Կատվադաղձ
| Կատվադաղձ | |
| |
| Դասակարգում | |
| Թագավորություն | Բույսեր (Plantae) |
| Ինֆրաթագավորություն | Streptophyta |
| Վերնաբաժին | Բարձրակարգ բույսեր (Embryophyta) |
| Տիպ/Բաժին | Անոթավոր բույսեր (Tracheophyta) |
| Ենթատիպ | Սերմնավոր բույսեր (Spermatophytes) |
| Կարգ | Խուլեղինջածաղկավորներ (Lamiales) |
| Ընտանիք | Խուլեղինջազգիներ (Lamiaceae) |
| Ցեղ | Կատվադաղձ (Nepeta) L., 1753 |
Կատվադաղձ (լատին․՝ Nepeta), խուլեղինջազգիների (շրթնածաղկավորներ) ընտանիքի միամյա կամ բազմամյա խոտաբույսերի ցեղ։ Հանդիպում է ՀՀ բոլոր մարզերում։ Աճում է գրեթե բոլոր գոտիներում, թփուտներում, անտառեզրերին
, գետերի և առուների ափերին, մարգագետիններում, բարձր խոտերի մեջ, քարքարոտ վայրերում և այլն։
Կառուցվածք խմբագրել
Ցողունը քառանիստ է, ճյուղավորվող, բարձրությունը՝ 10-150 սմ։ Տերևներն ամբողջական են, ատամնաեզր, հակադիր՝ կարճ կոթուններով։ Ծաղկաբույլը հասկանման, ողկուզանման կամ հուրանանման է, ծաղիկները՝ տերևանութային, սպիտակ, կապույտ, դեղին կամ բաց վարդագույն, բուրավետ։ Ծաղկում է հունիս-սեպտեմբերին։ Պտուղը քառընկուզիկ է։
Կիրառություն և նշանակություն խմբագրել
Բոլոր տեսակները եթերայուղատու են. կիրառվում են օծանելիքի արտադրության, սննդի արդյունաբերության և բժշկության մեջ։ Գեղազարդիչ է և մեղրատու։ Խուլեղնջատերև կատվադաղձ հազվագյուտ տեսակ է, հանդիպում է Սևանի ավազանում, կատվադաղձ լերդախոտատերևը (N. teucriifolia) աճում է Սյունիքի մարզում։ Այս տեսակները գրանցված են ՀՀ Կարմիր գրքում։ Կատվալեզու (Bidens), երկատամնակ, աստղածաղկազգիների (բարդածաղկավորներ) ընտանիքի միամյա կամ բազմամյա խոտաբույսերի ցեղ։ Հայտնի է մոտ 130 (այլ տվյալներով՝ 200), ՀՀ-ում՝ 2 տեսակ՝ կատվադաղձ եռաբաժան (B. tripartita) և կատվադաղձ խոնարհված (B. cernua)։ Տարածված է Արագածոտնի, Լոռու, Տավուշի, Գեղարքունիքի, Վայոց ձորի, Սյունիքի մարզերի ճահճուտներում, գետերի, լճերի ափերին։ Ցողունը կանգուն է, նոսրամազ, երբեմն՝ կարմրավուն, բարձրությունը՝ 15-19 (երբեմն՝ 80) սմ։ Տերևները հակադիր են, խոր եռաբաժան, հազվադեպ՝ ամբողջական կամ նեղնշտարաձև։ Ծաղկաբույլը զամբյուղանման է, ծաղիկները՝ դեղին, խողովակաձև։ Ծաղկում է հունիս-հուլիսին։ Պտուղը քառանիստ, փուփուլավոր սերմիկ է։ Դեղաբույս է. պարունակում է եթերայուղեր, աղաղանյութեր, սոսնձանյութ, վիտամին C և այլն կատվադաղձից ստանում են դեղին ներկ։
Տեսակեր խմբագրել
Հայտնի է 200 (այլ տվյալներով՝ 250), ՀՀ-ում՝ 17 տեսակ՝ կատվադաղձ Ձանգեզուրի (N. zangezura), կատվադաղձ Ալագյազի (N. alaghezi) , կատվադաղձ երևանյան (N. erivanensis), կատվադաղձ Մեյերի (N. meyeri), կատվադաղձ խուլեղնջատերև (N. lamiifolia) և այլն
Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական տարբերակը վերցված է Հայաստանի բնաշխարհ հանրագիտարանից, որի նյութերը թողարկված են Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) թույլատրագրի ներքո։ 
|
 | Վիքիցեղերն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Կատվադաղձ» հոդվածին։ |
 | Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Կատվադաղձ» հոդվածին։ |