Կյուրոս Մեծի դամբարան

Կյուրոս Մեծի դամբարան; պարս.՝ آرامگاه کوروش بزرگ‎
Հիմնական տվյալներ
Տեսակ	դամբարան, մշակութային արժեք, ճարտարապետական հուշարձան և տեսարժան վայր
Երկիր	Իրան
Տեղագրություն	Պասարգադա
Հիմնական ամսաթվերը	մ. թ. ա. 530
Ժառանգության կարգավիճակ	Իրանի ազգային ժառանգություն
Պատվիրող	Կյուրոս Բ Մեծ
Ճարտարապետական ոճ	պարսկական ճարտարապետություն
Հիմնադրված	մ. թ.ա. 6-րդ դար
12,3 մետր և 5,35 մետր
Երկարություն	13,35 մետր և 6,4 մետր
Լայնություն	12,3 մետր և 5,35 մետր
Բարձրություն	11,1 մետր
Շինանյութ	կրաքար
	Tomb of Cyrus the Great Վիքիպահեստում

Կյուրոս Մեծի դամբարան (պարս.՝ آرامگاه کوروش بزرگ‎), պարսից Կյուրոս Մեծ արքայի նախկին հանգստարանը։ Կառուցվել է մ.թ.ա. 6-րդ դարում։

Գտնվում է Կյուրոս Մեծի կողմից հիմնադրված Պասարգադ մայրաքաղաքում (Իրան)։ Այն վեց աստիճան ունեցող բրգաձև կառույց է, որի գագաթին դամբարանն է` մեկ մուտք ունեցող տան տեսքով։ Դամբարանը պղծվել է այն բանից հետո, երբ մ.թ.ա. 4-րդ դարում Ալեքսանդր Մակեդոնացին գրավել է Պարսկաստանը։

Պատմություն խմբագրել

Մասքութների դեմ պայքարում Կյուրոս արքայի մահից հետո նրա մարմինը չեն զմռսել` հասցնելով Պասարգադա և թաղելով դամբարանում^[3]։ Հին հույն պատմիչ Արիանոսը այսպես է նկարագրել այդ տեղանքը. «Պասարգադայի արքայական այգում գտնվում է Կյուրոսի դամբարանը։ Նրա շուրջը պուրակ է` տարատեսակ ծառերով ու առվակներով, և մարգագետին` բարձր բուսականությամբ։ Սենյակում դրված է ոսկե դագաղը, որում ամփոփված է Կյուրոսի մարմինը, իսկ դագաղի կողքին` ոսկյա ոտքերով մահճակալ։ Այդտեղ փռված են բաբելոնյան գործվածքի գորգեր, Միջագետքի մորթիներ և մանուշակագույն ու ծիրանագույն շքեղ հագուստներ։ Կա նաև սեղան` վրան ոսկուց ու թանկարժեք քարերից վզնոցներ, զարդեր, թրեր։ Սենյակի կենտրոնում դագաղն է` Կյուրոսի մարմինը մեջը դրված։ Սենյակում պահվում են Կյուրոս Մեծի թանկարժեք զենքերը»^[4]։ Պլուտարքոսը հիշատակում է դամբարանին արված գրության մասին.

Մա'րդ, ով էլ որ դու լինես և որտեղից էլ եկած լինես, քանզի ես գիտեմ, որ դու կգաս, ես Կյուրոսն եմ, ով հիմնադրել է պարսից թագավորությունը։ Մի' զրկիր ինձ այս փոքր հողակտորից, որ շրջապատում է իմ մարմինը^[5]։

Պլուտարքոսի պատմածը նման է Ստրաբոնի և Արիանոսի պատմություններին, ովքեր հիմնվում են Արիստոբուլ Կասանդրացու նկարագրություններին. «Ո'վ մարդ, ես Կյուրոսն եմ` Կամբյուսեսի որդին, որ հիմնել եմ պարսից թագավորությունը և տիրել Ասիային. մի' զրկիր ինձ իմ հուշարձանից» (Ստրաբոն)^[6]։ Ստրաբոնի և Արիանոսի նկարագրած դամբարանը չափերով համընկնում է կառույցին, որ 1960-ական թվականներին հայտնաբերել է Պարսկաստանի ուսումնասիրության բրիտանական ինստիտուտի պրոֆեսոր Դ. Ստրոնախի արշավախումբը։ Կյուրոսի դամբարանի շինարարությունը սկսվել է դեռևս Կյուրոս Մեծի կենդանության օրոք և ավարտին հասցվել նրա որդու` Կամբյուսես II-ի օրոք։

Արիստոբուլի վկայությամբ Ալեքսանդր Մակեդոնացին Կյուրոս մեծի դամբարանի մոտ եղել է երկու անգամ։ Առաջին անգամ դա եղել է մ.թ.ա. 330 թվականին՝ Պարսկաստան կատարած արշավանքի ժամանակ, երբ Արիստոբուլին Ալեքսանդրը հրամայել է մտնել դամբարանի ներսը և զարդարել այն^[7]։

Դամբարանի պղծում խմբագրել

Դամբարանի պղծման մասին հիշատակություններ են թողել անտիկ պատմիչներ Արիանոսը, Քվինտոս Կուրտիոս Ռուփոսը, Պլուտարքոսը և Ստրաբոնը։ Ռուփոսի պատմությունը խիստ տարբերվում է մնացած երեք պատմիչների ներկայացրածից։ Համաձայն Ռուփոսի պատմության` ավարառուները Կյուրոսի դամբարանից տարել են ոսկի և արծաթ, իսկ Ալեքսանդրը, դամբարան գալով, չի գտնում ուրիշ ոչինչ` բացի կլորավուն վահանից և սկիֆյան երկու աղեղներից^[7]։ Ամեն ինչ թալանված է եղել` բացի դագաղից, որը չարագործները փորձել են ջարդել և մաս առ մաս տեղափոխել, սակայն չհասցնելով իրականացնել իրենց մտադրությունը` թողել են և հեռացել։ Արիստոբուլը պատմում է, որ Ալեքսանդրն իրեն անձամբ պատվիրել է վերականգնել դամբարանը, ոսկորները հավաքել դագաղում, վնասները շտկել, գորգերով զարդարել հատակը նախկին շքեղությամբ` թողնելով իր արքայական կնիքը^[8]։

Ըստ Ռուփոսի պատմության` Ալեքսանդրի ներքինի Բագոյը թալանի համար մեղադրել է սատրապ Օրսինին, որին մահապատժի են ենթարկել։ Ստրաբոնը, վկայելով Արիստոբուլին, հաղորդում է, որ դամբարանը թալանվել է` «չնայած պահապանների առկայությանը, ովքեր որպես կերակուր օրական մեկ գառ, իսկ ամիսը մեկ անգամ ձի են ստացել»։ Ալեքսանդրը որոշել է քննել նրանց` կտտանքի ենթարկելով, որպեսզի իմանա եղելությունը։ Չնայած կտտանքներին` քննվողները ոչ մի ցուցում չեն տվել այն մասին, որ իրենք ներկա են եղել թալանին։ Դրանից հետո պահապաններին վտարել են^[7]։

Ճարտարապետություն խմբագրել

Դամբարանը գտնվում է աշտարակից արևմուտք։ 3.16×2.18 չափերով դամբարանային խցիկը` երկփեղկ կափարիչով, գտնվում է վեց աստիճան ունեցող պատվանդանի վրա` 5.5 մ բարձրությամբ^[9]։ 11 մ ընդհանուր բարձրությամբ կառույցը պատված է կրաքարի սալիկներով, որոնց բարձրությունն աստիճանաբար նվազում է^[10]։ Դամբարանի ներքևի հատվածում և քիվերի մոտ հունական ուրվապատկերներ են։ Դամբարանը Պարսկաստանի միակ շինությունն է եղել, որ ունեցել է ճակտոն^[11]։ Առաստաղի տակ առկա են եղել երկու փակ խցեր^[12]։ Դամբարանի դուռն ունեցել է 1.39 մ բարձրություն և 0.78 մ լայնություն։ Մուսուլմանները հուշարձանի երկու կողմերում կանգնեցրել են սյունաշար, որի սյուները հավաքել են պալատի տարածքից^[10]։

Պատկերասրահ խմբագրել

Պետական տոնի ժամանակ
Դամբարանի անիմացիոն պատկեր
Վերակառուցման ընթացքում
Կյուրոս Մեծի դամբարան
Դամբարանի նկար, 1818
Դամբարանի նկար, 1840
Դամբարանի նկար, 1865

Ծանոթագրություններ խմբագրել

↑ ^1,00 ^1,01 ^1,02 ^1,03 ^1,04 ^1,05 ^1,06 ^1,07 ^1,08 ^1,09 https://iranicaonline.org/articles/cyrus-v-tomb
↑ https://ijm.tums.ac.ir/index.php/ijm/article/view/370
↑ Бойс, Мэри. Зороастрийцы. Верования и обычаи. — Наука, 1988. — С. 38.
↑ Альберти, Л. Б. Десять книг о зодчестве. — М.: Издательство Всесоюзной академии архитектуры, 1987. — Т. 2. — С. 571.
↑ Михайлов, А. В. «Дело» об ограблении гробницы Кира // История Древней Греции. — С. 36.
↑ Михайлов, А. В. «Дело» об ограблении гробницы Кира // История Древней Греции. — С. 37.
↑ ^7,0 ^7,1 ^7,2 Михайлов, А. В. «Дело» об ограблении гробницы Кира // История Древней Греции. — С. 31—35.
↑ Ксенофонт, Ф. А. Киропедия. — СПб, 1837. — С. 522.
↑ Аллахи, Хабиб Аллах Айат. История иранского искусства. — СПб: Петербургское Востоковедение, 2007. — С. 86.
↑ ^10,0 ^10,1 Архитектура Древнего мира // Всеобщая история архитектуры в 12 томах. — второе. — М.: издательство литературы по строительству, 1970. — Т. 1. — С. 309.
↑ Вёрман, Карл. История искусства всех времён и народов. — СПб: Полигон, 2000. — С. 305.
↑ Аллахи, Хабиб Аллах Айат. История иранского искусства. — СПб: Петербургское Востоковедение, 2007. — С. 87.

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Կյուրոս Մեծի դամբարան» հոդվածին։

[_88b67bf39250ed83-1] 1,00 ^1,01 ^1,02 ^1,03 ^1,04 ^1,05 ^1,06 ^1,07 ^1,08 ^1,09 https://iranicaonline.org/articles/cyrus-v-tomb

[_eb32b15c5ce8bcd3-2] ttps://ijm.tums.ac.ir/index.php/ijm/article/view/370

[3] Бойс, Мэри. Зороастрийцы. Верования и обычаи. — Наука, 1988. — С. 38.

[4] Альберти, Л. Б. Десять книг о зодчестве. — М.: Издательство Всесоюзной академии архитектуры, 1987. — Т. 2. — С. 571.

[5] Михайлов, А. В. «Дело» об ограблении гробницы Кира // История Древней Греции. — С. 36.

[6] Михайлов, А. В. «Дело» об ограблении гробницы Кира // История Древней Греции. — С. 37.

[autogenerated2-7] 7,0 ^7,1 ^7,2 Михайлов, А. В. «Дело» об ограблении гробницы Кира // История Древней Греции. — С. 31—35.

[8] Ксенофонт, Ф. А. Киропедия. — СПб, 1837. — С. 522.

[9] Аллахи, Хабиб Аллах Айат. История иранского искусства. — СПб: Петербургское Востоковедение, 2007. — С. 86.

[autogenerated1-10] 10,0 ^10,1 Архитектура Древнего мира // Всеобщая история архитектуры в 12 томах. — второе. — М.: издательство литературы по строительству, 1970. — Т. 1. — С. 309.

[11] Вёрман, Карл. История искусства всех времён и народов. — СПб: Полигон, 2000. — С. 305.

[12] Аллахи, Хабиб Аллах Айат. История иранского искусства. — СПб: Петербургское Востоковедение, 2007. — С. 87.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]