Հայբաթուլա Ախունձադա
Հայբաթուլա Ախունձադա (փուշթու՝ هیبت الله آخندزاده, հավանաբար՝ 1961, Panjwayi District, Ղանդահար վիլայեթ, Աֆղանստանի թագավորություն), աֆղանցի կրոնական և քաղաքական գործիչ, աստվածաբան, արմատական իսլամիստական «Թալիբան» շարժման գործող առաջնորդը 2016 թվականի մայիսից։ 2021 թվականի օգոստոսի 15-ից համարվում է Աֆղանստանի մեծ մասի փաստացի կառավարիչը։
| Հայբաթուլա Ախունձադա | |
| |
| Կուսակցություն՝ | թալիբան |
|---|---|
| Մասնագիտություն՝ | կառավարիչ և կրոնական առաջնորդ |
| Ազգություն | փուշտու |
| Դավանանք | սուննի իսլամ |
| Ծննդյան օր | հավանաբար՝ 1961 |
| Ծննդավայր | Panjwayi District, Ղանդահար վիլայեթ, Աֆղանստանի թագավորություն |
| Քաղաքացիություն |  Աֆղանստան
|
Կենսագրություն խմբագրել
Հայբաթուլա Ախունձադան ծնվել է 1961 թվականին Աֆղանստանի Թագավորության Քանդահար նահանգի Փանջվայի գավառում։ Պատկանում է Նուրզայ փուշթուն ցեղին։ Սերում է աղքատ և կրոնական ընտանիքից։ Նրա հայրը՝ Մուլա Մուհամմադ Ահունդը, հայտնի աստվածաբան էր իր կիշլակում և տեղի փոքր մզկիթի իմամում։ Չունենալով սեփական հող, ընտանիքի հետ նա լիովին կախված էր ծխականների դրամական և բերքատու սադակից, զբաղվել է բացառապես կրոնական գործունեությամբ։ Հայբաթուլա Ախունձադան իր հորից նախնական կրոնական իսլամական կրթություն է ստացել։ 1979 թվականին աֆղանական պատերազմի սկսվելուց հետո 18-ամյա Հայբաթուլա Ախունձադան ընտանիքի հետ ստիպված է եղել փախչել հարևան Պակիստան և բնակություն հաստատել Քվետա քաղաքում՝ պակիստանա-աֆղանական սահմանից ոչ հեռու։ Այնտեղ նա շարունակել է կրոնական ուսուցումը և հետագայում գլխավորել է մեդրեսեներից մեկը[1][2]։
1980-ականներին վերադարձել է Աֆղանստանի Խորհրդային Ժողովրդավարական Հանրապետություն և ակտիվորեն մասնակցել է մոջահեդների շարքերում խորհրդային բանակի դեմ մղվող մարտերին։ 1994 թվականին միացել է Թալիբանի երիտասարդ շարժմանը։ Այդ ժամանակ թալիբները գրավել էին Իրանին սահմանակից Ֆարահ նահանգը, և Ախունձադան այդ նահանգում «հանցավորության դեմ պայքարի պատասխանատու» է դարձել։ 1996 թվականին Քաբուլի գրավումից հետո Ախունձադը նշանակվել է «Թալիբանի առաքինության խրախուսման և արատների կանխման դեպարտամենտի» անդամ։ 1990-ական թվականների վերջին տեղափոխվել է Քանդահար և դարձել մուլա և մուխտասիբոմ խոշոր մեդրեսայում և ոչ մեծ հոջրների ցանցում, որտեղ, ըստ որոշ տվյալների, այն ժամանակ ուսանում էին շուրջ հարյուր հազար թալիբներ (այսինքն՝ ուսանողներ) ամբողջ Աֆղանստանից։ Որոշ տվյալներով՝ նա որոշ տարաձայնություններ է ունեցել Աֆղանստանի Իսլամական Էմիրության ներքին քաղաքականության և Թալիբանի այն ժամանակվա ղեկավարության հետ, ինչն էլ դարձել է Քաբուլից Քանդահար նրա «աքսորի» պատճառը[1][3]։
2001 թվականին ԱՄՆ-ի գլխավորությամբ միջազգային կոալիցիայի ներխուժումից հետո Ախունձադեն դարձել է Թալիբան շարժման ուլեմների խորհրդի ղեկավարը։ Ավելի ուշ նշանակվել է շարիաթի դատարանի գլխավոր դատավոր։ Այդ տարիների ամերիկյան հատուկ ծառայությունների տվյալներով՝ Հայբաթուլա Ախունձադան թալիբների շրջանում հոգևոր առաջնորդի ավելի մեծ համբավ է ունեցել և չի դիտարկվել որպես ռազմական հրամանատար։ Հատուկ ծառայությունների աղբյուրները նշել են նրա հռետորական հատկանիշները, իսլամի վերաբերյալ նրա մեծ գիտելիքները և խարիզմատիկ լինելը։ Հենց նա էր պատասխանատու ֆեթվ թալիբների մեծամասնության համար և հանդես էր գալիս որպես դատավոր և փորձագետ Թալիբանի ներսում կրոնական և էթիկական վեճերում, որոնք պարբերաբար առաջանում էին։ Հայտնի է, որ մուլա Օմարը և մուլա Մանսուրը նրա հետ հաճախ են խորհրդակցել մի շարք հարցերի շուրջ, այդ թվում՝ կարևոր ֆեթվերի հրատարակման հարցերում[1]։
Ըստ որոշ տվյալների՝ նույնիսկ Աֆղանստան կոալիցիոն զորքերի ներխուժումից հետո Ախունձադան չի լքել նրա սահմանները՝ թաքնվելով առավելապես երկրի հարավային մասերում, ինչպես նաև Պակիստանի հետ երկարատև սահմանի մոտ։ Թալիբանի քարոզչությունը պնդում էր, որ նա 2001-2016 թվականներին երբեք չի լքել Աֆղանստանը։ Ըստ որոշ տվյալների՝ նույնիսկ Աֆղանստան կոալիցիոն զորքերի ներխուժումից հետո Ախունձադան չի լքել նրա սահմանները՝ թաքնվելով առավելապես երկրի հարավային մասերում, ինչպես նաև Պակիստանի հետ երկարատև սահմանի մոտ։ Թալիբանի քարոզչությունը պնդում էր, որ նա 2001-2016 թվականներին երբեք չի լքել Աֆղանստանը[1]։
2016 թվականի մայիսի 25-ին հայտարարվել էր Հայբաթուլա Ախունձդին Թալիբան շարժման գերագույն գլխավոր հրամանատար և առաջնորդ նշանակելու մասին։ Որպես իր տեղակալներ, Ախունձադան նշանակեց Մուհամմադ Յակուբին և Սիրաջուդդին Խաքանիին։ 2016 թվականի դեկտեմբերին մուլա Աբդուլ Ռազակ Ախունդն ու Աբդուլ Սատա Ախունդն իրենց աջակցությունն են խոստացել Ախունձադեին։
2021 թվականի մայիսին Ախունձադին աֆղանցի ժողովրդին հրավիրել էր Միացյալ Նահանգների զորքերը դուրս բերելու և Իսլամական պետություն ստեղծելու։ 2021 թվականի օգոստոսին Ահունձադի անվանական հրամանատարության ներքո ուժերը սկսեցին ընդհանուր հարձակումը՝ ձգտելով հասնել պատերազմում վերջնական հաղթանակի։ Ախունձադեի ղեկավարության ժամանակ ամերիկյան զորքերի հիմնական մասը դուրս է բերվել, և թալիբները վերահսկողություն են ստացել մայրաքաղաք Քաբուլի նկատմամբ։
Հայբաթուլա Ախունձադի ընտանեկան կարգավիճակի մասին հավաստի տվյալներ չկան։ Հայտնի է, որ նա Աբդուր Ռահման անունով որդի է ունեցել, որը 2017 թվականի հուլիսին պատահաբար զոհվել է (այլ տվյալներով՝ սպանվել է աֆղան զինվորների կողմից) Գիլմենդի նահանգում աֆղանական բանակի ռազմակայաններից մեկի վրա թալիբների հարձակման ժամանակ իր իսկ մահապարտ-ահաբեկչի ինքնապայթեցման ժամանակ։
Ծանոթագրություններ խմբագրել
- ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 «Afghan Taliban announce successor to Mullah Mansour». BBC News. 2016 թ․ մայիսի 25. Արխիվացված օրիգինալից 2018 թ․ ապրիլի 18-ին. Վերցված է 2016 թ․ մայիսի 25-ին.
- ↑ «Hibatullah’s Roots Were Non-Political And Reclusive» Արխիվացված 12 Ապրիլ 2020 Wayback Machine (29 May 2016), Tolo News. Retrieved 12 April 2020.
- ↑ Mashal, Mujib; Shah, Taimoor (2016 թ․ հուլիսի 11). «Taliban's New Leader, More Scholar Than Fighter, Is Slow to Impose Himself». The New York Times (ամերիկյան անգլերեն). ISSN 0362-4331. Վերցված է 2021 թ․ օգոստոսի 17-ին.