C-քվարկ

c-քվարկ
հմայված քվարկ
Ենթադաս	քվարկ և տարրական մասնիկներ
Տեսակ	ներատոմային մասնիկ
Կազմություն	Տարրական մասնիկ
Վիճակագրություն	Ֆերմիոնային
Սերունդ	Երկրորդ
Հիմնարար փոխազդեցություններ	Էլեկտրամագնիսականություն; Ձգողականություն; Թույլ ; Ուժեղ
Նշանակումը	c
Հակամասնիկ	c-հակաքվարկ, հմայված հակաքվարկ
Տեսություն	Շելդոն Գլեշոու, Իոանես Իլոպուլոս, Լուչիանո Մայանիի, 1970 թ.
Հայտնագործում	Բերթոն Ռիխտեր (SLAC), Սամուել Թինգ (BNL), 1974 թ.
Զանգված	1.29 ԳէՎ/c2
Տրոհում	Տարօրինակ քվարկ (~95%), Ներքև-քվարկ (~5%)
Էլեկտրական լիցք	+2⁄3 e
Սպին	1⁄2
Զույգություն	1
Մոնտե Կարլո դրույթով համար	4

c-քվարկ, հմայված քվարկ (որտեղից էլ նշանակումը՝ անգլ.՝ charm՝ հմայք, ըստ զանգվածի մեծության երրորդ քվարկը, տարրական մասնիկ։ Հմայված քվարկները հայտնաբերվել են հադրոններում՝ քվարկներից կազմված ներատոմային մասնիկներում։ Հմայված քվարկ պարունակող հադրոններից են ψ-մեզոնը, D-մեզոնը, հմայված սիգմա-բարիոնը և այլն։

Տարօրինակ քվարկի հետ միասին հմայված քվարկը պատկանում է տարրական մասնիկների երկրորդ սերնդին։ Էլեկտրական լիցքը +²⁄₃ e է, զանգվածը՝ մոտ 1.29 ԳէՎ/c²^[1]։ Մյուս բոլոր քվարկների նման հմայված քվարկը ½ սպինով ֆերմիոն է և մասնակցում է բոլոր չորս հիմնարար փոխազդեցություններին՝ գրավիտացիային, էլեկտրամագնիսականությանը, թույլ և ուժեղ փոխազդեցություններին։ Հմայված քվարկի հակամասնիկը հմայված հակաքվարկն է (անգլիալեզու գրականության մեջ կոչվում է նաև հակահմայված քվարկ կամ պարզապես հակահմայք), որը տարբերվում է նրանից միայն որոշ մեծությունների նշանով։

Այս չորրորդ քվարկի գոյությունը մոտ 1964 թ. կանխագուշակել են մի շարք գիտնականներ (օրինակ՝ Ջեյմս Բյորկենը և Շելդոն Գլեշոուն^[4]), սակայն կանխատեսումը սովորաբար վերագրվում է Շելդոն Գլեշոուին, Իոանես Իլոպուլոսին և Լուչիանո Մայանիին 1970 թ. (ԳԻՄ-մեխանիզմ)^[5]։ Հայտնաբերված առաջին հմայված մասնիկը (հմայված քվարկ պարունակող մասնիկը) փսի-մեզոնն էր, որը հայտնաբերվեց Ստանֆորդի գծային արագացուցչային կենտրոնում (SLAC), Բերթոն Ռիխտերի ղեկավարությամբ^[6], մեկ ուրիշ հայտնաբերում գրանցվեց Բրուքհեյվնի ազգային լաբորատորիայում (BNL), Սամուել Թինգի ղեկավարությամբ^[7]։

1974 թ. փսի-մեզոնի, հետևաբար (հմայված քվարկի) հայտնագործումը սկիզբ դրեց մի շարք կարևորագույն հայտնագործությունների, որոնք միասին հայտնի են ֆիզկայի Նոյեմբերյան հեղափոխություն անունով։

Հմայված քվարկ պարունակող հադրոններ խմբագրել

Հմայված քվարկ պարունակող հադրոններից են՝

D-մեզոնը, պարունակում է հմայված քվարկ (կամ նրա հակամասնիկը) և վերև կամ ներքև քվարկ։
Տարօրինակ D-մեզոնը պարունակում է հմայված քվարկ և տարօրինակ քվարկ։
Փսի մասնիկը պարունակում է հմայված քվարկ և հմայված հակաքվարկ։
Հմայված բարիոնները (օրինակ՝ հմայված լամբդա-պլյուս)։

Տես նաև խմբագրել

Ծանոթագրություններ խմբագրել

↑ ^1,0 ^1,1 K. Nakamura et al. (Particle Data Group) (2011). «PDGLive Particle Summary 'Quarks (u, d, s, c, b, t, b', t', Free)'» (PDF). Particle Data Group. Վերցված է 2011 թ․ օգոստոսի 8–ին-ին.
↑ Carl Rod Nave. «Transformation of Quark Flavors by the Weak Interaction». Վերցված է 2010 թ․ դեկտեմբերի 6–ին-ին. «The c quark has about 5% probability of decaying into a d quark instead of an s quark.»
↑ K. Nakamura; և այլք: (2010). «Review of Particles Physics: The CKM Quark-Mixing Matrix» (PDF). J. Phys. G. 37 (75021): 150. {{cite journal}}: Explicit use of et al. in: |author2= (օգնություն)
↑ B.J. Bjorken, S.L. Glashow; Glashow (1964). «Elementary particles and SU(4)». Physics Letters. 11 (3): 255–257. Bibcode:1964PhL....11..255B. doi:10.1016/0031-9163(64)90433-0.
↑ S.L. Glashow, J. Iliopoulos, L. Maiani; Iliopoulos; Maiani (1970). «Weak Interactions with Lepton–Hadron Symmetry». Physical Review D. 2 (7): 1285–1292. Bibcode:1970PhRvD...2.1285G. doi:10.1103/PhysRevD.2.1285.{{cite journal}}: CS1 սպաս․ բազմաթիվ անուններ: authors list (link)
↑ J.-E. Augustin; Boyarski, A.; Breidenbach, M.; Bulos, F.; Dakin, J.; Feldman, G.; Fischer, G.; Fryberger, D.; Hanson, G.; Jean-Marie, B.; Larsen, R.; Lüth, V.; Lynch, H.; Lyon, D.; Morehouse, C.; Paterson, J.; Perl, M.; Richter, B.; Rapidis, P.; Schwitters, R.; Tanenbaum, W.; Vannucci, F.; Abrams, G.; Briggs, D.; Chinowsky, W.; Friedberg, C.; Goldhaber, G.; Hollebeek, R.; Kadyk, J.; Lulu, B. (1974). «Discovery of a Narrow Resonance in e⁺e⁻ Annihilation». Physical Review Letters. 33 (23): 1406. Bibcode:1974PhRvL..33.1406A. doi:10.1103/PhysRevLett.33.1406.
↑ J.J. Aubert; և այլք: (1974). «Experimental Observation of a Heavy Particle J». Physical Review Letters. 33 (23): 1404. Bibcode:1974PhRvL..33.1404A. doi:10.1103/PhysRevLett.33.1404.

Գրականություն խմբագրել

R. Nave. «Quarks». HyperPhysics. Georgia State University, Department of Physics and Astronomy. Վերցված է 2008 թ․ հունիսի 29-ին.
A. Pickering (1984). Constructing Quarks. University of Chicago Press. էջեր 114–125. ISBN 0-226-66799-5.

[PDG2011-1] 1,0 ^1,1 K. Nakamura et al. (Particle Data Group) (2011). «PDGLive Particle Summary 'Quarks (u, d, s, c, b, t, b', t', Free)'» (PDF). Particle Data Group. Վերցված է 2011 թ․ օգոստոսի 8–ին-ին.

[hyperphysics-2] Carl Rod Nave. «Transformation of Quark Flavors by the Weak Interaction». Վերցված է 2010 թ․ դեկտեմբերի 6–ին-ին. «The c quark has about 5% probability of decaying into a d quark instead of an s quark.»

[PDG2010_CKM-3] K. Nakamura; և այլք: (2010). «Review of Particles Physics: The CKM Quark-Mixing Matrix» (PDF). J. Phys. G. 37 (75021): 150. {{cite journal}}: Explicit use of et al. in: |author2= (օգնություն)

[4] B.J. Bjorken, S.L. Glashow; Glashow (1964). «Elementary particles and SU(4)». Physics Letters. 11 (3): 255–257. Bibcode:1964PhL....11..255B. doi:10.1016/0031-9163(64)90433-0.

[5] S.L. Glashow, J. Iliopoulos, L. Maiani; Iliopoulos; Maiani (1970). «Weak Interactions with Lepton–Hadron Symmetry». Physical Review D. 2 (7): 1285–1292. Bibcode:1970PhRvD...2.1285G. doi:10.1103/PhysRevD.2.1285.{{cite journal}}: CS1 սպաս․ բազմաթիվ անուններ: authors list (link)

[6] J.-E. Augustin; Boyarski, A.; Breidenbach, M.; Bulos, F.; Dakin, J.; Feldman, G.; Fischer, G.; Fryberger, D.; Hanson, G.; Jean-Marie, B.; Larsen, R.; Lüth, V.; Lynch, H.; Lyon, D.; Morehouse, C.; Paterson, J.; Perl, M.; Richter, B.; Rapidis, P.; Schwitters, R.; Tanenbaum, W.; Vannucci, F.; Abrams, G.; Briggs, D.; Chinowsky, W.; Friedberg, C.; Goldhaber, G.; Hollebeek, R.; Kadyk, J.; Lulu, B. (1974). «Discovery of a Narrow Resonance in e⁺e⁻ Annihilation». Physical Review Letters. 33 (23): 1406. Bibcode:1974PhRvL..33.1406A. doi:10.1103/PhysRevLett.33.1406.

[7] J.J. Aubert; և այլք: (1974). «Experimental Observation of a Heavy Particle J». Physical Review Letters. 33 (23): 1404. Bibcode:1974PhRvL..33.1404A. doi:10.1103/PhysRevLett.33.1404.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]