Հնդկաստանի եվրոպական գաղութացում
Հնդկաստանի եվրոպական գաղութացում, առևտրի և գաղութների հիմնադրման նպատակով եվրոպական պետությունների կողմից անջատ հնդկական թագավորությունների նվաճում[1][2]։
Պորտուգալիա խմբագրել
Հնդկաստանում առաջին գաղութը եղել է 1510 թվականի պորտուգալացիների կողմից նվաճված Գոա նահանգը[3]։ Դրանից քիչ առաջ, 15 դարի վերջից մինչև 16-րդ դարի սկզիբը, պորտուգալացի հետազոտողները Վասկո դա Գամայի գլխավորության ջրային ճանապարհ էին գտել դեպի Հնդկաստան։ Երկրի փոխթագավոր էր նշանակվել Ֆրանսիշկու դի Ալմեյդան։ Գոան այդ ժամանակ դարձել էր Հնդկաստանի պորտուգալական գաղութների մայրաքաղաք։ 1538 թվականին Գանգեսի դելտայում հիմնադրվել է Գուգլի գաղութը։ Պորտուգալիան Հնդկաստանում առևտրով երկար չկառավարեց։ 16 դարի վերջին թագավոր Ֆիլիպ II-ը երկիրը միացրել է Իսպանիային։ 1640 թվականին Պորտուգալիան կրկին դարձել է անկախ, բայց առևտրի առաջնությունն այդ ժամանակ գտնվում էր անգլիացիների և հոլանդացիների ձեռքերում։ Պորտուգալիայի գաղութներից միայն մնացել էին ոչ մեծ Գոան, Դաման և Դիուն, որոնք այն ժամանակ մեծ նշանակություն չունեին։
Անգլիա խմբագրել
Հինդուստան թերակղզում իր գործունեության առաջին հարյուր տարում Բրիտանական Օստ-Հնդկական ընկերությունը զբաղված էր առևտրով։ 1617 թվականին Մեծ Մողոլների կայսրությունից առևտրի իրավունք ստանալուց հետո ընկերությունը նույնիսկ չէր մտածում նրանց քաղաքական ասպարեզից հեռացնելու մասին[4]։ Սակայն 18-րդ դարում կայսրությունը անկում էր ապրում, իսկ ընկերությունը պայքարի մեջ մտավ իր մրցակից Ֆրանսիական Օստ-Հնդկական ընկերության հետ։
17-րդ դարի սկիզբը՝ 1600 թվականը, Բրիտատանիայի և Հնդկաստանի պատմությունում շրջադարձային էր։ Անգլիացները մեծ ազդեցություն ունեին Հնդկաստանի վրա։ 18-րդ դարի վերջին նրանք ջախջախեցին այլ եվրոպական գաղութատերերին և ամրացան իրենց գաղութներում։ 1757 թվականին բրիտանացիները Ռոբերտ Քլեյվի հրամանատարությամբ Պլեսսիի ճակատամարտում հաղթեցին ֆրանսիացիներին և նրանց հնդիկ դաշնակիցներին։ Անգլիացիները իրենց հսկողությունը հաստատեցին Բենգալիայում և դարձան Հնդկաստանի առաջատար ռազմա-քաղաքական ուժը։ Բարձր հարկերը, որոնք նվաճված տարածքներում նշանակվել էին անգլիացների կողմից, 1969-1973 թվականներին առաջացրել էին մասսայական սով, որի ընթացքում մահացել էին 7-ից մինչև 10 միլիոն բենգալացի։ Սովը տարածվում էր նաև Վարանասիի, Ջամուի, Մումբայի և Չեննայի վրա։ 1857-1859 թվականներին կատարվել է Հնդկական ժողովրդական ապստամբությունը, որի պատճառներն էին հարկերի ծանրացումը, բրահմանների (նրանցից էր կազմվում բենգալական բանակը) հարկային արտոնության, սիփահիների (տեղական բնակչությունից հավաքագրված վարձկան զինվորներ) որոշ իրավունքների վերացումը, խոշոր ֆեոդալների մի մասի հողազրկումը, անգլիական ապրանքների հոսքի հետևանքով հնդկական արհեստագործության անկումը։ Բրիտանակացիների վարած քաղաքականությունը լցրել էր բնակչության համբերության բաժակը և ապստամբություն սկսելու համար միայն առիթ էր անհրաժեշտ։ Առիթ հանդիսացավ սիփահիների սպառազինության տակ անցած նոր Էնֆիլդի հրացանը[5]։ Այն ավարտվել է ապստամբության ճնշմամբ և Օստ-Հնդկական ընկերության վերացմամբ, որի հետևանքով Հնդկաստանը անցնում էր Բրիտանական գահի ուղիղ ենթակայության տակ։ Ապստամբությունն է առաջ բերել տարբեր կարծիքների բուռն ալիք[6][7][8]։ Գաղութը ստացել էր «Բրիտանական Հնդկաստան» անվանումը։ Անգլիական նվաճումները գաղութի տարածքին միացրին նաև Մյանման և Պակիստանը։ Հնդկաստանի զորքերը մասնակցել են երկու համաշխարհային պատերազմերում։ 1947 թվականին Բրիտանական Հնդկաստանին անկախություն է շնորհվել, որից հետո երկիրը բաժանվել է երկու դոմինիոններ` Հնդկաստանի և Պակիստանի միջև։ Իր հերթին 1971 թվականին Պակիստանից անջատվել է Բանգլադեշը։
Հոլանդիա խմբագրել
1602 թվականին հոլանդացի առևտրականները և նվաճողները կազմավորել էին Հոլանդական արևելահնդկական ընկերությունը` Ամբիոնում գլխավոր ֆակտորիայով։ 1652 թվականին Մադրասում ստեղծվել է առաջին ֆակտորիան, իսկ 1658 թվականին հոլանդացիները ստացել են Ջաֆնապատամը։ 1661 թվականից մինչև 1664 թվականը հոլանդցիները Մալաբարի ափում հաղթեցին Պորտուգալիային։ 19 դարի սկզբին Անգլիան զավթել էր Հոլանդիայի բոլոր հնդկական գաղութները։
Որոշ աղբյուրներում Հոլանդական Օստ Ինդիան պաշտոնապես անվանվում է նաև Նիդերլանդական Հնդկական ընկերություն։ Նիդերլանդական Հնդկաստանը չունի որևէ տարածք ներկայիս Հնդկաստանի տարածքում և նրա անվանումը որևէ կապ չունի Հնդկաստան պետության հետ։ Այս տարածաշրջանի համար մշտապես տեղի են ունեցել ռազմական բախումներ տարբեր զարգացած պետությունների միջև (Մեծ Բրիտանիա, Ֆրանսիա, Պորտուգալիա, Իսպանիա), սակայն ի վերջո հաղթողը եղել է Հոլանդիան։
Ծանոթագրություններ խմբագրել
- ↑ Corn, Charles (1998). The Scents of Eden: A Narrative of the Spice Trade. Kodansha. էջեր xxi–xxii. ISBN 978-1-56836-202-1. «The ultimate goal of the Portuguese, as with the nations that followed them, was to reach the source of the fabled holy trinity of spices ... while seizing the vital centers of international trade routes, thus destroying the long-standing Muslim control of the spice trade. European colonization of Asia was ancillary to this purpose.»
- ↑ Donkin, Robin A. (2003). Between East and West: The Moluccas and the Traffic in Spices Up to the Arrival of Europeans. Diane Publishing Company. էջեր xvii–xviii. ISBN 978-0-87169-248-1. «What drove men to such extraordinary feats ... gold and silver in easy abundance ... and, perhaps more especially, merchandise that was altogether unavailable in Europe—strange jewels, orient pearls, rich textiles, and animal and vegetable products of equatorial provenance ... The ultimate goal was to obtain supplies of spices at source and then to meet demand from whatever quarter.»
- ↑ Fernandes, Gerald (2013 թ․ հունվարի 27). «Goan Perspectives & Backdrop to Colonial Conquests: A History of Portugal & the Portuguese Empire.(continued)Brothels & Marriage of Convienence: Bombay as Dowry». Goanet (Mailing list). Վերցված է 2018 թ․ մարտի 13-ին.
- ↑ The Origins of Empire / N. Canny. - 2001. - էջ 93.
- ↑ «The Indian Mutiny».
- ↑ Chakravarty, G. (2004), The Indian Mutiny and the British Imagination, Cambridge University Press
- ↑ Herbert, C. (2008), War of No Pity: The Indian Mutiny and Victorian Trauma, Princeton University Press
- ↑ Judd, D. (2005), The Lion and the Tiger: The Rise and Fall of the British Raj, 1600–1947, Oxford University Press
Գրականություն խմբագրել
- Andrada (undated). The Life of Dom John de Castro: The Fourth Vice Roy of India. Jacinto Freire de Andrada. Translated into English by Peter Wyche. (1664). Henry Herrington, New Exchange, London. Facsimile edition (1994) AES Reprint, New Delhi. 81-206-0900-X
- Crosthwaite, Charles (1905). . The Empire and the century. London: John Murray. էջեր 621–650.
- Herbert, William; William Nichelson; Samuel Dunn (1791). A New Directory for the East-Indies. Gilbert & Wright, London.
- Panikkar, K. M. (1953). Asia and Western dominance, 1498–1945, by K.M. Panikkar. London: G. Allen and Unwin.
- Panikkar, K. M. 1929: Malabar and the Portuguese: being a history of the relations of the Portuguese with Malabar from 1500 to 1663
- Priolkar, A. K. The Goa Inquisition (Bombay, 1961).
Արտաքին հղումներ խմբագրել
Աղբյուրներ խմբագրել
- Prasenjit K. Basu " Asia Reborn: A Continent Rises from the Ravages of Colonialism and War to a New Dynamism", Publisher: Aleph Book Company
- Brian, Mac Arthur (1996) The Penguin Book of Historic Speeches ed. Penguin Books.
- Buckland, C.E. Dictionary of Indian Biography (1906) 495pp full text
- Kachru, Braj (1983) The Indianization of English, Oxford: Oxford University Press.
- Moss, Peter (1999) Oxford History for Pakistan, a revised and expanded version of Oxford History Project Book Three Oxford: Oxford University Press.
- Ferguson, Niall (2004). Empire. Basic Books. ISBN 978-0-465-02329-5. Վերցված է 2009 թ․ հուլիսի 22-ին.
- Olson, James (1996). Historical Dictionary of the British Empire. Greenwood Publishing Group. ISBN 978-0-313-29366-5. Վերցված է 2009 թ․ հուլիսի 22-ին.
- Marshall, PJ (1996). The Cambridge Illustrated History of the British Empire. Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-00254-7. Վերցված է 2009 թ․ հուլիսի 22-ին.
- Porter, Andrew (1998). The Nineteenth Century, The Oxford History of the British Empire Volume III. Oxford University Press. ISBN 978-0-19-924678-6. Վերցված է 2009 թ․ հուլիսի 22-ին.
- Riddick, John F. The History of British India: A Chronology (2006) excerpt
- Riddick, John F. Who Was Who in British India (1998); 5000 entries excerpt