Վիքիպեդիա

Կանադայի կառավարություն

Կանադայի կառավարություն (ֆր.՝ Gouvernement du Canada), պաշտոնապես` Ձերդ մեծության կառավարություն[1][2][3] (ֆր.՝ Gouvernement de Sa Majesté), Կանադայի ֆեդերալ կառավարություն։ Անգլերեն լեզվի կանադական տարբերակում այս տերմինը կարող է նշանակել կամ հաստատությունների կոլեկտիվ հավաքածու կամ մասնավորապես, թագուհին խորհրդում (որպես գործադիր իշխանության գլուխ)։ Երկու տարբերակում էլ ներկայիս կառուցվածքը ստեղծվել է Կոնֆեդերացիայում` 1867 թվականի Սահմանադրական ակտի միջոցով` որպես ֆեդերալ սահմանադրական միապետություն, որտեղ Կանադական միապետությունը հանդես է գալիս որպես հիմնական կամ «ամենակարևոր կառուցողական բլոկը»[4] ժողովրդավարության խորհրդարանական կառավարման Վեստմինստերյան համակարգում[5]։ Այսպիսով, Կանադական միապետությունը կառավարության գործադիր, օրենսդրական և դատական ճյուղերի հիմքն է[6][7][8]։ Կառավարման հետագա տարրերը ներկայացված են Կանադայի մնացած սահմանադրության մեջ, որը ներառում է գրված կանոններ, դատարանի որոշումներ և դարեր առաջ մշակված չգրված կոնվենցիաներ[9]։

Միապետը (այժմ` Եղիսաբեթ II թագուհի) անձամբ ներկայացնում է Կանադայի նահանգապետը (այժմ` Դեյվիդ Ջոնսթոն)։ Կանադայի համար թագուհու գաղտնի խորհուրդն այն մարմինն է, որը խորհուրդ է տալիս միապետին կամ փոխարքային գործադիր իշխանության իրականացման վերաբերյալ։ Այնուամենայնիվ, գործնականում այդ խնդիրը կատարվում է միայն Նախարարների խորհրդի (կաբինետ) կողմից, որը Կոմիտեի կազմում ընդգրկում է Կոմիտեի անդամներ, որոնք պատասխանատու են խորհրդարանում ընտրված Համայնքների պալատին։ Նախարարների խորհուրդը ղեկավարում է վարչապետը (այժմ` Ջասթին Տրյուդո), որը նշանակվում է գլխավոր նահանգապետի կողմից` Համայնքների պալատի վստահությունն ստանալուց հետո։

Կիրառում խմբագրել

Կանադական անգլերենում «կառավարություն» բառը վերաբերում է և' երկիրը կառավարող կառույցների ամբողջությանը (ինչպես ամերիկյան կիրառման դեպքում, որտեղ սակայն բրիտոնները օգտագործում էին «պետություն»բառը), և' ներկայիս քաղաքական ղեկավարությանը (ինչպես բրիտանական կիրառման դեպքում, որտեղ սակայն ամերիկացիներն օգտագործում են «վարչակազմ» բառը)։

Դաշնային դեպարտամենտի մամլո հաղորդագրությունների մեջ կառավարությանն երբեմն անդրադարձել են կառավարության ղեկավարի ազգանվամբ։ Այս տերմինաբանությունը տարածված է լրատվամիջոցներում[10]։ 2010 թվականի վերջում, համաձայն Վարչապետի գրասենյակից ստացված ոչ պաշտոնական հանձնարարականի, կառավարական ստորաբաժանումները հետևողականորեն պետք է օգտագործեին այն տերմինը (Հարփերի կառավարության օրոք) «Կանադայի կառավարության» փոխարեն[11]։ Նույն Կառավարությունը նախկինում ուղորդել էր իր մամլո բաժնին կիրառելու «Կանադայի նոր կառավարություն» տերմինը[10]։

Միապետություն խմբագրել

Ըստ 1867 և 1982 թվականների Սահմանադրական ակտի` Կանադան սահմանադրական միապետություն է, որտեղ ինքնիշխան պետության դերը ինչպես օրինական, այնպես էլ գործնական է, բայց ոչ քաղաքական[12]։ Գահը, միապետի հետ միասին համարվում է միակ միաբանությունը, որին շնորհված են պետության բոլոր լիազորությունները[13], կառույցի կենտրոնում իշխանությունը բաժանված է կառավարության կառույցների միջև, որոնք գործում են ինքնիշխան իշխանության ներքո[14][15][16]։ Գործադիր իշխանությունը պաշտոնապես կոչվում է «Թագուհին խորհրդում», օրենսդիրը` «Թագուհին խորհրդարանում», դատականը` «Թագուհին դատավորի աթոռին»[7]։

Օրենքներ ընդունելու համար, որպես թագավորական բացառիկ իրավունքի մի մաս, պահանջվում է թագավորական սանկցիա, արքայական ստորագրությունը թույլ է տալիս նամակների արտոնագիր և հանձնարարականներ տալ խորհրդում, չնայած այդ գործողությունների հեղինակությունը բխում է Կանադայի բնակչությունից և[17][18] սահմանադրական միապետության պայմանական սահմաններում միապետի ուղղակի մասնակցությունը սահմանափակված է կառավարման այս ոլորտներից որևէ մեկում[19][20]։ Թագավորական բացառիկ իրավունքը ներառում է նաև խորհրդարան հրավիրելու, ընդհատելու և լուծարելու իրավունքը, ընտրություն կատարելու համար և տարածվում է արտաքին գործերի`. պայմանագրերի, դաշինքների, միջազգային պայմանագրերի և պատերազմի հայտարարությունների վավերացման և բանակցությունների անցկացման վրա[21], Կանադայի հավատարմագրման, օտարերկրյա դիվանագետների ընդունման, անձնագրերի տրամադրման վրա[22]։

Կանադայի միապետը (այժմ` Եղիսաբեթ II), ով նաև Ազգերի Համագործակցության 15 այլ երկրների միապետն է, չնայած որ նա ինքնուրույն կառավարում է որպես Կանադայի թագավոր կամ թագուհի, պաշտոնը, որը «իսկապես կանադական» է և «ամբողջովին անկախ Միացյալ Թագավորության թագուհուց և մյուս Համագործակցության տիրույթներից»[23][24]։ Կանադայի վարչապետի խորհրդով միապետը նշանակում է դաշնային զինվորական ներկայացուցչություն` Կանադայի նահանգապետ (այժմ` Դեյվիդ Ջոնսթոն), որին 1947 թվականից թույլատրվում է իրականացնել գրեթե բոլոր արքայական արտոնությունները, չնայած կան որոշ պարտականություններ, որոնք պետք է կոնկրետ կատարվի, կամ օրինագծեր, որոնք պահանջում են թագավորի կամ թագուհու համաձայնությունը։

Գործադիր իշխանություն խմբագրել

 
Կանադայի վարչապետ Ջասթին Տրյուդո

Ըստ սահմանադրության՝ թագուհին կառավարությունում գործում է գաղտնի խորհրդի խորհրդով[1][25][26][27]։ Այնուամենայնիվ, գաղտնի խորհրդի անդամները, որոնց մեծ մասը խորհրդարանի նախկին անդամներ են, գերագույն դատարանի գլխավոր դատավորներ և այլ պաշտոնյաներ, հիմնականում լիարժեք կազմով չեն հանդիպում։ Քանի որ պատասխանատու իշխանության պայմանները պահանջում են, որ նրանք, ովքեր ուղղակիորեն խորհրդակցում են միապետին ու գլխավոր նահանգապետին, թե ինչպես պետք է իրականացնեն թագավորական բացառիկ իրավունքը, որը պատասխանատու է ընտրված Կանադայի Համայնքների պալատին, կառավարության ամենօրյա գործողությունը ղեկավարվում է միայն Գաղտնի խորհրդի ենթախմբի կողմից, որոնք պաշտոն են զբաղեցնում խորհրդարանում[27]։

Թագի հիմնական պարտականություններից է ապահովել, որ ժողովրդավարական կառավարությունը միշտ իր տեղում լինի[28], ինչը նշանակում է վարչապետ նշանակել (այժմ՝ Ջասթին Տրյուդո)[29]։ Այսպիսով, գլխավոր նահանգապետը վարչապետ պետք է նշանակի այն անձին, որը ստացել է Համայնքների պալատի վստահությունը. գործնականում դա սովորաբար լինում է պալատում ամենաշատ տեղեր ունեցող քաղաքական կուսակցության առաջնորդը, ներկայումս՝ Լիբերալ կուսակցության։ Եթե համայնքների պալատում ոչ մի կուսակցություն մեծամասնություն չի կազմում, գլխավոր նահանգապետը առավելագույն տեղեր զբաղեցնող կամ այլ կուսակցությունների աջակցությունը ունեցող կուսակցությանը կառավարություն ձևավորելու համար։ Երդումից հետո վարչապետը պաշտոնը զբաղեցնում է մինչև հրաժարական տալը կամ գլխավոր նահանգապետի կողմից հեռացվելը կամ վստահության հարցադրումից, կամ ընդհանուր ընտրություններում կուսակցության պարտությունից հետո։

Օրենսդիր իշխանություն խմբագրել

 
Խորհրդարանական բարձունքի վրա գտնվող Կանադայի խորհրդարանական շենքերի կենտրոնական կառույցը Օտտավայում

Կանադայի խորհրդարանը՝ երկպալատ ազգային օրենսդիր մարմինը, տեղակայված է Օտտավայում՝ Խորհրդանական բլրի վրա, կազմված Թագուհուց (ներկայացնում է գլխավոր նահանգապետը), նշանակված սենատը (վերին պալատ) և ընտրված Համայնքների պալատը (ստորին պալատ)[30]։ Գլխավոր նահանգապետը հրավիրում և նշանակում է 105 սենատորներից յուրաքանչյուրին վարչապետի խորհրդով[31], մինչդեռ Համայնքների պալատի 338 անդամները (Խորհրդարանի պատգամավորներ) ուղղակիորեն ընտրվում են Կանադայի բնակչության իրավունք ունեցող ընտրողների կողմից, յուրաքանչյուր անդամ ներկայացնում է մեկ ընտրատարածք օրենքով սահմանված չորս տարուց ոչ ավելի ժամկետով[32], սահմանադրությունը սահմանում է առավելագույնը հինգ տարի։ Ըստ համաժողովրդական ավանդույթի ՝ Համայնքների պալատը խորհրդարանի գերակշռող մասն է կազմում, Սենատը և գահը հազվադեպ են հակադրվում նրա կամքին։ Սենատը, այսպիսով, վերանայում է օրենսդրությունն ավելի պակաս կուսակցական տեսանկյունից։

Դատական իշխանություն խմբագրել

 
Գերագույն դատարանի շենքը Օտտավայում

Միապետը պատասխանատու է արդարություն ապահովելու համար և ավանդաբար համարվում է «արդարության աղբյուր»[33]։ Այնուամենայնիվ, նա անձամբ չի գործում դատական համակարգում. թագավորական իրավունքի պարտականությունների դատական գործառույթները Թագուհու անունից կատարում են դատարանների աշխատակիցները։

Կանադայի Գերագույն դատարանն ունի գլխավոր դատավորներ, որոնց նշանակում է գլխավոր նահանգապետը վարչապետի առաջարկությամբ և Կանադայի գլխավոր արդարադատության ղեկավարի առաջնորդությամբ և լսում է տարբեր նահանգային դատարանների կողմից մարզերում և տարածքներում կայացրած որոշումները։ Այս դատարանից ավելի ցածր է Դաշնային դատարանը, որը լսում է դաշնային օրենքի որոշակի ոլորտներում առաջացող գործեր[34]։ Այն գործում է Կանադայի ֆեդերալ վերաքննիչ դատարանի և հարկային դատարանի հետ համատեղ[35]։

Ծանոթագրություններ խմբագրել

  1. ↑ 1,0 1,1 MacLeod, Kevin S. (2008), A Crown of Maples (1 ed.), Ottawa: Queen's Printer for Canada, էջ 18, ISBN 978-0-662-46012-1, Վերցված է 2009 թ․ հունիսի 21-ին {{citation}}: Invalid |ref=harv (օգնություն)
  2. ↑ Government of Canada. «Speech From the Throne > Frequently Asked Questions». Queen's Printer for Canada. Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ հոկտեմբերի 19-ին. Վերցված է 2010 թ․ հունիսի 4-ին.
  3. ↑ Grand Chief's Office, Treaty 3 Between Her Majesty the Queen and the Saulteaux Tribe of the Ojibway Indians at the Northwest Angle on the Lake of the Woods With Adhesions, The Grand Council of Treaty #3, Արխիվացված է օրիգինալից 2010 թ․ ապրիլի 4-ին, Վերցված է 2010 թ․ հունիսի 4-ին
  4. ↑ Department of Canadian Heritage (2009 թ․ փետրվար), Canadian Heritage Portfolio (PDF) (2 ed.), Ottawa: Queen's Printer for Canada, էջ 3, ISBN 978-1-100-11529-0, Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2011 թ․ հունիսի 11-ին, Վերցված է 2009 թ․ հուլիսի 5-ին
  5. ↑ Coyne, Andrew (2009 թ․ նոյեմբերի 13). «Defending the royals». Maclean's. Toronto: Rogers Communications. ISSN 0024-9262. Արխիվացված է օրիգինալից 2010 թ․ փետրվարի 27-ին. Վերցված է 2009 թ․ նոյեմբերի 17-ին.
  6. ↑ Victoria (1867), Constitution Act, 1867, III.15, Westminster: Queen's Printer (published 1867 թ․ մարտի 29), Վերցված է 2009 թ․ հունվարի 15-ին
  7. ↑ 7,0 7,1 MacLeod 2008, էջ. 17
  8. ↑ Department of Canadian Heritage 2009, էջ. 4
  9. ↑ Brooks, Stephen Farper (2007). Canadian Democracy: An Introduction (5 ed.). Don Mills: Oxford University Press. էջ 126. ISBN 978-0-19-543103-2.
  10. ↑ 10,0 10,1 Cheadle, Bruce (2011 թ․ մարտի 3), «Tories re-brand government in Stephen Harper's name», The Globe and Mail, Վերցված է 2011 թ․ ապրիլի 26-ին
  11. ↑ «Tories defend use of 'Harper Government'». CTV. 2011 թ․ մարտի 7. Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ հուլիսի 29-ին. Վերցված է 2011 թ․ մայիսի 9-ին.
  12. ↑ Forsey, Helen (2010 թ․ հոկտեմբերի 1). «As David Johnson Enters Rideau Hall ...». The Monitor. Ottawa: Canadian Centre for Policy Alternatives. Վերցված է 2011 թ․ հունվարի 23-ին.
  13. ↑ Privy Council Office (2008). Accountable Government: A Guide for Ministers and Ministers of State – 2008. Ottawa: Queen's Printer for Canada. էջ 45. ISBN 978-1-100-11096-7. Արխիվացված է օրիգինալից 2010 թ․ մարտի 18-ին. Վերցված է 2009 թ․ մայիսի 17-ին.
  14. ↑ Smith, David E. (2010 թ․ հունիսի 10), «The Crown and the Constitution: Sustaining Democracy?» (PDF), The Crown in Canada: Present Realities and Future Options, Kingston: Queen's University, էջ 6, Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2010 թ․ հունիսի 17-ին, Վերցված է 2010 թ․ մայիսի 18-ին
  15. ↑ Table Research Branch of the House of Commons (2008 թ․ մարտ), Compendium of Procedure (PDF), Ottawa: Queen's Printer for Canada, էջ 1, Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2012 թ․ հոկտեմբերի 16-ին, Վերցված է 2009 թ․ հոկտեմբերի 14-ին
  16. ↑ Cox, Noel (2002 թ․ սեպտեմբեր). «Black v Chrétien: Suing a Minister of the Crown for Abuse of Power, Misfeasance in Public Office and Negligence». Murdoch University Electronic Journal of Law. Perth: Murdoch University. 9 (3): 12. Վերցված է 2009 թ․ մայիսի 17-ին.
  17. ↑ Forsey, Eugene (2005). How Canadians Govern Themselves (PDF) (6 ed.). Ottawa: Queen's Printer for Canada. էջ 1. ISBN 0-662-39689-8. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2009 թ․ մարտի 25-ին. Վերցված է 2008 թ․ մայիսի 14-ին.
  18. ↑ Marleau, Robert; Montpetit, Camille (2000). «House of Commons > 1. Parliamentary Institutions». Queen's Printer for Canada. Արխիվացված է օրիգինալից 2011 թ․ օգոստոսի 28-ին. Վերցված է 2009 թ․ սեպտեմբերի 28-ին.
  19. ↑ MacLeod 2008, էջ. 16
  20. ↑ Russell, Peter (1983), «Bold Statecraft, Questionable Jurisprudence», in Banting, Keith G.; Simeon, Richard (eds.), And no one cheered: federalism, democracy, and the Constitution Act, Toronto: Taylor & Francis, էջ 217, ISBN 978-0-458-95950-1
  21. ↑ Brode, Patrick (2006 թ․ մայիսի 1), «War power and the Royal Prerogative», Law Times, Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ նոյեմբերի 22-ին, Վերցված է 2012 թ․ հոկտեմբերի 22-ին
  22. ↑ Elizabeth II (2006). «Canadian Passport Order» (PDF). 4.4. Ottawa: Queen's Printer for Canada (published 2006 թ․ հունիսի 28). Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2009 թ․ մարտի 26-ին. Վերցված է 2009 թ․ մայիսի 19-ին. {{cite journal}}: Cite journal requires |journal= (օգնություն)
  23. ↑ Crown of Maples- Constitutional Monarchy in Canada (2008 ed.). Queen's Printer for Canada. 2008. էջեր 5, 12, 20, 40, 49. ISBN 978-0-662-46012-1. Արխիվացված է օրիգինալից 2020 թ․ հուլիսի 27-ին. Վերցված է 2012 թ․ մայիսի 2-ին.
  24. ↑ «The Queen and Canada: History and present Government». The Royal Household. Արխիվացված է օրիգինալից 2020 թ․ հուլիսի 27-ին. Վերցված է 2012 թ․ մայիսի 2-ին.
  25. ↑ Wrong, Humphrey Hume (1952 թ․ նոյեմբերի 10), Department of Foreign Affairs and International Trade Canada (ed.), «Relations With the United States (Telegram 219)», Documents on Canadian External Relations, Ottawa, 18–867, Արխիվացված է օրիգինալից 2011 թ․ նոյեմբերի 23-ին, Վերցված է 2009 թ․ մայիսի 18-ին
  26. ↑ Victoria 1867, III.9 & 11
  27. ↑ 27,0 27,1 Marleau & Montpetit 2000, The Executive
  28. ↑ Boyce, Peter (2008), written at Sydney, Jackson, Michael D. (ed.), «The Senior Realms of the Queen; The Queen's Other Realms: The Crown and its Legacy in Australia, Canada and New Zealand (ISBN 9-781-86287-700-9)» (PDF), Canadian Monarchist News, Toronto: Monarchist League of Canada (published 2009 թ․ հոկտեմբեր), vol. Autumn 2009, no. 30, էջ 9, Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2009 թ․ դեկտեմբերի 29-ին, Վերցված է 2009 թ․ հոկտեմբերի 22-ին
  29. ↑ Office of the Governor General of Canada. «Media > Fact Sheets > The Swearing-In of a New Ministry». Queen's Printer for Canada. Արխիվացված է օրիգինալից 2006 թ․ հոկտեմբերի 9-ին. Վերցված է 2009 թ․ մայիսի 18-ին.
  30. ↑ Victoria 1867, IV.17
  31. ↑ Victoria 1867, IV.24
  32. ↑ Elizabeth II (2000 թ․ մայիսի 31), Canada Elections Act, 56.1.2, Ottawa: Queen's Printer for Canada, Վերցված է 2009 թ․ նոյեմբերի 20-ին
  33. ↑ «Debates of the Senate (Hansard), 2nd Session, 36th Parliament, Volume 138, Issue 29». Parliamentary Debates (Hansard). Senate. 17 February 2000. col. 1500–1510. Արխիվացված է օրիգինալից 2007-09-04-ին. Վերցված է 2017-08-18-ին. {{cite book}}: Cite has empty unknown parameters: |deadurl=, |separator=, |layurl=, and |laysource= (օգնություն)CS1 սպաս․ postscript (link)
  34. ↑ Federal Court. «About the Court > Jurisdiction». Queen's Printer for Canada. Արխիվացված է օրիգինալից 2011 թ․ սեպտեմբերի 29-ին. Վերցված է 2009 թ․ նոյեմբերի 20-ին.
  35. ↑ Elizabeth II (2002 թ․ մարտի 27), Courts Administration Service Act, 2.a, Ottawa: Queen's Printer for Canada, Վերցված է 2009 թ․ նոյեմբերի 18-ին

Գրականություն խմբագրել

Արտաքին հղումներ խմբագրել

 Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Կանադայի կառավարություն» հոդվածին։
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Կանադայի_կառավարություն&oldid=9807337» էջից