Հայաստանի Կարմիր գրքում գրանցված սողունների ցանկ
Սողուններ, որոնք գրանցված են ՀՀ Կարմիր գրքում, 19 տեսակներից և ենթատեսակներից կազմված ցանկ, որը ներկայացնում է Հայաստանի Հանրապետության Կարմիր գրքի վերջին՝ երկրորդ հրատարակության մեջ (2010)[1] ներառված հազվագյուտ և անհետացող տեսակները։ 1987 թվականին ցանկում ներառված էր 11 տեսակի սողուն[1]։
«Կարմիր գրքի» վերջին հրատարակությունը (գրքի վրա աշխատանքներ են տարվել 2007-2009 թվականներին) ստեղծվել է Հայաստանի գիտությունների ազգային ակադեմիայի, Երևանի պետական համալսարանի և գիտական այլ հաստատությունների փորձագետների կողմից։ Հայաստանի Հանրապետության Կարմիր գրքի երկրորդ հրատարակության մեջ ներառված է 452 տեսակի բույս, 40 տեսակի սունկ, 308 տեսակի կենդանատեսակ՝ 153 անողնաշարավոր և 155 ողնաշարավոր[2]։
Կրիաներ և մողեսներ խմբագրել
Պատկեր | Անվանում | Տարածվածությունը և թվաքանակը Հայաստանի Հանրապետության տարածքում | Պահպանության կարգավիճակը Հայաստանի Կարմիր գրքում՝ համաձայն ԲՊՄՄ չափանիշների | Աղբյուրներ | |
---|---|---|---|---|---|
Կարգ՝ Կրիաներ (Testudines) | |||||
Միջերկրածովյան կրիա Testudo graeca (Linnaeus, 1758) |
Հայաստանի հյուսիսարևելյան հատվածում հանդիպում են Testudo graeca ibera, իսկ հարավում՝ Testudo graeca armeniaca ենթատեսակի միջերկրածովյան կրիաներ։ Հարավաբնակ ենթատեսակը տարածված է Արարատի մարզում և Մեղրիի տարածաշրջանում։ Ընդհանուր թվաքանակը՝ 900-1000 առանձնյակ։ | Խոցելի տեսակ (VU A2cd; B1a+2ab (iii)) | [3] | ||
Կարգ՝ Մողեսներ (Sauria) | |||||
Անդրկովկասյան տակիրային կլորագլուխ Phrynocephalus horvathi (Mehely, 1894) |
Նախկինում դիտարկվել է որպես Phrynocephalus helioscopus-ի ենթատեսակ։ Հայտնի առանձին պոպուլյացիաներ պահպանվել են Արաքս գետի հովտում։ Բնակվում են Արմավիրի մարզում (Բաղրամյանի, Հոկտեմբերյանի և Վաղարշապատի տարածաշրջաններում) և Արարատում։ Ներկայումս հայտնի է Արաքսի հովտում բնակվող 6 պոպուլյացիա։ Թվաքանակը շատ քիչ է։ | Կրիտիկական վիճակում գտնվող (CR A2c; B2ab (i, ii, iii)) | [4] | ||
Չեռնովի մերկաչք Ablepharus chernovi Darevsky, 1953 |
Հանդիպում է միայն Հրազդան գետի միջին հոսանքի հովտում։ Առանձին պոպուլյացիաներ հայտնաբերվել են Կոտայքի մարզի Քարաշամբ, Բջնի և Թեղենիք գյուղերի շրջակայքում։ Ընդհանուր թվաքանակը՝ 250-300 առանձնյակ։ | Կրիտիկական վիճակում գտնվող (CR A2ac; B2ab(ii, iii)) | [5] | ||
Առաջավորասիական մաբույա Trachylepis septemtaeniata Reuss, 1834 |
Տարածված են Երևանի, Եղեգնաձորի, Արարատի, Մեղրիի, Ուրծի լեռնաշղթայի և այլ վայրերի մերձակա բնակավայրերում։ Առավել բազմաքանակ է հարավային պոպուլյացիան (Մեղրի, Ագարակ, Նռնաձոր)։ Արարատյան դաշտում գործնականորեն անհետացած է։ | Խոցելի տեսակ (VU B1ab(iii)+2ab(iii)) | [6] | ||
Երկարաոտ սցինկ
|
Հանդիպում է Արարատյան հարթավայրում, Արփա գետի կիրճում, Արաքս գետի հովտում և հանրապետության հարավային նախալեռնային շրջաններում։ Առավել շատ տարածված է Մեղրիի տարածաշրջանում (հունիսի առաջին կեսին նրանց թիվը մեկ հեկտարում կազմում է 12 առանձնյակ)։ Արարատյան դաշտում պահպանվել են սակավ քանակությամբ։ | Խոցելի տեսակ (VU B1ab(iii)+2ab(iii)) | [7] | ||
Դալի ժայռային մողես Darevskia dahli (Darevsky, 1957) |
Տարածված է միայն Հայաստանի հյուսիսային հատվածում։ Ժամանակակից արեալը մասնատված է մի քանի մեկուսացված պոպուլյացիաների։ Պոպուլյացիայի թվաքանակի փոփոխությունն անհայտ է։ | Վտանգված տեսակ (EN B1a+2a) | [8] | ||
Մարգագետնային մողես Darevskia praticola (Eversmann, 1834) |
Տարածված է միայն Հայաստանի հյուսիսային հատվածում։ Ժամանակակից արեալը ներկայացված է մի քանի մեկուսացված պոպուլյացիաներով։ Թվաքանակի փոփոխությունն անհայտ է։ | Խոցելի տեսակ (VU B1ab(iii)+2a) | [9] | ||
Ռոստոմբեկովի մողես Darevskia rostombekovi Darevsky, 1957 |
Տարածված է Հյուսիսային Հայաստանի լեռնային հատվածներում։ Արեալի հարավային սահմանն անցնում է Փամբակ և Աղստև գետերի կիրճերով, Բազումի լեռնաշղթայի երկայնքով` Սպիտակից արևմուտք։ Արեալի հյուսիսային սահմանն անցնում է Պապաքարի լեռնաշղթայի հյուսիսարևելյան մասով, որտեղ առավել հյուսիսային հայտնաբերման վայրերը հայտնի են Նոյեմբերյանի և Սև քարի շրջակայքից։ Բացի այդ, հայտնի է մեկուսացված պոպուլյացիա Սևանա լճի հարավարևելյան ափին, Ծովակ գյուղի շրջակայքում։ | Վտանգված տեսակ (EN B2ab(ii, iii)) | [10] | ||
Սպիտակափոր մողես Darevskia unisexualis (Darevsky, 1966) |
Հանդիպում է կենտրոնական և հյուսիսային Հայաստանի լեռնային լանդշաֆտներում՝ ծովի մակարդակից 1700-2000 մետր բարձրության վրա։ | Խոցելի տեսակ (VU B1a) | [11] | ||
Անդրկովկասյան մողեսիկ Eremias pleskei Bedriaga, 1907 |
Հանդիպում է Արաքս գետի ձախ ափի հովտում՝ Էջմիածնի արևմուտքից մինչև Մեղրու լեռնաշղթայի հարավային նախալեռներն ընած տարածություններում։ 1995-2010 թվականներին կենդանիների թվաքանակը կտրուկ կրճատվել է, անհետացել են Արաքս գետի հովտի մի շարք պոպուլյացիաներ։ Արարատյան հարթավայրի մեծ մասում ամբողջովին վերացել է։ | Կրիտիկական վիճակում գտնվող (CR B2ab (ii, iii)) | [12] | ||
Անդրկովկասյան բազմագույն մողեսիկ Eremias arguta transcaucasica Darevsky, 1953 |
Հայաստանի էնդեմիկ ենթատեսակ է։ Հայտնի է միայն մեկ պոպուլյացիա, որը հանդիպում է Սևանա լճի հարավային ափին՝ Նորատուսի շրջակայքում։ 1961 թվականին հայտնաբերվել է նաև Մարտունի գյուղի տարածքում, որտեղից բռնած վերջին 27 հասուն առանձնյակները բաց են թողնվել Նորատուսի շրջակայքում։ Այդ առանձնյակներն այնտեղ առաջացրել են նոր պոպուլյացիա, որն աստիճանաբար լայնացնում է իր սահմանները։ Ներկայումս դրանց թվաքանակը կազմում է 80–150 առանձնյակ։ | Կրիտիկական վիճակում գտնվող (CR A2c; B2ab(ii, iii)) | [13] | ||
Փոքրասիական մողես Parvilacerta parva Boulenger, 1887 |
Հանդիպում է կենտրոնական և հյուսիսային Հայաստանում գտնվող Սպիտակի տարածաշրջանի դժվարամատչելի և չմշակված տեղամասերում, Շիրակի մարզի Լանջիկ գյուղի շրջակայքում և Տավուշի ջրամբարի հյուսիսային սահմաններում։ 1982 թվականի տվյալներով 1 հեկտար տարածքում հանդիպում է 2-5 առանձնյակ։ Ներկայումս թվաքանակը խիստ կրճատվել է։ | Կրիտիկական վիճակում գտնվող (CR A2ac) | [14] |
Օձեր խմբագրել
Պատկեր | Անվանում | Հայաստանի Հանրապետության տարածքում տարածվածություն և թվաքանակ | Պահպանության կարգավիճակը Կարմիր գրքում՝ համաձայն Հայաստանի ԲՊՄՄ չափանիշների | Աղբյուրներ | |
---|---|---|---|---|---|
Կարգ՝ Օձեր (Serpentes) | |||||
Անդրկովկասյան մագլցող սահնօձ Zamenis hohenackeri (Strauch, 1873) |
Տարածված է հյուսիսային և հարավային Հայաստանում, հիմնականում՝ Արաքս գետի հովտում։ Գարնանը Խոսրովի անտառ արգելոցում 5-ժամյա երթի ընթացքում (6-7 կմ) հանդիպում է 1-2 առանձնյակ։ | Խոցելի տեսակ (VU B1ab(iii)) | [15] | ||
Պարսկական պսևդոցիկլոֆիս Pseudocyclophis persicus (Anderson, 1872) |
Այս ենթատեսակի միակ առանձնյակը հայտնաբերվել է Սյունիքի մարզում՝ Ագարակ քաղաքից 5 կմ արևմուտք։ | Կրիտիկական վիճակում գտնվող (CR B2ab(i, ii, iii)) | [16] | ||
Սատունինի սևագլուխ ռինխոկալամուս Rhynchocalamus melanocephalus satunini (Nikolsky, 1899) |
Հանդիպում է բացառապես Արաքս գետի հովտում և հարակից նախալեռներում։ 2010 թվականի տվյալներով Անդրկովկասում բնակվում է 19 տեսակ, որոնցից 17-ը՝ Հայաստանում և Ադրբեջանի էքսկլավ Նախիջևանում։ | Խոցելի տեսակ (VU B2ab(i, iii)) | [17] | ||
Կովկասյան կատվաօձ Telescopus fallax (Fleschmann, 1831) |
Հիմնականում տարածված է Հայաստանի հարավում՝ Արաքս գետի հովտում։ Որոշ մեկուսացված պոպուլյացիաներ բնակվում են նաև հյուսիսային Հայաստանում (Կուր գետի հովտում և նախալեռնային շրջաններում)։ Գարնան ամիսներին Խոսրովի արգելոցում՝ ցերեկային զբոսանքի ժամանակ, կարելի է տեսնել մեկից երկու առանձնյակ։ | Խոցելի տեսակ (VU B1ab(iii)) | [18] | ||
Դարևսկու վահանագլուխ իժ Vipera (Pelias) darevskii Vedmederja, Orlov et Tuniyev, 1986 |
Հանդիպում է Շիրակի մարզում. Ջավախք-Աշոցքի աշխարհագրական մարզի բնաշխարհիկ է։ Տարածված է ցուրտ ու խոնավ տափաստանամարգագետնային բուսականությամբ քարքարոտ կենսավայրերում։ Մեկ հեկտարում բնակվում է 10-12 առանձնյակ։ | Կրիտիկական վիճակում գտնվող (CR B2ab (ii, iii)) | [19] | ||
Լուսանկար Արխիվացված 2014-04-23 Wayback Machine | Հայկական տափաստանային իժ Vipera (Pelias) eriwanensis (Reuss, 1933) |
Տարածված է Հայաստանի լեռնանտառային շրջաններում՝ ծովի մակարդակից 1000-2200 մետր բարձրությունների վրա։ Թվաքանակը մեծ չէ, սակայն նախալեռնային բիոտոպերում` կուտակման տեղերում, քարերի ցրվածքներում 1 հեկտարի վրա հանդիպում է մոտ 6-8 առանձնյակ։ Հայկական լեռնաշխարհի էնդեմիկ սողուն է։ | Խոցելի տեսակ (VU B1ab(iii, v)) | [20] | |
Հայկական իժ Vipera (Montivipera) raddei Boettger, 1890 |
Հիմնականում տարածված են Կոտայքի, Արարատի, Վայոց ձորի և Սյունիքի մարզերում։ Բնակվում են լեռնաքսերոֆիտային անտառներում, գիհու նոսրանտառներում, լեռնային տափաստաններում, ծառաթփային նոսր բուսականությամբ քարքարոտ լանջերին՝ ծովի մակարդակից 1300-1800 մետր բարձրության վրա (երբեմն բարձրանում է մինչև 2500-2700 մետր)։ Վերջին տարիներին հայկական իժի թվաքանակը խիստ կրճատվել է։ | Խոցելի տեսակ (VU B1a+2b (ii, iii)) | [21] |
Ծանոթագրություններ խմբագրել
- ↑ 1,0 1,1 «Կարմիր գիրքը հարստացել է նոր կենդանատեսակներով ու բույսերով». Armenpress.am. 03.12.2013. Վերցված է 2015 թ․ սեպտեմբերի 8-ին.
- ↑ «Հայաստանի Կարմիր գրքի երկրորդ հրատարակչություն». Newsarmenia.ru. Վերցված է 2015 թ․ սեպտեմբերի 8-ին.
- ↑ Ա. Աղասյան. «Միջերկրածովային կրիա». Հայաստանի Հանրապետության կենդանիների Կարմիր գիրք. Վերցված է 2015 թ․ սեպտեմբերի 15-ին.
- ↑ Ա. Աղասյան. «Անդրկովկասյան տակիրային կլորագլուխ». Հայաստանի Հանրապետության կենդանիների Կարմիր գիրք. Վերցված է 2015 թ․ սեպտեմբերի 17-ին.
- ↑ Ա. Աղասյան, Ֆ. Դանիելյան. «Չեռնովի մերկաչք». Հայաստանի Հանրապետության կենդանիների Կարմիր գիրք. Վերցված է 2015 թ․ սեպտեմբերի 17-ին.
- ↑ Ա. Աղասյան, Ֆ. Դանիելյան. «Առաջավորասիական մաբույա». Հայաստանի Հանրապետության կենդանիների Կարմիր գիրք. Վերցված է 2015 թ․ սեպտեմբերի 17-ին.
- ↑ Ա. Աղասյան, Ֆ. Դանիելյան. «Երկարաոտ սցինկ». Հայաստանի Հանրապետության կենդանիների Կարմիր գիրք. Վերցված է 2015 թ․ սեպտեմբերի 17-ին.
- ↑ Ֆ. Դանիելյան. «Դալի մողես». Հայաստանի Հանրապետության կենդանիների Կարմիր գիրք. Վերցված է 2015 թ․ սեպտեմբերի 17-ին.
- ↑ Ֆ. Դանիելյան. «Մարգագետնային մողես». Հայաստանի Հանրապետության կենդանիների Կարմիր գիրք. Վերցված է 2015 թ․ սեպտեմբերի 17-ին.
- ↑ Ֆ. Դանիելյան. «Ռոստոմբեկովի մողես». Հայաստանի Հանրապետության կենդանիների Կարմիր գիրք. Վերցված է 2015 թ․ սեպտեմբերի 17-ին.
- ↑ Ֆ. Դանիելյան. «Սպիտակափոր մողես». Հայաստանի Հանրապետության կենդանիների Կարմիր գիրք. Վերցված է 2015 թ․ սեպտեմբերի 17-ին.
- ↑ Ա. Աղասյան, Ֆ. Դանիելյան. «Անդրկովկասյան մողեսիկ». Հայաստանի Հանրապետության կենդանիների Կարմիր գիրք. Վերցված է 2015 թ․ սեպտեմբերի 17-ին.
- ↑ Ա. Աղասյան, Ֆ. Դանիելյան. «Անդրկովկասյան բազմագույն մողեսիկ». Հայաստանի Հանրապետության կենդանիների Կարմիր գիրք. Վերցված է 2015 թ․ սեպտեմբերի 17-ին.
- ↑ Ա. Աղասյան, Ֆ. Դանիելյան. «Փոքրասիական մողես». Հայաստանի Հանրապետության կենդանիների Կարմիր գիրք. Վերցված է 2015 թ․ սեպտեմբերի 17-ին.
- ↑ Ա. Աղասյան. «Անդրկովկասյան սահնօձ». Հայաստանի Հանրապետության կենդանիների Կարմիր գիրք. Վերցված է 2015 թ․ սեպտեմբերի 17-ին.
- ↑ Ա. Աղասյան. «Պարսկական պսևդոցիկլոֆիս». Հայաստանի Հանրապետության կենդանիների Կարմիր գիրք. Վերցված է 2015 թ․ սեպտեմբերի 17-ին.
- ↑ Ա. Աղասյան. «Սատունինի սևագլուխ ռինխոկալամուս». Հայաստանի Հանրապետության կենդանիների Կարմիր գիրք. Վերցված է 2015 թ․ սեպտեմբերի 17-ին.
- ↑ Ա. Աղասյան. «Կովկասյան կատվաօձ». Հայաստանի Հանրապետության կենդանիների Կարմիր գիրք. Վերցված է 2015 թ․ սեպտեմբերի 17-ին.
- ↑ Լ. Աղասյան. «Դարևսկու իժ». Հայաստանի Հանրապետության կենդանիների Կարմիր գիրք. Վերցված է 2015 թ․ սեպտեմբերի 17-ին.
- ↑ Լ. Աղասյան. «Հայկական լեռնատափաստանային իժ». Հայաստանի Հանրապետության կենդանիների Կարմիր գիրք. Վերցված է 2015 թ․ սեպտեմբերի 17-ին.
- ↑ Լ. Աղասյան. «Հայկական իժ կամ Ռադդեի իժ». Հայաստանի Հանրապետության կենդանիների Կարմիր գիրք. Վերցված է 2015 թ․ սեպտեմբերի 17-ին.