Հնդկական ընկույզ
| Հնդկական ընկույզ | |
 Հնդկական ընկույզ | |
| Դասակարգում | |
| Թագավորություն | Բույսեր (Plantae) |
| Վերնաբաժին | Բարձրակարգ բույսեր (Embryophyta) |
| Տիպ/Բաժին | Անոթավոր բույսեր (Tracheophyta) |
| Ենթատիպ | Սերմնավոր բույսեր (Spermatophytes) |
| Կարգ | Օճառածաղկավորներ (Sapindales) |
| Ընտանիք | Աղտորազգիներ (Anacardiaceae) |
| Ցեղ | Anacardium |
| Տեսակ | Հնդկական ընկույզ (A. occidentale) |
| Միջազգային անվանում | |
| Anacardium occidentale | |
| Կարգավիճակ | |
Հատուկ պահպանության կարգավիճակ՝  Քիչ մտահոգող տեսակ | |
Հնդկական ընկույզ, կեշյու (անգլ.՝ Cashew, պորտ.՝ caju) կամ Արևմտյան Անակարդիում (լատին․՝ Anacardium occidentale), մշտադալար ծառ, որի սերմերը կոչվում են կեշյուի ընկույզ, իսկ պտղամիսը կեշյուի խնձոր։ Կեշյուի պտուղը հանդիսանում է տարածված սննդամթերք, Sumakhov ընտանիքի Աղտորազգիների (լատին․՝ Anacardiáceae) ցեղատեսակ է։ Հայրենիքը Բրազիլիան է։ Մշակվում է արևադարձային գոտիներում։ Պտուղները ընկուզանման են, միջուկը՝ ուտելի, կեղևից յուղ են ստանում՝ յուղ-կաժու (կարտոիլ), որն օգտագործվում է բժշկության մեջ և տեխնիկայում։ Պտղակոթը, որն արտաքինից տանձի նման է, օգտագործվում է սննդի մեջ և ըմպելիքներում․ այն անվանում են կեշյուի խնձոր։
Ծեր ծառերի բներից, որոնք հասնում են 12 մետրի, ստանում են բուսախեժ[Ն 1]:
Անվան ծագում խմբագրել
Լատիներեն անունը ծագում է հունարեն kardia- սիրտ բառից, քանի որ այսպես կոչված խնձորը (կեղծ պտուղը)[1] սրտաձև է։ Հնդկական ընկույզը հեշտ մշակաբույս է, որից հաջողությամբ օգտվել են ժամանակակից Բրազիլիայի տարածքում բնակվող տիկունա (Chikuna) ցեղի հնդիկները։ Նրանք ծառի կեղևը, տերևները և պտուղները օգտագործել են ոչ միայն խոհարարական նպատակներով։ Տիկունա լեզվում կեշյուն անվանում են acaju (նշանակում է «դեղին պտուղ»)։ Պորտուգալերենում կաժու (պորտ.՝ Caju) կամ ակաժու (պորտ.՝ Acaju) անունը ծագում է տուպիերեն acayu բառից[2], որի բաղադրիչներն ունեն հետևյալ իմաստները. a -պտուղ, ác-կապող, aiú-մանրաթելային, այսինքն՝ մանրաթելերից կազմված պտուղ, թելքավոր միրգ։
Ֆրանսիացի ճանապարհորդ Անդրե Տեվեն, Անտարկտիկայի Ֆրանսիան նկարագրելիս, ծառն ու ընկույզն անվանել է «ակայու» կամ «ակայիյու» (ֆր.՝ Acaïou)[3]: Բրազիլայում ապրող հնդկացիները մարդու տարիքը հաշվում էին ծաղկման կամ բերքահավաքի ժամանակներով, ուստի «կաժու» բառը նրանց մոտ նունացվել է «կյանքի տարի» հասկացության հետ (պորտ.՝ ano de vida), և այս իմաստը պահպանվել է բրազիլերեն խոսակցականի պորտուգալերեն տարբերակի ոչ ֆորմալ հաղորդակցության մեջ[2]։ Պտղի «կաժու» և ծառի «կաժուեյրու» (պորտ.՝ cajueiro) պորտուգալական անվանումներից էլ հենց ծագել է անգլերեն «կեշյու» (անգլ.՝ cashew) անվանումը, որից էլ փոխառվել է ռուսերեն անվանումը։
Այնուամենայնիվ, Վենեսուելայում կեշյուն ավելի հայտնի է որպես «մերեյ» (merey), իսկ Լատինական Ամերիկայի իսպանախոս շատ այլ երկրներում «մարանոն» (պորտ.՝ marañón)՝ Հյուսիսային Բրազիլիայի Մարանյան (պորտ.՝ Maranhão) նահանգի անունով, որտեղ էլ հայտնաբերվել է կեշյու ծառը։ Մոզամբիկում հայտնի են «մեկաժու» (պորտ.՝ mecaju) և «մեպոտու» (պորտ.՝ mepoto) անունները։
Տարբեր երկրներում և տարբեր լեզուներով օգտագործվում են այլ հոմանիշ անուններ. cashu, casho, acajuiba, acajou, acajaiba, alcayoiba, anacarde, anacardier, anacardo, cacajuil, cajou, gajus, jocote maranon, noix d’acajou, pomme cajou, pomme jambu, jambu golok, jambu mete, jambu monyet, jambu terong, kasoy, ouja (արաբերենում عوج - հոգնակի թիվ أعوج բառից - «ճմրթված», «ծալքավոր» բառից)։
Նկարագրություն խմբագրել
Արևմտյան անակարդիումը 10-12 մ բարձրությամբ փոքր մշտադալար ծառ է՝ կարճ, հաճախ անկանոն ճյուղավորված բնով։ Պսակը լայնասաղարթ է, որի տրամագիծը ծառի բարձրությանը համապատասխան՝ 8-10 մ։
Տերևները հերթադիր են, կաշվենման, էլիպսաձև կամ ձվաձև, ամբողջական եզրերով, 4-22 սմ երկարությամբ և 2-15 սմ լայնությամբ։ Ծաղիկները բաց կանաչ են՝ կարմրավուն երանգավորմամբ, 7-15 մմ երկարությամբ հինգ բարակ սրածայր ծաղկաթերթիկներով, որոնք հավաքված են մինչև 26 սմ երկարություն ունեցող հուրանի կամ ծաղկաբույլի մեջ։
Այսպես կոչված կեշյուի պտուղ կամ «կեշյուի խնձոր» ասածը իրականում գերաճած հյութալի պտղակոթն է, կամ, ավելի ճիշտ, զետեղարանը (receptaculum - անոթ, պահոց) կամ ծաղկակալը։ Դրանք դեղին կամ կարմիր են, երկարությունը՝ 5-11 սմ, ձևը՝ տանձանման կամ երկարավուն-շեղանկյունաձև։ Մաշկի տակ դեղին թելքավոր, շատ հյութեղ, մի փոքր տտիպ, թթվահամ միջուկն է։ Բուսաբանները նման կազմավորումներն անվանում են «կեղծ մրգեր»։
Կեշյուի իսկական պտուղը զարգանում է պտղակոթի ամենածայրում՝ կեղծ մրգից՝ «խնձորից» հետո։ Դա ընկույզ է, որը հիշեցնում է բռնցքամարտի փոքրիկ ձեռնոցներ։ Այն ծածկված է կրկնակի պատյանով, որը դրսից հարթ է, ունի կանաչ գույն և պարունակում է կծու ֆենոլային խեժ, ներսից խիտ կճեպի նման է՝ ծածկված մեղրահաց հիշեցնող բջիջներով։ Այս կրկնակի կեղևի տակ թաքնված են ուտելի ընկույզի միջուկները, որոնք ձևով նման են մարդու երիկամներին։
Ընկույզի միջին կշիռը 1,5 գրամ է։
Արեալ խմբագրել
Կեշյուի բնական արեալը համեմատաբար փոքր է և ներառում է հիմնականում Բրազիլիայի արևելքը։ Արհեստական արեալը ամենից առաջ իր մեջ ընդգրկում է առաջին հերթին ամբողջ Հնդկաստանը, Արևմտյան Աֆրիկան, Հարավարևելյան Աֆրիկան, Հարավարևելյան Ասիան (առաջին հերթին՝ Վիետնամը)։ Կեշյուն աճեցնում են նաև Իրանում, իսկ նախկին ԽՍՀՄ երկրներից՝ Ադրբեջանի հարավում։
Մշակում խմբագրել
Ըստ առաջին պորտուգալացի վերաբնակիչների ժամանակագրության, կեշյուի պտուղների հասունացման և բերքահավաքի ժամանակ հնդկացիների ցեղերը Բրազիլիայի խորքերից գնում էին ափ և այնտեղ մղում այսպես կոչված «պատերազմներ ակայայի համար» (պորտ.՝ Guerras do acayu): Հյուսիս արևմտյան Բրազիլիայում հոլանդացիների գերակայության ժամանակաշրջանում, Յոհան Մորից Նասաու Զիգենցին յուրաքանչյուր կտրած ծառի համար սահմանել է 100 ֆլորինի[Ն 2] չափով տուգանք՝ «հաշվի առնելով այն հանգամանքը, որ այդ ծառի պտուղը հնդկացիների սննդի համար մեծ արժեք է ներկայացնում»։
Հնդկական ընկույզն ի սկզբանե մշակվել է Բրազիլիայում․ 16-րդ դարի երկրորդ կեսին, պորտուգալացիները ծառը բերել են նախ Գոա, ապա՝ Հնդկաստան և Աֆրիկա։ Այժմ այն աճեցվում է աշխարհի տաք և խոնավ կլիմա ունեցող 32 երկրներում։ Ընդհանուր առմամբ, կեշյուի պլանտացիաները զբաղեցնում են աշխարհի մոտ 35.1 հազար կմ2 տարածք։ Հնդկական ընկույզի համաշխարհային արտադրությունը, ըստ FAO-ի[4] տվյալների, գնահատվում է տարեկան 2,7 միլիոն տոննա։ Մեկ հեկտարից միջին բերքը կազմում է 780 կգ։
Կեշյուի հումքի հիմնական մատակարարները համաշխարհային շուկայում Վիետնամն է՝ (2005 թվականին՝ 960,8 հազար տոննա), Նիգերիան (594 հազար տոննա), Հնդկաստանը (460 հազար տոննա), Բրազիլիան (147,63 հազար տոննա) և Ինդոնեզիան (122 հազար տոննա)։ Չնայած արտադրանքի համեմատաբար ցածր որակին՝ հնդկական ընկույզի սպառման առումով Հնդկաստանն առաջին տեղում է։ Նշված երկրները միասին տալիս են ընկույզի համաշխարհային արտահանման ավելի քան 90%-ը։ Հնդկաստանում կեշյուի առևտրի խոշորագույն կենտրոններն են՝ Պալասը, Կոլամը, Մանգալորը և Կոչին։
| Կեշյուի արտադրությունը (հազ. տ) | |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Երկիր | 1965 | 1970 | 1975 | 1980 | 1985 | 1990 | 1995 | 2000 | 2005 | 2006 | 2007 | 2008 | 2009 |
 Վիետնամ |
0.7 | 2 | 3 | 6 | 60 | 140 | 202 | 270 | 961 | 1092 | 1250 | 1234 | 958 |
 Հնդկաստան |
100 | 123 | 144 | 180 | 221 | 285 | 322 | 520 | 544 | 573 | 620 | 665 | 695 |
 Նիգերիա |
22 | 25 | 25 | 25 | 25 | 30 | 95 | 466 | 594 | 636 | 660 | 728 | 581 |
 Կոտ դ'Իվուար |
0.4 | 0.3 | 0.4 | 0.6 | 3 | 6 | 39 | 63 | 185 | 235 | 280 | 309 | 246 |
 Բրազիլիա |
14 | 20 | 20 | 75 | 115 | 108 | 185 | 139 | 153 | 244 | 141 | 243 | 220 |
 Ինդոնեզիա |
0 | 0 | 9 | 9 | 21 | 30 | 75 | 70 | 135 | 149 | 146 | 157 | 145 |
 Ֆիլիպիններ |
5 | 6 | 4 | 4 | 4 | 4 | 6 | 9 | 116 | 113 | 112 | 112 | 112 |
 Տանզանիա |
76 | 107 | 116 | 41 | 33 | 17 | 63 | 121 | 90 | 77 | 93 | 99 | 79 |
 Մոզամբիկ |
136 | 184 | 188 | 71 | 25 | 22 | 33 | 58 | 104 | 63 | 74 | 85 | 68 |
 Գվինեա-Բիսաու |
2 | 2 | 2 | 3 | 13 | 30 | 29 | 73 | 89 | 95 | 98 | 81 | 65 |
 Բենին |
0.05 | 0.6 | 0.3 | 1 | 1 | 3 | 15 | 40 | 52 | 55 | 60 | 62 | 49 |
 Թաիլանդ |
0.8 | 1 | 2 | 4 | 9 | 12 | 18 | 29 | 30 | 35 | 43 | 41 | 38 |
 Գանա |
н/д | н/д | н/д | н/д | н/д | 0,5 | 1 | 8 | 29 | 34 | 40 | 45 | 36 |
 Մալայզիա |
4 | 4 | 11 | 5 | 6 | 10 | 13 | 16 | 35 | 38 | 13 | 13 | 10 |
 Քենիա |
9 | 22 | 22 | 15 | 8 | 7 | 5 | 12 | 11 | 11 | 13 | 10 | 8 |
| Ամբողջ աշխարհ | 386 | 512 | 564 | 464 | 574 | 733 | 1131 | 1932 | 3178 | 3502 | 3690 | 3929 | 3351 |
Օգտագործում խմբագրել
«Խնձորներ» խմբագրել
Սննդի մեջ ուղղակի սպառումից բացի, կեշյուի «խնձորներն» իրենց հյութալի թթվահամ պտղամսի շնորհիվ, օգտագործվում են ջեմեր, դոնդողներ, կոմպոտներ, «չատնի»[5] կոչվող համեմունքներ և ալկոհոլային խմիչքներ պատրաստելու համար։ Տեղական ավանդույթներից կախված՝ հյութը ստանում են մշակելու կամ թորելու միջոցով։ Նրան ջուր և շաքար են ավելացնում՝ ստանալով «կաժուինա» (պորտ.՝ Cajuína) զովացուցիչ ըմպելիք, որը նույնքան հայտնի է Լատինական Ամերիկայի երկրներում, ինչպես նարնջի հյութը Հյուսիսային Ամերիկայում կամ Եվրոպայում։ Հնդկական Գոա նահանգում պատրաստեում են ֆեննի (Fenny) լիկյորը։ Այն պատրաստվում է կեշյուի պտղի խմորված հյութից` մի քանի անգամ սուբլիմացնելու ճանապարհով, որի արդյունքում ստացվում է բարձր թնդություն ունեցող (մինչև 40 աստիճան) խմիչք՝ յուրօրինակ համով և անուշահոտությամբ։
Կեշուի «խնձորները» հարուստ են տանինով[Ն 3](ֆր.՝ tanins[6][7]) և ունեն սուր տտիպ համ, ինչպես նաև շատ արագ են փչանում։
Ընկույզներ խմբագրել
| Հում կեշյուի ընկույզներ Սննդային արժեք (100 գ.) | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Էներգետիկ արժեք 554 կկալ 2314 կՋ | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Աղբյուր՝ Սննդի տվյալների կենտրոն[8] | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Կեշուի ընկույզը նախընտրելի է շատ երկրներում։ Հնդկական ընկույզը, ի տարբերություն այլ ընկույզների, զգալիորեն ավելի քիչ ալերգիա է առաջացնում։ Այն հարուստ է սպիտակուցներով և ածխաջրերով, A, B2, B1 վիտամիններով և երկաթով, պարունակում է ցինկ, ֆոսֆոր, կալցիում։ Այս ընկույզներն օգտագործվում են փսորիազի, դիստրոֆիայի, նյութափոխանակության խանգարումների, սակավարյունության դեպքում՝ որպես օգնող միջոց։ Կեշյուի ընկույզները[9] ասիական խոհանոցի հիմնական բաղադրամասն են կազմում։ Նրանից ստանում են բարձրորակ յուղ, որը նման է գետնանուշի յուղին։
1 գ կեշյուի էներգետիկ արժեքը մոտավորապես 5,5 կկալ (որի 70% -ը ճարպեր են) է, ավելի պակաս է, քան նուշինը, գետնանուշինը կամ հունական ընկույզինը։ Կեշյուի ընկույզներից պատրաստվում են ամենատարբեր սոուսներ[10]։ Օգտագործելուց առաջ ընկույզը մաքրվում է կեղևից և թաղանթից, քանի որ կծու նյութերը՝ անակարդաթթուն և ֆենոլը, որոնք գտնվում են նրանց միջև, մաշկին դիպչելու դեպքում կարող են գրգռել այն։ Այդպիսի դեպքեր հաճախ են լինում աշխատողների շրջանում, երբ նրանք ընկույզը մաքրում են ձեռքով։ Մաքրելուց հետո ընկույզները բովում են` խեժի մնացորդները գոլորշիացնելու համար։ Ահա թե ինչու կեշյուն երբեք կեղևով չի վաճառվում։
Հնդկական ընկույզի կեղևից թորման միջոցով ստացվում է երկու ֆրակցիա (բաղադրամաս)՝ կարծր և հեղուկ։ Կարծր մասերը մանրացնում են և օգտագործում ավտոմեքենաների արգելակային բարձիկների և ծածկերի արտադրության մեջ։ Հեղուկ բաղադրամասը պարունակում է մոտ 90% անակարդոնաթթու և 10% ֆենոլ։ Գոյություն ունի զգալի պոտենցիալ դեղերի, հակաօքսիդիչների, ֆունգիցիդների և այլնի մշակման գործում հեղուկ բաղադրամասն օգտագործելու համար[11]։ Մասնավորապես, այն օգտագործվում է ֆենիլամինի արտադրության մեջ, որը ծառայում է որպես կարծրացուցիչ և մոդիֆիկատոր ռեզինի, ինչպես նաև լաքի և չորացման յուղի արտադրության մեջ։ Ֆենիլամինը, իր անջրաթափանց հատկության շնորհիվ, օգտագործվում է նավաշինության և նավերի նորոգման մեջ` տախտակամածը էպոքսիդային ծածկույթներ ծածկելու համար։ Այն օգտագործվում է արևադարձային երկրներում ժողովրդական բժշկության մեջ և տերմիտների դեմ պայքարելու համար[11]։
Աֆրիկայում կեշյուն օգտագործում են որպես ինտոքսիկանտ[12], կիրառում են նաև դաջվածքներ անելու համար։ Բրազիլիայում կեշյուն համարվում է որպես աֆրոդիզիակ՝ միջոց ասթմայի, բրոնխիտի, գրիպի, մարսողության խանգարման, շաքարային դիաբետի դեմ, իսկ Հաիթիում՝ ատամնացավի և գորտնուկի դեմ միջոց։ Մեքսիկայում օգտագործում են պեպենները գունաթափելու համար, Պանամայում՝ հիպերտոնիան բուժելու։ Պերուում այն օգտագործվում է որպես անտիսեպտիկ միջոց, Վենեսուելայում՝ կոկորդի հիվանդության բուժման համար և այլն։
Կեշյուի ամենամոտ ցեղակիցներն են աղտորը (անգլ.՝ sumac), լաքի ծառը, «ծխացող» ծառը, մոմբինը (անգլ.՝ mombin), քաֆրյան սալորը (լատին․՝ Dovyalis caffra), պիստակը, մանգոն, պերուական պղպեղի ծառը և թունավոր բաղեղը։ Ռուսաստանում և հարևան երկրներում խանութներում կարելի է հանդիպել հում կամ բոված կեշյու։ Այն կարող է վաճառվել ամբողջական կամ երկու մասի բաժանած (անորակ)։
Ալերգիա խմբագրել
Մարդկանց մոտավորապես 6%-ի մոտ կեշյուն կարող է առաջացնել բարդություններ կամ ալերգիկ ռեակցիաներ[13][14][15], որոնք կարող են լինել կյանքին սպառնացող[14]։ Ալերգիայի առաջացման պատճառը ծառի ընկույզներում եղած սպիտակուցներն են։ Ընկույզի մշակումը հաճախ չի հեռացնում և չի փոխում այդ սպիտակուցները։ Հնդկական ընկույզի և ծառի ընկույզի նկատմամբ մարդկանց ռեակցիաները կարող են առաջանալ նաև ընկույզի մեջ թաքնված բաղադրիչների հետևանքով կամ սննդամթերքի մշակման, վերամշակման կամ արտադրության ընթացքում ակամայից ներմուծված ընկույզի մնացորդների հետևանքով, մասնավորապես, եվրոպական ծագում ունեցող մարդկանց մոտ[13][14]։
Նշումներ խմբագրել
- ↑ Բուսախեժ-որոշ ծառերի կեղևից հոսող մածուցիկ թանձր նյութ, որն օգտագործվում է որպես սոսինձ։
- ↑ Ֆլորին (իտալ.՝ fiorino)—ոսկե մետաղադրամների անվանում, որոնք առաջին անգամ սկսեցին հատել Ֆլորենցիայում (լատինական Ֆլորենցիա)(լատին․՝ Florentia) 1252 թվականին (այստեղից էլ՝ մետաղադրամը), իսկ հետո սկսեցին հատել այլ երկրներում։
- ↑ Բուսական ծագմամբ ֆենոլային միացությունների խումբ, որոնք պարունակում են մեծ քանակությամբ Հիդրոքսիլ խմբի նութեր։
Տես նաև խմբագրել
- Կաժուինա (անգլ.՝ Cajuína)
- Շագանակենու կարկանդակ (անգլ.՝ Chestnut pie)
- Գետնանուշով կարկանդակ (անգլ.՝ Peanut pie)
- Ընկույզով կարկանդակ (անգլ.՝ Walnut pie)
Պատկերասրահ խմբագրել
 |
 |
 | |||
Տերևներ, ծաղիկներ, պտուղներ
| |||||
Ծանոթագրություններ խմբագրել
- ↑ Morton, Julia F (1987). Cashew apple, Anacardium occidentale L. Center for New Crops and Plant Products, Department of Horticulture and Landscape Architecture, Purdue University, W. Lafayette, IN. էջեր 239–240. ISBN 978-0-9610184-1-2. Արխիվացված օրիգինալից 2007 թ․ մարտի 15-ին. Վերցված է 2007 թ․ մարտի 18-ին.
{{cite book}}:|work=ignored (օգնություն) - ↑ 2,0 2,1 Priberam
- ↑ Thevet A․ Chap. 61. Des Canibales, tant de la terre ferme, que des isles, & d’vn arbre nommé Acaïou // Les singularitez de la France antarctique, autrement nommée Amérique, & de plusieurs terres et isles découvertes de nostre temps. — Paris, 1558. — P. 120. — [14], 333 (166 ff) p.
- ↑ «Food and Agriculture Organization of the United Nations». Food and Agriculture Organization of the United Nations (անգլերեն). Վերցված է 2020 թ․ սեպտեմբերի 7-ին.
- ↑ «История и рецепты чатни (томатный, мятный, яблочный и др.)». isvestnie-bluda.ru (ռուսերեն). Վերցված է 2020 թ․ սեպտեմբերի 6-ին.
- ↑ Толковый словарь Ушакова.
- ↑ А. П. Алексеев, Т. В. Яшкова, составители. Большой англо-русский и русско-английский словарь. — М.: Центрполиграф, 2009. — 768 с. — ISBN 978-5-9524-4022-7
- ↑ «FoodData Central». ndb.nal.usda.gov. Արխիվացված է օրիգինալից 2020 թ․ հոկտեմբերի 20-ին. Վերցված է 2020 թ․ սեպտեմբերի 4-ին. (անգլ.)
- ↑ Галина, Гатаулина. «Раскрываем секрет, чем полезен кешью». INMOMENT.RU (ռուսերեն). Վերցված է 2020 թ․ սեպտեմբերի 7-ին.
- ↑ «Соусы и маринады с кешью, 9 пошаговых рецептов с фото на сайте «Еда»». eda.ru (ռուսերեն). Վերցված է 2020 թ․ սեպտեմբերի 7-ին.
- ↑ 11,0 11,1 Jason W. Clay. World agriculture and the environment. — Island Press. — 2004. — C 268
- ↑ «ИНТОКСИКАНТ». Словари, энциклопедии и справочники - бесплатно Онлайн - Slovar.cc (ռուսերեն). Վերցված է 2020 թ․ սեպտեմբերի 7-ին.
- ↑ 13,0 13,1 McWilliam V.; Koplin J.; Lodge C.; Tang M.; Dharmage S.; Allen K. (2015). «The prevalence of tree nut allergy: a systematic review». Curr Allergy Asthma Rep. 15 (9): 555. doi:10.1007/s11882-015-0555-8. PMID 26233427. S2CID 36209553.
- ↑ 14,0 14,1 14,2 «Cashew Allergies». Informall Database – funded by European Union. 2010. Արխիվացված է օրիգինալից 2010 թ․ հոկտեմբերի 29-ին.
- ↑ «Food Allergies – INFOSAN» (PDF). World Health Organization. 2006.
Արտաքին հղումներ խմբագրել
- Кешью на сайте USDA NRCS Проверено 18 января 2009 г.
- История кэшью — «Тропики на подоконнике»
- ГОСТ 31855-2012. Ядра кешью. Технические условия
- «caju». Dicionário Priberam da Língua Portuguesa (պորտուգալերեն). Priberam Informática. Վերցված է 2018 թ․ հոկտեմբերի 4-ին.
 | Վիքիցեղերն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Հնդկական ընկույզ» հոդվածին։ |
 | Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Հնդկական ընկույզ» հոդվածին։ |