Հայաստանի գիտությունների ազգային ակադեմիա

Հայաստանի գիտությունների ազգային ակադեմիա
Հապավում	ՀՀ ԳԱԱ
Տեսակ	գիտությունների ակադեմիա և ազգային ակադեմիա
Հիմնադրվել է	նոյեմբերի 10, 1943
Անդամ է	Միջազգային գիտական խորհուրդ, InterAcademy Partnership?, Association of Academies and Societies of Sciences in Asia? և All European Academies?
Նախագահ	Աշոտ Սաղյան
Աշխատակիցներ	4500 մարդ
Ակադեմիկոսներ	99
Թղթ․ անդամներ	20
Գիտ․ դոկտորներ	335
Գիտ․ թեկնածուներ	1156
Երկիր	Հայաստան
Տեղագրություն	Երևան
Հասցե	ք. Երևան, Մարշալ Բաղրամյան պող., 24
Պարգևներ
Կայք	sci.am(հայ.)(անգլ.)(ռուս.)
	Հայաստանի գիտությունների ազգային ակադեմիա, Հայաստան
	National Academy of Sciences of Armenia Վիքիպահեստում

Հայաստանի Հանրապետության Գիտությունների ազգային ակադեմիան, ԳԱԱ կամ ՀՀ ԳԱԱ հապավումով, բարձրագույն պետական ինքնակառավարվող ոչ առևտրային հաստատություն է, որի նախագահությունը գտնվում է Երևանում։

Այն կազմակերպում և իրականացնում է հիմնարար և կիրառական գիտական հետազոտություններ, և համակարգում է հանրապետությունում կատարվող հիմնարար հետազոտությունները։ ԳԱԱ-ն նաև ծառայում է որպես ՀՀ իշխանության բարձրագույն մարմինների պաշտոնական գիտական խորհրդական։

ՀՀ ԳԱԱ-ն 1943 թվականին հիմնադրված Հայաստանի գիտությունների ակադեմիայի իրավահաջորդն է դարձել 1993 թվականից։

ՊատմությունԽմբագրել

1943 թվականի նոյեմբերի 10-ին^[6] հիմնադրվել է Հայաստանի գիտությունների ակադեմիան՝ 1935 թվականից գործող ԽՍՀՄ գիտությունների ակադեմիայի հայկական մասնաճյուղի (ԱրմՖԱՆ հապավումով) հիման վրա։ Նրա հիմնադիր ակադեմիկոսներն են եղել Հովսեփ Օրբելին, Ստեփան Մալխասյանցը, և Վիկտոր Համբարձումյանը։ Հովսեփ Օրբելին ընտրվել է ԳԱԱ-ի առաջին նախագահ և նախագահել մինչև 1947 թվականը, որից հետո ԳԱԱ նախագահ է դարձել Վիկտոր Համբարձումյանը մինչ 1993 թվական։

1993 թվականին, Հայաստանի գիտությունների ակադեմիան վերանվանվել է Հայաստանի Հանրապետության Գիտությունների ազգային ակադեմիայի, և այդ թվականից մինչ 2007 թվական նրա նախագահն է եղել Ֆադեյ Սարգսյանը, իսկ 2007 թվականի փետրվարի 19–ին այդ պաշտոնում ընտրվել է Ռադիկ Մարտիրոսյանը։ 2021 թվականի հուլիսի 28-ից այդ պաշտոնում ընտրվել է Աշոտ Սաղյանը։

2005 թ. ակադեմիան վերանվանվել է «Հայաստանի Հանրապետության Գիտությունների ազգային ակադեմիա» պետական ոչ առևտրային կազմակերպություն։

2011 թ. դեկտեմբերի 29-ին ՀՀ Կառավարության որոշմամբ «Հայաստանի Հանրապետության Գիտությունների ազգային ակադեմիա» պետական ոչ առևտրային կազմակերպությունը վերակազմակերպվել է «Հայաստանի Հանրապետության Գիտությունների ազգային ակադեմիա» ոչ առևտրային կազմակերպության։

ՀՀ Գիտությունների ազգային ակադեմիայի շենքը կառուցվել է 1955 թվականին։ Շենքը վերանորոգվել է 2009 թվականին ՀՀ նախագահ Սերժ Սարգսյանի նախաձեռնությամբ ու «Տաշիր» բարեգործական հիմնադրամի միջոցներով^[7]։

ԿառուցվածքԽմբագրել

Ակադեմիան ֆինանսավորվում է պետական բյուջեից։ Լրացուցիչ ֆինանսավորման աղբյուր են հանդիսանում պետական և մասնավոր հիմնադրամներից տրամադրված, ինչպես նաև հանրապետության և այլ պատվիրատուների հետ կնքած պայմանագրերի արդյունքում ստացվող գումարները։

ՀՀ ԳԱԱ-ն 50-ից ավելի գիտական ինստիտուտների, հաստատությունների, ձեռնարկությունների, և այլ կազմակերպությունների միավորումը և նախագահության միասնությունն է։

Այն ունի գիտության բնագավառների հինգ բաժանմունքներ՝

Մաթեմատիկական և տեխնիկական գիտությունների բաժանմունք - ներառում է 3 գիտական կազմակերպություն
Մաթեմատիկայի Ինստիտուտ
Մեխանիկայի ինստիտուտ
Ինֆորմատիկայի և ավտոմատացման պրոբլեմների ինստիտուտ
Ֆիզիկայի և աստղաֆիզիկայի բաժանմունք - ներառում է 4 գիտական կազմակերպություն։ Դրանք են՝
- Բյուրականի աստղաֆիզիկական աստղադիտարան (ԲԱԱ), գ. Բյուրական
- Ռադիոֆիզիկայի և էլեկտրոնիկայի ինստիտուտ (ՌՖԷԻ), ք. Աշտարակ
- Ֆիզիկայի կիրառական պրոբլեմների ինստիտուտ (ՖԿՊԻ), ք. Երևան
- Միքայել Տեր-Միքայելյանի անվան Ֆիզիկական հետազոտությունների ինստիտուտ (ՖՀԻ), ք. Աշտարակ
Բնական գիտությունների բաժանմունք - ներառում է 8 գիտական կազմակերպություն
Էկոլոգանոոսֆերային հետազոտությունների կենտրոն
Հր․ Բունիաթյանի անվան կենսաքիմիայի ինստիտուտ
Ա․Լ․ Թախտաջյանի անվան բուսաբանության ինստիտուտ
Գ․Ս․ Դավթյանի անվան հիդրոպոնիկայի պրոբլեմների ինստիտուտ
«Հայկենսատեխնոլոգիա» գիտաարտադրական կենտրոն
Մոլեկուլային կենսաբանության ինստիտուտ
Լ․Ա․ Օրբելու անվան ֆիզիոլոգիայի ինստիտուտ
Կենդանաբանության և հիդրոէկոլոգիայի գիտական կենտրոն
Քիմիայի և Երկրի մասին գիտությունների բաժանմունք - ներառում է 8 գիտական կազմակերպություն։ Դրանք են՝
Հումանիտար գիտությունների բաժանմունք - ներառում է 10 գիտական կազմակերպություն՝

Սույն գիտությունների բաժանմունքներում գործում են տարբեր գիտական ուղղությունների խորհուրդներ, իսկ ԳԱԱ-ի նախագահության առընթեր նաև գոյություն ունեն գիտահրատարակչական խորհուրդ, հաշվողական տեխնիկայի հանձնաժողով, էներգետիկայի պրոբլեմային գիտական խորհուրդ, և Սևանա լճի պահպանության փորձագիտական հանձնաժողով։

ԳԱԱ Նախագահությանն առընթեր գործում են՝ [[^[12]րան|Հիմնարար գիտական գրադարանը]], Գիտակրթական միջազգային կենտրոնը^[13], «Գիտություն» հրատարակչական-արտադրական միավորումը, տպարանը, ՀՀ ԳԱԱ գիտության զարգացման հիմնադրամը^[14], Հայագիտական ուսումնասիրությունները ֆինանսավորող համահայկական հիմնադրամը, Վիկտոր Համբարձումյանի անվան մրցանակի շնորհման միջազգային կոմիտեն, Հայկական ազգային տեղեկատվական կետ HORIZON 2020-ը, Հայաստանի ակադեմիական գիտահետազոտական կոմպյուտերային ցանցը։

ԱնձնակազմԽմբագրել

Ակադեմիան ունի ավելի քան 4500 աշխատակից, որոնցից 99-ը ակադեմիկոսներ, 20-ը թղթակից անդամներ, 335-ը գիտության դոկտորներ, և 1156-ը գիտության թեկնածուներ են։ Ակադեմիան նաև իր կազմում ունի 3 պատվավոր անդամ, 24 արտասահմանյան անդամ և 24 պատվավոր դոկտոր։

ԿառավարումԽմբագրել

ՀՀ ԳԱԱ-ն կառավարվում է ակադեմիայի ընդհանուր ժողովի կողմից, որն ընդրգրկում է ակադեմիայի իսկական անդամներին, թղթակից անդամներին և գիտական կազմակերպությունների տնօրեններին։

ԳԱԱ-ի նախագահներԽմբագրել

Նախագահի անուն	Նախագահության ժամանակաշրջան
Հովսեփ Օրբելի	1943–1947
Վիկտոր Համբարձումյան	1947–1993
Ֆադեյ Սարգսյան	1993–2007
Ռադիկ Մարտիրոսյան	2007–2021
Աշոտ Սաղյան	2021-ից

ՂեկավարությունԽմբագրել

ՆախագահԽմբագրել

Սաղյան Աշոտ Սերոբի (ապիրիլի 7, 1957թ), քիմիկոս-օրգանիկ, քիմիական գիտությունների դոկտոր(1997), պրոֆեսոր(2003), ՀՀ ԳԱԱ ակադեմիկոս (թղթակից անդամ՝ 2006 թվականից), 2021 թվականի հուլիսի 28-ից՝ ՀՀ ԳԱԱ նախագահ։

1978 թվականին ավարտել է Երևանի պետական համալսարանը։ 1979 թվականից ՀՀ ԳԱԱ «Հայկենսատեխնոլոգիա» գիտահետազոտական կենտրոնի տնօրեն (նախկինում ԽՍՀ մանրէաբանական արդյունաբերության Նախարարության «Ամինաթթուների տեխնոլոգիական ԳՀԻ»), 1986 թվականից Կենսատեխնոլոգիա ԳՀԻ ամինաթթուների նմանակների և ածանցյալների սինթեզի լաբորատորիայի վարիչ, 2000 թվականից՝ տնօրեն, միաժամանակ, 2003 թվականից՝ ԵՊՀ դեղագործական քիմիայի ամբիոնի վարիչ, 2001 թվականից՝ ՉԺՀ Սինցզյանի մարզի ԳԱ Մանրէաբանության ինստիտուտի գիտական խորհրդատու և ամինաթթուների ասիմետրիկ սինթեզի լաբորատորիայի հիմնադիր-ղեկավար։

ՓոխնախագահԽմբագրել

Մաթևոսյան Հրանտ Հենրիկի (ծնված 1947, Երևան), ՀՀ ԳԱԱ ակադեմիայի քարտուղար՝ 2011 թվականից։ Ռադիոֆիզիկոս։ Ֆիզմաթ գիտական դոկտոր (1997), ՀՀ ԳԱԱ թղթակից անդամ (2010), ՀՀ ԳԱԱ նախագահության անդամ (2011 թվականից), Գիտության զարգացման հիմնադրամի տնօրեն (2007 թվականից), Ռադիոֆիզիկայի և էլեկտրոնիկայի ինստիտուտի տեսական ֆիզիկայի բաժնի վարիչ (2006 թվականից)։ Ավարտել է ԵՊՀ ֆիզիկայի ֆակուլտետը (1970)։ Աշխատանքները վերաբերում են պլազմայի ու պլազմանման միջավայրերի, լիցքավորված մասնիկների փնջերի ու արտաքին էլեկտրամագնիս, դաշտերի փոխազդեցությանը։

Ակադեմիկոս-քարտուղարԽմբագրել

Իշխանյան Արթուր Միքայելի (ծնված 1960, գ. Շոշ (ԼՂՀ)), ՀՀ ԳԱԱ ակադեմիկոս-քարտուղար՝ 2011 թվականից։ Ֆիզիկոս։ Ֆիզմաթ գիտական դոկտոր (2004), ՀՀ ԳԱԱ թղթակից անդամ (2006), ՀՀ ԳԱԱ նախագահության անդամ (2021 թվականից), ՀՀ ԳԱԱ «Մաշտոց» ճարտարագիտական կենտրոնի գիտքարտուղար (1994-2005թթ.), ՀՀ ԳԱԱ «Մաշտոց» ճարտարագիտական կենտրոնի տնօրենի պաշտոնակատար (2005-2006թթ.), ՀՀ ԳԱԱ ֆիզիկական հետազոտությունների ինստիտուտի «Նյութական ալիքների ֆիզիկայի» լաբորատորիայի վարիչ (2007թ.-ից)։ Աշխատանքները վերաբերում են պլազմայի ու պլազմանման միջավայրերի, լիցքավորված մասնիկների փնջերի ու արտաքին էլեկտրամագնիս, դաշտերի փոխազդեցությանը։

Միջազգային գիտական համագործակցությունԽմբագրել

ՀՀ ԳԱԱ գիտական համագործակցության պայմանագրեր ունի մի շարք երկրների գիտությունների ակադեմիաների հետ, որոնք են Ռուսաստանը, Վրաստանը, Բելառուսը, Ուկրաինան, Թուրքմենստանը, Հունգարիան, Չինաստանը, և Մեծ Բրիտանիան։

ՀՀ ԳԱԱ-ի ներքո գտնվող գիտահետազոտական ինստիտուտները նաև գիտական համագործակցական լայն կապեր ունեն ԱՄՆ-ի, Գերմանիայի, Ֆրանսիայի, Նեդեռլանդների, Իսրայելի, Իրանի, Կիպրոսի, Մեքսիկայի և այլ երկրների գիտական կենտրոնների հետ։

ՀՀ ԳԱԱ գիտնականները նաև իրենց մասնակցությունն են բերում միջազգային մի շարք հիմնադրամների և այլ կազմակերպությունների գիտական ծրագրերին։

Հրատարակչական գործունեությունԽմբագրել

ՀՀ ԳԱԱ հրատարակվող գիտական տպագիր և էլեկտրոնային ամսագրեր.

Ակադեմիան 1993 թվականից նաև հրատարակում է Գիտություն թերթը։

ԾանոթագրություններԽմբագրել

↑ Постановление Совнаркома Армянской ССР «Об организации Академии наук Армянской ССР». 10 ноября 1943 г.
↑ https://council.science/members/online-directory/
↑ https://www.interacademies.org/network/member-academies
↑ http://aassa.asia/member/academies.php
↑ https://allea.org/members
↑ ИнфоРост Н. П.։ «Постановление Совнаркома Армянской ССР «Об организации Академии наук Армянской ССР». 10 ноября 1943 г.»։ docs.historyrussia.org։ Վերցված է 2022-11-11
↑ «Գիտությունների ազգային ակադեմիայում հիմնանորոգումից հետո վերաբացվեց նիստերի դահլիճը»։ Վերցված է 2009 թ․ դեկտեմբերի 26–ին
↑ «ՀՀ ԳԱԱ ՀՆԱԳԻՏՈՒԹՅԱՆ ԵՎ ԱԶԳԱԳՐՈՒԹՅԱՆ ԻՆՍՏԻՏՈՒՏ»։ Վերցված է 2022-11-25
↑ «Institute of Oriental Studies»։ Վերցված է 2022-11-25
↑ «Հր․ Աճառյանի անվան լեզվի ինստիտուտ»։ Վերցված է 2023-01-23
↑ «ՀՀ ԳԱԱ Արվեստի ինստիտուտ»։ Վերցված է 2022-11-25
↑ «ՀՀ ԳԱԱ Հիմնարար գիտական գրադարան»։ Վերցված է 2023-01-23
↑ «ՀՀ ԳԱԱ Գիտակրթական միջազգային կենտրոն»։ Վերցված է 2023-01-23
↑ «ՀՀ ԳԱԱ գիտության զարգացման հիմնադրամ»։ Վերցված է 2023-01-23

Արտաքին հղումներԽմբագրել

Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից (հ․ 1, էջ 213)։

[_2fa84cc2b2539b20-1] Постановление Совнаркома Армянской ССР «Об организации Академии наук Армянской ССР». 10 ноября 1943 г.

[_7324c0f40ef21927-2] ttps://council.science/members/online-directory/

[_47a4c665efbb938f-3] ttps://www.interacademies.org/network/member-academies

[_327e7ab693895ac5-4] ttp://aassa.asia/member/academies.php

[_2b5dc6a720436b23-5] ttps://allea.org/members

[historyrussia-6] ИнфоРост Н. П.։ «Постановление Совнаркома Армянской ССР «Об организации Академии наук Армянской ССР». 10 ноября 1943 г.»։ docs.historyrussia.org։ Վերցված է 2022-11-11

[7] «Գիտությունների ազգային ակադեմիայում հիմնանորոգումից հետո վերաբացվեց նիստերի դահլիճը»։ Վերցված է 2009 թ․ դեկտեմբերի 26–ին

[8] «ՀՀ ԳԱԱ ՀՆԱԳԻՏՈՒԹՅԱՆ ԵՎ ԱԶԳԱԳՐՈՒԹՅԱՆ ԻՆՍՏԻՏՈՒՏ»։ Վերցված է 2022-11-25

[9] «Institute of Oriental Studies»։ Վերցված է 2022-11-25

[10] «Հր․ Աճառյանի անվան լեզվի ինստիտուտ»։ Վերցված է 2023-01-23

[11] «ՀՀ ԳԱԱ Արվեստի ինստիտուտ»։ Վերցված է 2022-11-25

[12] «ՀՀ ԳԱԱ Հիմնարար գիտական գրադարան»։ Վերցված է 2023-01-23

[13] «ՀՀ ԳԱԱ Գիտակրթական միջազգային կենտրոն»։ Վերցված է 2023-01-23

[14] «ՀՀ ԳԱԱ գիտության զարգացման հիմնադրամ»։ Վերցված է 2023-01-23

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]