Համալսարանային գրադարան (Բրատիսլավա)

Համալսարանային գրադարան
Երկիր	Սլովակիա
Տեսակ	scientific library?
Հիմնվել է	1919
Տեղադրություն	Բրատիսլավա
Այլ տվյալներ
Կայք	ulib.sk/english/

Համալսարանային գրադարան (Բրատիսլավա), Սլովակիայի ամենահին գրադարանը։ Հիմնադրվել է 1919 թվականին Բրատիսլավայում։ Այսօր այն Սլովակիայի ամենամեծ և ամենաշատ այցելվող գրադարանն է և հանդիսանում է ունիվերսալ պետական հետազոտական գրադարան^[1]^[2]։

Պատմություն խմբագրել

Գրադարանը Երկրորդ համաշխարհային պատերազմից հետո Սլովակիայի տարածքում հիմնադրված Չեխոսլովակիա Հանրապետությունում 1919 թվականին ստեղծված նոր մշակութային և կրթական հաստատություններից մեկն էր, որը հիմնված էր համալսարաններում կրթության, գիտության և գրադարանային համակարգին աջակցելու համար։ Դրա ծագումն ու անվանումը սերտորեն կապված էր նորաստեղծ Կոմենսկու անվան համալսարան (Բրատիսլավա)ի հետ։ Գրադարանը երբեք չի եղել համալսարանի մասը, չնայած երկու հաստատությունները համագործակցում էին և միմյանց հետ ունեին սերտ կապ։ Գրադարանը պահպանում է իր անվանումը, քանի որ այն համալսարանի հետ սերտ կապ է ունեցել։ Նախկին իշխանափոխության նպատակը ազգային և միջազգային շրջանակներում իրավասություններ ունենալն էր։ Գրադարանը դարձել է Սլովակիայի տարածքից օրինական ավանդ ստանալու իրավունք ունեցող առաջին գրադարանը, և միակն է, որ պահպանում է այս ավանդույթը 1919 թվականից մինչ օրս։ Գրադարանի պատմական գրքերի ժողովածուները նաև շտեմարանային հավաքածուի բնույթ ունեն։ Մինչև 1954 թվականը այս գրադարանը կատարել է Սլովակիայի ազգային գրադարանի բոլոր խնդիրները։ Այդ ժամանակվանից ի վեր այն ունի ունիվերսալ պետական հետազոտական գրադարանի կանոնադրություն։ Իր պատմության ընթացքում այն ունեցել է երկու կարևոր ուղղվածություն` Ազգային գրադարանային համակարգում ամուր առաջատար տեղ զբաղեցնելը և գրադարանների միջազգային համագործակցությանն ակտիվ մասնակցությունը^[3]։

Գրադարանի պատմական շենքերի վերակառուցում խմբագրել

Պետության հիմնական նպատակն էր վերակառուցել այն շենքերը, որոնք համարվում են մշակութային հուշարձաններ, արդիականացնել քայքայվող գրադարանային տարածքները, լուծել հավաքույթների բացակայության խնդիրը և գրադարանային ծառայությունների ոլորտում վերացնել լճացման վտանգը։ «Բազմաֆունկցիոնալ մշակութային և գրադարանային կենտրոն» ներդրումային նախագծի իրագործումը հանգեցրեց հսկայական նորարարություների և վերածննդի, այն գրադարաններից օգտվողներին հնարավորություն տվեց օգտագործել ոչ միայն նորացված և վերանորոգված տարածքները, այլև պատմական շենքերի այն հատվածները, որտեղ մինչև այդ հասարակությունը մուտք չի ունեցել։ Կառուցվել են նոր գրապահոցներ, ավելացվել է աշխատանքային կայանների թիվն։ Պատմական գրադարանների պաշտպանության պայմանները զգալիորեն բարելավվել են, այդ թվում` այսպես կոչված արաբերեն, թուրքերեն և պարսկերեն ձեռագրերից թարգմանված «Bašagić» հավաքածուն, որը համարվում է ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի համաշխարհային ժառանգություն «Աշխարհի հիշողություն» կատեգորիայում։ Ավանդական գրադարանը վերածվել է տեղեկատվության վիրտուալ աշխարհի հետ հաղորդակցման միջոց։ Գրադարանի պրոֆիլն ընդլայնվեց, երբ այն սկսեց մշակութային և սոցիալական գործառույթներ իրականացնել։ Վերակառուցման նախագիծը հանգեցրեց հնի և նորի սինթեզին. գրադարանը հագեցավ 21-րդ դարի նորագույն տեխնոլոգիաներով, ինտերիերը դարձավ բարոկկո ոճի, այստեղ տեղի ունեցան նոր ցուցահանդեսներ, համերգներ, համաժողովներ և հասարակական հավաքներ^[3]։

Գրադարանը որպես աշխարհագրական միավոր խմբագրել

Գրադարանը գտնվում է Բրատիսլավայի մայրաքաղաքում՝ Սլովակիայի մայրաքաղաքի սրտում։ Քաղաքի և առհասարակ, ողջ Սլովակիայի տարածքում եղած մնացած գրադարանների համեմատ, այս ունիկալ վայրը Բրատիսլավայի առավելությունն է, որի շնորհիվ այն եղել է և կլինիի երկրի քաղաքական, տնտեսական, կրթական, գիտական, մշակութային և սոցիալական կենտրոնը։ Անհեթեթ է, բայց որոշ փաստեր ցույց են տալիս, որ գրադարանի` քաղաքի ամենագրավիչ վայրում գտնվելը և դրա հիմնական շենքերի պատմական բնույթը սահմանափակում են գրադարանի տարածքի ընդլայնումը։ Վերոնշյալ երկու ասպեկտները բացառում են հետագայում տրանսպորտի ավելի լավ հասանելիությունը և ենթակառուցվածքների ու ծառայությունների հետագա բարելավումը^[4]։

Ներկա խմբագրել

Ներկայումս գրադարանը համարվում է համախմբված ինստիտուտ` զարգացած ենթակառուցվածքներով և համապատասխան մասնագիտական ու մարդկային ներուժով։ Գրադարանը, որպես բազմաֆունկցիոնալ մշակութային և գրադարանային կենտրոն, ունեցել է մոտ 300 հազար, իսկ գրադարանի ինտերնետային կայքը` 700 հազար այցելու։

Համագործակցություն այլ գրադարանների հետ խմբագրել

Ազգային և միջազգային մասշտաբի այլ գրադարանների հետ համագործակցությունը հենց սկզբից Բրատիսլավայի համալսարանային գրադարանի առաքելության մասն էր։

1970 թվականից IFLA ֆեդերացիայի անհատական անդամ,
1997 թվականից CERL կոնսորցիումի ասոցացված անդամ,
1990 թվականից LIBER-ի անդամ
1950 թվականին Բրատիսլավայի համալսարանային գրադարանում բացվել է ՄԱԿ-ի պահեստային գրադարանը,
1957 թվականին Բրատիսլավայի համալսարանային գրադարանում բացվել է ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի պահեստային գրադարանը, իսկ 1994 թվականից` ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի ազգային կենտրոնը գրադարանի անբաժանելի մասն է։ Սերտորեն համագործակցում է ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի գրադարանների, ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի դպրոցների հետ և իրականացնում է ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի «Աշխարհի հիշողություն» ծրագրի ազգային կոմիտեի գործունեությունը։ 1997 թվականին միացել է ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի ISSN նախագծին` սերիալների և այլ շարունակական ռեսուրսների նույնականացման գործում և իր տարածքում հիմնել Սլովակիայի ISSN ազգային գործակալությունը։
2004 թվականին՝ Սլովակիայի ԵՄ-ին և ՆԱՏՕ-ին անդամակցությունից հետո, ՄԱԿ-ը բացեց ՆԱՏՕ-ի Դեպոզիտարիայի գրադարանը,
1997 թվականին Ամերիկյան ուսումնասիրությունների կենտրոնը սկսեց աշխատել գրադարանում` Բրատիսլավայում USIS գործակալության հետ սերտ կապի և համագործակցության շնորհիվ, որը ծառայում էր որպես ներկայիս InfoUSA-ի, գրադարանի և տեղեկատվական կենտրոնի հիմք,
2004 թվականին գրադարանում բացվեց գրականության առանձին բաժին` նվիրված ռուսական գրականությանը, և հիմնադրվեց Ռուսական հետազոտությունների կենտրոնը,
2005 թվականի մայիսին Ավստրիայի դեսպանության նախաձեռնությամբ այստեղ ստեղծվեց Ավստրիական գրադարանի բաժինը,
2006 թվականին Սլովակիայի PEN կենտրոնը որոշում կայացրեց Համաշխարհային PEN գրադարանի իր գրքերի հավաքածուները նվիրել Բրատիսլավայի համալսարանային գրադարանին,
2006 թվականին Չեխիայի գրադարանը համարվեց որպես Սլովակյան գրադարանի գործընկեր` Չեխիայի Պրահայի ազգային գրադարանում,
2006 թվականից Բրատիսլավայի համալսարանային գրադարանի գրքերի հավաքածուները հարստանում են Ֆրանսիական գրադարանի կողմից. այս ծրագիրը մշակվել է Սլովակիայում Ֆրանսիայի դեսպանության հովանու ներքո,
2007 թվականին Բրիտանական խորհրդի հետ սերտ համագործակցությամբ բացվեց Բրիտանական կենտրոնը` բրիտանական գրականության հսկայական հավաքածուն, որը հիմնականում կենտրոնացած էր անգլերենի ուսուցման վրա,
Բրատիսլավայի Geothe ինստիտուտը համարվում է Բրատիսլավայի համալսարանային գրադարանի ռազմավարական գործընկերը, այն երկարամյա աջակցություն է ցուցաբերում միջազգային գործունեությանը՝ սեմինարներ, ցուցահանդեսներ, ուսումնական ծրագրեր անցկացնելով,
Եվրախորհրդի տեղեկատվական կենտրոնը ևս իր տեղն ունի գրադարանում։

Երկկողմանի համաձայնագրեր ամենամոտ և հարգված գործընկերների հետ`

Չեխիայի ազգային գրադարանը Պրահայում
Մորավիայի գրադարանըԲռնոյում
Հետազոտական գրադարան Օլոմոուցում
Լեհաստանի ազգային գրադարանը Վարշավայում
Հունգարիայի ազգային գրադարանը Բուդապեշտում
Ավստրիայի ազգային գրադարանը Վիեննայում

Երկկողմ համագործակցության ծրագրեր`

KOBIB ծրագիրը Բիելֆելդի գրադարանի հետ, որի նպատակն է փաստաթղթերի էլեկտրոնային առաքումը և գրադարանների նոր տեխնոլոգիաների փոխանցումը Գերմանիայից Սլովակիա,
CASLIN նախագիծը, որն օգնեց բարձրացնել ավտոմատացման մակարդակը Չեխիայի և Սլովակիայի գրադարաններում

«Համաշխարհային թվային գրադարան» ծրագրում Բրատիսլավայի համալսարանային գրադարանի հեղինակավոր արտասահմանյան գործընկերները`

Մասնակցում է եվրոպական հետևյալ ծրագրերին` COPERNICUS, IST, FP4, FP6, eTEN, ENRICH, MICHAEL Plus, EZB, Minerva^[5]:

Գրադարանն ունի նաև իսլամական ձեռագրերի «Bašagić» կոչվող հավաքածուն։ Հավաքածուն ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի «Աշխարհի հիշողություն» մասն է կազմում։ Այն գրանցվել է 1997 թվականին։ Այստեղ են Սայֆ ալ-Դին ալ-Ամիդիի ստեղծագործություններ^[6]։

Գրադարանը 2015-ի տարեկան զեկույցում^[7] խմբագրել

240 աշխատակիցներ
շուրջ 20,000 ակտիվ օգտվողներ
տեղեր օգտվողների համար` շուրջ 500
գրադարանային համակարգիչներով տեղեր` շուրջ 50 տեղ
օնլայն ծառայությունից օգտվողներ` շուրջ 6,800,000 մարդ
մշակութային և կրթական իրադարձությունները դիտողներ` շուրջ 13,000 մարդ
շուրջ 2,700,000 իրեր հավաքածուներում

Թվային գրադարան խմբագրել

Բրատիսլավայի համալսարանի գրադարանի թվային գրադարանը թվայնացված իրերի (պարբերականներ, հին տպագրություններ, երաժշտական աշխատանքներ կամ մենագրություններ) անկախ հավաքածու է՝ օգտագործողների համար գրավիչ դասավորությամբ։ Թվային գրադարանն առաջարկում է սլովակյան իրերի` հիմնականում պարբերականների ավելի քան 1,100.000 ամբողջական տեքստեր։

Առանձնահատկություններ և առաջադեմ գործիքներ խմբագրել

Ծրագրաշարի ամենաէական առանձնահատկությունը անհատական բովանդակության մատենագիտական տեղեկատվություն պարունակելն է և առաջադեմ որոնման համակարգ ունենալը։ Թվային գրադարանի բովանդակությունը դասակարգվում է պիտակներով։ Օգտատերը կարող է նշել իրերը կամ դրանց մասերը որպես «սիրված», կատարել նշումներ և կիսվել դրանցով որոշակի անձանց հետ, որոնց օգտվողն ինքը կարող է ազատորեն սահմանել։ Օգտատերն ու «նրա խումբը» կարող են մեկնաբանել ընդհանուր նոթերի տակ և այդ նոթերով, հավաքածուներով ու օբյեկտներով կիսվել Facebook-ի, Twitter-ի և Google+-ի իրենց էջերում։ Թվային գրադարանում գործում են արդյունավետ գործիքներ բուն սկանավորված ֆայլերից ամբողջ էջի կամ ընտրված տեքստային և գրաֆիկական գոտիների ընտրության համար, որոնք կարող են ակնթարթորեն պատճենվել, թարգմանվել և հեշտությամբ տեղադրվել այլ ծրագրերում։ Բոլոր տարրերը հնարավորություն են տալիս որոնել բովանդակության միջոցով և հիթերը ցուցադրվում են ուղղակիորեն որպես պատկերների համընկնումներ։ Հնարավոր է նաև որոնել բովանդակությունը մետատվյալների, ամսաթվերի կամ կատեգորիաների միջոցով։ Որոնման արդյունքները կարող են տեսողականորեն կազմակերպվել և տեսակավորվել ըստ տարբեր չափանիշների։

Մատչելի իրեր խմբագրել

Թվային գրադարանը բոլոր օգտագործողների համար առաջարկում է առանց սահմանափակումների անվճար մուտք դեպի հեղինակային իրավունքներ չունեցող նյութեր։ Հեղինակային իրավունքի մասին օրենքով պաշտպանված իրերը գրանցված օգտվողների համար հասանելի են միայն գրադարանի ցանցից։

Բովանդակություն խմբագրել

Թվային գրադարանն ունի աշակերտների (տարրական և ավագ դպրոցների, համալսարանների) համար նախատեսված դասագրքեր, հանրագիտարաններ, բառարաններ, ձեռնարկներ, գիտական հրատարակություններ, գեղարվեստական գրականություն, պարբերականներ (ամենօրյա թերթեր, շաբաթաթերթեր, զվարճանքի և քաղաքական ամսագրեր)։ Թվային գրադարանի ամենահետաքրքիր աշխատանքների շարքում կան Կոմենիուսի մի շարք աշխատանքներ և հին սլովակ մեծ գրողների ու անհատների գործեր, ինչպիսիք են Հուրբանը, Բերնոլակը, Հաթալան, Պալարիկը, Ռիբեյը և Տեսեդիկը։ 19-րդ և 20-րդ դարասկզբի պարբերականների հավաքածուում ներառված են «Pressburger Zeitung», «Slovenske pohlady», ,«Dom a skola», «Domova pokladnica», «Hlas», «Deres», «Prudy» թերթերը, 20-րդ դարի առաջին կեսի պարբերականներից «Gemer-Malohont»-ը, «Slovenská Pravda»-ն, «Slovenský hlas»-ը, «Narodna jednota»-ն, «Pohronie»-ն, իսկ Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի ժամանակաշրջանից` «Gardista», «Slovak», «Kulturny zivot», «Sloboda», «Novy Svet» և «Elan» թերթերը։ Երաժշտական ստեղծագործությունների հավաքածուում կարելի է գտնել Ռիչարդ Շտրաուսի, Է. Սուչոնի ստեղծագործությունները և բազմաթիվ երաժշտական գրքեր։

Ծանոթագրություններ խմբագրել

↑ «About the World Digital Library: Partners». www.wdl.org. Վերցված է 2013 թ․ մայիսի 28-ին.
↑ Robert Wedeworth (1993). World Encyclopedia of library and information services. American Library Association. էջեր 245–. ISBN 978-0-8389-0609-5. Վերցված է 2013 թ․ մայիսի 30-ին.
↑ ^3,0 ^3,1 Univerzitna kniznica v Bratislave 1919 – 2009. Ed. Tibor Trgina. First edition. Produced by University Library in Bratislava. Bratislava : University Library in Bratislava, 2009. p. 6-11.
↑ Univerzitna kniznica v Bratislave 1919 – 2009. Ed. Tibor Trgina. First edition. Produced by University Library in Bratislava. Bratislava : University Library in Bratislava, 2009. p. 6-24.
↑ Univerzitna kniznica v Bratislave 1919 – 2009. Ed. Tibor Trgina. First edition. Produced by University Library in Bratislava. Bratislava : University Library in Bratislava, 2009. p. 12-17.
↑ «On Substantiation Through Transitive Relations». World Digital Library. 1805. Վերցված է 2013 թ․ հուլիսի 14-ին.
↑ 2015 Annual Report (Sprava o cinnosti a hospodareni za rok 2015). Univerzitna kniznica v Bratislave. Bratislava : Univerzitna kniznica v Bratislave, 2016. Accessible at:<https://www.ulib.sk/files/vyr-sprava/sprava_cinnosti_ukb_2015.pdf>.

Արտաքին հղումներ խմբագրել

Բրատիսլավայի համալսարանական գրադարանի վեբկայքը
Սլովակյան մշակույթի պրոֆիլ Արխիվացված 2020-08-06 Wayback Machine Սլովակյան մշակույթը ներկայացնող ULIB պորտալը
Թվային գրադարան

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Համալսարանային գրադարան (Բրատիսլավա)» հոդվածին։

[1] «About the World Digital Library: Partners». www.wdl.org. Վերցված է 2013 թ․ մայիսի 28-ին.

[Wedeworth1993-2] Robert Wedeworth (1993). World Encyclopedia of library and information services. American Library Association. էջեր 245–. ISBN 978-0-8389-0609-5. Վերցված է 2013 թ․ մայիսի 30-ին.

[Tibor_Trgina_2009._p._6-11-3] 3,0 ^3,1 Univerzitna kniznica v Bratislave 1919 – 2009. Ed. Tibor Trgina. First edition. Produced by University Library in Bratislava. Bratislava : University Library in Bratislava, 2009. p. 6-11.

[4] Univerzitna kniznica v Bratislave 1919 – 2009. Ed. Tibor Trgina. First edition. Produced by University Library in Bratislava. Bratislava : University Library in Bratislava, 2009. p. 6-24.

[5] Univerzitna kniznica v Bratislave 1919 – 2009. Ed. Tibor Trgina. First edition. Produced by University Library in Bratislava. Bratislava : University Library in Bratislava, 2009. p. 12-17.

[WDL-6] «On Substantiation Through Transitive Relations». World Digital Library. 1805. Վերցված է 2013 թ․ հուլիսի 14-ին.

[7] 2015 Annual Report (Sprava o cinnosti a hospodareni za rok 2015). Univerzitna kniznica v Bratislave. Bratislava : Univerzitna kniznica v Bratislave, 2016. Accessible at:<https://www.ulib.sk/files/vyr-sprava/sprava_cinnosti_ukb_2015.pdf>.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]