Կորյուն

Կորյուն;
	;
Ծնվել է	380
Մահացել է	450
Մասնագիտություն	պատմաբան և գրող
	Koryun Վիքիպահեստում

Անվան այլ կիրառումների համար տե՛ս՝ Կորյուն (այլ կիրառումներ)

Կորյուն (380^[1]^[2]^[3] - 450^[1]^[3]), հայ պատմիչ, վարդապետ, թարգմանչաց շարժման գործիչ։ Մեսրոպ Մաշտոցի առաջին աշակերտներից։

ԿենսագրությունԽմբագրել

Կորյուն վարդապետը 5-րդ դարի հայ մատենագրության, կրթական ու մշակութային գործիչների գլխավոր դեմքերից է։ Ուսանել է Վաղարշապատում, այնուհետև ուսումը շարունակել է Կոստանդնուպոլսում, իսկ Ասորիքում հմտացել հունարենի և ասորերենի տիրապետման մեջ։ Մեսրոպ Մաշտոցի և Սահակ Պարթևի հանձնարարությամբ ուսուցանելու է մեկնել Հայաստանի գավառները։ Ապա իր մյուս աշակերտներից ոմանց հետ ուղարկվել է Ասորիք և Կ.Պոլիս՝ ասորերենի և հունարենի մեջ հմտանալու։ Կորյունը և մյուսները հայրենիք են վերադարձել 431-ից հետո՝ իրենց հետ բերելով Ս.Գրքի հունական լավագույն օրինակներ, ինչպես և Նիկեայի առաջին ու Եփեսոսի տիեզերական ժողովների կանոնները։ Դրանից հետո Կորյունը զբաղվել է եկեղեցական և թարգմանչական գործունեությամբ, մասնակցել Աստվածաշնչի հայերեն թարգմանությանը։ Ենթադրվում է, որ թարգմանել է «Նար Մակաբայեցոց» գիրքը և այլ երկեր։ Բայց Կորյունի հեղինակությամբ մեզ հասած միակ վավերական գործը Մեսրոպ Մաշտոցի կենսագրությունն է, որ շուրջ 442-ին Հայոց կաթողիկոս Հովսեփ Ա Վայոցձորցու (Հողոցմեցի) պատվերով գրել է 443-451 թվականների ընթացքում։

«Վարք Մաշտոցի»-ն^[4] հայ ազգային մատենագրության առաջին երկերից է, որում Կորյունը վարքաբանական ձևի տակ կարևոր տեղեկություններ է հաղորդել հայոց, վրաց և աղվանից գրերի գյուտի ու դրանց հանգամանքների մասին։ «Վարք Մաշտոցի» գիրքը հայ մատենագրության առաջին երկերից է, այսինքն` հայերեն գրված առաջին ինքնուրույն գրքերից մեկը։ Պատմությանը հայտնի է նաև Փոքր Կորյունը։ Սա գիրք է` ստեղծված ըստ Կորյունի «Վարք Մաշտոցի» աշխատության և խմբագրված Խորենացու «Հայոց պատմության» համապատասխան հատվածներով։ Փոքր Կորյունը 6-8-րդ դարերի հորինվածք է։ Այն V դ. սկզբին Հայաստանում ծավալված մտավոր ու քաղաքական շարժման մասին առաջին ու միակ հավաստի սկզբնաղբյուրն է՝ գրված ժամանակակցի, իրադարձությունների մասնակցի և ականատեսի կողմից։ Երկը սպառիչ է իր առաջադրված խնդրի սահմաններում։ Բաղկացած է չորս մասից. մուտք, առաջաբանություն, բուն շարադրանք և վերջաբան։ «Վարքում» տեղ են գտել միայն կարևորագույն հանգամանքները, հայտնի, ընդհանուր ճանաչում գտած իրադարձություններն ու փաստերը, որպեսզի տարակարծությունների և ընդդիմության տեղիք չտրվի։ Այստեղից էլ՝ երկի սեղմ, համառոտ և ճշմարտապատում բնույթը։ Հետագա բոլոր պատմիչները գրերի գյուտի, Մեսրոպ Մաշտոցի և Սահակ Պարթևի կյանքի ու գործունեության վերաբերյալ, ինչպես և դրանք լրացնող այլ տեղեկություններ քաղել են Կոյրունի երկից և հենվել նրա վրա։ Երկը մեծ հետաքրքրություն է առաջացրել նաև բանասիրության ու պատմագիտության մեջ։

ԱշխատություններԽմբագրել

Կորիւն, Վարք Մաշտոցի բնագիրը ձեռագրական այլ ընթերցվածներով, թարգմանությամբ, առաջաբանով եւ ծանոթագրություններով ի ձեռն պրոֆ. Մանուկ Աբեղյանի, Հայպետհրատ, Երեւան, 1941
Կորիւն, Վարք Մեսրոպ Մաշտոցի, աշխատութեամբ Ա. Մաթեւոսեանի, Երեւան, 1994 (Կորիւնի երկի ձեռագրերի ու տպագրերի ցանկը տե՛ս էջ 9-19)։
Կորիւն, Վարք Մաշտոցի. Յառաջաբան, բնագրի վերակազմութիւն եւ ծանօթագրութիւններ, աշխատասիրեց Հ. Պօղոս Անանեան, Վենետիկ-Ս. Ղազար, 1998 (Հայկական մատենադարան, 4), (մատենագիտութիւնը տե՛ս էջ Ը-ԺԴ)
Կորիւն, Վարք Մաշտոցի. Ուղղեալ եւ լուսաբանեալ ի Գառնիկ Ֆնտգլեանէ, Երուսաղէմ, տպ. Սրբ. Յակոբեանց, 1930։
Կորիւն, Վարք Մաշտոցի,- «Մատենագիրք Հայոց», հատոր Ա, Ե դար, էջ 229-272։

ԳրականությունԽմբագրել

Ա. Ս. Մաթեւոսեան, Կորիւնի Մեսրոպ Մաշտոցի պատմութեան ձեռագրի մի թղթի տեղափոխութիւն, Վենետիկ-Ս. Ղազար, 1990 (Հայագիտական մատենաշար, «Բազմավէպ», թիւ 32)։
The Heritage of Armenian Literature: From the Oral Tradition to the Golden Age. Edited by A. J. Hacikyan, Gabriel Basmajian, Edward S. Franchuk, Nourhan Ouzounian, Vol. 1, 2000. ISBN 0-8143-2815-6
Yuzbashyan, Karen. L'invention de l'alphabet arménien։ de langue parlée á la langue écrite.- "Revue des Études Arméniennes". 33 (2011), pp. 67–129.

ԾանոթագրություններԽմբագրել

↑ ^1,0 ^1,1 ^1,2 ^1,3 ^1,4 CERL Thesaurus — Consortium of European Research Libraries.
↑ ^2,0 ^2,1 Czech National Authority Database
↑ ^3,0 ^3,1 ^3,2 ^3,3 ^3,4 MAK (польск.)
↑ Կորիւն, Վարք Մաշտոցի («Մատենագիրք Հայոց»-ից)

Արտաքին հղումներԽմբագրել

R. W. Thomson. A bibliography of Classical Armenian Literature to 1500 AD. Brepolis-Turnhout, 1995, pp. 142-145. ISBN 978-2-503-50455-1
Կորյունը մատենագրութեան թուանշանային գրադարանում
Գրախոսություն՝ Koriwns Biographie des Mesrop Maštoc'։ Übersetzung und Kommentar. By Gabriele Winkler. [Orientalia Christiana Analecta, 245] (Rome։ Pontificio Istituto Orientale. 1994. pp. 452.)

Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից (հ․ 5, էջ 660)։

[_c0267f32e92e76c2-1] 1,0 ^1,1 ^1,2 ^1,3 ^1,4 CERL Thesaurus — Consortium of European Research Libraries.

[_aa820122afabe29d-2] 2,0 ^2,1 Czech National Authority Database

[_b02e4875e6221c92-3] 3,0 ^3,1 ^3,2 ^3,3 ^3,4 MAK (польск.)

[4] Կորիւն, Վարք Մաշտոցի («Մատենագիրք Հայոց»-ից)

[1]

[2]

[3]

[4]

Կորյուն

Ծնվել է	380^[1]^[2]^[3]
Մահացել է	450^[1]^[3]
Մասնագիտություն	պատմաբան և գրող
Koryun Վիքիպահեստում