Հայրենական մեծ պատերազմ (տերմին)

Հայրենական մեծ պատերազմ (ռուս.՝ Вели́кая Оте́чественная война́; ուկրաիներեն՝ Велика Вітчизняна війна; բելառուս․՝ Вялікая Айчынная вайна)[Ն 1], տերմին, որն օգտագործվում է Ռուսաստանում և նախկինում ԽՍՀՄ-ի մաս կազմող այլ հանրապետություններում (բացի Բալթյան երկրներից և Ուկրաինայից[1]), և որը նկարագրում է 1941 թվականի հունիսի 22-ից մինչև 1945 թվականի մայիսի 9-ը ընկած ժամանակահատվածում ընթացքող և Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի արևելյան ռազմաճակատում տեղի ունեցող ռազմական բախումը, որի կողմերն էին Ֆաշիստական Գերմանիան և Խորհրդային Միությունը։ Որոշ իրավական նկատառումներից ելնելով՝ այս ժամանակահատվածը երբեմն երկարաձգվում է մինչև 1945 թվականի մայիսի 11՝ Պրահայի օպերացիայի ավարտը[2]։

1963 թվականի խորհրդային դրոշմանիշ, որը թողարկվել է Ստալինգրադի ճակատամարտի 20-ամյակի կապակցությամբ, և որի վրա գրված է՝ «Великая Отечественная война 1941-1945гг..»։
Ուկրաինական դրոշմանիշ, որը թողարկվել է Հայրենական մեծ պատերազմում տարած հաղթանակի 60-ամյակի կապակցությամբ (ուկրաիներեն՝ 60-річчя Перемоги у Великій Вітчизняній війні
Բելառուսական դրոշմանիշ, որը թողարկվել է Հայրենական մեծ պատերազմում տարած հաղթանակի 70-ամյակի կապակցությամբ (բելառուս․՝ 70 hadow Peramohi w Vyalikay Aychynnay vayne 1945–2015
Հայրենական մեծ պատերազմին մասնակցած բելառուս վետերանները

Հայրենական մեծ պատերազմի ավարտը տոնվում է մայիսի 9-ին։

Պատմություն խմբագրել

«Հայրենական պատերազմ» տերմինը վերաբերում է նաև ռուսների դիմադրությանը ընդդեմ Նապոլեոն I-ի ղեկավարությամբ ներխուժած ֆրանսիացիների, ինչը հայտնի է դարձել «1812 թվականի հայրենական պատերազմ» անվամբ։ Ռուսերենում «отечественная война» տերմինը սկզբնապես նշանակում է պատերազմ սեփական տիրույթների համար («отечество» նշանակում է «հայրենի հող»)՝ ի հակադրություն սեփական տարածքներից դուրս մղված պատերազմներին (ռուս.՝ заграничная война)[3]։ Երբեմն 1812 թվականի հայրենական պատերազմը նույնպես անվանվում է «Հայրենական մեծ պատերազմ» (ռուս.՝ Великая отечественная война): Արտահայտությունը առաջին անգամ հայտնվել է ոչ ուշ քան 1844 թվականը[4], ինչից հետո հայտնի է դարձել 1812 թվականի հայրենական պատերազմի հարյուրամյակի նախօրեին[5]։

1914 թվականից հետո արտահայտությունը կիրառվել է նաև Առաջին համաշխարհային պատերազմի տարիներին[6]։ Դա Սանկտ Պետերբուրգի հատուկ ամսագրի՝ «Թատրոն և կյանք»-ի (ռուս.՝ Театр и жизнь) պատերազմական ժամանակի հատուկ հավելվածի անունն էր և վերաբերում էր Առաջին համաշխարհային պատերազմի արևելյան ռազմաճակատում ընթացող պատերազմին, որտեղ Ռուսական կայսրության պատերազմում էր ընդդեմ Գերմանական և Ավստրո-Հունգարիայի կայսրությունների[6]։ Հայրենական երկրորդ պատերազմ (ռուս.՝ Вторая отечественная война) և Հայրենական համաշխարհային մեծ պատերազմ (ռուս.՝ Великая всемирная отечественная война) տերմինները Առաջին համաշխարհային պատերազմի ժամանակ նույնպես օգտագործվել են Ռուսաստանում[6]։

Հայրենական մեծ պատերազմ տերմինը 1941 թվականի հունիսի 23-ին՝ Ֆաշիստական Գերամանիայի՝ ԽՍՀՄ-ի վրա հարձակման հենց հաջորդ օրը, նորից հայտվել է խորհրդային լրագրերում։ Այդ հոդվածի վերնագիրն էր «Խորհրդային ազգերի հայրենական մեծ պատերազմ» (Velikaya Otechestvennaya Voyna Sovetskogo Naroda), որի հեղինակն էր «Պրավդա» թերթի խմբագիրների կոլեգիայի անդամ Եմելյան Յարոսլավսկին[6]։ Արտահայտության նպատակը ժողովրդին մոտիվացնելն էր, որպեսզի նրանք պաշտպանեն խորհրդային հայրենիքը և դուրս մղեն հակառակորդին։

«Отечественная война» տերմինը (հայերեն՝ Հայրենական պատերազմ) պաշտոնապես ընդունվել է 1942 թվականի մայիսի 20-ին՝ Հայրենական պատերազմի շքանշանի հաստատմամբ, որով պարգևատրվում էին սխրանքներ գործած անձինք։

Օգտագործում խմբագրել

Սովետական Միության տարածքից դուրս տերմինը սովորաբար չի գործածվել և իմաստով ամենամոտ տերմինը Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի արևելյան ռազմաճակատ (1941-1945) տերմինն է։ Այս տերմիններից ոչ մեկը իր մեջ չի ներառում Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի սկզբնական փուլը, որի ընթացում ԽՍՀՄ-ը միմյանց վրա չհարձակվելու պայմանագիր է կնքել Գերմանիայի հետ, օկուպացրել է Լեհաստանի արևելյան մասը (1939), Բալթյան երկրները (1940), Բեսարաբիան և Հյուսիսային Բուկովինան (1940) և պատերազմել ընդդեմ Ֆինլանդիայի (1939-1940)[2][7]։

Ռուսաստանում և այլ հետխորհրդային երկրներում տերմինին տրվել է մեծ կարևորություն․ այդ երկրներում ընդունված է այն համարել Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի ամենակարևոր փուլը։

2015 թվականի ապրիլի 9-ին Ուկրաինայի ազգային ժողովը երկրի օնրենքում «Հայրենական մեծ պատերազմ» տերմինը փոխարինել է «Երկրորդ համաշխարհային պատերազմ» տերմինով[8], ինչը ապախորհրդայնացման օրենքների մաս է կազմում։ Տերմինը քաղաքական է․ այն ընդունելը նշանակում է ընդունել պատերազմի նկատմամբ ԽՍՀՄ-ի ունեցած տեսակետը, իսկ մերժումը նշանակում է հեռացում խորհրդային ժառանգությունից, ինչպես Ուկրաինայի դեպքում։

Տես նաև խմբագրել

Նշումներ խմբագրել

  1. Սովետական միության այլ լեզուներով:
    ադրբ.՝ Бөјүк Вәтән мүһарибәси, Böyük Vətən müharibəsi; էստ․՝ Suur Isamaasõda; վրաց.՝ დიდი სამამულო ომი, Didi Samamulo Omi; ղազ.՝ Ұлы Отан соғысы, Uly Otan soǵysy; ղրղզ.՝ Улуу Ата Мекендик согуш, Uluu Ata Mekendik soğuş; լիտ.՝ Didysis Tėvynės karas; լատիշ․՝ Lielais Tēvijas karš; մոլդ.՝ Мареле Рэзбой пентру апэраря Патрией, Marele Război pentru apărarea Patriei; տաջ.՝ Ҷанги Бузурги Ватанӣ, Çangi Buzurgi Vatanī; թուրքմ.՝ Бейик Ватанчылык уршы, Beýik Watançylyk urşy; թաթ.՝ Бөек Ватан сугышы, Böyek Watan suğışı; ուզբ.՝ Улуғ Ватан уруши, Ulug‘ Vatan urushi.

Ծանոթագրություններ խմբագրել

  1. Україна, Віталій Червоненко ВВС. Рада ухвалила "декомунізаційний пакет". BBC News Україна (ուկրաիներեն). Վերցված է 2019 թ․ հունվարի 13-ին.
  2. 2,0 2,1 Федеральный закон № 5-ФЗ от 12 января 1995, "О ветеранах" (ru)
  3. For example, one of the books published shortly after the war was titled Письма русского офицера о Польше, Австрийских владениях, Пруссии и Франции, с подробным описанием похода Россиян противу Французов в 1805 и 1806 году, также отечественной и заграничной войны с 1812 по 1815 год..." (Fyodor Glinka, Moscow, 1815–1816; the title was translated as "Letters of a Russian Officer on Poland, the Austrian Domains, Prussia and France; with a detailed description of the Russian campaign against the French in 1805 and 1806, and also the Fatherland and foreign war from 1812 to 1815..." in: A. Herzen, Letters from France and Italy, 1847-1851, University of Pittsburgh Press, 1995, p. 272).
  4. It can be found in Vissarion Belinsky's essay "Russian literature in 1843" first printed in magazine Otechestvennye Zapiski, vol. 32 (1844), see page 34 of section 5 "Critics" (each section has its own pagination).
  5. For example, several books had the phrase in their titles, as: П. Ниве, Великая Отечественная война. 1812 годъ, М., 1912; И. Савостинъ, Великая Отечественная война. Къ 100-лѣтнему юбилею. 1812—1912 г., М., 1911; П. М. Андріановъ, Великая Отечественная война. (1812) По поводу 100-лѣтняго юбилея, Спб., 1912.
  6. 6,0 6,1 6,2 6,3 The dictionary of modern citations and catch phrases by K. V. Dushenko, 2006. (ru)
  7. Davies, Norman (2006). «Phase 1, 1939-1941: the era of the Nazi-Soviet pact». Europe at War 1939–1945: No Simple Victory. London: Macmillan. էջեր 153–155. ISBN 9780333692851. OCLC 70401618.
  8. Ukraine Purges Symbols of Its Communist Past, Newsweek, (10 April 2015)

Արտաքին հղումներ խմբագրել