Հայրենական մեծ պատերազմ (տերմին)

Հայրենական մեծ պատերազմ (ռուս.՝ Вели́кая Оте́чественная война́; ուկրաիներեն՝ Велика Вітчизняна війна; բելառուս․՝ Вялікая Айчынная вайна)^{[Ն 1]}, տերմին, որն օգտագործվում է Ռուսաստանում և նախկինում ԽՍՀՄ-ի մաս կազմող այլ հանրապետություններում (բացի Բալթյան երկրներից և Ուկրաինայից^[1]), և որը նկարագրում է 1941 թվականի հունիսի 22-ից մինչև 1945 թվականի մայիսի 9-ը ընկած ժամանակահատվածում ընթացքող և Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի արևելյան ռազմաճակատում տեղի ունեցող ռազմական բախումը, որի կողմերն էին Ֆաշիստական Գերմանիան և Խորհրդային Միությունը։ Որոշ իրավական նկատառումներից ելնելով՝ այս ժամանակահատվածը երբեմն երկարաձգվում է մինչև 1945 թվականի մայիսի 11՝ Պրահայի օպերացիայի ավարտը^[2]։

Բելառուսական դրոշմանիշ, որը թողարկվել է Հայրենական մեծ պատերազմում տարած հաղթանակի 70-ամյակի կապակցությամբ (բելառուս․՝ 70 hadow Peramohi w Vyalikay Aychynnay vayne 1945–2015)։

Հայրենական մեծ պատերազմի ավարտը տոնվում է մայիսի 9-ին։

Պատմություն

«Հայրենական պատերազմ» տերմինը վերաբերում է նաև ռուսների դիմադրությանը ընդդեմ Նապոլեոն I-ի ղեկավարությամբ ներխուժած ֆրանսիացիների, ինչը հայտնի է դարձել «1812 թվականի հայրենական պատերազմ» անվամբ։ Ռուսերենում «отечественная война» տերմինը սկզբնապես նշանակում է պատերազմ սեփական տիրույթների համար («отечество» նշանակում է «հայրենի հող»)՝ ի հակադրություն սեփական տարածքներից դուրս մղված պատերազմներին (ռուս.՝ заграничная война)^[3]։ Երբեմն 1812 թվականի հայրենական պատերազմը նույնպես անվանվում է «Հայրենական մեծ պատերազմ» (ռուս.՝ Великая отечественная война): Արտահայտությունը առաջին անգամ հայտնվել է ոչ ուշ քան 1844 թվականը^[4], ինչից հետո հայտնի է դարձել 1812 թվականի հայրենական պատերազմի հարյուրամյակի նախօրեին^[5]։

1914 թվականից հետո արտահայտությունը կիրառվել է նաև Առաջին համաշխարհային պատերազմի տարիներին^[6]։ Դա Սանկտ Պետերբուրգի հատուկ ամսագրի՝ «Թատրոն և կյանք»-ի (ռուս.՝ Театр и жизнь) պատերազմական ժամանակի հատուկ հավելվածի անունն էր և վերաբերում էր Առաջին համաշխարհային պատերազմի արևելյան ռազմաճակատում ընթացող պատերազմին, որտեղ Ռուսական կայսրության պատերազմում էր ընդդեմ Գերմանական և Ավստրո-Հունգարիայի կայսրությունների^[6]։ Հայրենական երկրորդ պատերազմ (ռուս.՝ Вторая отечественная война) և Հայրենական համաշխարհային մեծ պատերազմ (ռուս.՝ Великая всемирная отечественная война) տերմինները Առաջին համաշխարհային պատերազմի ժամանակ նույնպես օգտագործվել են Ռուսաստանում^[6]։

Հայրենական մեծ պատերազմ տերմինը 1941 թվականի հունիսի 23-ին՝ Ֆաշիստական Գերամանիայի՝ ԽՍՀՄ-ի վրա հարձակման հենց հաջորդ օրը, նորից հայտվել է խորհրդային լրագրերում։ Այդ հոդվածի վերնագիրն էր «Խորհրդային ազգերի հայրենական մեծ պատերազմ» (Velikaya Otechestvennaya Voyna Sovetskogo Naroda), որի հեղինակն էր «Պրավդա» թերթի խմբագիրների կոլեգիայի անդամ Եմելյան Յարոսլավսկին^[6]։ Արտահայտության նպատակը ժողովրդին մոտիվացնելն էր, որպեսզի նրանք պաշտպանեն խորհրդային հայրենիքը և դուրս մղեն հակառակորդին։

«Отечественная война» տերմինը (հայերեն՝ Հայրենական պատերազմ) պաշտոնապես ընդունվել է 1942 թվականի մայիսի 20-ին՝ Հայրենական պատերազմի շքանշանի հաստատմամբ, որով պարգևատրվում էին սխրանքներ գործած անձինք։

Օգտագործում

Սովետական Միության տարածքից դուրս տերմինը սովորաբար չի գործածվել և իմաստով ամենամոտ տերմինը Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի արևելյան ռազմաճակատ (1941-1945) տերմինն է։ Այս տերմիններից ոչ մեկը իր մեջ չի ներառում Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի սկզբնական փուլը, որի ընթացում ԽՍՀՄ-ը միմյանց վրա չհարձակվելու պայմանագիր է կնքել Գերմանիայի հետ, օկուպացրել է Լեհաստանի արևելյան մասը (1939), Բալթյան երկրները (1940), Բեսարաբիան և Հյուսիսային Բուկովինան (1940) և պատերազմել ընդդեմ Ֆինլանդիայի (1939-1940)^[2]^[7]։

Ռուսաստանում և այլ հետխորհրդային երկրներում տերմինին տրվել է մեծ կարևորություն․ այդ երկրներում ընդունված է այն համարել Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի ամենակարևոր փուլը։

2015 թվականի ապրիլի 9-ին Ուկրաինայի ազգային ժողովը երկրի օնրենքում «Հայրենական մեծ պատերազմ» տերմինը փոխարինել է «Երկրորդ համաշխարհային պատերազմ» տերմինով^[8], ինչը ապախորհրդայնացման օրենքների մաս է կազմում։ Տերմինը քաղաքական է․ այն ընդունելը նշանակում է ընդունել պատերազմի նկատմամբ ԽՍՀՄ-ի ունեցած տեսակետը, իսկ մերժումը նշանակում է հեռացում խորհրդային ժառանգությունից, ինչպես Ուկրաինայի դեպքում։

Տես նաև

Նշումներ

↑ Սովետական միության այլ լեզուներով:
ադրբ.՝ Бөјүк Вәтән мүһарибәси, Böyük Vətən müharibəsi; էստ․՝ Suur Isamaasõda; վրաց.՝ დიდი სამამულო ომი, Didi Samamulo Omi; ղազ.՝ Ұлы Отан соғысы, Uly Otan soǵysy; ղրղզ.՝ Улуу Ата Мекендик согуш, Uluu Ata Mekendik soğuş; լիտ.՝ Didysis Tėvynės karas; լատիշ․՝ Lielais Tēvijas karš; մոլդ.՝ Мареле Рэзбой пентру апэраря Патрией, Marele Război pentru apărarea Patriei; տաջ.՝ Ҷанги Бузурги Ватанӣ, Çangi Buzurgi Vatanī; թուրքմ.՝ Бейик Ватанчылык уршы, Beýik Watançylyk urşy; թաթ.՝ Бөек Ватан сугышы, Böyek Watan suğışı; ուզբ.՝ Улуғ Ватан уруши, Ulug‘ Vatan urushi.

Ծանոթագրություններ

↑ Україна, Віталій Червоненко ВВС. Рада ухвалила "декомунізаційний пакет". BBC News Україна (ուկրաիներեն). Վերցված է 2019 թ․ հունվարի 13-ին.
↑ ^2,0 ^2,1 Федеральный закон № 5-ФЗ от 12 января 1995, "О ветеранах" (ru)
↑ For example, one of the books published shortly after the war was titled Письма русского офицера о Польше, Австрийских владениях, Пруссии и Франции, с подробным описанием похода Россиян противу Французов в 1805 и 1806 году, также отечественной и заграничной войны с 1812 по 1815 год..." (Fyodor Glinka, Moscow, 1815–1816; the title was translated as "Letters of a Russian Officer on Poland, the Austrian Domains, Prussia and France; with a detailed description of the Russian campaign against the French in 1805 and 1806, and also the Fatherland and foreign war from 1812 to 1815..." in: A. Herzen, Letters from France and Italy, 1847-1851, University of Pittsburgh Press, 1995, p. 272).
↑ It can be found in Vissarion Belinsky's essay "Russian literature in 1843" first printed in magazine Otechestvennye Zapiski, vol. 32 (1844), see page 34 of section 5 "Critics" (each section has its own pagination).
↑ For example, several books had the phrase in their titles, as: П. Ниве, Великая Отечественная война. 1812 годъ, М., 1912; И. Савостинъ, Великая Отечественная война. Къ 100-лѣтнему юбилею. 1812—1912 г., М., 1911; П. М. Андріановъ, Великая Отечественная война. (1812) По поводу 100-лѣтняго юбилея, Спб., 1912.
↑ ^6,0 ^6,1 ^6,2 ^6,3 The dictionary of modern citations and catch phrases by K. V. Dushenko, 2006. (ru)
↑ Davies, Norman (2006). «Phase 1, 1939-1941: the era of the Nazi-Soviet pact». Europe at War 1939–1945: No Simple Victory. London: Macmillan. էջեր 153–155. ISBN 9780333692851. OCLC 70401618.
↑ Ukraine Purges Symbols of Its Communist Past, Newsweek, (10 April 2015)

Արտաքին հղումներ

Վիքիպահեստ նախագծում կարող եք այս նյութի վերաբերյալ հավելյալ պատկերազարդում գտնել Հայրենական մեծ պատերազմ (տերմին) կատեգորիայում։

[1] Սովետական միության այլ լեզուներով:
ադրբ.՝ Бөјүк Вәтән мүһарибәси, Böyük Vətən müharibəsi; էստ․՝ Suur Isamaasõda; վրաց.՝ დიდი სამამულო ომი, Didi Samamulo Omi; ղազ.՝ Ұлы Отан соғысы, Uly Otan soǵysy; ղրղզ.՝ Улуу Ата Мекендик согуш, Uluu Ata Mekendik soğuş; լիտ.՝ Didysis Tėvynės karas; լատիշ․՝ Lielais Tēvijas karš; մոլդ.՝ Мареле Рэзбой пентру апэраря Патрией, Marele Război pentru apărarea Patriei; տաջ.՝ Ҷанги Бузурги Ватанӣ, Çangi Buzurgi Vatanī; թուրքմ.՝ Бейик Ватанчылык уршы, Beýik Watançylyk urşy; թաթ.՝ Бөек Ватан сугышы, Böyek Watan suğışı; ուզբ.՝ Улуғ Ватан уруши, Ulug‘ Vatan urushi.

[2] Україна, Віталій Червоненко ВВС. Рада ухвалила "декомунізаційний пакет". BBC News Україна (ուկրաիներեն). Վերցված է 2019 թ․ հունվարի 13-ին.

[veterans-law-3] 2,0 ^2,1 Федеральный закон № 5-ФЗ от 12 января 1995, "О ветеранах" (ru)

[4] For example, one of the books published shortly after the war was titled Письма русского офицера о Польше, Австрийских владениях, Пруссии и Франции, с подробным описанием похода Россиян противу Французов в 1805 и 1806 году, также отечественной и заграничной войны с 1812 по 1815 год..." (Fyodor Glinka, Moscow, 1815–1816; the title was translated as "Letters of a Russian Officer on Poland, the Austrian Domains, Prussia and France; with a detailed description of the Russian campaign against the French in 1805 and 1806, and also the Fatherland and foreign war from 1812 to 1815..." in: A. Herzen, Letters from France and Italy, 1847-1851, University of Pittsburgh Press, 1995, p. 272).

[5] It can be found in Vissarion Belinsky's essay "Russian literature in 1843" first printed in magazine Otechestvennye Zapiski, vol. 32 (1844), see page 34 of section 5 "Critics" (each section has its own pagination).

[6] For example, several books had the phrase in their titles, as: П. Ниве, Великая Отечественная война. 1812 годъ, М., 1912; И. Савостинъ, Великая Отечественная война. Къ 100-лѣтнему юбилею. 1812—1912 г., М., 1911; П. М. Андріановъ, Великая Отечественная война. (1812) По поводу 100-лѣтняго юбилея, Спб., 1912.

[dict-7] 6,0 ^6,1 ^6,2 ^6,3 The dictionary of modern citations and catch phrases by K. V. Dushenko, 2006. (ru)

[8] Davies, Norman (2006). «Phase 1, 1939-1941: the era of the Nazi-Soviet pact». Europe at War 1939–1945: No Simple Victory. London: Macmillan. էջեր 153–155. ISBN 9780333692851. OCLC 70401618.

[9] Ukraine Purges Symbols of Its Communist Past, Newsweek, (10 April 2015)

[Ն 1]

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]