Վիքիպեդիա

Հարություն Չաքմաքչյան

Հարություն Չաքմաքչյան (հոկտեմբերի 20, 1878(1878-10-20) կամ 1879, Ադանա, Օսմանյան կայսրություն - մայիսի 22, 1973(1973-05-22) կամ մայիսի 21, 1973(1973-05-21), Jamaica Plain, Բոստոն, ԱՄՆ), հայ գիտնական։

Հարություն Չաքմաքչյան
Ծնվել էհոկտեմբերի 20, 1878(1878-10-20) կամ 1879
ԾննդավայրԱդանա, Օսմանյան կայսրություն
Մահացել էմայիսի 22, 1973(1973-05-22) կամ մայիսի 21, 1973(1973-05-21)
Մահվան վայրJamaica Plain, Բոստոն, ԱՄՆ
Քաղաքացիություն Օսմանյան կայսրություն
ԿրթությունՀարվարդի համալսարան (1908) և Հարվարդի համալսարան (հունիս 1913)
Մասնագիտությունպատմաբան, գրող, խմբագիր և քիմիկոս
ԱշխատավայրԹաֆթսի համալսարան և Հայրենիք
Զբաղեցրած պաշտոններգլխավոր խմբագիր
ԵրեխաներԱլան Հովհաննես

Հայկական ծագմամբ ամերիկացի կոմպոզիտոր Ալան Հովաննեսի հայրը։

Թաֆթս համալսարանի քիմիայի պրոֆեսոր Չաքմաքչյանը բազմաթիվ գրքերի հեղինակ է մի քանի լեզուներով։ Նրա նշանավոր հրատարակություններից է անգլերեն - հայերեն բառարանը, որն իր տեսակի մեջ առաջինն է ժամանակակից հայոց լեզվում։ Բառարանը դարձել է հայերեն բառարանագրության մնայուն գործ և այսօր էլ պարբերաբար օգտագործվում է[1][2] ։ Նրա մյուս հրատարակությունները ներառում էին Հայաստանի 700 էջանոց պատմությունը։

Ընտանիք Խմբագրել

Չաքմաքչյանը ծնվել է 1878 թվականի հոկտեմբերի 20-ին Ադանա քաղաքում[3][4]։ Նրա ազգանունը նշանակում է «զինագործ»։ Այդ անունը տրվել է իր նախնիներից մեկին, ով հմուտ էր նուրբ փորագրված և զարդարված հրազեն ստեղծելու գործում[5]։ Նրա ծնողներն էին Հովանես Լ. Չաքմաքչյանը և Գոհար Ջանբազյանը, երկուսն էլ ֆերմերներ էին։ Նա սովորել է Ադանայի Աբգարյան վարժարանում, ապա մեկ տարուց ավելի սովորել է Բեյրութի Անտուրա ֆրանսիական միսիոներական քոլեջում։

Կարիերա Խմբագրել

Չաքմաքչյանը ուսուցչի իր կարիերան և դասավանդելը սկսել է Կեսարիայում (ներկայիս Կայսերիում) և Գիրեսունում[6]։ Օսմանյան կայսրությունում հայոց ցեղասպանության ժամանակ նա դասավանդում էր Բեյրութում։ Այդ ժամանակ նա որոշեց նավով մեկնել Ֆրանսիա։ Այնուհետև տեղափոխվեց Սթեմֆորդ, Կոնեկտիկուտ, և ի վերջո հաստատվեց Մասաչուսեթս նահանգի Բոստոն քաղաքում, որտեղ 1905 թվականի աշնանից մինչև 1908 թվականի գարուն սովորեց Հարվարդի համալսարանում, այնուհետև կրկին վերադարձավ Հարվարդ 1912 թվականի փետրվարին[7]։ Չաքմաքչյանը 1909 - 1911 թվականներին աշխատել է նաև որպես «Հայրենիք» թերթի խմբագիր։

Հետագայում նա աշխատել է որպես Թաֆթս քոլեջի քիմիայի և կենսաքիմիայի պրոֆեսոր և կապված է եղել Բոստոնի Թաֆթսի բժշկական դպրոցի հետ։ 1955 թիվականին Չաքմաքչյանը հեռացավ Թաֆթսի համալսարանից՝ որպես պատվավոր պրոֆեսոր[8]։

Ամուսնություն Խմբագրել

1910 թվականի մայիսի 28-ին Մասաչուսեթս նահանգի Սոմերվիլ քաղաքում նա ամուսնացավ Մադլեն Սքոթի hետ։ Վերջինս շոտլանդական և անգլիական ծագմամբ ամերիկուհի էր, որն ավարտել էր Ուելսլի քոլեջը[9]։ Նրանք ունեցան մեկ որդի՝ Ալան Հովհաննեսը, որը միջազգային փառքի հասած կոմպոզիտոր է[10]։

Մահ Խմբագրել

Չաքմաքչյանը մահացել է 1973 թվականի մայիսի 22-ին Մասաչուսեթսում, 94 տարեկան հասակում։

Գրական ստեղծագործություն Խմբագրել

Իր գիտական աշխատանքից բացի, 1908 թվականին Չաքմաքչյանը դարձավ «Հայրենիք» թերթի գլխավոր խմբագիր՝ այդ պաշտոնում մնալով մինչև 1912 թվականի փետրվարը[11][12]։ Նա նաև հեղինակ է մոտ 1600 էջից բաղկացած «Ընդարձակ Բառարան Անգլիերէնէ-Հայերէն» բառարանի, որը վերահրատարակվել է մի քանի անգամ։ Գիտական այլ հոդվածներ նվիրված էին քիմիայի, կենսաքիմիայի և հայոց լեզվի հետ կապված թեմաներին։ Ի թիվս իր այլ հրատարակությունների, Չաքմաքչյանը 1917 թվականին մոտ 700 էջից բաղկացած գիրք է հրատարակել Հայաստանի պատմության մասին[13]։ Նա ամերիկյան քիմիական ընկերության, գիտության առաջընթացի ամերիկյան ասոցիացիայի և Նոր Անգլիայի քիմիայի ուսուցիչների ասոցիացիայի անդամ էր։

Հրապարակումներ Խմբագրել

Չաքմաքչյանի որոշ հրապարակումներ ներառում են.

Ծանոթագրություններ Խմբագրել

  1. ↑ «Haroutiun Chakmakjian»։ DSCH Journal: 49։ 2001։ «Haroutiun Chakmakjian was not only a chemistry professor but a lexicographer, whose Armenian-English dictionary is still in standard use.» 
  2. ↑ Adalian Rouben Paul (2010)։ Historical dictionary of Armenia (2nd ed.)։ Lanham, MD: Scarecrow Press։ էջ 367։ ISBN 0810874504 
  3. ↑ Kostelanetz Richard (1989)։ On innovative music(ian)s (1st ed.)։ New York: Limelight Editions։ էջ 96։ ISBN 0879101210 
  4. ↑ Kinnear Tyler (2011)։ Alan hovhaness and the creation of the "modern free noh play.".։ BiblioBazaar։ ISBN 124338347X 
  5. ↑ Battcock Gregory (1981)։ Breaking the sound barrier : a critical anthology of the new music (1. ed.)։ New York: Dutton։ էջ 286։ ISBN 0525475982 
  6. ↑ «The 80th of the Hairenik Daily: An Editorial Introduction»։ Armenian Review 32 (1): 7։ 1979։ ISSN 0004-2366 
  7. ↑ Kinnear Tyler (2011)։ Alan hovhaness and the creation of the "modern free noh play.".։ BiblioBazaar։ ISBN 124338347X 
  8. ↑ «The 80th of the Hairenik Daily: An Editorial Introduction»։ Armenian Review 32 (1): 7։ 1979։ ISSN 0004-2366 
  9. ↑ Kinnear Tyler (2011)։ Alan hovhaness and the creation of the "modern free noh play.".։ BiblioBazaar։ ISBN 124338347X 
  10. ↑ The International who is who in Music։ Who is Who in Music, Incorporated, Limited։ 1951։ էջ 227 
  11. ↑ «The 80th of the Hairenik Daily: An Editorial Introduction»։ Armenian Review 32 (1): 7։ 1979։ ISSN 0004-2366 
  12. ↑ Adanalian Garo։ «A Milestone in the Armenian Press: Hairenik Celebrates 100th Year of Publication»։ Hairenik։ Արխիվացված է օրիգինալից August 7, 2006-ին 
  13. ↑ Hovanes Chakmakjian Haroutioun (1917)։ Ěndardzak patmutʻiwn hayotsʻ: skizbēn minchʻew mer ōrerě (Armenian)։ Boston: Hrat. Eran Gratan 
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Հարություն_Չաքմաքչյան&oldid=8025793» էջից