Հերմոն
Հերմոն, գյուղ Հայաստանի Վայոց ձորի մարզի Եղեգնաձորի տարածաշրջանում[2], մարզկենտրոնից 26 կմ հյուսիս-արևելք, Արփայի աջակողմյան վտակ Եղեգիս գետի վերին հոսանքի շրջանում։
| Գյուղ | |||
|---|---|---|---|
| Հերմոն | |||
 Հերմոն (ներքևում) և Գողթանիկ (վերևում) գյուղերը Կալասարի բարձունքից։ Հետին պլանում Վարդենիսի լեռներն են։ | |||
| Երկիր |  Հայաստան | ||
| Մարզ | Վայոց ձորի մարզ | ||
| Այլ անվանումներ | Գրկիք, Ղավուշուղ | ||
| ԲԾՄ | 1720 մ | ||
| Պաշտոնական լեզու | Հայերեն | ||
| Բնակչություն | 180[1] մարդ (2011) | ||
| Ազգային կազմ | Հայեր | ||
| Կրոնական կազմ | Հայ Առաքելական եկեղեցի | ||
| Ժամային գոտի | UTC+4 | ||
| |||
Անհայտ պատճառով Հերմոն է վերանվանվել 1991 թ.-ի ապրիլի 3-ին։
Աշխարհագրություն խմբագրել
Հերմոնով է անցնում Եղեգնաձոր-Վարդահովիտ, Եղեգնաձոր–Գողթանիկ ճանապարհները։ Գյուղն ունի գեղեցիկ բնություն, երկայնքով հոսում է Արատես գետը։ Հերմոն համայնքի վարչական տարածքի մեջ է մտնում Կալասար (Կալասեր) գյուղը։ Այն գտնվում է Արդենիսի լեռնաշղթայի հարավային լանջին, Արփայի աջակողմյան վտակ՝ Եղեգիս գետի հովտում, Հերմոն գյուղից 1կմ հյուսիս-արևմուտք և մարզկենտրոնից մոտ 17 կմ հյուսիս–արևելք։ Կալասարը նախկինում մտնում էր Երևանի նահանգի Շարուր–Դրալագյազի գավառի մեջ։
Պատմություն խմբագրել
Գյուղի պատմական հայերեն անունը Գրկիք է, և 1991 թ. անհայտ պատճառով վերանվանվել է Հերմոն- Իսրայելում գտնվող բարձունքի անունով։ Մինչև 1988 թվականը Հերմոնում՝ Ղավուշուղ գյուղում ապրել են ադրբեջանցիներ, իսկ հետո վերաբնակեցվել է Ադրբեջանից ու Արցախից Հայաստան բռնագաղթված հայերով։ ԽՍՀՄ-ի տարիներին ադրբեջանաբնակ Կալասարը միավորված էր Ղավուշուղ, այժմ՝ Հերմոն, գյուղի հետ մեկ տնտեսության մեջ։ Ներկայումս Կալասարը բնակեցված չէ, սակայն հիմա էլ նշմարվում են եկեղեցու ավերակներ և հայկական բազմաթիվ գերեզմանաքարեր։
Բնակչություն խմբագրել
Հերմոնի բնակչության փոփոխությունը ժամանակի ընթացքում՝ ստորև[3].
| Տարի | 1831 | 1873 | 1897 | 1926 | 1939 | 1959 | 1970 | 1979 | 1989 | 2001 | 2011 |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Բնակիչ | 96 | 158[4] | 233 | 262 | 391 | 455 | 671 | 636 | 181[5] | 203 | 180[1] |
Տնտեսություն խմբագրել
Բնակչությունը զբաղվում է անասնապահությամբ, հողագործությամբ, պտղատու ծառերի մշակմամբ։
Պատմամշակութային կառույցներ խմբագրել
Հերմոն գյուղից դեպի հյուսիս-արևմուտք գտնվում է Արատեսի վանքը։ Պատմականորեն դա Մեծ Հայքի Սյունիք աշխարհի Վայոց ձոր գավառի տարածքն էր։ Վանքի համակառույցը բաղկացած է իրար կից չորս մեծ, հինգ փոքր շենքերից։ Հնագույն արձանագրություններում եկեղեցիներն անվանվել են Սուրբ Սիոն, Սուրբ Կարապետ և Սուրբ Աստվածածին։ Ենթադրվում է, որ այն հիմնադրվել է VII դարում, թեև ամենահին գրավոր տեղեկությունը 9-րդ դարի է։ Սուրբ Կարապետը՝ XI-XII դարերում։ Ուշագրավ է վերջինիս գավիթը, որի ճարտարապետը եղել է Սիրանեսը (XIII դար)։ 13-րդ դարում Վայոց ձորի իշխան Տարսայիճ Օրբելյանն Արատեսի վանքին է նվիրել մի քանի գյուղեր, որից հետո վանքը դարձել է Նորավանքի ամառանոցը։ Իսկ X-XIV դարերում այն եղել է գրչության խոշոր կենտրոն։
Հերմոն գյուղից 3 կմ հարավ-արևմուտք, լեռան վրա բազմած է շքեղաշուք Հերմոնի վանքը (Կնեվանք, IX-XV դարեր)։ Այն եղել է Սյունյաց աշխարհի կրոնական, մշակութային նշանավոր կենտրոն։ Հերմոնի վանքը 936 թվականին հիմնադրել են Սյունյաց գահերեց իշխան Սմբատը և Հակոբ եպիսկոպոսը։ 1338 թվականին այստեղ է հաստատվել Եսայի Նչեցու աշակերտ Տիրատուր վարպետը և հիմնադրել նոր դպրոցի՝ Հերմոնի վանքի դպրոցը, որը գործել է մինչև XV դարի վերջը։ Հերմոնի վանքում շուրջ հարյուր տարի գործել է գրչության դպրոցը, որտեղից մեզ են հասել մեկ տասնյակից ավելի ձեռագրեր, մեկնություններ։
Գյուղից 3 կմ հարավ-արևմուտքում է գտնվում նաև Սուրբ Գրիգոր եկեղեցին (XVI դար)։
Հասարակական կառույցներ խմբագրել
Հերմոնն ունի իննամյա հիմնական դպրոց, մշակույթի տուն, հյուրանոցային համալիր, և գյուղապետարան։
Ծանոթագրություններ խմբագրել
- ↑ 1,0 1,1 2011 թ Հայաստանի մարդահամարի արդյունքները
- ↑ Վայոց ձորի մարզի մարդահամար, 2008
- ↑ «Հայաստանի հանրապետության բնակավայրերի բառարան, էջ 121» (PDF). Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2014 թ․ սեպտեմբերի 12-ին. Վերցված է 2014 Հունիսի 13-ին.
- ↑ Զավեն Կորկոտյան, «Խորհրդային Հայաստանի բնակչությունը վերջին հարյուրամյակում (1831-1931)»
- ↑ «Հայաստանի և հարակից շրջանների տեղանունների բառարան», հտ. 5, էջ 757