Կարմիր Շուկա, գյուղ Արցախի Հանրապետության Մարտունու շրջանում[3][4][5]։ Ըստ Արցախի Հանրապետության վարչատարածքային բաժանման՝ այն հանդիսանում է Մարտունու շրջանի բնակավայրերից, իսկ ըստ Ադրբեջանի վարչաատարածքային բաժանման՝ համարվում է Խոջավենդի շրջանի բնակավայր։ Գյուղը գտնվում է Արցախի Հանրապետության վերահսկողության ներքո[6][7][8][9] և հայ-ադրբեջանական շփման գծի անմիջական հարևանությամբ։ Կարմիր Շուկան Մարտունու շրջանի խոշոր գյուղերից է։ Հիմնադրվել է 1928թ.`Կարմիր հովիտ տեղամասում։ Հարմար դիրքի շնորհիվ Կարմիր Շուկան հարևան գյուղերի համար որպես խաչմերուկ է հանդիսանում։ Ինչի շնորհիվ մեծացել և դառել է անյպիսին, ինչպիսին այսօր կա։ Կարմիր Շուկան համարվում է Արցախի հանրապետության հնագույն գյուղերից մեկը։ Գյուղը շրջափակված է լեռներով և տեսարժան վայրերով։ Գյուղի մոտակայքում գտնվում է Տնջրի աղբյուրը և Տնջրի ծառը, որը ունի 2000 տարվա հնություն։

Գյուղ
Կարմիր Շուկա
Կարմիր շուկայի համայնապատկերը, հեռվում երևում է բնակավայրը, 17․04․2009թ․
ԵրկիրԱրցախի Հանրապետություն Արցախի Հանրապետություն
Շրջան Մարտունու շրջան
Համայնք Կարմիր Շուկա
ԲԾՄ670 մետր
Պաշտոնական լեզուՀայերեն
Բնակչություն926[1] մարդ (2005)
Ազգային կազմՀայեր
Կրոնական կազմՀայ Առաքելական եկեղեցի
Ժամային գոտիUTC+4
Պաշտոնական կայք-
Կարմիր Շուկա (Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետություն)##
Կարմիր Շուկա (Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետություն)
Արցախի Հանրապետության քարտեզը, որտեղ մուգ շագանակագույնով պատկերված են Ադրբեջանի զինված ուժերի վերահսկողության ներքո գտնվող տարածքները, իսկ մարմնագույնով՝ Արցախի վերահսկողության ներքո գտնվող տարածքները 2021 թվականի հունվարի 1-ի դրությամբ[2]

Բնակավայրի անուն խմբագրել

Բնակավայրի հայկական անունը Կարմիր Շուկա է։ Շուկայում բնակվում են տարբեր տեղերից եկած մարդիկ։ Մինչ մեծ շուկայի բացվելը Կարմիր Շուկան կոչվում էր <<Կարմիր հովիտ>>

Աշխարհագրություն խմբագրել

Արցախի Հանրապետության Կարմիր Շուկա գյուղը տեղաբաշխված է հանրապետության հարավարևելյան հատվածում։ Շրջկենտրոն Մարտունի քաղաքից գտնվում է 32 կմ հեռավորության վրա, իսկ մայրաքաղաք Ստեփանակերտից՝ 35 կմ հեռավորության վրա[4]։ Բնակավայրը լեռնային է[4], ծովի մակարդակից բարձր է 650 մ[3]։ Ունի 2375,33 հա տարածք, որից 428,31 հա անտառային հողեր են։ Կարմիր Շուկայի սահմանային գոտով հոսում է Վարանդա գետը[4]։ Համայնքի տարածքում առկա են թվով 8 աղբյուրներ` «Բլբիլաքի», «Բջալայի», «Անդրանիկի», «Տնջրեն տակը», «Քրսեն», «Թասկետի», «Սխտորաշենի» և «Կարմիր շուկայի»։ 2021թ. ավարտվել են Ստեփանակերտ-Կարմիր Շուկա ճանապարհի լուսավորման աշխատանքները (35 կմ)։

Պատմություն խմբագրել

Արցախյան պատերազմ (1991-1994) խմբագրել

1988 թվականին հայ-ադրբեջանական հակամարտության ակտիվացմամբ նույն թվականին գյուղում ստեղծվել են ինքնապաշտպանական և կամավորական ջոկատներ, որոնք մասնակցել են Մարտունու, Մարտակերտի, Աղդամի և այլ շրջանների ինքնապաշտպանական և ազատագրական ռազմագործողություններին։ Կարմիր Շուկայից Արցախի Հանրապետության «Մարտական խաչ» 1-ին աստիճանի շքանշանով պարգևատրվել է Մ. Հովհաննիսյանը (հետմահու), Արցախի Հանրապետության «Մարտական խաչ» 2-րդ աստիճանի շքանշանով՝ Ս. Պողոսյանը։ Արցախյան ազատամարտում գյուղից 19 ազատամարտիկ[3]։


Հայ-ադրբեջանական պատերազմ (2020) խմբագրել

2020 թվականին տեղի ունեցած հայ-ադրբեջանական պատերազմի հետևանքով Կարմիր Շուկա գուղը դարձել է սահմանային բնակավայր։ Գյուղի համար Արցախյան պատերազմը դառը հետևանքներ է թողել։ Սակայն հիմա բնակչությունը ամեն կերպ փորձում է շտկել դրանք։ Կարմիր Շուկան Արցախի զարգացող գյուղերի շարքից է։ Ադրբեջանցիների ձեռքի տակ է մնացել նաև գյուղացիների այգիների և ագարակների մի մասը։ Բնակչության մի մասը զրկվել է վար ու ցանքի հնարավորությունից։ Պատերազմից հետո թշնամին բազմիցս անգամ ահաբեկչություն է իրականցրել Կարմիր Շուկայի և նրա բնակիչների հանդեպ։

Բնակչություն խմբագրել

Արցախի Հանրապետության 2005 թվականի մարդահամարի տվյալներով Կարմիր Շուկա գյուղի բնակչության թվաքանակը 296 մարդ է եղել, որից 457 տղամարդ, 469 կին[1]։

2015 թվականին Կարմիր Շուկա համայնքում բնակվել է 1113 մարդ (275 տնտեսություն), որոնք մեծամասամբ Կարմիր Շուկա գյուղում[4]։

Բնակավայրի ազգաբնակչության փոփոխությունը[10].

Տարի 2008 2009 2010
Բնակիչ 977 979 1010

Տնտեսություն խմբագրել

Բնակչությունը հիմնականում զբաղվում է գյուղատնտեսությամբ՝ անասնապահությամբ և հողագործությամբ։ Բնակավայրի տարածքի 1822,94 հա-ը գյուղատնտեսական նշանակության հողեր են[4]։ Գործում է խաղողի և թթի նախնական վերամշակման գործարան[3][4]։ Կարմիր Շուկայում գտնվում է գինու, օղու և ձեթի գործարանը։ Գյուղում բացված աշխատատեղը ստիպում է մարդկանց մանավանդ երիտասարդ սերնդին, ապրել և ծաղկեցնել Կարմիր Շուկան։ Գյուղն իր դիրքով բավականին հարմար է և մոտ է մայրաքաղաքին և գտնվում է ճանապարհին, ինչն էլ հանարավորություն է տալիս գյուղացիներին բերքը մայրաքաղաք տեղափոխել կամ էլ հանձնել գյուղի գործարաններին։ Գյուղի բնակիչները աշխատասեր են և փորձում են ամեն կերպ օգուտ տալ գյուղին։

Համայնքային կյանք խմբագրել

Կարմիր Շուկա գյուղը Սխտորաշեն գյուղի հետ միասին կազմում են Կարմիր Շուկա համայնքը։ Գյուղում առկա է միջնակարգ դպրոց, մանկապարտեզ, մշակույթի տուն, բուժկետ, գյուղապետարան,հրշեջ ծառայություն։ Համայնքային ճանապարհները ասֆալտապատ են, գրունտային և խճապատ։ Կոմունիկացիաների տեսակետից գյուղը զարգացած է․ հասանելի է հեռուստատեսությունը, ռադիոն, համացանցը։ Կարմիր Շուկան ապահովված է էլեկտրաէներգիայով և ջրամատակարարմամբ[4]։

Պատմամշակութային հուշարձաններ խմբագրել

Կարմիր Շուկա գյուղը հարուստ է պատմամշակութային հուշարձաններով, որոնցից 11-ը համարակալված և հաշվառված են պետության կողմից[4]։

Համայնքի պատմամշակութային հուշարձաններն են` գերեզմանոց (XVII-XVIII դդ.), խաչքար (XII-XIII դդ.), Սխտորաշենի Սբ. Աստվածածին եկեղեցի (1731 թ.), գյուղատեղի Մալաս (XII-XIII դդ.), Սբ. Գևորգ մատուռ-եկեղեցի (XVIIIդ.), Երեք մանկուք վանական համալիր (XVII դ.)[11]։

Կրթություն խմբագրել

Կարմիր Շուկա գյուղում գործում է միջնակարգ դպրոց, որտեղ 2015 թվականի դրությամբ սովորում էր 227 աշակերտ և մանկապարտեզ, որտեղ 2015 թվականի դրությամբ հաճախում էր 70 երեխա[4]։

Ծանոթագրություններ խմբագրել

  1. 1,0 1,1 Արցախի Հանրապետության 2005 թվականի մարդահամարի արդյունքներ, (արխիվացված 09․03․2021թ․
  2. Արցախի տարածքները համարվում են օկուպացված Ադրբեջանի կողմից. ԱՀ ԱԺ հայտարարությունը, (արխիվացված 05․04․2021թ․)
  3. 3,0 3,1 3,2 3,3 Ղարաբաղյան ազատագրական պատերազմ հանրագիտարան, Երևան, 2004 թվական, էջ 294։
  4. 4,00 4,01 4,02 4,03 4,04 4,05 4,06 4,07 4,08 4,09 Հակոբ Ղահրամանյան, Տեղեկատու Արցախի Հանրապետության վարչատարածքային միավորների սոցիալ-տնտեսական բնութագրերի, Երևան, Ճարտարագետ, 2015 թ.։
  5. «Արցախի Հանրապետության բնակավայրերի ցանկը հանրապետության Ազգային ժողովի կայքում (Արցախի Հանրապետության օրենքը երկրի վարչատարածքային բաժանման մասին, 25 մարտի 2005 թ., ք.Ստեփանակերտ, ՀՕ-178, ստորագրված նախագահ Ա․Ղուկասյանի կողմից)։». Արխիվացված է օրիգինալից 2016 թ․ մարտի 4-ին. Վերցված է 2021 թ․ ապրիլի 1-ին.
  6. Արցախի Հանրապետության այն բնակավայրերի ցանկը, որոնք գտնվում են Ադրբեջանի զինված ուժերի վերահսկողության ներքո /հրապարակված Արցախի Հանրապետության Տարածքային կառավարման և ենթակառուցվածքների նախարարության կողմից/, (արխիվացված 05․03․2021թ․
  7. «Հրապարակվել է Արցախի՝ Ադրբեջանի հսկողության տակ անցած համայնքների և բնակավայրերի ցանկը»։
  8. «Հրապարակվել է Արցախի՝ Ադրբեջանի հսկողության տակ անցած համայնքների և բնակավայրերի ցանկը», (արխիվացված
  9. «Ադրբեջանի վերահսկողության տակ անցած՝ Արցախի համայնքների և բնակավայրերի ցանկը»։
  10. «Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետություն. Բնակչություն ըստ համայնքների». Վերցված է 2021 Մայիսի 1-ին.
  11. Ղահրամանյան, Հակոբ (2015). Տեղեկաատու Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետության վարչատարածքային միավորների սոցիալ-տնտեսական բնութագրերի. Երևան. էջ 237.{{cite book}}: CS1 սպաս․ location missing publisher (link)
Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից  (հ․ 5, էջ 335