Վիքիպեդիա

Կանանց իրավունքներն Աֆղանստանում

Վիքիմեդիայի նախագծի ցանկ

Կանանց իրավունքները Աֆղանստանում դանդաղորեն, բայց հստակ քայլերով բարելավվում են՝ միջազգային մակարդակով[1][2][3]։ Քսաներորդ դարի վերջին, «Թալիբան» և «Մուհաջեան» շարժման տարիներին կանայք ունեին բավականին սահմանափակված ազատություն։ 2001 թվականից ի վեր, երբ վերջ դրվեց «Թալիբան» ռեժիմին, Աֆղանստանի իսլամական հանրապետության կանանց իրավունքները սկսեցին աստիճանաբար վերականգնվել։

Ընդհանուր ակնարկ խմբագրել

 
Կանայք Աֆղանստանում 1920–ական թվականներին
 
Աֆղան կանայք Քաբուլում, 1950–ական թվականներին

Աֆղանստանի բնակչության թիվը հասնում է 34 միլիոնի[4]։ Բնակչության 15 միլիոնը տղամարդիկ են, իսկ 14.2–ը՝ կանայք[5]։ Աֆղանցիների 22%–ը քաղաքաբնակ է, իսկ մնացած 78%–ը բնակվում է գյուղական համայնքներում[6]։ Ըստ տեղի ավանդույթի, կանանց մեծ մասն ամուսնանում է անմիջապես ավագ դպրոցն ավարտելուն պես, ամբողջ կյանքն անկցկացնելով տնային տնտեսուհու կարգավիճակում[7]։ Աֆղանստանի ղեկավարները միշտ փորձել են ավելացնել էլ ավելի սահմանափակել իրենց երկրում բնակվող կանանց ազատությունը։ Երկրի շատ մասերում այդ փորձերը ձախողվել են։ Այնուամենայնիվ, եղել են մի քանի ղեկավարներ, որոնց հաջողվել է կատարել էական փոփոխություններ։ Նրանցից մեկն է եղել Ամանուելլահ-Խանը, ով կառավարել է 1919–1929 թվականներին։ Նա բազմաթիվ փորձեր է արել երկիրը զարգացնելու և միավորելու ուղղությամբ[8]։ Ամանուելլահ-Խանը և նրան հաջորդող ղեկավարները կողմ էին կանանց լիարժեք ազատությանը ըստ այդմ փորձում էին նվազեցնել նահապետական ընտանիքիներում կանանց ճնշվածությունը։ Խան Ամանուելլահը մեծ կարևորություն էր տալիս կանանց կրթությանը։ Այդ խնդրի լուծման համար, նա քարոզում էր ընտանիքներին չխոչընդոտել իրենց աղջիկների կրթությանը[9]։ 1921 թվականին նա ընդունեց մի օրենք, որով արգելելվում էին ստիպողաբար ամուսնությունները, մանկահասակների ամուսնությունները և հարսնացուների վաճառքը[9]։ Ժամանակի ընթացքում այս սահմանափակումները կիրառելը դարձավ գրեթե անհնար։ Աֆղանացի կանանց համար ժամանակակից հասարակական բարեփոխումները սկսեցին այն ժամանակ, երբ Ամանուելլահ-Խանի կին՝ Սորայա շեյխուհին, կտրուկ բարեփոխումներ կատարեց կանանց կյանքը և նրանց դերը ընտանիքում բարելավելու համար։ Նա Աֆղանստանի ղեկավարների ցանկում հայտնված միակ կինն էր, ով աֆղանացի և մուսուլման հզորագույն կին ակտիվիստներից էր։ 20–րդ դարի ամբողջ ընթացքում տղամարդիկ շարունակեցին ծայրագույն հսկողություն ունենալ կանանց նկատմամբ։ 1973 թվականին Մուհամեդ Դաուդը Աֆղանստանը հռչակեց հանրապետություն։ Նրա առաջնային խնդիրներից էր կոտրել ծայրահեղ պահպանողական և իսլամական այն ավանդույթները, ըստ որոնց կանայք երկրորդ խավի քաղաքացիներ էին համարվում։ Իր կառավարման տարիներին, Մուհամեդը էական առաջընթաց գրանցեց երկիրն ժամանակակից դարձնելու փորձերում[10]։ Այդ ժամանակ սակավաթիվ կանայք էին աշխատում որպես գիտնականներ, ուսուցիչներ, բժիշկներ և քաղաքական գործիչներ։ Նրանք ունեին սահմանափակ հնարավորություններ և ազատություն[11]։ Կանանց ճնշող մեծամասնությունը տնային տնտեսուհիներ էին և զուրկ էին այդ ազատությունից ու հնարավորություններից։ 1977 թվականին Մինա Քիշվար Քամալը հիմնադրում է «Աֆղանստանի կանանց հեղափոխական ընկերությունը»։ Նրա գրասենյակը տեղափոխվոմ է Պակիստանի Կվետտա քաղաք որտեղ էլ 1987 թվականին կնոջը սպանում են[12]։ Այդ ընկերությունը մինչև օրս էլ գործում է և՛ Աֆղանստանում, և՛ Պակիստանում[13]։

Աֆղան կանանց խորհուրդ խմբագրել

«Աֆղան կանանց խորհուրդը» մի կազմակերպություն էր, որը գործում էր Աֆղանստանի ժողովրդավարական հանրապետության (1978-87 թթ․) և Աֆղանստանի հանրապետության (1987-1992 թթ․) կազմում։ Մինչև 1989 թվականը, կազմակերպության գլխավոր ղեկավարը Մաշումա Էսմաթի Վարդակն էր[14]։ Կազմակերպությունը ուներ ութ կանացից կազմված աշխատակազմ։ 1978 թվականին, Նուր Մուհամեդ Խանի օրոք կառավարությունը կանանց շնորհեց հավասար իրավունքներ։ Սա կանանց հնարավորություն տվեց ընտրել իրենց ամուսնիններին և կարիերան[15]։ Վերոհիշյալ կազմակերպությունը սոցիալական ծառայություններ մատուցեց կանանց՝ անգրագիտության դեմ մղվող պայքարում։ Ըստ հաստատված տվյալների 1991 թվականին մոտ յոթ հազարով ավելացել էր բարձրագույն կրթություն ունեցող կանանց թիվը և 230,000–ով ավելացել էր դպրոց հաճախող աղջիկների թիվը։ Կին պրոֆեսորների թիվը հասնում էր 190–ի, իսկ ուսուցիչներինը՝ 22,000–ի[15]։

«Թալիբան» և «Մուհաջեան» ժամանակաշրջան խմբագրել

1992 թվականին, Մուհամեդ Նաջիբուլայի օրոք կառավարությունը անցում է կատարում Աֆղանստանի իսլամական պետության[16]։ Պատերազմն Աֆղանստանում շարունակվում է նոր փուլում, երբ Գուլբուդին Հեքմաթյարը իսլամական հանրապետության դեպ ռմբակոծման արշավ է սկսում մայրաքաղաք Քաբուլում[17]։ Իսլամական պետության ստեղծման ժամանակ կիրառված սահմանափակումները եղել են․ «ալկոհոլի արգելումը և կանաց համար երբեմնի զուտ խորհրդանշական «վարագույրի» կիրառումը»[18]։ Կանայք, սակայն, մնացին աշխատավայրում և 1964 թվականին ընդունված սահմանադրության ազատական դրույթները հիմնականում պահպանվեցին։ Կանանց իրավունքները սկսեցին սահմանափակել 1996 թվականին, երբ Հեքմաթյարը դարձավ Իսլամական հանրապետության վարչապետը։ Նա հրամայում էր գնդակահարել այն կանանց, ովքեր հայտնվում էին հեռուստատեսությունում։ Քառամյա բռնության քաղաքացիական պատերազմում մեծ թվով կանանց էին առևանգում, իսկ ոմանց նաև բռնաբարում։ Այդ ժամանակ Թալիբանը իր ձեռքը վերցրեց Քաբուլի վերահսկողությունը[8]։

 
Թալիբան կրոնական ոստիկանությունը ծեծում է կանանց, 2001 թվական, օգոստոսի 26

Ինչպես իրենց ղեկավար Մուլահ Օմարը, թալիբան զինվորները նույնպես աղքատ գյուղացիներ էին, ովքեր կրթություն էին ստացել հարևան Պակիստանի Վահաբի դպրոցներում։ Պակիստանի պաշթունները նույնպես սկսեցին միանալ այդ ահամբեկչական խմբին։ Թալիբանը հայտարարեց, որ կանանց արգելվում է աշխատել կամ լքել իրենց տունը առանց ընտանիքի տղամարդ անդամի հսկողության։ Նրանց թուլատրվում էր լքել տունը միայն ամբողջովին ծածկված տեսքով։ Այսպիսի սահմանափակումների առկայությամբ կանայք զրկվեցին հիմնական կրթությունից[9]։ Կանանց հաճախ ստիպում էին մնալ տանը և ներկել իրենց տան պատուհանները, որպեսզի ոչինչ չերևա, ո՛չ դրսից և ո՛չ էլ ներսից[11]։ Թալիբանի հնգամյա կառավարման ընթացում Աֆղանստանում կանայք ուղղակիորեն տնային կալանքի տակ էին։ Մի շարք կանայք, ովքեր ժամանակին զբաղեցրել են պատվավոր պաշտոններ, ստիպված էին ամբողջությամբ ծածկված թափառել փողոցներում վաճառելով այն ամենն ինչ ունեին կամ զբաղվել մուրացկանությամբ որպեսզի պահպանեն իրենց գոյը։ Միավորված ազգերի կազմակերպութունը հրաժարվում է ճանաչել Թալիբանի իշխանությունը իսկ ԱՄՆ–ն նրանց դեմ կիրառում է ծանր պատժամիջոցներ։ Սա Աֆղանստանի քաղաքացիների համար ծնեց ծայրահեղ դժվարություններ։ Քանի որ մինչև Թալիբանի իշխանությունը ուսուցիչների մեծ մասը կանայք էին, կանանց աշխատանքի վերաբերյալ նոր սահմանափակումները ստեղծեցին ուսուցիչների հսկայական պակաս, որը բացասական ազդեցություն ունեցավ և՛ տղաների և՛ աղջիկների կրթության վրա։ Թեև կանանց արգելում էին կատարել շատ աշխատանքներ, ներառյալ դասավանդումը, բժշկական ոլորտում որոշ կանանց թույլատրում էին շարունակել աշխատանքը[11]։ Սա այն պատճառով, քանի որ Թալիբանի հրամանով կանայք կարող էին բժշկվել միայն կին բժիշկների կողմից[9]։ Ավելին, կանանց համար դժվար էր օգտվել բժշկական ծառայություններից։ Կանաց հիվանդանոց գնալը շատ հազվադեպ հանդիպող երևույթ էր, իսկ նրանք ովքեր գնում էին սովորաբար փողոցում ծեծվում էին։ Նույնիսկ այն ժամանակ, երբ մի կնոջ հաջողվում էր հիվանդանոց հասնել, նա ոչ մի երաշխիք չուներ, որ նրան այնտեղ կհետազոտեն։ Թալիբանի և Ալ-Կաիդաի որոշ հրամանատարներ զբաղվում էին մարդկանց թրաֆիքինգով։ Նրանք առևանգում էին կանանց և վաճառում հարկադիր մարմնավաճառության նպատակով, ինչպես և Պակիստանի ստրկական կազմակերպությունների[19]։ «Time» օրաթերթը գրում է․ «Թալիբանը պնդում էր, որ կանանց հանդեպ կիարառվող դաժան սահմանափակումները, ըստ էության, հակառակ սեռի պաշտամունքի եւ պաշտպանության միջոց են։ Թալիբանի վարքագիծը Աֆղանստանում վեց տարում իր վարչակազմը ընդլայնեց»[19]։

21–րդ դար խմբագրել

 
Աֆղան կանայք Քաբուլում
 
TOLOnewsի կին հաղորդավար

2001 թվականին Համիդ Քարզայի օրոք Միավորված ազգերի կազմակերպության կողմից ձևավորվեց նոր կառավարություն։ Այս կառավարության կազմում կային նաև կանայք, ինչպես 1990–ականների Աֆղանստանում[20]։ 2012 թվականի մարտին նախագահ Քարզայը հավանություն տվեց «վարքագծի կանոնագրին», որը կազմվել էր Ուլմայի Խորհրդի կողմից։ Կանոններից մեկում ասվում է․ «Կանայք չպետք է ճանապարհորդեն առանց տղամարդու ուղեկցության»։ Քարզայը նշել է, որ կանոնները համապատասխանում են իսլամական օրենքին, և վարքագծի կանոնագրությունը գրվել է աֆղանական կանանց խմբի հետ խորհրդակցելով[21]:Իրավապաշտպան կազմակերպությունները և կին ակտիվիստները հայտարարեցին, որ այս վարքագիծը հաստատելով, Քարզայը վտանգի է ենթարկում «կանանց, 2001 թվականի իշ;անաթողությունից հետո առանց այն էլ դժվարությամբ վերականգնված իրավունքները»[22]։ BBC–ն հայտարարում է, որ մեծ թվով կանայք այդ վարքագիծը ծիծաղով են ընդունել։ Լոնդոնում աշխատող մի աղֆան կին իր ֆեյսբուքյան էջում գրել է․ «Տիկնայք, դուք չպետք է օգտվեք ֆեյսբուքից առանց տղամարդու ուղեկցության»։ Աֆղանստանի կանանց ընդհանուր վիճակը վերջին տասնամյակում բարելավվել է՝ հատկապես մեծ քաղաքներում, սակայն երկրի գյուղական բնակավայրերում բնակվողները դեռևս շատ խնդիրներ ունեն։ 2011 թվականին կառավարությունը զեկուցում է, որ ճարպակալմամբ ախտորոշված կանանց 25 տոկոսը ամուսնացել է 16 կամ ավելի երիտասարդ տարիքում[23][24]։ 2013–ին Միավորված ազգերի կազմակերպությունը հրապարակում է վիճակագրություն, որը ցույց է տալիս կանանց նկատմամբ բռնության 20 տոկոս աճ, հաճախ ընտանեկան բռնության պատճառով, որը հիմնավորված է պահպանողական կրոնով և մշակույթով։ 2015 թվականին, Ֆարխուդա Մալիկզադան, 27–ամյա մի աֆղան կին Քաբուլում հարյուրավոր մարդկանց կողմից հրապարակավ ծեծի է ենթարկվել և սպանվել, Ղուրանի պղծության կեղծ մեղադրանքի պատճառով[25][26][27]։Այն բանից հետո, երբ պարզվեց, որ նա իրականում չի այրել Ղուրանը, Աֆղանստանում հանրությունը ցնցման ու զայրույթի ալիք բարձրացրեց[28][29][30]։ Նրա սպանությունը և հետագա բողոքի ցույցերը ստիպեց հասարակությանը մեծ ուշադրություն դարձնել կանանց իրավունքներին[30]։ Մարդու իրավապաշտպան կազմակերպությունները, ներառյալ «Human Rights Watch–ը»[2][31] և Միացյալ Նահանգների միջազգային կրոնական ազատության հանձնաժողովը[3], մտահոգություն են հայտնել երկրում կանանց իրավունքների վերաբերյալ։ Ըստ վերջին զեկույցների, Աֆղանստանը շարունակում է մնալ կանանց համար ամենաանբարենպաստ պետություններից մեկը[32]։

Քաղաքականություն և աշխատուժ խմբագրել

 
Հիլարի Քլինթոնը Աֆղան կին քաղաքական գործիչների հետ, 2011 թվականին
 
Աֆղանստանի ազգային ոստիկանության կին սպաներ
 
Խաթուլ Մուհամաձի(2012)
 
Աֆղան կանայք Քաբուլի տեքստիլ գործարաններից մեկում

Մի շարք կանայք ընտրվել են Աֆղանստանի խորհրդարանի անդամներ։ Նրանց թվում են՝ Շուքրիա Բարաքզայն, Ֆաուզյա Գաիլանին, Նիլոֆար Իբրահիմին[33], Ֆաուզյա Քոֆին, Մալալայ Ջոյան և շատ ուրիշներ։ Որոշ կանայք ստանձնել են նաև նախարարների պաշտոններ․ Սուհալիա Սեդիքի, Սիմա Սամար, Սուրայա Դալիլ։ Հաբիբա Սարաբին դարձել է Աֆղանստանի առաջին կին կառավարիչը։ Նա նաև դարձել է կանանց գործերի նախարար։ Ազրա Ջաֆարը նշանակվել է Օրհիդի նահանգի՝ մայրաքաղաք Նիլիի առաջին կին քաղաքապետը։ Աֆղանստանի ազգային անվտանգության ուժերը (ԱԱՀ), որի մեջ է մտնում նաև Աֆղանստանի ազգային ոստիկանությունը, մեծ թվով կին սպաներ ունի։ Աֆղանստանի ազգային բանակի զորամասերից մեկի գեներալներից է Խաթոլ Մոհամմադզայը։ 2012 թվականին Նիլոֆար Ռահման դարձավ առաջին կին օդաչուն, ով միայնակ թռիչք կատարեց[34]։ 2015–ին 17–ամյա Նեջին Խոլվակը դարձավ առաջին աղֆան կին երաժշտական խմբավարը[35]։ Աֆղանստանում կանանց համար ամենատարածված ավանդական աշխատանքը հագուստների կարումն է, այդպիսով կանանց մեծ մասն աշխատում է տնից[36]։ Թալիբանի անկումից հետո կանայք վերադարձան իրեն աշխատավայրեր։ Շատ կանայք հիմնադրեցին իրենց սեփական բիզնեսները։ Օրինակ՝ Մինա Ռահմանը դարձավ առաջին կին գործարարը, ով Քաբուլում հիմնեց իր բոուլինգի կենտրոնը[37]։ Քանի որ Աֆղանստանը պայքարում է զանգվածային գործազրկության և աղքատության դեմ, կանայք հաճախ չեն կարողանում գտնել այն աշխատանքը, որտեղ նրանք կստանան բարձր ամսավճար[9]։ Տնտեսության մեջ կանայք մեծ դեր են խաղում գյուղատնտեսական ոլորտում։ Աֆղանցիների 80 տոկոսը զբաղվում է գյուղատնտեսությանբ, որոնց 30 տոկոսը կանայք են[9]։ Աֆղանստանի որոշ բնակավայրերում կանայք և տղամարդիկ կարող են աշխատել նույն չափ, սակայն տղամարդկանց աշխատավարձը երեք անգամ ավելի կլինի քան կանանցը[9]։ Համաշխարհային բանկի տվյալներով, 2014 թվականին Աֆղանստանում աշխատուժի 16.1% -ը կազմել են կանայք[38]։ Կանանց տեսակարար կշիռը բարձր է բժշկության և ԶԼՄ-ների ոլորտում, իսկ դրանց հաջորդում է արդարադատության ոլորտը։ Քանի որ կանանց դեռևս ստիպում են հիվանդանոց գնալիս դիմել կին բժիշկների, բժշկական մասնագիտության մեջ բոլոր աֆղանցիների գրեթե կեսը կանայք են[9]։ ԶԼՄ-ներում մասնագիտացած կանանց թիվը նույնպես ավելանում է։ Ներկայումս գոյություն ունեցող տասնյակից ավելի հեռուստաընկերությունների պրոդյուսերները կանայք են։ Քանի որ կանանց ավելի շատ հնարավորություններ են ընձեռվում կրթության և աշխատուժի մեջ, նրանցից շատերը մասնագիտանում են բժշկության, լրատվության և արդարադատության ոլորտներում։ Այնուամենայնիվ, նույնիսկ այն կանայք ովքեր հնարավորություն ունեն սկսել իրենց կարիերան ստիպված են համատեղել իրենց անձնական և աշխատանքային կյանքը, քանի որ ընտանիքի մասին հոգ տանելը կանանց պարտականությունների մեջ է մտնում։ Քանի որ տնտեսությունը ճգնաժամի մեջ է, սակավթիվ կանայք կարող են վարձել տնային օգնականներ, ուստի իրենք են ստիպված հոգ տանել տնային բոլոր աշխատանքների մասին[9]։

Կրթություն խմբագրել

 
Աֆղանստանի ծայրամասում գտնվող Հերաթ քաղաքի համալսարանի ուսանողուհիները համացանցից օգտվելիս
 
Աշակերտուհիները Սամանջան վիլայեթի միասեռ դպրոցում(2006)
 
Կենսաբանության դասը Քաբուլի համալսարանում 1950–ական թվականներին

Աֆղանստանում կրթական ոլորտը շատ վատ վիճակում է, բայց այն դանդաղորեն բարելավվում է։ Կանանց գրագիտության մակարդակը ընդամենը 24.2% է[4]։ Երկրում կա մոտ 9 միլիոն ուսանող։ Ուսանողների մոտ 60%-ը տղաներ են, իսկ 40%–ը՝ աղջիկներ։ Ավելի քան 174,000 ուսանողներ հաճախում են երկրի տարբեր համալսարաններ։ Նրանցից միայն 21%-ն են աղջիկներ[39]։ Քսաներորդ դարի սկզբին կանանց կրթություն ստանալը չափազանց հազվադեպ հանդիպող երևույթ էր, աղջիկների համար նախատեսված դպրոցների բացակայության պատճառով։ Երբեմն աղջիկները կարողանում էին նախնական կրթություն ստանալ, սակայն նրանք երբեք չեն գերազանցել միջնակարգ մակարդակը[9]։ Զահիր Շահի օրոք (1933-1973 թթ.) կանանց կրթությունը պարտադիր դարձավ և երիտասարդ աղջիկները սկսեցին հաճախել դպրոցներ։ 1947 թվականին Քաբուլի համալսարանը իր դռները բացեց նաև աղջիկների համար, իսկ 1973 թվականին Աֆղանստանի դպրոցներում աղջիկների թիվը հասավ 150.000–ի։ Կանանց նոր հնարավորություններ էր տրվում ավելի լավ կյանքով ապահովել իրենց և իրենց ընտանիքներին։ Այնուամենայնիվ, քաղաքացիական պատերազմից և «Թալիբան» շարժումից հետո կանայք կրկին զրկվեցին այդ հնարավորություններից։ Նրանք ստիպված էին վերադառնալ այն կյանք, որտեղ նրանք պետք է մնային տանը և վերահսկվեին իրենց ամուսինների ու հայրերի կողմից։ «Թալիբան» շարժման ընթացքում այն կանայք, ովքեր նախկինում աշխատել էին որպես ուսուցիչներ սկսեցին գաղտնի կերպով դասավանդել երիտասարդ աղջիկներին (և փոքրաթիվ տղաների) իրենց թաղամասերում, դասավանդելով միանգամից տասից վաթսուն երեխաների[11]։ Այդ կանանց տները դարձան համայնքային կառույցներ, որոնք ղեկավարում և ֆինանսավորում էին միայն նրանք։ Այս գաղտնի դպրոցների մասին լուրերը տարածում էին բացառապես կանայք։ Երեխաները ստիպված էին ամեն օր դպրոց գնալ՝ հագուստների տակ թաքցնելով իրենց գրենական պիտույքները։ Այդ դպրոցում սովորեցնում էին՝ գրականություն, հաշվարկային հմտություններ, կենսաբանություն, քիմիա, անգլերեն, ուսումնասիրություններ Ղուրանի վերաբերյալ, կերակուրների պատրաստում, կար ու ձև։ Այս մարդասիրական գործում ներառված կանացից շատերը հետագայում խոշտանգվում, հալածվում և ձերբակալվում են Թալիբանի կողմից[11]։ Թալիբանը մինչև այսօր էլ խոչընդոտում է աֆղանացի տղաների և աղջիկների կրթությանը։ Նրանք դիմում են ամենասոսկալի քայլերին․ այրում դպրոցներ, սպանում ասուցիչների և աշակերտների։ Օրինակ, 2012 թվականին տասնհինգ կասկածյալներ ձերբակալվեցին Աֆղանստանի ազգային անվտանգության վարչության կողմից։ Նրանք մեղադրվում էին Աֆղանստանի հյուսիսում հակակրթական ահաբեկչական հարձկումներ իրականացնելու համար։ Աֆղանստանի ազգային անվտանգության վարչությունը կարծում էր, որ դրա ետևում կանգնած էր Պակիստանի «Ինտեր-Ծառայությունների հետախուզությունը»[40]։ Այդ նույն ժամանակահատվածում Պակիստանը հրաժարվեց Աֆղանստանի դպրոցներին մատակարարել դպրոցական դասագրքերով[41]։

Սպորտ խմբագրել

Վերջին տասնամյակում աֆղանացի կանայք սկսել են զբաղվել տարբեր մարզաձևերով, այդ թվում նաև` ֆուտբոլով և բասկետբոլով։ 2015 թվականին Աֆղանստանի տարածքում անցկացվեց առաջին վազքի մարաթոնը։ Մարաթոնի մասնակիցներից միայն մեկն էր կին՝ Զայնաբը ով 25 տարեկան էր և դարձավ մարաթոնի առաջին աֆղանացի կին մասնակիցը[42]։

Ամուսնություն և ընտանիք խմբագրել

 
Մայրության օրը Աֆղանստանում
 
Մայրն իր երեխաների հետ՝ մայրության և գեղեցկության օրը, Քաբուլում

Աֆղանստանը ունի նահապետական հասարակություն, որտեղ մարդիկ կարծում են, որ տղամարդիկ կարող են կանանց համար որոշումներ ընդունել, այդ թվում նաև նշանադրության ու ամուսնության վերաբերյալ[43]։ Տղամարդը կարող է ամուսնալուծվել առանց կնոջ համաձայնության, բայց հակառակը՝ երբեք[44]։ Երկիրն ունի բարձր ծնելիության ցուցանիշ։ Նախօրոք պայմանավորված ամուսնությունները շատ տարածված են այստեղ։ Ամուսնության մասին պայմանավորվելուց հետո, երկու ընտանիքները ստորագրում են համաձայնագրեր, որը փաստում է երկու կողմերի հետագա պարտականությունները։ Տարածված է նաև ամուսնու ընտանիքի կողմից հարսնացուի համար նրա ընտանիքին վճարելը[43]։ Հարսնացուի գինը որոշում են ընտանիքների ղեկավարները։ Հարսնացուն ինքն ներգրավված չէ բանակցային աշխատանքներում։ Հարսնացուի գինը դիտվում է որպես փոխհատուցում այն գումարի համար, որը հարսնացույի ընտանիքը ստիպված է եղել ծախսել իր խնամքի և դաստիարակության վրա[43]։ Աֆղանստանի օրենսդրության համաձայն՝ «եթե կինն ցանկանում է ամուսնալուծվել, ապա նա պետք է ունենա իր ամուսնու համաձայնությունը և ունենա վկաներ, ովքեր կարող են դատարանում վկայություն տալ, որ ամուսնալուծությունը արդարացված է»"[44]։ Աֆղանստանում առաջին ամուսնալուծված կինը Րոռա Ասիմ Խանն է, ով իր ամուսնուց բաժանվել է 1927 թվականին[45]։ Սա յուրահատուկ դեպք էր այդ թվականներին, բայց քանի որ Ասիմ Խանը օտարերկրացի էր, նրան հաջողվում է ամուսնալուծվել Գերմանիայի դեսպանատան աջակցությամբ[45]։

Ծանոթագրություններ խմբագրել

  1. ↑ «Four Afghan Men Held in Acid Attack on Family». ALISSA J. RUBIN and ROD NORDLAND. The New York Times. 2011 թ․ դեկտեմբերի 10.
  2. ↑ 2,0 2,1 «World Report 2014: Afghanistan». Human Rights Watch.
  3. ↑ 3,0 3,1 «USCIRF Annual Report 2014 – Tier 2: Afghanistan». United States Commission on International Religious Freedom. 2014 թ․ ապրիլի 30.
  4. ↑ 4,0 4,1 «Afghanistan». The World Factbook. www.cia.gov. Արխիվացված է օրիգինալից 2017 թ․ սեպտեմբերի 20-ին. Վերցված է 2017 թ․ դեկտեմբերի 1-ին.
  5. ↑ http://www.pajhwok.com/en/node/483787
  6. ↑ Mohammad Jawad Sharifzada, ed. (2011 թ․ նոյեմբերի 20). «Afghanistan's population reaches 26m». Pajhwok Afghan News. Վերցված է 2011 թ․ դեկտեմբերի 5-ին.
  7. ↑ http://www.cmi.no/publications/file/5299-working-with-gender-in-rural-afghanistan.pdf
  8. ↑ 8,0 8,1 Keddie, Nikki R. (2007). Women in the Middle East. Princeton University Press. ISBN 978-0-691-12863-4.
  9. ↑ 9,00 9,01 9,02 9,03 9,04 9,05 9,06 9,07 9,08 9,09 Skaine, Rosemarie (2008 թ․ սեպտեմբերի 23). Women of Afghanistan In The Post-Taliban Era: How Lives Have Changed and Where They Stand Today. McFarland. ISBN 978-0-7864-3792-4.
  10. ↑ Armstrong, Sally (2003 թ․ հունվարի 6). Veiled Threat: The Hidden Power of the Women of Afghanistan. Seal Press. ISBN 978-1-56858-252-8.
  11. ↑ 11,0 11,1 11,2 11,3 11,4 Rostami-Povey, Elaheh (2007 թ․ հոկտեմբերի 16). Afghan Women: Identity and Invasion. Zed Books. ISBN 978-1-84277-856-2.
  12. ↑ Toynbee, Polly (2001 թ․ սեպտեմբերի 28). «Behind the burka». The Guardian.
  13. ↑ «About RAWA». Revolutionary Association of the Women of Afghanistan.
  14. ↑ Mary Ann Tétreault. «Women and revolution in Africa, Asia, and the New World». Վերցված է 2009 թ․ մարտի 24-ին.
  15. ↑ 15,0 15,1 Lawrence Kaplan. «Fundamentalism in comparative perspective». Վերցված է 2009 թ․ մարտի 24-ին.
  16. ↑ Amin Saikal (2004). Modern Afghanistan: A History of Struggle and Survival (2006 1st ed.). I.B. Tauris & Co Ltd., London New York. էջեր 214–215. ISBN 1-85043-437-9.
  17. ↑ Nikki R. Keddie. Women in the Middle East: Past and Present. էջ 118.
  18. ↑ William Maley. Fundamentalism Reborn?: Afghanistan and the Taliban. էջ 207.
  19. ↑ 19,0 19,1 «Lifting The Veil On Taliban Sex Slavery». Time Magazine. 2002 թ․ փետրվարի 10. Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ օգոստոսի 15-ին. Վերցված է 2018 թ․ սեպտեմբերի 17-ին.
  20. ↑ Elizabeth Rubin. 'Veiled Rebellion' Արխիվացված 2010-12-06 Wayback Machine, National Geographic Magazine. December 2010.
  21. ↑ «Hamid Karzai backs clerics' move to limit Afghan women's rights». The Guardian. London. 2012 թ․ մարտի 6.
  22. ↑ «Hamid Karzai under fire on Afghan women's rights». The Daily Telegraph. London. 2012 թ․ մարտի 9.
  23. ↑ «Afghanistan: Child Marriage, Domestic Violence Harm Progress». Human Rights Watch. 2013 թ․ սեպտեմբերի 4.
  24. ↑ «Escaping Child Marriage in Afghanistan». UNFPA. 2012 թ․ հոկտեմբերի 4.
  25. ↑ «Family of Afghan woman lynched by mob demands justice». AlJazeera. 2015 թ․ ապրիլի 2.
  26. ↑ The Killing of Farkhunda. New York Times.
  27. ↑ Rasmussen, Sune Engel (2015 թ․ մարտի 23). «Farkhunda's family take comfort from tide of outrage in wake of her death». The Guardian. Վերցված է 2015 թ․ մարտի 23-ին.
  28. ↑ Moore, Jack (2015 թ․ մարտի 23). «Afghans Protest Brutal Mob Killing of 'Innocent' Woman». Newsweek. Newsweek. Վերցված է 2015 թ․ մարտի 29-ին.
  29. ↑ «WHAT'S THE FUTURE FOR WOMEN'S RIGHTS IN AFGHANISTAN?». EqualTimes.org. 2015 թ․ ապրիլի 14.
  30. ↑ 30,0 30,1 http://hambastagi.org/new/english-section/reports/1481-a-memorial-to-farkhunda-appears-in-kabul-22-oct-2015.html
  31. ↑ «World Report 2015: Afghanistan». Human Rights Watch.
  32. ↑ «Index Country Rankings» (PDF). Georgetown Institute for Women, Peace and Security. Վերցված է 2017 թ․ նոյեմբերի 30-ին.
  33. ↑ US Embassy Kabul Afghanistan (2011 թ․ մարտի 20). «Untitled | Flickr - Photo Sharing!». Secure.flickr.com. Արխիվացված է օրիգինալից 2016 թ․ հունիսի 1-ին. Վերցված է 2015 թ․ նոյեմբերի 10-ին.
  34. ↑ «U.S. training helps Afghan female pilot go solo». Air Force Times. 2012 թ․ հոկտեմբերի 22. Վերցված է 2013 թ․ հունվարի 5-ին. «She is one of five pilot trainees in UPT Class 12-03 — the class has months of training ahead prior to receiving their wings and will graduate next summer. She has received accolades from the Afghan public and is viewed as a positive role model for Afghan females.»
  35. ↑ «Afghanistan's first female conductor». BBC.com. 2015 թ․ նոյեմբերի 10. Վերցված է 2015 թ․ նոյեմբերի 10-ին.
  36. ↑ Afghan women struggle to make ends meet as tailors(չաշխատող հղում)
  37. ↑ In Kabul, a bowling center offers respite from war
  38. ↑ http://data.worldbank.org/indicator/SL.TLF.TOTL.FE.ZS
  39. ↑ «Education». United States Agency for International Development (USAID). Արխիվացված է օրիգինալից 2018 թ․ նոյեմբերի 10-ին. Վերցված է 2017 թ․ մայիսի 26-ին.
  40. ↑ Zarghona Salehi, ed. (2012 թ․ հունիսի 6). «15 held for poisoning schoolgirls: Mashal». Pajhwok Afghan News.
  41. ↑ Zarghona Salehi, ed. (2012 թ․ մայիսի 12). «Afghan students to Pakistan: Release our books». Pajhwok Afghan News. Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ նոյեմբերի 13-ին. Վերցված է 2018 թ․ սեպտեմբերի 17-ին.
  42. ↑ «Feminist Daily News 10/29/2015: Afghan Woman Runs in Country's First Marathon». Feminist.org. 2015 թ․ հոկտեմբերի 29. Արխիվացված է օրիգինալից 2015 թ․ նոյեմբերի 18-ին. Վերցված է 2015 թ․ նոյեմբերի 2-ին.
  43. ↑ 43,0 43,1 43,2 Hafizullah, Emadi (2002 թ․ օգոստոսի 30). Repression, Resistance, and Women in Afghanistan. Praeger. ISBN 978-0-275-97671-2.
  44. ↑ 44,0 44,1 «Divorce, suicide; 'Hell' in Herat». Golnar Motevalli. Revolutionary Association of the Women of Afghanistan. 2009 թ․ հուլիսի 23. Արխիվացված է օրիգինալից 2021 թ․ սեպտեմբերի 9-ին. Վերցված է 2018 թ․ սեպտեմբերի 17-ին.
  45. ↑ 45,0 45,1 Rora Asim Khan (Aurora Nilsson): Anders Forsberg och Peter Hjukström: Flykten från harem, Nykopia, Stockholm 1998. 91-86936-01-8.
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Կանանց_իրավունքներն_Աֆղանստանում&oldid=9549444» էջից