, որ առաջանցիկ օբսեսիվ-պարտադիր խանգարման բոլոր նշանները գոյություն ունեն։ Մանկությունից Հյուզը վատ է լսել, որ դա եղել է օտոսկլերոզի հետևանք[150]։ Չնայած նվագարկիչի սկանդալային հեղինակությանը, ենթադրվում է, որ Հյուզը կրճատել է սեռական շարժումը[150]։ Հավանաբար, նա ունեցել է սերմնաժայթքումի դիսֆունկցիան, որի պատճառով նա նախընտրում էր բանավոր սեքսը իր գործընկերների հետ[151]։

Հյուզը ուտում էր անկանոն և պատահական։ Շաբաթներ շարունակ ես կարող էի ապրել մեկ կաթի և իմ սիրած Hershey շոկոլադի վրա։ Հյուզը հազվադեպ էր հեռանում ննջասենյակից՝ հիմնականում զուգարան այցելելու համար։ Երբեմն նա կարող էր ժամեր անցկացնել դռան թակոցի դիմաց՝ չհամարձակվելով դիպչել դրան։ Հիգիենայի գաղափարները յուրահատուկ էին։ Հովարդի ծառայած յուրաքանչյուր իրը փաթաթված էր Kleenex անձեռոցիկների մի քանի շերտերում:[152]

Ամեն օր միլիարդատերը անցել է խիստ ժամանակացույցին համապատասխան և բազմաթիվ ձայնավոր և գաղտնի ծեսերով[153][154]։ Հանգուցյալ ծառաները մանրակրկիտ կերպով պահում էին իրենց վարպետի հետ տեղի ունեցած բոլոր միօրինակ իրադարձությունների մանրամասն մատյանները։ Այս ամսագրերի ծավալը գերազանցեց 100 հազար էջը[147]։ Հյուզը ժամանակ էր անցկացնում հեռուստացույց և կինոնկարներ դիտելու մեջ։ Զգուշորեն ծածկված պենտհաուսում նա տեղադրեց կինոնախագիծ և անվերջ դիտեց իր նախընտրած ֆիլմերը[147]։

Աշխարհի ամենահարուստ մարդկանցից մեկի էքստրեմալները բոլորին հետաքրքրում էին։ Մարդիկ կային, ովքեր ցանկանում էին ձեռքերը տաքացնել մի սենսացիայի վրա, մասնավորապես, հրապարակել հայտնի արտահոսքի (լիազորված) կենսագրությունը։ Հյուզը և նրա ժողովուրդը վճռականորեն կանխեցին նման փորձերը։ Առավել հայտնիներից մեկը Քլիֆորդ Իրվինգի գործն էր։ 1971-ի վերջին, Life ամսագիրը շրջանառեց, որ գրողը պատրաստել է Հովարդ Հյուզի ինքնակենսագրությունը հրապարակման համար։ 230 հազար բառի գիրքը պետք է հրատարակեր McGraw-Hill- ը։ Հոդվածում գրողը խոսում էր այն մասին, թե ինչպես է նա ենթադրաբար հանդիպել Մեքսիկայում մագիստրոսի հետ, նրա հետ աշխատել է գրքի տեքստի վրա[155]։ Life-ի փետրվարյան համարի առաջին էջում հրապարակվել է Հովարդ Հյուզի դիմանկարը, որը նկարվել է Իրվինգի խոսքերով։ 1972 թվականի հունվարի 7-ին փախցն ընդհատել է իր ավելի քան 15-ամյա լռությունը և հեռախոսային մամուլի ասուլիս կազմակերպել Հոլիվուդի Sheraton հյուրանոցում։ Նա լրագրողներին հայտնել է, որ ինքը չի հանդիպել Իրվինգի հետ և միստիֆիկացիա գիրքը՝ իր անունով գումար վաստակելու նպատակով։ Նրա գտնվելու վայրի մասին հարցին միլիարդատերը հստակեցրել է, որ գտնվում է Նասաու քաղաքում։ Դրանից հետո Հյուզը դատի է տվել Life Time-ի և Իրվինգի մեդիահոլդինգին և շահել գործը։ Պարզվել է, որ ստախոսը նույնիսկ կեղծել է Հյուզի նամակները և Հյուզի ստորագրությունը։ Իրվինգը 17 ամիս բանտում է անցկացրել խարդախության մեղադրանքով և ստիպված է եղել 765 հազար դոլար վերադարձնել գրքի համար կանխավճարը[156][157]։

1973-ին, ինչպես հուսալիորեն հայտնի է, Հյուզը վերջին անգամ լքեց մահճակալը և հյուրանոցային սենյակը։ Մայիսից հունիս ընկած ժամանակահատվածում, Հովարդի, նախկին թեստային օդաչու Ջեք Ռիալի հին ծանոթի հրավերով, Հյուզը այցելել է Անգլիա և թռչել չորս ինքնաթիռ։ Հովարդն ինքն էր նստել Դե Հավիլանդի ղեկին։ Օգոստոսին, դուրս գալով մահճակալից, Հովարդը կոտրեց ոտքը և այլևս ոտքի չկանգնեց[158]:Հիվանդին առաջարկվել է վիրահատվել ոսկորների փոխարինմամբ, բայց Հյուզը հրաժարվել է։ Հյուզը կամաց-կամաց կորցրեց կյանքի հանդեպ հետաքրքրությունը, դադարեց դիտել իր սիրած ֆիլմերը և սովորաբար պառկում էր լուռ[139]

Մահը և ժառանգությունը խմբագրել

 
Հյուզի ընտանիքի գերեզմանային համալիրը

1976 թվականի փետրվար, Հովարդ Հյուզը հանդիպեց Աքապուլկո քաղաքում՝ «Արքայադուստր» հյուրանոցում։ Նրան հետևում էր Մորմոն Չակ Վալդրոնը, որը մի քանի սերտ գործընկերներից մեկն էր։ Որոշ օրերին Հովարդը օրվա ընթացքում վերցնում էր մինչև 481 մգ կոդին (առավելագույն թույլատրելի դոզան՝ մինչև 240 մգ)։ Նրա վիճակը գնահատվել է որպես կոմայի մոտ[154]։ Ապրիլի սկզբին իրավիճակը կտրուկ վատացավ։ Հիվանդը դադարեց հեղուկ և սնունդ ընդունել, գրեթե չէր արթնանում։ Ապրիլի 3-ին նրանք չէին կարողանա արթնացնել նրան, և աշակերտները չարձագանքեցին լույսին։ Ինչպես հիշում է մագնատի անձնական բժիշկներից մեկը, նրա մահվանից մոտ մեկ օր առաջ Հյուզը արթնացավ և փորձեց իրեն ներերակային ներարկում տալ։ Նրա վերջին խոսքերը «խնդրում եմ օգնիր ինձ» (խնդրում եմ օգնիր ինձ)[159]։ Տեղի ժամանած բժիշկները հետազոտել և իրականացրել են թեստեր։ Սովորաբար Հովարդը թույլ չէր տա որևէ մեկին դիպչել իրեն, շատ ավելի քիչ՝ արյուն վերցնել, բայց հիմա նա անգիտակից վիճակում էր։ Դոկտոր Մոնտեմայորը զարմացավ, որ կիսով չափ մահացածը դեռ չի հոսպիտալացվել, և հրամայեց նրան անմիջապես տեղափոխել՝ ավելի որակյալ օգնություն ցուցաբերելու համար Մեքսիկո Սիթիում կամ ԱՄՆ-ում։ Մոտավոր ախտորոշում՝ Դիաբետիկ կոմա[160]։ Մահացող մարդու կողմից շրջապատված էին չորս բժիշկներ և մի քանի բուժքույրեր, բայց Հյուզի մտերիմ գործընկերները, որոնց արգելվում էր խոսել նրա հետ, մինչև ինքն իրեն չհնչի, շփոթված էին։ Ջեք Ռիալը հոգ է տանում ԱՄՆ թռիչքի մասին[139][159]։

Մահացել է Հովարդ Հյուզը 1976 թվականի ապրիլի 5-ին՝ Ակապուլկոյից իր հայրենի քաղաք տեղափոխված ինքնաթիռում, Հյուսթոնի մեթոդական հոսպիտալ։ Ինքնաթիռը դիմավորել են ՀԴԲ ներկայացուցիչները։ Մահացածի հետ ստիպված են եղել Մատնահետքեր հանել, քանի որ ոչ ոք չէր կարող նրան վստահ ճանաչել։ Մահվան պահին Հյուզը գտնվում էր ծայրահեղ հյուծման և ջրազրկման մեջ։ 6 ոտնաչափ 2 դյույմ (188 սմ) աճով Այն կշռում էր մոտ 93 ֆունտ (38 կգ)[146][161]։ Դիահերձման արդյունքում պարզվել է, որ մահվան պատճառը երիկամային անբավարարությունն է։ Հայտնաբերվել են նաև երկրորդական սիֆիլիսի հետքեր[58]։ Ուսումնասիրությունն ու ռենտգեն հետազոտությունը ցույց տվեցին բազմաթիվ ներերակային ներարկման և մաշկի տակ մնացած ասեղների բեկորներ[162]։

Կային նաև բռնի մահվան վարկած։ Մորմոնի ծառաները վերահսկում էին տեղեկատվական բոլոր հոսքերը և հատուկ տալիս էին թմրամիջոցների մեծ քանակությամբ դեղաչափեր, ինչը հանգեցրեց կենսական օրգանների աստիճանական ձախողման և մահվան։ Սումմա կորպորացիայի մասնաճյուղի ղեկավար Վալտեր Քեյնը, որը ղեկավարում էր խաղային և խաղատների ուղղությունը, արտահայտեց հենց այս վարկածը[163]։ Կաղապար:Врезка

Հովարդ Հյուզը հուղարկավորվել է Գլենվուդ գերեզմանատանը՝ հոր և մոր գերեզմանների կողքին[164]։ Մահից հետո ամենալուրջ խուզարկությունը կատարվեց միլիարդատիրոջ կամքին, բայց նրան չկարողացան գտնել։ Կայսրության սեփականատիրոջ անձնական պահարանը`Ռոմենի 7000 փողոցում գտնվող գրասենյակում, դատարկ էր։ Ըստ Ջեք Ռիալի`կտակարանը գոյություն ուներ։ Հյուզը, հիշատակելով վերջին կամքն ու հարազատները, ասաց, որ նրանք չեն ստանա. «Ոչ մի կոպեկ չի կոտրվել»(one goddamn fucking dime)[159][165]: Հայտնի էր միայն, որ Հյուզը ցանկություն է հայտնել հարստության մեծ մասը թողնել բժշկական ինստիտուտին։ 1978-ին նրանք գտան երեք էջանոց ձեռագիր փաստաթուղթ՝ հանգուցյալի վերջին կամքով։ Դրա մեջ Հովարդ Հյուզը նահանգի 1/16-ը թողեց մի մարդու, որի ինքնությունը անմիջապես չհաստատվեց՝ մի քանի Մելվին Դամար, Յուտայի բենզալցակայանների աշխատող։ Պատմությունը հարստացրեց ամենահայտնի քաղաքային լեգենդներից մեկը, որը կապված էր մեծահարուստի կյանքի հետ։ Սակայն ավելի ուշ պարզվեց, որ այս կամքը կեղծ է[166]:Իր կյանքի ընթացքում Հյուզը առանձնապես չի խղճացել հարազատներին, բայց փաստաթղթավորված վերջին կամքի բացակայության պատճառով ժառանգությունը պետք է բաժանվեր մնացած հարազատների միջև[167]։ Միլիարդատիրոջ պետության շուրջը դատական գործընթաց սկսվեց ժառանգների և պարտատերերի միջև։ Աննեթ Գանոյի որդին՝ Ուիլյամ Լումիսը, մնացել է Հովարդ Հյուզի ամենամոտ ազգականը։ Նա ստիպված էր զբաղվել ժառանգության հարցերով[168]:Ուիլյամը պարզեց, որ Հովարդի գործերը լիովին վհատված էին։ Դժվարությունն այն էր, որ Հովարդ Հյուզը խուսափում էր հնարավորինս հարկեր վճարելուց, իսկ պետական հարկային մարմինները նրան մեղադրեցին մոտ 300 միլիոն դոլար չվճարելու մասին[169]։ 1981-ին Հյուսթոնում տեղի ունեցավ դատական լսումներ՝ գույքի բաժանման վերաբերյալ։ Մի կին անհաջող փորձեց ապացուցել, որ ինքը Հովարդ Հյուզի դուստրն է՝ վկայակոչելով նրանց արտաքին նմանությունը։ Եվս երեք կին՝ Ալմա Հյուզը, Էլիս Հյուզը և Թերի Մուրը պնդում են, որ ամուսնացած են հանգուցյալ միլիարդատիրոջ հետ։ Ըստ հայտարարություններից և ոչ մեկի, դատավորը լիարժեք ճանաչեց ժառանգությանը վերաբերող պահանջը որպես օրինական, չնայած Թերի Մուրին հաջողվեց ժառանգությունից գրավել 350 հազար դոլար գումարի չափը[170]։ Դրանից հետո Թերին սկսեց իրեն անվանել Թերի Մուր Հյուզ, իսկ 1984-ին հրապարակեց հանրահայտ ինքնակենսագրական «Գեղեցկուհին և միլիարդատեր» («Գեղեցկուհին և միլիարդատեր») [171][172]։ Ժառանգության դատավարությունը երկար տարիներ տևեց, և տուժեց մոտ 1000 մարդ[169]։

Անհատականություն խմբագրել

Անձնական կյանքի խմբագրել

Հովարդ Հյուզի ընտանեկան կյանքը չի ստեղծվել։ Առաջին ամուսնության մեջ Էլլա Ռայսը և Հովարդը ոչ մի շահ չէին կապում։ Հոլիվուդ տեղափոխվելուց հետո Հովարդն անմիջապես փակել է Hancock Park-ի այն հատվածը, որտեղ եղել է նրա արհեստանոցը, և կնոջը թույլ չի տվել այնտեղ մտնել։ Կնոջ հարազատների հետ նա չի շփվել և լույս չի տեսել նրա հետ։ 1929 թվականին նրանք ամուսնալուծվեցին։ Ջին Փիթերսի հետ երկրորդ ամուսնության ընթացքում ամուսինները նույնպես փոխըմբռնման չեն հասել։ Երկու ամուսնություններում էլ Հովարդը նույնիսկ չի էլ փորձել հավատարիմ մնալ և ընտանեկան կյանք վարել այս բառի սովորական իմաստով[173]։

Նրա բազմաթիվ պատահական կապերը դարձան բառակապ։ Հովարդը առանձնահատուկ թուլություն ուներ մեծ կիսանդրին ունեցող բրունետների համար[174]։ Առաջիններից մեկը եղել է Բիլլի դավի հետ սիրավեպը։ Հյուզը նույնիսկ 1930-ին 345 հազար դոլար է վճարել կնոջից ոչ պաշտոնական ապահարզանի և մամուլում մանրամասներ չհրապարակելու համար։ «Դժոխքի հրեշտակները» բացել են Ջին Հարլոուն, որը դարձել է փլեյբոյի հաջորդ պասիան։ Նրա սիրուհիների թվում հիշատակվել են արծաթե էկրանի առաջին գեղեցկուհիները՝ Ավա Գարդները, Ջինջեր Ռոջերսը, Ռիտա Հեյվորտը, Լանա Թերները, Բեթ Դեյվիսը, Այդա Լուպինոն, Սիդ Չարիսը և այլ կինոաստղեր[175][176]։ Հյուզը սիրում էր դեռահաս աղջիկներին՝ 15-ամյա Ֆեյթ Դոմերգը և Իվոն Շուբերտը[177]։ Սիրահարների մեջ կային բազմաթիվ անանուն աստղեր, որոնք լսարան էին եկել նկարների համար[178]։

Հովարդ Հյուզը լավ կառուցված էր, բարձրահասակ; նա ուներ մուգ մազեր և շագանակագույն աչքեր։ Պատանեկության տարիներին նա գեղեցիկ խաղաց գոլֆ [123]։ Երիտասարդ տարիքում նա հիանալի գոլֆ էր խաղում։ Միլիարդատերն ապրել է լայն ոտքի վրա և կարող էր կնոջը հրապուրել իր գրեթե անսահմանափակ հնարավորություններով։ Ավա Գարդները հիշում էր, թե ինչպես Հյուզը կարող էր նրան Փալմ Սփրինգս կամ Ակապուլկո խորովածի տանել մեկ կամքով։ Այն առանձնահատկություններ մի մեծահարուստ էր զբոսայգի մեքենաների, ինքնաթիռների և զբոսանավ։ 1936 թվականին Հյուզը ձեռք է բերել Rover անունով զբոսանավ։ Դրա երկարությունը կազմել է 320 ֆուտ (98 մ), իսկ անձնակազմը՝ 32 [179]: Ավելի ուշ այն վերանվանվել է Southern Cross («Հարավային խաչ») և դարձել է իր ժամանակի խոշորագույն և առավել շքեղ զբոսանավերից մեկը[180]։

Կանայք Հյուզին գրավիչ էին գտնում, թեև որոշ վերապահումներով[181]։ Չնայած այն հանգամանքին, որ մագնատը շատ ժամանակ է հատկացրել անձնական հիգիենային, նրա սիրուհիները բողոքել են, որ նա առանձնապես մաքուր չէ[131]։ Զուգընկերուհիներն ամենևին էլ չեն գնահատել նրա սեռական էներգիան որպես չափից դուրս և նույնիսկ հակառակը։ Ֆրեյզերը այն անվանում էր«գոմիկ» [182]:Չնայած playboy- ի փառքին, կանայք պնդում էին, որ նա զուսպ և ամաչկոտ անձնավորություն է։ Դեռևս մանկուց և պատանեկությունից Հովարդը ամաչում էր իր խուլությունից և իր բացակայության պատճառով բարձրաձայն խոսում էր, բնորոշ Տեխասի նկատողությունով՝ մի փոքր ձգելով բառերը[180][183]։ Որպես կանոն, Հովարդը չի նախաձեռնել առաջին ժամադրությունը իր դուր եկած աղջկա հետ[184]։ Հյուզը նաև զբաղվել է իր օգնականների միջոցով, որոնք երբեմն բացահայտ կերպով գումար կամ առաջխաղացում էին առաջարկում կինոարտադրության ոլորտում՝ մագի հետ սիրային կապի համար։ Հյուզը երկար ժամանակ Գրէգ Բաունցերը նման «գործակալ» էր։

Հյուզի համար սովորական եղանակն արդեն առաջին կամ երկրորդ ամսաթվին էր կնոջը ձեռ ու սիրտ առաջարկելու համար։ Հաճախ նա տալիս էր իր տիկնայք սրտանց ներգրավվածության օղակները[178]։ 1940 թ.-ին Հյուզը միաժամանակ աջակցեց երեք վեպերի աստղերի հետ`Հավատ Դոմերգի, Գլորիա Վանդերբիլտի և Ջինջ Ռոջերսի հետ։ Նա տվեց նրանց բոլոր թանկարժեք նվերները, և, ներառյալ երիտասարդ Հավատքը, նա Cartier- ի կողմից ներկայացրեց 6-կարատանոց ադամանդով մատանի։ Նա հրամայեց երեք հեռախոսային գծեր դուրս բերել իր տուն, որպեսզի խարդախությունները չբացահայտվեն։ Քարտուղար Նադին Հենլին ամիսներ շարունակ պահպանում էր ամսաթվերի ժամանակացույցը, որպեսզի դրանք չհամապատասխանեն[185]։

Մոլեգնման եզրին գտնվող վերահսկողության էքցենտրիկ բնույթը և ցանկությունը հանգեցրին անընդհատ ընդհատումների։ Հովարդը անհրաժեշտ է համարել, որ իր կանանց մի մասը լիարժեք ֆիզիկական հետազոտություն անցնի՝ նախքան նրանց հետ կապվելը:[131] Նա տեղադրեց ունկնդրող սարքեր և վարձեց մասնավոր քննիչներ՝ իր տիրուհիներին հետևելու համար։ Հավատ Դոմերգուի հետ կապը դրա հաստատումն էր[186]։ 15-ամյա աղջիկն ապրում էր Հովարդի շքեղ տանը, ասես փոքր, մեկուսացված աշխարհում։ Անհատական լիմուզինը նրան քշեց դեպի մասնավոր դասեր և փորձեց։ Ամեն ինչ շարունակվեց այնքան ժամանակ, մինչև Հավատը հայտնաբերեց պատահականորեն չփակված տուփի տուփը և իր համար պարզեց, թե քանի կին է իր հովանավորից առաջ և նրանց սիրավեպի ընթացքում[187]:Հովարդը կանանցից շատերին օգնություն խոստացավ կինեմատիկական կարիերայում, և շատերի համար նա պահեց իր խոստումը։ Հավատ Դոմերգը, սակայն, ստիպված էր երկար սպասել դեբյուտի և առաջին գլխավոր դերի համար։ «Որտեղ վտանգ է սպառնում» նկարը, ինչպես միշտ, սկսվեց հեռացվել 1945-ին, և այն թողարկվեց ընդամենը հինգ տարի անց[188]։

Բիզնես հարաբերությունները շարունակում էին խառնվել անձնական գործերին։ 1951 թվականին Հովարդը գնեց պայմանագիրը forեն Սիմոնսի համար։ Դերասանուհին հիշեց, թե ինչպես է Հյուզը բացահայտորեն ոտնձգում և բռնաբարում նրան, չնայած նրան, որ Ջին ամուսնացած էր։ «Հյուզն ինձ գնեց», - ասաց Գենը։ Նա RKO- ի հետ իր պայմանագրում գտավ չորս ֆիլմերում նկարահանվելու պարտավորություն։ Զայրացած դերասանուհին, իմանալով, որ հերոսուհին պետք է երկար մազեր ունենա, իր մկրատով կտրեց հենց Հյուզի առջև։ Արդյունքում, նա դեռ պետք է գլխավոր դերը խաղար դանակով «Angel Face» ֆիլմում, բայց նկարահանումներն արվել էին ընդամենը 18 օրվա ընթացքում, ինչպես դա պահանջում էր պայմանագիրը։ Հյուզը խոստացավ «թաղել իր կարիերան» առաջադեմ Գենին, իսկ կողմերը հետագայում պայմանավորվեցին միայն դատարանի միջոցով[174][189]։

Հոուարդի համար հիշարժան դերը Ավա Գարդների հետ էր։ Նրանք հանդիպել են 1943-ին, երբ նրանք նկարահանում էին «Outlaw» ֆիլմը, և Ավան միայն գոյատևեց ամուսնալուծությունից։ Նրանք սկսեցին հանդիպել, բայց գեղեցկուհիները միշտ պահում էին Հյուզին հեռավորության վրա, հասկացնելով, որ նրանց հարաբերությունները զվարճանքներից ավելին չեն։ Երբ Ավա Գարդները իմացավ, որ իր տունը լցված է ունկնդրող սարքերով, սկանդալ է նետել սիրեկանի համար։ Նա բրոնզե կերպարանք նետեց գլխին՝ դեմքը ջարդելով դեպի արյուն և դուրս հանելով ատամը։ Ավան պատրաստվում էր վերջացնել հատակին ընկած Հովարդին, որը բազկաթոռ ուներ, և միայն սպասուհու միջամտությունը կանգնեցրեց կնոջը։ Կորած Հյուզը պետք է հոսպիտալացվել[190]։ Հյուզը խզեց հարաբերությունները Ավաի հետ այնպես, ինչպես շատ ուրիշներ, անհետացան առանց նախազգուշացումների, հրաժեշտի նամակների և զանգերի.[191]:

Ժամանակի ամենահայտնի և երկարատևը Հյուզի սիրավեպն էր Քեթրին Հեփբուրնի հետ։ Համարվում է, որ նա նրա միակ իրական սերն էր։ Նրանք հանդիպել են «Սիլվիա Սքարլետ» ֆիլմի սերիալի համար։ Դա տեղի է ունեցել այն բանից հետո, երբ Հովարդը արագընթաց ռեկորդ սահմանեց 1935 թվականին։ Հյուզը գլորել է այն ընկերությանը պատկանող ինքնաթիռով և իրեն թույլ տվել վայրէջք կատարել ղեկին[192]։ Հովարդն առաջարկել է ամուսնություն, բայց Կատրինը մերժել է։ 1937 թ.-ին Հովարդը հրավիրեց Քեթրինին տեղափոխվել իր տուն, և նրանք միասին ապրում էին մոտ մեկ տարի։ Հյուզը ամեն կերպ փորձեց ապացուցել իր ուշադրությունն ու նվիրվածությունը։ 1937 թ.-ին Հեպբուրնի հետ «Ծնունդ բերել երեխային» ֆիլմը վերնագրով դերում փակման վտանգի տակ էր. Հյուզը նկարը գնել է RKO կինոընկերությունից և ինքն է այն թողարկել վարձակալության։ Մեկ այլ առնչությունից հետո Հյուզը և Քեթրինը բաժանվեցին միմյանց կողքին՝ պահպանելով ջերմ հարաբերություններ[193]։

Հովարդ Հյուզսի միասեռական տվյալները հակասական են։ Գրող Դարվին Փորթերը, Հոուլսի Հրեշտակի Հովարդ Հյուզը, զեկուցում է բազմաթիվ նմանատիպ հարաբերությունների մասին, մասնավորապես Բիլի Հայնեսի և Քերի Գրանտի հետ[194]։ «Howard Hughes Untold Story» գիրքը հայտնում է, որ Հյուզի գեյի կողմնորոշման մասին լուրերը մեծապես չափազանցված են։ ՀԴԲ-ի զեկույցները նույնպես չեն հայտնաբերել նման հակումներ հսկողության ընթացքում[195]։

Հյուզը երեխա չուներ։ 1948-ին դերասանուհու հղիության ընթացքում ավարտվեց կապը Ռիտա Հայուորթի հետ։ Հովարդը չգիտեր այս մասին։ Ռիտան մեկնել է Եվրոպա, գնացել մասնավոր կլինիկա և, առանց հրապարակայնության, աբորտ է ունեցել։ Դրանից հետո նրանք երբեք չեն հանդիպել[196]։

Քաղաքական գործունեություն և հավատքներ խմբագրել

 
Ուոթերեյթի սկանդալի պաշտպաններ. Ռիչարդ Ռիբոսո, Էդգար Հուվեր և Ռիչարդ Նիքսոն

Ձեռնարկատերը միշտ էլ ակտիվորեն հետաքրքրվում էր քաղաքականությամբ և ցանկանում էր միջամտել դրան։ Ըստ համոզմունքի՝ Հովարդ Հյուզը աջակողմնակից և բացահայտ հակակոմունիստ էր։ Ժամանակին Հյուզը աշխատանքից հեռացրեց Փոլ arrարիկոյին ՌԿՈ-ից՝ այն բանի համար, որ նա հրաժարվեց համագործակցել հանձնաժողովի հետ, որը հետաքննում է հակաամերիկյան գործողությունները։ Նա նաև իր ազդեցությունն օգտագործեց պարկեշտության ազգային լեգեոնի վրա`կանխելու խայտառակ Chaplin- ի«Ramp Lights »ֆիլմը[108]։ Հյուզը նախապաշարում էր սևամորթների դեմ, նրան նաև գնահատվում էին ռասիստական որոշ ակնարկներ[167][197]։

Հրապարակը բավականաչափ խոհեմ էր և ցինիկ։ Նա ասաց. «Յուրաքանչյուր անձ ունի գին, հակառակ դեպքում ինձ նման մարդիկ չէին կարող գոյություն ունենալ»[198]:Հյուզը չի վարանել կաշառք տալ պաշտոնյաներին, քաղաքական գործիչներին ՝ բիզնեսում իր շահերը լոբբինգ իրականացնելու նպատակով և չի թաքցրել դա հատկապես[199]:1968-ին ԱՄՆ փոխնախագահ Հյուբերտ Համբֆրին 10000 ԱՄՆ դոլար ստացավ Հյուզի խոսնակ Ռոբերտ Մեյից[200]։ Լաս Վեգասում գտնվելու ընթացքում Հյուզը օգնականների միջոցով բազմիցս մեծ գումարներ է փոխանցել տեղի պաշտոնյաներին:[201] 1960-1970 թվականներին մագնատի անունը ներքաշվեց քաղաքական սկանդալի մեջ։ 1956 թ.-ին Միացյալ Նահանգների ապագա նախագահի եղբայր Դոնալդ Նիքսոնը ձեռնարկատիրոջից ստացավ 205,000 դոլար։ 1960-ին Ռիչարդ Նիքսոնի հակառակորդները հիշեցին այս պատմությունը իր առաջին նախագահական քարոզարշավի ընթացքում։ Հյուզից ստացված «վարկը» արժեր նախագահական ընտրությունները։ Նիքսոնը այնուհետև պարտվեց Ջոն Ֆ. Քենեդիին[202]:Ենթադրվում է, որ Ռիչարդ Նիքսոնը Հյուզից մոտ 100 հազար դոլար կանխիկ գումար է ստացել իր օգնական Ռիչարդ Ռիբոսոյի միջոցով (որքանով մենք գիտենք, որ նրանք երբեք անձամբ չեն հանդիպել)[203][204] Այս գործի վերաբերյալ նյութերը անհայտացել են Սումմա կորպորացիայի փաստաթղթային արխիվից 1974-ին նրա վրա կատարված ավազակային հարձակումից հետո, բայց անուղղակի ապացույցները մնում են[205]։

Պատմությունը կրկին ի հայտ է եկել Ուոթերգեյթյան սկանդալից հետո։ Այն ժամանակ 1972 թվականին հանրապետականների կողմից վարձված հաքերները ներխուժել էին դեմոկրատների շտաբ-բնակարան։ Համարվում է, որ նրանց նպատակը գաղտնի փաստաթղթերն էին, որոնք պատկանում էին Ջոն Քենեդիի ընտրական կոմիտեի ղեկավար Լարի Օ ' Բրայենին։ Փաստաթղթերը բացահայտեցին Նիքսոնի և Հյուզի ստվերային փոխհարաբերությունները[128][206]։ Ուոթերգեյթյան հաքերներից մեկը՝ Ֆրենկ Սթերջիսը, բացահայտ խոստովանել Է հետաքննության ընթացքում»։

Միլիարդատիրոջը շրջապատող ամբողջական գաղտնիքը հարուցեց լուրերը Հյուզի սերտ կապերի վերաբերյալ անվտանգության ուժերի՝ ԿՀՎ-ի և ՀԴԲ-ի հետ[207]:Սերտ կապի պատճառների մասին հակասական կարծիքներ էին հնչում, ընդհուպ մինչև այն, որ Հյուզը ենթարկվում էր այդ գերատեսչությունների ուղղակի հրամաններին։ Սկսած 1930-ական թվականներից, ՀԴԲ-ն գրեթե մշտապես հետևել է Հյուզին։ Գործարարը ռազմարդյունաբերական համալիրի խոշորագույն մատակարարներից մեկն էր, ինչն ինքնին պահանջում էր դրա նկատմամբ մեծ վերահսկողություն։ «Գլոմար Էքսպլեր» նախագիծը ԿՀՎ — ի և Summa Corporation-ի խոշորագույն համատեղ ձեռնարկությունն է, որի շրջանակներում ԿՀՎ-ն կորպորացիայի հաշիվներին փոխանցել է շուրջ 350 մլն դոլար։ Մեկ այլ հակասական նախագիծ, որը Հյուզը ներդրել է իր կյանքի վերջին ժամանակահատվածում, փորձ է կատարել Ֆիդել Կաստրոյի նկատմամբ։ Միլիարդատիրոջ օգնական Ռոբերտ Մեյը Կարիբյան ավազանում փոքրիկ կղզի վարձեց և սկսեց պատրաստել մի խումբ դիվերսանտներ։ Հայտնի է, որ այս նախագծում Հյուզը սերտորեն համագործակցել է ԿՀՎ-ի հետ։ Այնուամենայնիվ, նախագիծը չի անցել նախնական ծրագրերից։ Ընդհանուր առմամբ, գնահատվում է, որ մագնատ հոլդինգում ընդգրկված ընկերությունները ԿՀՎ-ի համար պատվերներ են կատարել ավելի քան 6 միլիարդ դոլար[124]։ Ըստ Time ամսագրի, մինչև միլիարդատիրոջ մահը, նրա ձեռնարկություններից ոչ մեկը երբևէ չի ենթարկվել լիարժեք աուդիտի, ինչը նույնպես հետևանք էր այն բանի, որ Հյուզը հատուկ հաշվի մեջ էր կառավարության հետ[208][124]։

Նիշերը և բիզնեսի հատկությունները խմբագրել

Ասում էին, որ Հովարդ Հյուզը հաճախ ունի այն ամենը, ինչ նա շոշափում էր ոսկի։ Սա բավականին հակասական գնահատական է։ Նա բազմիցս մեծացնում էր իր հորից ժառանգած հարստությունը, սակայն, եթե Հյուզը ներդրումներ կատարեր միայն Հյուզ գործիքում, ամենայն հավանականությամբ, նա զգալիորեն ավելին էր վաստակում։ Հյուզը անընդհատ ներգրավված էր շատ ռիսկային ձեռնարկությունների մեջ։ Նա շատ շահեց և շատ բան կորցրեց[209]։ Իր կարևորագույն հատկությունների շարքում կենսագրագետները նշում են, որ նա, առաջին հերթին, լավ տիրապետում էր մարդկանց։ Նոա Դիետրիխը խոսեց իր շեֆի մասին։ Նա կարող էր ինքնուրույն ուսուցանել Մաչիավելին, թե ինչպես հյուսել ինտրիգները[96]։ Դիտրիխը հիշեցրել է նաև իր շեֆի գերբնական նվերը՝ տարբերակել ընկերներն ու թշնամիները։ Միևնույն ժամանակ, հետևելով իր հոր խորհուրդներին՝ Հովարդն իր ամբողջ կյանքի ընթացքում փորձել է չունենալ մշտական գործընկերներ և պահել ինքնուրույն։ Մարդիկ Հյուզը շատ կազմակերպված անձնավորություն չէին համարում, չնայած նա կարող էր շատ մանրակրկիտ լինել[210]։ Բնությունը նրան օժտեց ձեռնարկատիրոջ համար կարևոր հատկություններով. Առանց վիթխարի վճռական քայլեր ձեռնարկելու ունակության, գերազանց հիշողության և բարձր արդյունավետության։ Նա կարող էր աշխատել և ոչ թե քնել 48 ժամ անընդմեջ, ինչը հաճախ պատահում էր, երբ անհրաժեշտ էր ներգրավվել կարևոր աշխատանքների, հատկապես պատերազմի ժամանակ[59][211]։

Լինելով մոլորակի ամենահարուստ մարդկանցից մեկը՝ Հյուզը ձեռնարկեց այնպիսի գործողություններ, որոնք դժվար թե համարվի դիտավորյալ։ Չնայած իր ընկերության ղեկավարների համոզմանը, նա շարունակեց անձամբ փորձարկել ինքնաթիռը։ Հյուզը կարող էր, առանց որևէ խոսք ասելու հարազատներին և գործընկերներին, մեկնել անհայտ վայր։ Զվարճանալով իր տիրուհիների հետ ՝ միլիոնատերը երբեմն ինքնաթիռը դնում է ավտոպիլոտի վրա և աղջկա հետ թոշակի անցնում տնակում։ 1936 թ.-ի հուլիսի 11-ին նա վրաերթի է ենթարկել ավտոճանապարհի հետիոտնին, որը մահացել է նախքան բժշկական օգնության գալը։ Հետագա վարույթի ընթացքում վարորդը մեղավոր ճանաչվեց, չնայած վթարը տեղի է ունեցել հետիոտնային անցման ժամանակ։ Իրավիճակը լուծելու համար Հյուզը ստիպված էր վճարել 10 հազար դոլար հանգուցյալի ընտանիքին[179]։

Եթե միտքը միտք է առաջացել, և Հյուզը համարել է դա կարևոր, ապա նա դրանով է վարվել[76]։ Հավատ Դոմերգը հիշեցրել է՝ Նա չէր կարող մասնակիորեն ինչ-որ բան ունենալ, միայն ամբողջությամբ։ Այս հատկությունը ինքնասպանություն էր նրա կերպարում »։ Որակը, որը ժամանակի ընթացքում դարձել է լուրջ հոգեկան խանգարում, կյանքի, ձեր կյանքի և այլոց վերահսկման ցանկությունն է[212]։ Այս ձգտումը շատ ձևեր ունեցավ։ Երբ 1948-ին RKO ստուդիան իմացավ, որ Հովարդ Հյուզը կդառնա նրանց առաջնորդը, ընկերությունը սկսեց խուճապի մատնվել։ Աշխատակիցները սկսեցին փնտրել նոր աշխատանք։ Բոլորն էլ լավ գիտեին, թե ինչ է նա ֆանատիկ կատարելագործմամբ և որքանով է նա սիրում գնալ մանրուքների մեջ[213]։ Հյուզը պահպանում էր վերահսկողության և հատուկ գործողությունների անձնակազմի մի ամբողջ անձնակազմ։ Նրանցից մեկը Գրեգ Բաուզերն էր, ըստ պաշտոնական վարկածի՝ Հյուզի փաստաբանը։ Ի թիվս այլ բաների, նա հանձնառու էր ապահովել, որ իր շեֆին հաճելի նյութերը չմտնեն լրատվամիջոցների մեջ։ Հյուզը չի թողել իր կանանց մենակ ՝ կազմակերպելով հսկողություն և լսում[214]։

Մանրակրկիտությունը և ամբողջականությունը վերածվեցին մանրուքների մեծ ուշադրության։ Երկու խոշոր ավիացիոն նախագծերը՝ XF-11 և Hercules, ի վերջո բերվեցին աշխատանքային նախատիպերի, բայց նույնիսկ այն ժամանակ, երբ պատերազմն ավարտվեց, հաճախորդներին նաև անհրաժեշտ էին այլ ինքնաթիռներ։ Հովարդ Հյուզը ռեժիսորել է ընդամենը երկու ֆիլմ՝ Hell of Angel and Outlaw: Երկու դեպքում էլ նկարահանումներն ու խմբագրումները հետաձգվել էին՝ դուրս գալով ամերիկյան կինոնկարչության չափանիշներից։ Նա երբեք իր մարդը չի դարձել Հոլիվուդու[215]։ Հովարդ Հոուքսն ինչ-որ կերպ «Ասում էր Հյուզին»[216]։ Հյուզը կարող էր հիշել ամբողջ ինքնաթիռի նկարը՝ բոլոր չափսերով, բայց չկարողացավ հիշել իր ամենամոտ օգնականների անունները։ Հովարդը չի ցանկացել խոսել իր անձնական կյանքի մասին, Դիտրիխը հիշեցրել է, որ ինքը երբեք իր հետ չի կիսել, որ ծնողներին շուտ է կորցրել[217]։ Կենսագիրները նշում էին, որ դեռ մանկուց ապրել է իր երևակայական աշխարհում։ Կյանքի վերջում Հովարդը ժամանակ էր անցկացնում հիմնականում հեռուստացույցի և կինոֆիլմերի դիտման համար։ Նրա սիրած նկարը եղել է «զեբրա Բևեռային կայանը», որը նա վերանայել է ավելի քան 150 անգամ[147]։ Ըստ Պոլ Վիրիլոյի, նույն ժապավենի անվերջ դիտման ընթացքում ինքն իրեն դրսևորվեց առանձնահատուկ փախուստը գեղարվեստական աշխարհ, ինչը հանգեցրեց անձի փլուզմանը[218]։

Գնահատում և ազդեցություն խմբագրել

Հյուզյան կայսրության ճակատագիրը խմբագրել

1968-ին, ըստ Fortune ամսագրի, Հյուզին պատկանող ակտիվների արժեքը գնահատվել է 1,4 միլիարդ դոլար:[214] Ըստ տարբեր գնահատականների, Հյուզը համարվել է ԱՄՆ-ում առաջին կամ երկրորդ (Փոլ Գետից հետո) պետության տերը[219][220]։ Ըստ New York Times- ի, Հյուզսի ընդհանուր ակտիվները կարող են հասնել 6 միլիարդ դոլարի[167]։ Անհամապատասխան կառավարման, անվերահսկելի ծախսերի և հարկերի հետաձգման հետևանքով մագնատահանի մահից առաջ նրա վիճակը զգալիորեն նվազել է։ Երբ 1981 թ.-ին Ներքին եկամուտների ծառայությունը ստուգեց ժառանգության բաժանումը, կարողությունը գնահատվել է 460 միլիոն դոլար[172]

«Հյուզ» գործիքը, որը սկսեց մագնատների գործունեությունը, 20-րդ դարում դարձավ աշխարհում հորատման սարքավորումների խոշորագույն մատակարարներից մեկը։ 1972-ին նա դարձավ հասարակական ընկերություն։ 1987 թվականին Hughes Tool- ը և Baker International- ը միավորվեցին մեկ ընկերության՝ Baker Hughes- ում։ 2013 թվականին Բեյքեր Հյուզսի ընդհանուր եկամուտը գերազանցեց 22 միլիարդ դոլարը, իսկ աշխատողների թիվը՝ 60 հազար[221]։

 
AH-64D Apache - ԱՄՆ օդուժի հիմնական հարձակման ուղղաթիռ

Ձեռնարկատիրոջ երազանքը ժամանակի ընթացքում իրականացավ։ Հյուզ օդանավը երկար տարիներ դարձավ ամերիկյան բանակի հիմնական մատակարարներից մեկը։ 1979 թվականի դրությամբ Հյուզ օդանավը Պենտագոնին մատակարարել էր 1,6 միլիարդ դոլար արժողությամբ սարքավորումներ և զենք[117]:Չնայած այն հանգամանքին, որ Hughes Aircraft ավիաընկերության (XF-11 և Hercules ինքնաթիռներ) առավել բարձրակարգ նախագծերը մնացին նախատիպային փուլում, Հովարդ Հյուզ կայսրության սերիական արտադրությունը սկսեց ձեռնտու լինել։ Նրա ընկերությունը հայտնի դարձավ բազմաթիվ հեղափոխական տեխնոլոգիական գաղափարներ և լուծումներ ներկայացնելով։ Հյուզսի հետազոտական լաբորատորիաներում (Hughes Aircraft Research Unit) Հարոլդ Լյոնսը իրականացրեց առաջին հաջող փորձերը՝ ատոմային ժամացույցով և գազասալիչով[222]։ Կարող եք նաև նշել՝ ԱՄՆ-ի առաջին օդային-օդային ուղղորդված հրթիռի արձակումը, մարտիկների մի ամբողջ սերնդի համար ավիացիոն և հրշեջ կառավարման համակարգերի արձակումը։ 1961 թվականից Hughes Aircraft- ը դարձել է NASA- ի խոշոր մատակարարներից մեկը։ Ընկերությունը մասնակցեց վայրէջքի մոդուլի նախապատրաստմանը, մասնակցեց Apollo լուսնային ծրագրին, մշակեց առաջին աշխարհագրական արբանյակային Syncom և ապա Intelsat I :

[223]. Հովարդ Հյուզի մեկ այլ կարևոր խելքը Հյուզ ուղղաթիռներն են։ 1947-ին ձեռներեցը ձեռք է բերել Kellet փոքր ընկերությունը և, ի վերջո, այն վերածել ռազմական և քաղաքացիական ուղղաթիռների առաջատար մատակարարի։ AH-64 Apache- ն՝ արտադրված Hughes Hel ուղղաթիռների կողմից - 2000-ականների սկզբի դրությամբ ՝ ԱՄՆ զինված ուժերի հիմնական հարձակման ուղղաթիռ։ 1984 թ.-ին Հյուզ Ուղղաթիռը ձեռք բերեց Մակդոնել Դուգլասին։ 1985 թվականին Hughes Aircraft– ը ձեռք բերվեց General Motors– ի կողմից 5,5 միլիարդ դոլարով[23]։

1953-ին ստեղծվեց Հովարդ Հյուզի բժշկական ինստիտուտը (HHMI), բարեգործական կազմակերպություն, որը զբաղվում էր նորարարական և ռիսկային հետազոտություններով`բժշկության և կենսաքիմիայի տարբեր ոլորտներում։ Սկզբնապես ինստիտուտը ստեղծվել է որպես ֆինանսական խարդախությունների համար հիմնավոր ծածկույթ։ Hughes Aircraft- ը անվանակարգում դարձավ HHMI- ի բաժին, ինչը թույլ տվեց նվազեցնել հարկային ծախսերը։ Ժամանակի ընթացքում HHMI- ն, Կարնեգիի ինստիտուտի հետ միասին, դարձան երկրի ամենամեծ բժշկական բարեգործական կազմակերպությունը։ 2005 թվականին HHMI- ն վերահսկում էր միջոցները ընդհանուր առմամբ մինչև 18 միլիարդ դոլար։ Ամեն տարի հետազոտական նպատակներով հատկացվող մինչև 700 միլիոն դոլար դրամաշնորհային համակարգի միջոցով[224]։ Հանրաճանաչ գիտնականներ, ինչպիսիք են Սթենլի Պրուզները, համագործակցել են Հյուզի բժշկական ինստիտուտի հետ։

[225], Եդվին Կրեբս[226],Ջորչ Տորն և ուրիշներ[227]։

1970-ականների սկզբին Սումմա կորպորացիան ձևավորվեց որպես Հովարդ Հյուզ կայսրությունում ընկերությունների կոնգլոմերատի շտաբ։ Ենթադրվում է, որ 1970-ական թվականներից հետո մագնատը քիչ վերահսկողություն ուներ տեղի ունեցածի վերաբերյալ, և որոշումների մեծ մասը կայացնում էր Summa Corp- ի ղեկավարությունը։ 1968-ի մարտի 7-ին Խաղաղ օվկիանոսի հյուսիսային մասում խորտակվեց սովետական դիզելային K-129 սուզանավը ՝ միջուկային հրթիռներով։ Նավակի մահվան հանգամանքները մինչ օրս `քննարկման առարկա։ 1972 թ.-ին ԿՀՎ-ն նախաձեռնել է գաղտնի Ազորական նախագիծ (որը նաև հայտնի է որպես Operation Jennifer) `նավակի մնացորդները մակերևույթից ավելի խորքեր բերելու համար, քան 4000 մ։ Բարդ գործողություն, որը վստահված է Summa Corporation- ին։ Այս գործողության համար հատուկ կառուցված Glomar Explorer- ը հասավ նպատակային կետ 1974 թվականի հուլիսի 4-ին։ Գործողության մասնակիցներին հաջողվել է բարձրացնել K-129 ռնգային խցիկի մի մասը, չնայած զգալի մասը կտրվել է խորքերը բարձրանալիս։ Գործողության արժեքը կազմել է մոտ 550 միլիոն դոլար։ Գործողությունն իրականացվել է ծովի հատակից հանքարդյունաբերության հնարավորության վերաբերյալ հետազոտությունների արդյունքում:[228]։

Պատկեր արվեստի և զանգվածային մշակույթի մեջ խմբագրել

80px|thumb|left|նախատիպը Tony Stark / Iron Man դարձավ կերպարը Հովարդ Հյուզ էքսցենտրիկ և հակասական բնույթը Հովարդ Հյուզ, լեգենդներ կապված նրա հետ, գրավել ուշադրությունը ներկայացուցիչների արվեստի աշխարհում, նույնիսկ կյանքի ընթացքում և մահից հետո։ Մագնատի կենսագրությունը ոգեշնչել է բազմաթիվ ֆիլմերի ստեղծմանը։  «Զարմանալի Հովարդ Հյուզ» ֆիլմում գլխավոր դերը կատարել է Թոմի Լի Ջոնսը։  Մեկ այլ հայտնի ֆիլմ, որում արտացոլվում է միլիարդատիրոջ իրական կենսագրության մի մասը, դարձել է «Մելվին և Հովարդ» ֆիլմը, որը նկարահանվել է 1980 թվականին։  Դրանում պատմվում է բենզալցակայանում աշխատող Մելվին Դամարի Այն նույն պատմության մասին, որին միլիարդատերն իբր թողել է իր ժառանգության պատկառելի բաժինը։ Հյուզի դերը կատարել է Ջեյսոն Ռոբարդսը։  Հովարդ Հյուզը 1988 թվականի Ֆրենսիս Ֆորդ Կոպոլայի «Թաքեր.մարդն ու նրա երազանքը» ֆիլմի հերոսն է, նրա դերը կատարել է Դին Սթոքուելը։

Հովարդ Հյուզի կյանքի մասին առավել հայտնի ֆիլմը Մարտին Սկորսեզեի «Ավիատոր» ֆիլմն է, որը նկարահանվել է 2004 թվականին։ Հովարդ Հյուզի դերը դրանում կատարել է դերասան Լեոնարդո Դի Կապրիոն։  Կինոնկարի ստեղծողները մանրակրկիտ ուսումնասիրել են և բավականին ճշգրիտ փոխանցել են միլիարդատիրոջ կյանքը, թեև ենթադրվում է, որ ժապավենը փոքր-ինչ զարդարել է իրականությունը։ Մարտին Սկորսեզեն, գնահատելով «Ավիատորին», ասել է, որ իր ֆիլմում Հյուզը ավելի շուտ դրական հերոս է պատկերված։ Իրականում նա դժվար թե լիներ մեկը, ում հետ կարելի է օրինակ վերցնել։ Հովարդ Հյուզի վերջին օրերը սև հումորի դաշտից կատակների առարկա էին։ Այսպես մեռնող Հյուզը Saturday Night Live սկետչ-շոուի ժամանակ խաղացել է Լարեյն Նյումանը, իսկ նրա օգնականները՝ մորմոն Դեն Էյքրոյդը, Բիլ Մյուրեյը։  2007 թվականին թողարկվել է «Միստիֆիկացիա» ֆիլմը, որը նվիրված է Քլիֆորդ Իրվինգի պատմությանը, միլիարդատիրոջ դերը կատարել է Միլթոն Բուրասը։ Ուորեն Բիթին դեռևս 1973 թվականից ցանկացել է էկրանավորել միլիարդատիրոջ կյանքը և երկար ժամանակ նվիրել կենսագրության ուսումնասիրությանը։ Դերասանի ընկերները հիշում էին, թե ինչպես էր Նա խոնարհվում Հյուզի կերպարի առաջ։  Դեռևս 1970 - ականներին Բո Գոլդմանը սցենարի մի քանի տարբերակ էր գրել։  1980-ականների վերջին բեմադրության հնարավորությունը քննարկվել է Սթիվեն Սփիլբերգի և Warner Brothers-ի ղեկավարության հետ։  Սփիլբերգն ինքն է Բիթիին առաջարկել համատեղ աշխատանք, սակայն տարաձայնությունների պատճառով գործը վարույթ չի հասել։  2014 թվականին Independent-ը հայտնել էր, որ մագնատի վերջին օրերի մասին ֆիլմի նկարահանումները՝ Ուորեն Բիթիի գլխավոր դերում, սկսվել են։ 2016 թվականին 20th Century Fox-ն էկրաններին է թողարկել «կանոններից դուրս» ֆիլմը, որում Բիթին խաղացել է Հյուզի դերը։ Նկարը տալիս է իրադարձությունների ազատ Մեկնաբանումը միլիարդատիրոջ կենսագրությունից, որը տեղի է ունեցել 1958 թվականին։ Հյուզը կոչվում է խենթ միլիոնատեր, ինքնաթիռի շարժիչը Ֆինեսի և Ֆերբի ընտանեկան անիմացիոն շարքի դրվագներից մեկում։

Հյուզը դարձել է նախատիպը շատ գեղարվեստական հերոսների՝ 1982 թվականի կոմիքսների շարքի «հրթիռը» և հետո ֆիլմում, Հովարդ Հյուզը դառնում է հորինված տիեզերքի հերոսը Ամերիկայի 1930-ականների սեթինգում։  Նա դրական հերոս-միլիոնատեր և գաղտնի գյուտարար։ Fallout համակարգչային խաղի հիմնական կերպարներից մեկը՝ New Vegas — Ռոբերտ Էդվին Հաուսը (պարոն Հաուս), վերցրել է Հյուզի որոշ որակներ և կերպարներ։  Bioshock-ի կենտրոնական հերոս Էնդրյու Ռայանը նաև, խաղի գեյմդիզայներ Քեն Լևինի խոսքով, հիմնականում հիմնված է եղել միլիարդատիրոջ անձի վրա։ Կոմիքսների հերոս Թոնի Սթարքի, ինչպես նաև նրա հոր նախատիպը շատ առումներով Հովարդ Հյուզն էր։  Գյուտարարության, բիզնեսի հանդեպ հետաքրքրությունը զենքի մատակարարման, միզոֆոբիայի և կանանց նկատմամբ ձգտումը միավորում է հորինված կերպարին և Պատմական անձնավորությանը։  Սթեն Լին այդպես է գրել իր ստեղծած կերպարի մասին[229]։

Ես վառ պատկերացնում եմ Հովարդ Հյուզին՝ որպես անսահմանափակ հարստություն ունեցող անձինք, բիզնեսի հետաքրքրություններ ամբողջ աշխարհում, այն մարդը, որին բոլոր տղամարդիկ նախանձում են, և ում են պատկանում աշխարհի ամենահիասքանչ կանայք:
«Երկաթե մարդ» կինոնկարում Թոնի Սթարկի ասուլիսի դրվագը ոգեշնչված է 1947 թվականին Հովարդ Հյուզի կողմից Սենատին տրված իրական ապացույցներով։ Ջեյմս Բոնդի 1971 թվականի «Ադամանդներ հավերժ» ֆիլմի կերպարը՝ Ուիլարդ Ուայթը, Լաս Վեգասի հյուրանոցում նահանջի մեջ ապրող խորհրդավոր միլիարդատեր, մեծ մասամբ վերագրվում էր Հովարդ Հյուզին, ով, ի դեպ, անձամբ հաստատեց նկարի համար նախատեսված սցենարը։ Երբ Օրսոն Ուելեսը 1939-ին սկսեց աշխատել իր առաջին ֆիլմի սցենարի վրա, Հովարդ Հյուզը նույնպես համարվում էր Չարլզ Քեյնի նկարների հերոսացման նախատիպերի շարքում։ «Քաղաքացի Քեյն» կինոնկարը հրապարակվել է 1941 թվականին և կանխատեսել է Հյուզի կյանքը։ Բոլորի կողմից հայտնաբերված հաջողակ լրագրողի երիտասարդությունը և դրան հաջորդած ծերությունը, և Քեյնի առեղծվածային մահը լիակատար մեկուսացման մեջ շքեղ հյուրանոցում`հստակ ակնարկ է Հովարդ Հյուզի պատմությանը։ Մեջբերումի սկիզբը Հովարդ Հյուզսի կյանքը արևմտյան աշխարհի տեխնոլոգիական հեղափոխության մանրանկարչական տարբերակն է։ Նրա ընկղմումը մեքենաների աշխարհում արևմտյան տեխնոկրատիայի կատարյալ մարմնավորումն է։ Ըստ այդմ, նրա էպոսը ընկնում է լճացման, խելագարության և հանգստության մեջ, պատկերում է տեխնոլոգիական քաղաքակրթության առաջիկա ավարտը

— Джон Дэвид Эберт[230].

Ֆիլմագրություն խմբագրել

Տարի Հայերեն անուն Անգլերեն անուն Դերը
1926 Swell Hogan Պրոդյուսեր
1927 Երկու արաբ ասպետներ Two Arabian Knights Պրոդյուսեր, հաղորդավար
1928 Հրթիռը The Racket
Ամուսնական կանչ The Mating Call
1930 Դժոխքի հրեշտակներ Hells Angels Ռեժիսոր, պրոդյուսեր, հաղորդավար
1931 Առաջին գիծ The Front Page Պրոդյուսեր, հաղորդավար
Սիրո ժամանակ The Age for Love Պրոդյուսեր
1932 Կոկն օդում Cock of the Air
Sky Devils Պրոդյուսեր, հաղորդավար
Սպիով դեմքը Scarface Ղեկավար ռեժիսոր, պրոդյուսեր, հաղորդավար
1943 Օրենքից դուրս The Outlaw Ռեժիսոր, պրոդյուսեր, պրեզենավարտեր
Ծագող արևի հետևում Behind the Rising Sun Պրոդյուսեր
1947 Պարոն Դիդլբոքի մեղքը The Sin of Harold Diddlebock
1950 Դաջվածքով անծանոթը The Tattooed Stranger Գործադիր պրոդյուսեր
Վենդետա Vendetta Լուսանկարների ռեժիսոր, գործադիր պրոդյուսեր
1951 Այրվող թռիչք Flying Leathernecks Հաղորդավար
Նրա երազանքի կինը His Kind of Woman Սցենարիստ, գործադիր պրոդյուսեր, հաղորդավար
Մտրակը ձեռքին The Whip Hand Կատարող պրոդյուսեր
Հրթիռ The Racket Հաղորդավար
Երկու տոմս դեպի Բրոդվեյ Two Tickets to Broadway Պրոդյուսեր, հաղորդավար
1952 Պատմություն Լաս Վեգասում The Las Vegas Story
Մակաո Macao Կատարող պրոդյուսեր
Մեկ րոպե մինչև զրո One Minute to Zero Հաղորդավար
1953 Հրեշտակի դեմք Angel Face
Սիրավեպ անծանոթի հետ Affair with a Stranger
Երկրորդ շանս Second Chance Պրոդյուսեր, հաղորդավար
Սատանայի կանյոն Devil’s Canyon Հաղորդավար
Ֆրանսիական գիծ The French Line Պրոդյուսեր, հաղորդավար
1954 Նա չէր կարող մերժել She Couldn’t Say No Հաղորդավար
1955 Ջրի տա՛կ Underwater! Գործադիր պրոդյուսեր, հաղորդավար
Սինդբադի որդին Son of Sinbad
1956 Նվաճողը The Conqueror Պրոդյուսեր, հաղորդավար
1957 Ռեակտիվ ինքնաթիռի օդաչու Jet Pilot


Ծանոթագրություններ խմբագրել

  1. 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 Encyclopædia Britannica
  2. 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 2,5 2,6 2,7 Lundy D. R. The Peerage
  3. 3,0 3,1 Բրոքհաուզի հանրագիտարան (գերմ.) / Hrsg.: Bibliographisches Institut & F. A. Brockhaus, Wissen Media Verlag
  4. 4,0 4,1 4,2 Bibliothèque nationale de France data.bnf.fr (ֆր.): տվյալների բաց շտեմարան — 2011.
  5. 5,0 5,1 5,2 http://archive.org/stream/1897report07harvuoft/1897report07harvuoft_djvu.txt
  6. Yw, Chow; R, Pietranico; A, Mukerji (1975 թ․ հոկտեմբերի 27). «Studies of Oxygen Binding Energy to Hemoglobin Molecule». Biochemical and biophysical research communications (անգլերեն). PMID 6. Վերցված է 2020 թ․ մայիսի 25-ին.
  7. Porter, 2010, էջ 179
  8. Brown, 2013, էջ 261
  9. Black, 1998, էջ 30
  10. Friedrich, 1986, էջ 123
  11. Rice, 2013, էջ 62
  12. Botson, 2005, էջ 55
  13. Botson, 2005, էջ 215
  14. Barlett, 1979, էջ 622
  15. Balio, 1985, էջ 111
  16. Balio, 1985, էջ 95
  17. Balio, 1985, էջ 112
  18. 18,0 18,1 Thompson, 1962, էջ 22
  19. Sederberg, 2013, էջ 48
  20. Porter, 2010, էջ 302
  21. Hack, 2007, էջ 97
  22. Porter, 2010, էջ 293
  23. 23,0 23,1 23,2 23,3 23,4 23,5 23,6 Porter, 2014, էջ 1
  24. Brown&Broeske, 2004, էջ 92
  25. 25,0 25,1 Higham, 2013, էջ 69
  26. Brown&Broeske, 2004, էջ 98
  27. 27,0 27,1 27,2 Higham, 2013, էջ 82
  28. Porter, 2010, էջ 306
  29. Erik Simonsen. «Howard Hughes, aviation legend» (անգլերեն). boeing.com. Վերցված է 06.07.2014-ին.
  30. Marrett, 2004, էջ 18
  31. Marrett, 2004, էջ 23
  32. Brown&Broeske, 2004, էջ 385
  33. Cm, Conway (1975 Aug). «Editorial: "Old Lamps for New"». British journal of anaesthesia (անգլերեն). PMID 27. Վերցված է 2020 թ․ մայիսի 24-ին.
  34. Hack, 2007, էջ 102
  35. Billings, 1996, էջ 17
  36. Higham, 2013, էջ 77
  37. Higham, 2013, էջ 84
  38. Hack, 2007, էջ 117
  39. Porter, 2010, էջ 434
  40. Glassman, 2011, էջ 7
  41. Hack, 2007, էջ 128
  42. Botson, 2005, էջ 128
  43. Higham, 2013, էջ 90
  44. Higham, 2013, էջ 91
  45. Szurovy, 2003, էջ 91
  46. 46,0 46,1 Szurovy, 2003, էջ 92
  47. Brown&Broeske, 2004, էջ 128
  48. Szurovy, 2003, էջ 94
  49. Higham, 2013, էջ 89
  50. 50,0 50,1 Boggs, 2013, էջ 69
  51. Hack, 2007, էջ 126
  52. Higham, 2013, էջ 96
  53. Friedrich, 1986, էջ 124
  54. 54,0 54,1 Hack, 2007, էջ 130
  55. 55,0 55,1 Friedrich, 1986, էջ 125
  56. Hack, 2007, էջ 125
  57. Hack, 2007, էջ 131
  58. 58,0 58,1 Brown&Broeske, 2004, էջ 91
  59. 59,0 59,1 Hack, 2007, էջ 133
  60. Hack, 2007, էջ 134
  61. 61,0 61,1 Brown&Broeske, 2004, էջ 386
  62. Hack, 2007, էջ 137
  63. Hack, 2007, էջ 138
  64. Life, 1942, էջ 9
  65. Brown&Broeske, 2004, էջ 148
  66. 66,0 66,1 Wittern-Keller, 1985, էջ 94
  67. Brown&Broeske, 2004, էջ 167
  68. Hack, 2007, էջ 141
  69. Server, 2007, էջ 94
  70. Server, 2007, էջ 91
  71. Porter, 2010, էջ 552
  72. 72,0 72,1 Brown&Broeske, 2004, էջ 185
  73. Hack, 2007, էջ 146
  74. Hack, 2007, էջ 147
  75. Hack, 2007, էջ 148
  76. 76,0 76,1 Hack, 2007, էջ 150
  77. F, Yoshimura; T, Suzuki (1975 թ․ նոյեմբերի 20). «Calcium-stimulated Adenosine Triphosphatase in the Microsomal Fraction of Tooth Germ From Porcine Fetus». Biochimica et biophysica acta (անգլերեն). PMID 71. Վերցված է 2020 թ․ մայիսի 25-ին.
  78. Szurovy, 2003, էջ 96
  79. Szurovy, 2003, էջ 95
  80. Hack, 2007, էջ 191
  81. Hack, 2007, էջ 151
  82. Hack, 2007, էջ 153
  83. Hack, 2007, էջ 168
  84. Hack, 2007, էջ 155
  85. 85,0 85,1 85,2 Hack, 2007, էջ 156
  86. Wittern-Keller, 1985, էջ 95
  87. Balio, 1985, էջ 205
  88. Hack, 2007, էջ 159
  89. Brown&Broeske, 2004, էջ 213
  90. Hack, 2007, էջ 160
  91. Brown&Broeske, 2004, էջ 215
  92. Brown&Broeske, 2004, էջ 220
  93. Hack, 2007, էջ 163
  94. Hack, 2007, էջ 166
  95. Brown&Broeske, 2004, էջ 231
  96. 96,0 96,1 Hack, 2007, էջ 170
  97. Brown&Broeske, 2004, էջ 232
  98. Hack, 2007, էջ 174
  99. Dietrich, 1972, էջ 28
  100. By Anna Edwards (3 November 2012). «The monumental folly of Howard Hughes» (անգլերեն). Daily Mail. Վերցված է 06.07.2014-ին.
  101. Hack, 2007, էջ 178
  102. 102,0 102,1 102,2 Pattillo, 2001, էջ 166
  103. Thomas, 1985, էջ 108
  104. Hack, 2007, էջ 204
  105. Porter, 2010, էջ 628
  106. Hack, 2007, էջ 182
  107. Thomas, 1985, էջ 143
  108. 108,0 108,1 108,2 Brown&Broeske, 2004, էջ 282
  109. Marrett, 2004, էջ 111
  110. Dyer, 1998, էջ 163
  111. Hack, 2007, էջ 210
  112. Szurovy, 2003, էջ 100
  113. 113,0 113,1 113,2 113,3 Brown&Broeske, 2004, էջ 283
  114. 114,0 114,1 114,2 Szurovy, 2003, էջ 101
  115. Dietrich, 1972, էջ 24
  116. Mintz, 1985, էջ 28
  117. 117,0 117,1 Ingham, 1983, էջ 637
  118. Hack, 2007, էջ 313
  119. Szurovy, 2003, էջ 102
  120. Gladstone, 2013, էջ 189
  121. Life, 1942, էջ 76
  122. Sheridan, 2011, էջ 80
  123. 123,0 123,1 Thompson, 1962, էջ 26
  124. 124,0 124,1 124,2 124,3 Mailer, 1976, էջ 27
  125. Sheridan, 2011, էջ 136
  126. 126,0 126,1 Farrell&Case, 1995, էջ 55
  127. Hurt, 1977, էջ 126
  128. 128,0 128,1 Alef, 2009, էջ 1
  129. Server, 2007, էջ 90
  130. Thompson, 1962, էջ 25
  131. 131,0 131,1 131,2 Barlett, 1979, էջ 624
  132. 132,0 132,1 132,2 Rothman, 2010, էջ 127
  133. Drosnin, 2008, էջ 135
  134. Brown&Broeske, 2004, էջ 339
  135. Farrell&Case, 1995, էջ 53
  136. Hadden&Luce, 1976, էջ 10
  137. Sederberg, 2013, էջ 28
  138. Farrell&Case, 1995, էջ 56
  139. 139,0 139,1 139,2 Lunde, 2007, էջ 224
  140. 140,0 140,1 Sheridan, 2011, էջ 153
  141. Mailer, 1976, էջ 26
  142. Porter, 2010, էջ 780
  143. Brown&Broeske, 2004, էջ 341
  144. Porter, 2010, էջ 781
  145. Hack, 2007, էջ 363
  146. 146,0 146,1 Brown&Broeske, 2004, էջ 374
  147. 147,0 147,1 147,2 147,3 Brown&Broeske, 2004, էջ 349
  148. Higham, 2013, էջ 38
  149. Sederberg, 2013, էջ 95
  150. 150,0 150,1 Hack, 2007, էջ 83
  151. Friedrich, 1986, էջ 121
  152. Porter, 2010, էջ 777
  153. Brown&Broeske, 2004, էջ 317
  154. 154,0 154,1 Brown&Broeske, 2004, էջ 329
  155. Graves, 1972, էջ 32
  156. Marrett, 2004, էջ 203
  157. «Howard Hughes breaks his silence» (անգլերեն). history.com. Վերցված է 06.07.2014-ին.
  158. Ebert, 2010, էջ 17
  159. 159,0 159,1 159,2 Sederberg, 2013, էջ 40
  160. Barlett, 1979, էջ 23
  161. Barlett, 1979, էջ 22
  162. Brown&Broeske, 2004, էջ 378
  163. Brown&Broeske, 2004, էջ 382
  164. Hack, 2007, էջ 19
  165. Sederberg, 2013, էջ 92
  166. Brown&Broeske, 2004, էջ 377
  167. 167,0 167,1 167,2 David Margolick (October 5, 1997). «Show Them the Money. How doctors, lawyers and tax collectors divvied up the Howard Hughes fortune» (անգլերեն). New York Times. Վերցված է 06.07.2014-ին.
  168. Hurt, 1977, էջ 73
  169. 169,0 169,1 Brown&Broeske, 2004, էջ 383
  170. Hack, 2007, էջ 386
  171. Moore, 1984, էջ 1
  172. 172,0 172,1 Hack, 2007, էջ 385
  173. Hurt, 1977, էջ 75
  174. 174,0 174,1 Brown&Broeske, 2004, էջ 241
  175. Brown&Broeske, 2004, էջ 2
  176. Thomas, 1985, էջ 77
  177. Brown&Broeske, 2004, էջ 294
  178. 178,0 178,1 Server, 2007, էջ 88
  179. 179,0 179,1 Hack, 2007, էջ 100
  180. 180,0 180,1 Higham, 2013, էջ 83
  181. Friedrich, 1986, էջ 122
  182. Hack, 2007, էջ 121
  183. Sederberg, 2013, էջ 410
  184. Dietrich, 1972, էջ 26
  185. Hack, 2007, էջ 129
  186. Gladstone, 2013, էջ 185
  187. Brown&Broeske, 2004, էջ 152
  188. Porter, 2010, էջ 670
  189. Mayer&McDonnell, 2007, էջ 91
  190. Server, 2007, էջ 98
  191. Server, 2007, էջ 100
  192. Hack, 2007, էջ 143
  193. Hack, 2007, էջ 107
  194. Porter, 2010, էջ 248
  195. Brown&Broeske, 2004, էջ 100
  196. Hack, 2007, էջ 172
  197. Sheridan, 2011, էջ 139
  198. Hack, 2007, էջ 183
  199. Ingham, 1983, էջ 636
  200. Drosnin, 2008, էջ 237
  201. Drosnin, 2008, էջ 123
  202. Drosnin, 2008, էջ 494
  203. Volkan, 1997, էջ 135
  204. Drosnin, 2008, էջ 4
  205. Drosnin, 2008, էջ 2
  206. Rebecca Leung (2005 Feb 24). «Watergate: 'Aviator' Connection?» (անգլերեն). boeing.com. Վերցված է 06.07.2014-ին.
  207. Mailer, 1976, էջ 28
  208. Hadden&Luce, 1976, էջ 12
  209. Barlett, 1979, էջ 625
  210. Hack, 2007, էջ 180
  211. Barlett, 1979, էջ 623
  212. Server, 2007, էջ 99
  213. Hack, 2007, էջ 184
  214. 214,0 214,1 Gladstone, 2013, էջ 190
  215. Rice, 2013, էջ 51
  216. McCarthy, 2000, էջ 113
  217. Dietrich, 1972, էջ 25
  218. Simons, 2010, էջ 233
  219. Brown&Broeske, 2004, էջ 376
  220. Hack, 2007, էջ 302
  221. «Baker Hughes – Company Information» (անգլերեն). marketbusinessnews.com. Վերցված է 06.07.2014-ին.
  222. Hecht, 2005, էջ 86
  223. Bromberg, 2000, էջ 51
  224. Unesco, 2010, էջ 45
  225. Rifkind&Freeman, 2005, էջ 129
  226. Congress, 2011, էջ 10326
  227. Zhang, 2008, էջ 1660
  228. Polmar&White, 2012, էջ 11
  229. Exclusive: Ken Levine on the making of Bioshock
  230. Ebert, 2010, էջ 9
Քաղվածելու սխալ՝ <ref> tag with name "ref58" defined in <references> group "" has no content.

Գրականություն խմբագրել

Արտաքին հղումներ խմբագրել