Կովկասյան նահանգապետություն

Կովկասյան նահանգապետություն
	Զինանշան
	;
Երկիր	Ռուսական կայսրություն
Կարգավիճակ	Ռուսաստանի կայսրության նահանգ
Մտնում է	Caucasus Viceroyalty? և Աստրախանի նահանգ
Վարչկենտրոն	Եկատերինոգրադսկայա (ստանիցա, Պրոխլադնենսկի շրջան), Աստրախան, Գեորգիևսկ և Ստավրոպոլ
Հիմնադրված է	մայիսի 5 (16), 1785 թ.
Փոխարինեց	Կովկասի փոխարքայություն

Կովկասյան նահանգապետություն, Ռուսական կայսրության ադմինիստրատիվ միավոր։ Առաջացել է 1785 թվականին Կովկասյան փոխարքայության կազմում։ 1822 թվականին Կովկասյան նահանգապետության մեծ մասը մտավ Ստավրոպոլյան նահանգապետության կազմը

Բնակավայրերը և ադմինիստրատիվ կառույցները

Կովկասյան նահանգապետությունը կազմված էր վեց վարչաշրջաններից (ռուս.՝ уезд)՝ Եկատերինոգրադսկայան, Կիզլյառը, Մոզդոկը, Ալեքսանդրովյան, Գեորգիևսկյան և Ստավրոպոլյան։ Ազով-Մոզդոկյան գծի վրա վեց ամրոցներ (Ստավրոպոլ, Եկատերինոգրադսկայա, Կիզլյառ, Մոզդոկ, Գեորգիևսկ, Ալեքսանդրովյան) հայտարարվել էին քաղաքային վարչաշրջանային կենտրոններ։

Պատմություն

XVIII դար

1775 թվականին Ռուսական կայսրության կողմից պլանավորվեց մի շարք ամրությունների կառուցում Թերեքից մինչև Դոն՝ այսպես կոչված Ազով-Մոզդոկյան գիծը։ 1777 թվականին կառուցվել էր 10 ամրոցներ, այդ թվում նաև Ստավրոպոլյան (ներկայիս Ստավրոպոլը)։ 1773 նահանգապետության տարածք այցելեց ակադեմիկոս Գլյուդենշտեդը, իսկ 1793 թվականին՝ ակադեմիկոս Պալլասը։ 1785 թվականի մայիսի 5-ին կազմավորվեց Կովկասյան նահանգապետությունը՝ վեց վարչաշրջաններից^[2]։

Ալեքսանդրովյան վարչաշրջան- քաղաք Ալեքսանդրովսկ, հետագայում անվանափոխված նույնանուն կայանով
Եկատերինոգրադսկայան վարչաշրջան- քաղաք Եկատիրնոգրադ, որը եղել է մաիժամանակ նաև Կովկասյան նահանգապետության կենտրոնը։ Ավելի ուշ անվանափոխվում է նույնանուն կայանով։ Ձևավորվել է 1785 թվականի մայիսի 5-ին Կովկասյան փոխարքայության կազմում։ Վարչաշրջանը վերացվել է 1790 թվականին, տարածքը բաշխվել է Ալեքսանդրովսկյան, Գեորգիևսկյան և Մոզդոկյան շրջանների միջև։
Գեորգիևսկյան վարչաշրջան- քաղաք Գեորգիևսկ։ Ձևավորվել է Կովկասյան փոխարքայության կազմում 1785 թվականի մայիսի 5-ին։ 1827 թվականին վարչաշրջանը վերափոխվեց նույնանուն շրջանի։ 1830 թվականի մայիսի 14-ի(21) Սենատի հրամանով անվանափոխվեց Պյատիգորսկ անունով և կենտրոնը տեղափոխվեց քաղաք Պյատիգորսկ։
Կիզլյառի վարչաշրջան- Քաղաք Կիզլյառ։ 1827 թվականին վարչաշրջանը վերափոխվեց շրջանի։ 1847 թվականի մայիսի 2-ից՝ նորից վարչաշրջան։ 1867 թվականի դեկտեմբերի 9-ին վարչաշրջանի մի մասը քաղաք Կիզլյառի հետ միասին անցնում է Ստավրոպոլյան նահանգապետությունից Թերեքյան մարզ։ Մնացած տարածքները մտավ Նովոգրիգորևսկյան վարչաշրջանի մեջ՝ Պրասկովեյա կենտրոնով։
Մոզդոկյան վարչաշրջան- քաղաք Մոզդոկ
Ստավրոպոլյան վարչաշրջան- քաղաք Ստավրոպոլ

Նահանգապետության կենտրոն նշանակված էր Եկատիրինոգրադը։ 1787 թվականի վերջին Կովկասյան նահանգապետությունում հաշվվում էր 30 000 տղամարդ և 34 բնակավայր։ 1790 թվականի ապրիլի 30-ին Կովկասյան նահանգապետությունը վերացվեց և ադմինիստրատիվ կառույցները տեղափոխվեցին Աստրախան։ Նահանգապետությունը նորից ստացավ մարզի կարգավիճակ Աստրախանի նահանգապետության կազմում։

Նահանգապետեր

Կովկասյան նահանգապետեր ( 1785 մայիսի 5-ից մինչև 1796 թվականի դեկտեմբերի 31-ը)
Տարեթիվ և պաշտոն	Անուն	Կյանքի տարիները	Պաշտոնը
5.05.1785—1786	Միքաել Ժուկով		Նահանգապետ
1787—1788	Լարիոն Ալեքսեև	−1798	Նահանգապետ
[28.10.]1789—[6.03.]1792	Սերգեյ Բրյանչանինով		Նահանգապետ
1793—1796	Պյոտր Սկարժինսկի		Նահանգապետ
1796—19.12.1796	Ալեքսանդր Ալյաբեև		Նահանգապետ
31.12.1796	Կովկասյան մարզը վերացվել է

XIX դար

1802 թվականին Կովկասյան նահանգապետությունը առանձնացվեց Աստրախանի նահանգապետությունից և վերականգնվեց 5 վարչաշրջաններով՝

Կիզլյառյան- քաղաք Կիզլյառ
Գեորգիևսկյան-քաղաք Գեորգիևսկ
Մոզդոկյան- քաղաք Մոզդոկ
Ալեքսանդրովյան վարչաշրջան- քաղաք Ալեքսանդրովսկ, հետագայում անվանափոխված նույնանուն կայանի։

Գեորգիևսկը հռչակվեց նահանգապետության կենտրոն։

1822 թվականին Կովկասյան նահանգապետությունը վերափոխվեց մարզի^[3]։

1824 թվականի հոկտեմբերի 2-ին Ալեքսանդր I-ի հրամանով մարզային ներկայացուցչական տեղերը փոխադրվեցին Գեորգիևսկից տեխափոխվեց Ստավրոպոլ^[4]։

1825 թվականին ստեղծվում է քոչվոր ժողովուրդների հատուկ կառավարություն (Մագոմետանյան քոչվոր ժողովուրդների Գլխավոր ներկայացուցչություն)

1826 թվականի հոկտեմբերի 7-ին Կովկասյան մարզում համաձայն մարզի ղեկավար գեներալ-լեյտենանտ Գ. Ա. Էմանուելյաի հրամանի բացվել են առաջին խնայողական բանկերը^[5]։

1842 թվականին ստեղծվել է Կովկասյան թեմը՝ վարչությունով Ստավրոպոլ քաղաքում։

1847 թվականի մայիսի 2-ին Նիկոլայ I Կովկասյան մարզը անվանափոխվեց Ստավրոպոլյան նահանգապետության^[6], իսկ նրա երեք մարզերը (Կիզլառյան, Ստավրոպոլյան և Պյատիգորսկյան) դարձան վարչաշրջաններ^[7]։

Կովկասյան նահանգապետության քաղաքացիական նահանգապետեր
Ծննդյան տարեթիվը	Անուն	Կյանքի տարիները	Պաշտոնը
1802—1804	Իվան Կասպերով		Նահանգապետ
1804—1806	Քրիստիան Գիլդենշոլդ		Նահանգապետ
1806—1809	Նիկոլայ Կարտվելին		Նահանգապետ
1809—1811	Մարկ Մալինսկի		Նահանգապետ
1811—1813	Ֆոն Յակով Բրիսկորն		Նահանգապետ
1813—1820	Մարկ Մալինսկի		Նահանգապետ
1822 հուլիսի 24	Նահանգապետությունը վերափողվել է մարզի, կենտրոնը տեղափոխվել է Ստավրոպոլ

Ծանոթագրություններ

↑ ^1,0 ^1,1 ^1,2 https://bigenc.ru/domestic_history/text/2031552
↑ ««Административно-территориальное устройство Ставрополья с конца XVIII века по 1920 год». Ставрополь, Комитет Ставропольского края по делам архивов, 2008 год». Արխիվացված է օրիգինալից 2015 թ․ հունվարի 10-ին. Վերցված է 2018 թ․ հոկտեմբերի 31-ին.
↑ Газета «Пятигорская правда». 6 августа 2015 года. № 117 [8338]
↑ Указ Александра I о переводе из Георгиевска в Ставрополь областных присутственных мест
↑ «Календарь государственных праздников Российской федерации, памятных дат и знаменательных событий Ставропольского края на 2011 год». Արխիվացված է օրիգինալից 2015 թ․ հունվարի 16-ին. Վերցված է 2015 թ․ հունվարի 17-ին.
↑ «УКАЗ ИМПЕРАТОРА НИКОЛАЯ I № 21164. О ИМЕНОВАНИИ КАВКАЗСКОЙ ОБЛАСТИ СТАВРОПОЛЬСКОЮ ГУБЕРНИЕЮ. — ПОЛНОЕ СОБРАНИЕ ЗАКОНОВ РОССИЙСКОЙ ИМПЕРИИ. — ТОМ. XXII . — ОТД. 1. — СПБ. — 1848. — С. 396». Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ ապրիլի 13-ին. Վերցված է 2018 թ․ հոկտեմբերի 31-ին.
↑ «Хроника административно-территориальных изменений, коснувшихся Ставрополье с 1785 года по настоящее время». Արխիվացված է օրիգինալից 2018 թ․ հուլիսի 18-ին. Վերցված է 2018 թ․ հոկտեմբերի 31-ին.

Գրականություն

Կովկասյան փոխարքայություն // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона : в 86 т. (82 т. и 4 доп.). — СПб., 1890—1907.

[_0eb05af3cc15226b-1] 1,0 ^1,1 ^1,2 https://bigenc.ru/domestic_history/text/2031552

[2] ««Административно-территориальное устройство Ставрополья с конца XVIII века по 1920 год». Ставрополь, Комитет Ставропольского края по делам архивов, 2008 год». Արխիվացված է օրիգինալից 2015 թ․ հունվարի 10-ին. Վերցված է 2018 թ․ հոկտեմբերի 31-ին.

[3] Газета «Пятигорская правда». 6 августа 2015 года. № 117 [8338]

[4] Указ Александра I о переводе из Георгиевска в Ставрополь областных присутственных мест

[6VdPrvZ01-5] «Календарь государственных праздников Российской федерации, памятных дат и знаменательных событий Ставропольского края на 2011 год». Արխիվացված է օրիգինալից 2015 թ․ հունվարի 16-ին. Վերցված է 2015 թ․ հունվարի 17-ին.

[6] «УКАЗ ИМПЕРАТОРА НИКОЛАЯ I № 21164. О ИМЕНОВАНИИ КАВКАЗСКОЙ ОБЛАСТИ СТАВРОПОЛЬСКОЮ ГУБЕРНИЕЮ. — ПОЛНОЕ СОБРАНИЕ ЗАКОНОВ РОССИЙСКОЙ ИМПЕРИИ. — ТОМ. XXII . — ОТД. 1. — СПБ. — 1848. — С. 396». Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ ապրիլի 13-ին. Վերցված է 2018 թ․ հոկտեմբերի 31-ին.

[7] «Хроника административно-территориальных изменений, коснувшихся Ставрополье с 1785 года по настоящее время». Արխիվացված է օրիգինալից 2018 թ․ հուլիսի 18-ին. Վերցված է 2018 թ․ հոկտեմբերի 31-ին.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]