Վիքիպեդիա

Կրիպտոն

քիմիական միացություն

Կրիպտոն (լատին․՝ Kryptonum, հուն․՝ κρυπτός՝ թաքուն, գաղտնի), Kr, պարբերական համակարգի 8-րդ խմբի քիմիական տարր։ Իներտ գազ է, կարգահամարը՝ 36, ատոմական զանգվածը՝ 83,80: Հիմնականում գտնվում է մթնոլորտում։

36 Բրոմ

← Կրիպտոն → Ռուբիդիում

Քիմիական տարրերի պարբերական համակարգՋրածինՀելիումԼիթիումԲերիլիումԲորԱծխածինԱզոտԹթվածինՖտորՆեոնՆատրիումՄագնեզիումԱլյումինՍիլիցիումՖոսֆորԾծումբՔլորԱրգոնԿալիումԿալցիումՍկանդիումՏիտանՎանադիումՔրոմՄանգանԵրկաթԿոբալտՆիկելՊղինձՑինկԳալիումԳերմանիումԱրսենՍելենԲրոմԿրիպտոնՌուբիդիումՍտրոնցիումԻտրիումՑիրկոնիումՆիոբիումՄոլիբդենՏեխնեցիումՌութենիումՌոդիումՊալադիումԱրծաթԿադմիումԻնդիումԱնագԾարիրՏելուրՅոդՔսենոնՑեզիումԲարիումԼանթանՑերիումՊրազեդիումՆեոդիմՊրոմեթիումՍամարիումԵվրոպիումԳադոլինիումՏերբիումԴիսպրոզիումՀոլմիումԷրբիումԹուլիումԻտերբիումԼուտեցիումՀաֆնիումՏանտալՎոլֆրամՌենիումՕսմիումԻրիդիումՊլատինՈսկիՍնդիկԹալիումԿապարԲիսմութՊոլոնիումԱստատՌադոնՖրանցիումՌադիումԱկտինիումԹորիումՊրոտակտինիումՈւրանՆեպտունիումՊլուտոնիումԱմերիցիումԿյուրիումԲերկլիումԿալիֆորնիումԷյնշտեյնիումՖերմիումՄենդելեևիումՆոբելիումԼոուրենսիումՌեզերֆորդիումԴուբնիումՍիբորգիումԲորիումՀասիումՄայտներիումԴարմշտադտիումՌենտգենիումԿոպեռնիցիումՆիհոնիումՖլերովիումՄոսկովիումԼիվերմորիումԹենեսսինՕգանեսոն
Քիմիական տարրերի պարբերական համակարգ
36Kr
Պարզ նյութի արտաքին տեսք

Անգույն, անհամ, անհոտ իներտ գազ
Ատոմի հատկություններ
Անվանում, սիմվոլ, կարգաթիվԿրիպտոն / Krypton (Kr), Kr, 36
Ատոմային զանգված
(մոլային զանգված)		83,798(2)[1] զ. ա. մ. (գ/մոլ)
Էլեկտրոնային կոնֆիգուրացիա[Ar] 3d10 4s2 4p6
Ատոմի շառավիղ(88)[2] պմ
Քիմիական հատկություններ
Կովալենտ շառավիղ116 պմ
Վան-դեր-Վալսի շառավիղ...
Իոնի շառավիղ169 պմ
Էլեկտրաբացասականություն3.0[3] (Պոլինգի սանդղակ)
Էլեկտրոդային պոտենցիալ0
Օքսիդացման աստիճաններ2
Իոնացման էներգիա
(առաջին էլեկտրոն)		 1350,0(13,99) կՋ/մոլ (էՎ)
Պարզ նյութի թերմոդինամիկական հատկություններ
Հալման ջերմաստիճան116,6 (-156,55 °C)
Եռման ջերմաստիճան120,85 (-152,3 °C)
Մոլյար ջերմունակություն20,79[4] Ջ/(Կ·մոլ)
Մոլային ծավալ32,2 սմ³/մոլ
Պարզ նյութի բյուրեղային ցանց
Բյուրեղացանցի կառուցվածքԽորանարդ
Բյուրեղացանցի տվյալներ5,638
Դեբայի ջերմաստիճան72 Կ
Այլ հատկություններ
Ջերմահաղորդականություն(300 Կ) 0,0095 Վտ/(մ·Կ)
CAS համարCAS գրանցման համար?
36
Կրիպտոն
83,80
3d104s24p6

Բնականոն պայմաններում 1 մ³ օդը պարունակում է 1 սմ³ կրիպտոն։ Ունի 6 կայուն իզոտոպ, որոնցից գերակշռողը 84Kr է (56,90 %)։

Պատմություն խմբագրել

Կրիպտոնը պարբերական համակարգում մտնում է իներտ գազերի խմբի մեջ։ Հայտնաբերել են անգլիացի քիմիկոսներ Ու. Ռամսեյը և Մ. Տրավերսը (1898)՝ հեղուկ օդի դժվար ցնդող ֆրակցիայի սպեկտրոսկոպիկ ուսումնասիրությամբ։

Անվան ծագում խմբագրել

հունարեն՝ κρυπτός թաքուն, գաղտնի։

Բնության մեջ խմբագրել

Մթնոլորտային օդում պարունակվում է 1,14·10−4%, ընդհանուր պաշարները՝ 5,3·1012 մ³: 1 մ³ օդում պարունակվում է մոտ 1 սմ³ կրիպտոն։

Ֆիզիկական հատկություններ խմբագրել

Կրիպտոն միատոմ գազ է՝ առանց գույնի և հոտի, խտությունը՝ 3,745 գ/լ (0 °C, 760 մմ սնդիկին սյուն), հալման ջերմաստիճանը՝ -157,1 °C, եռմանը՝ -153,2 °C:

Քիմիական հատկություններ խմբագրել

Կրիպտոնը քիմիապես իներտ է։ Կրիպտոնի և ֆտորի փոխազդեցությունից (օրինակ, էլեկտրական աղեղում) ստացվում են KrF2 կամ KrF4 ֆտորիդները, որոնք կայուն են միայն ցածր ջերմաստիճանում։ Համեմատաբար վերջերս, ստացվել է առաջին կապով միացությունը՝ Kr-O (Kr(OTeF5)2)[5]:

KrF վրա Ba(OH)2 լուծույթով ազդելիս ստացվում է բարիումի կրիպտոնատ՝ BaKrCl: Իներտ այլ գազերի նման կրիպտոնն առաջացնում է կոմպլեքս միացություններ. Kr•6H2O, Kr•3C6HO5H և այլն[6]։ Կրիպտոնը ստանում են օդից։

2003 թվականին Ֆինլանդիայում ֆոտոլիզի եղանակով ստացել են կրիպտոնի առաջին միացությունը C-Kr (HKrC≡CH - հիդրոկրիպտոացետիլեն)[7]։

Իզոտոպներ խմբագրել

Բնականոն պայմաններում 1 մ3 օդը պարունակում է 1 սմ3 կրիպտոն։ Ունի 6 կայուն իզոտոպ, որոնցից գերակշռողը 84Kr է (56,90 %)

Իզոտոպ կայունություն Սպին/Պարիտետ Տրոհում (en) Հաճախականություն %
69Kr 32 ms K = 100
70Kr 52 ms 0+ K = 100, β+p = 1,3
71Kr 64 ms 10,5 (K/β+), 8,6 (Kp) 5/2− K/β+ = 100, Kp = 5,2
72Kr 17,2 s 5,04 0+ K/β+ = 100
73Kr 27,0 s 6,67 (K/β+), 3,72 (Kp) 5/2− K/β+ = 100, Kp = 0,68
74Kr 11,50 min 3,14 0+ K/β+ = 100
75Kr 4,3 min 4,899 (5/2) + K/β+ = 100
76Kr 14,8 h 1,311 0+ K/β+ = 100
77Kr 74,4 min 3,063 5/2+ K/β+ = 100
78Kr 2,0 × 1021 a 2,868 0+ KEC 0,35
79Kr 35,04 h 1,626 1/2− K/β+ = 100
79m1Kr 50 s 0,130 7/2+ IT = 100
80Kr stabil 0+ 2,25
81Kr 2,29 × 105 a 0,281 7/2+ K = 100
81m1Kr 13,10 s 0,191 (IT), 0,472 (K) 1/2− IT = 99,9975, K = 2,5 × 10−3
82Kr stabil 0+ 11,6
83Kr stabil 9/2+ 11,5
83m1Kr 1,83 h 0,042 1/2− IT = 100
84Kr stabil 0+ 57,0
85Kr 10,756 a 0,687 9/2+ β− = 100
85m1Kr 4,480 h 0,305 (IT), 0,992 (β−) 1/2− IT = 21,4, β− = 78,6
86Kr stabil 0+ 17,3
87Kr 76,3 min 3,887 5/2+ β− = 100
88Kr 2,84 h 2,914 0+ β− = 100
89Kr 3,15 min 4,990 (3/2+,5/2+) β− = 100
90Kr 32,32 s 4,392 0+ β− = 100
91Kr 8,57 s 6,440 (5/2+) β− = 100
92Kr 1,840 s 5,987 (β−), 0,889 (β−n) 0+ β− = 100, β−n = 0,033
93Kr 1,286 s 8,60 (β−), 2,68 (β−n) (1/2+) β− = 100, β−n = 1,95
94Kr 0,20 s 7,3 (β−), 3,4 (β−n) 0+ β− = 100, β−n = 5,7
95Kr 0,78 s 9,8 1/2 β− = 100
96Kr 80 ms 0+ β− = 100, β−n = 3,7
97Kr 63 ms β− = 100, β−n = 8,2
98Kr 46 ms 0+ β− = 100, β−n = 7
99Kr 40 ms 3/2+ β− = 100, β−n = 11
100Kr <300 ns 0+ β− = 100, β−n > 0

Կիրառություններ խմբագրել

Կիրառվում է էլեկտրավակուումային տեխնիկայում։ Կրիպտոնով նոսր գազափողակներում էլեկտրական պարպումն ուղեկցվում է սպիտակ լուսարձակմամբ։

Տես նաև խմբագրել

Ծանոթագրություններ խմբագրել

  1. ↑ Michael E. Wieser, Norman Holden, Tyler B. Coplen, John K. Böhlke, Michael Berglund, Willi A. Brand, Paul De Bièvre, Manfred Gröning, Robert D. Loss, Juris Meija, Takafumi Hirata, Thomas Prohaska, Ronny Schoenberg, Glenda O’Connor, Thomas Walczyk, Shige Yoneda, Xiang‑Kun Zhu. Atomic weights of the elements 2011 (IUPAC Technical Report)(անգլ.) // Pure and Applied Chemistry. — 2013. — Т. 85. — № 5. — С. 1047-1078. — doi:10.1351/PAC-REP-13-03-02
  2. ↑ «Size of krypton in several environments» (անգլերեն)։ www.webelements.com։ Վերցված է 2009 թ․ օգոստոսի 6 
  3. ↑ «Arsenic: electronegativities» (անգլերեն)։ WebElements։ Վերցված է 2010 թ․ օգոստոսի 5–ին 
  4. ↑ Редкол.:Кнунянц И. Л. (гл. ред.) Химическая энциклопедия: в 5 тт. — Москва: Советская энциклопедия, 1990. — Т. 2. — С. 523. — 671 с. — 100 000 экз.
  5. ↑ Four Decades of Fluorine Chemistry at McMaster. Archived 2009-06-07 at the Wayback Machine. (անգլ.)
  6. ↑ Успехи химии. — 1974. — Т. 43, № 12, стр. 2179
  7. ↑ A Gate to Organokrypton Chemistry: HKrCCH — J. Am. Chem. Soc., 2003, Volume 125, Issue 23, PP. 6876—6877. (անգլ.)

Գրականություն խմբագրել

  • P. Häussinger, R. Glatthaar, W. Rhode, H. Kick, C. Benkmann, J. Weber, H.-J. Wunschel, V. Stenke, E. Leicht, H. Stenger: Noble Gases. In: Ullmann's Encyclopedia of Industrial Chemistry. Wiley-VCH, Weinheim 2006 (doi:10.1002/14356007.a17_485).
  • Eintrag zu Krypton. In: Römpp Online. Georg Thieme Verlag, abgerufen am 19. Juni 2014.
  • A. F. Holleman, E. Wiberg, N. Wiberg: Lehrbuch der Anorganischen Chemie. 102. Auflage. de Gruyter, Berlin 2007, ISBN 978-3-11-017770-1, S. 417–429.

Արտաքին հղումներ խմբագրել


Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից  (հ․ 5, էջ 690)։  
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Կրիպտոն&oldid=8503846» էջից