Կրիաների շատրվան

Շատրվան
Կրիաների շատրվան; Fontane delle Tartarughe
Երկիր	Իտալիա, Հռոմ
Շինության տեսակ	Բրոնզ
Նախագծի հեղինակ	Ջակոմո դելա Պորտա
Շինարար	Տադեո Լանդինի
Հիմնադիր	Մաթեի ընտանիք
Շինարարության սկիզբ	1580 թվական
Շինարարության վերջ	1588 թվական
Կարգավիճակ	գործող շատրվան
	Կրիաների շատրվանը Վիքիպահեստում

Կրիաների շատրվան (իտալ.՝ Fontane delle Tartarughe), Ուշ Վերածննդի ոճի շատրվան, տեղակայված Հռոմում, Մաթեի հրապարակում (իտալ.՝ Piazza Mattei)։ Ստեղծվել է 1580 և 1588 թվականների միջև, ըստ ճարտարապետ Ջակոմո դելա Պորտայի (իտալ.՝ Giacomo della Porta) նախագծի, քանդակագործ Տադեո Լանդինիի կողմից (իտալ.՝ Taddeo Landini)։

Բրոնզե կրիաները, որոնք մագլցում են շատրվանի վերին թասին, ավելացվել են շատրվանի կառուցումից բավականին ուշ, 1658-1659 թվականներին, շատրվանի վերակառուցման ժամանակ, որն անց էր կացվում Լորենցո Բերնինիի կամ Անդրեա Սակիի կողմից։

Համարվում է, որ կրիաների ընկերակցությունում դելֆինները խորհրդանշում են «Շտապիր դանդաղ» կարգախոսը։ Ոմանք շատրվանը կապում են Յուպիտերի և Գանիմեդեսի մասին առասպելի հետ։

Պատմություն խմբագրել

Կրիաների շատրվանը, ինչպես և այլ ռենեսանսյան շատրվաններ, ստեղծվել է քաղաքի բնակչությանը խմելու ջրով ապահովելու նպատակով։ Այն մտնում է տասնութ շատրվաններից կազմված խմբի մեջ, կառուցված Հռոմում XVI դարում, Հռոմի պապ Գրիգորիոս XIII-ի հրահանգով, հին հռոմեական ջրանցույցների վերակազմավորման ժամանակ։

Շատրվանի շինարարութունը ֆինանսավորվում էր հռոմեական Մաթեի հարուստ ընտանիքի կողմից, որի պալատը գտնվում էր հարևանությամբ։ Ըստ ավանդույթի, տենց նոր կառուցված շատրվանի հիասքանչությունը այնքան է գերել հերցոգ Մաթեի ապագա անորը, որ նա միանգամից համաձայնում է կնության տալ իր աղջկան։ Դրանից հետո հերցոգը որոշում է որմնաշարել պալատի պատուհանը, որից բացվում էր այդ հիասքանչ տեսարանը։ Եվ մինչ այժմ պալատի պատուհաններից մեկը փակված է։ Սակայն, իրականում, ժամանակակից պալատը կառուցվել է շատրվանի շինությունից զգալիորեն ուշ։

Շատրվանի նախագիծը, ստեղծված Ջակոմո դելա Պորտայի կողմից, կրկնում էր արդեն գոյություն ունեցող նմանատիպ շատրվանների դիզայնը, գնդով ներքևում պատվանդանի վրա, որից ջուրը հոսում էր վերև և այնուհետև թափվում էր վերևից բազմանկյուն թասի մեջ։ Սակայն այդ շատրվանը տարբերվում է հիասքանչ ձևավորումով, որը հանձնարարված էր իրականացնել երիտասարդ քանդակագործ Տադեո Լանդինիին (1550 —1596 թվականներ)։ Առաջին անգամ Հռոմում շատրվանը զարդարում էին ութ դելֆինների և չորս մերկ երիտասարդների մարմիններ։ Խանդակները նախապես ծրագրավորված էր պատրաստել մարմարից, սակայն այնուհետև որոշվում է նրանք պատրաստել բրոնզից, ինչը ավելի թանկ է նստում։ Երատասարդների քանդակները կատարված են մաներիզմի ոճով, փոխ առնված ֆլորենտական Նեպտունի շատրվանից։

Շատրվանով փորագրություն, կատարված 1664 թվականին։ Փորագրությունում դեռևս չկան կրիաները, որոնք ավելացվել են 1658 կամ 1659 թվականին

Շատրվանը կազմված է քառակուսի ավազանից՝ աֆրիկյան մարմարից գնդով կենտրոնում, պատվանդանի վրա։ Գնդի շուրջը տեղադրված են Պուտտոյի չորս գլուխներ, որոնցից ավազան է հոսում ջուրը։ Ավազանի չորս կողմում տեղադրված են մարմարե կոնքեր։ Գնդի շուրջը չորս բրոնզե հանգստացող երիտասարդներ մեկ ոտքով հենվում են բրոնզե դելֆինների գլուխներին, որպեսզի, բռնվելով դելֆինների պոչերից, հասնեն այլ դելֆիններով վերին թասին։ Ջուրը դելֆինների բերաններից լցվում է կոնքերի մեջ, իսկ այնտեղից՝ ստորին ավազան։

Ջուրը շատրվան տրվում էր ջրանցույցից ինքնահոսով, սակայն, այդ վայրում բարձրության մի փոքրիկ անկման պատճառով, այն անբավարար էր։ Այդ կապակցությամբ դելֆինների ութ քանդակներից չորսը տեղափոխվեցին Կամպո դեի Ֆիորի հրապարակում գտնվող Fontana della Terrina շատրվան, իսկ այնուհետև, Սանտա Մարիա ին Վալիչելա եկեղեցու մոտ։

Սկզբնապես շատրվանը անվանում էին Մաթեի շատրվան(իտալ.՝ Fontana delli Mattei կամ լատին․՝ Fons Mattheiorum)։ Այն միանգամից դառնում է բավականին հանրահայտ։ 1588 թվականին գրող Ջիրոլամո Ֆերուչին(իտալ.՝ Girolamo Ferrucci) այն անվանում է ամենագեղեցիկ և կատարյալ շատրվանը Հռոմում։ Շատրվանկ նկարել են այնպիսի նկարիչներ, ինչպես Ջովանի Բատիստա Ֆալդան (իտալ.՝ Giovanni Battista Falda)։ XVII դարում շատրվանը սխալմամբ ընդունում էի որպես Ռաֆայելի կամ Միքելանջելոյի ստեղծագործություն։

Չորս դելֆինների կեռացումով սկսվում է թվալ, որ բրոնզե երիտասարդների ձեռքերի բարձրացումը արդարացված չէ։ Հնարավոր է, որպեսզի լուծվի այդ խնդիրը և բարելավվի կոմպոզիցիան, ավելացվում են չորս բրոնզե կրիաները շատրվանի վերակազմավորման ժամանակ, պապ Ալեքսանդր VII-ի հրահանգով։ Վերակազմավորման ժամանակաշրջանը (1658 —1659 թվականներ) նշված են շատրվանի եզրերում չորս մարմարե գլանաձև ձեռագրերում։ Կրիաները պատրաստվել են շատ իրատեսական, հնարավոր է, պատրաստված իրական կրիաների կաղապարներից։ Այն բանից հետո, երբ 1979 թվականին կրիաներից մեկը գողացվում է, կրիաների բոլոր քանդակները փոխարինվում են պատճեններով։

Արտաքին հղումներ խմբագրել

Կրիաների շատրվանը և Մաթեի պալատը(անգլ.)
Կրիաների շատրվան։ Մաթեի պալատ Արխիվացված 2010-09-24 Wayback Machine
Շատրվանի նկարագիր և համայնապատկեր(անգլ.)

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Կրիաների շատրվան» հոդվածին։