Ծանրության ուժ, Երկրի կամ այլ աստղագիտական մարմնի մակերևույթին մոտ գտնվող ցանկացած ֆիզիկական մարմնի վրա ազդող ուժ։ Ըստ սահմանման՝ ծանրության ուժը, մոլորակի գրավիտացիոն ձգողության և կենտրոնախույս ուժերի (որոնք առաջանում է օրապտույտի շնորհիվ) գումարն է[1][2]։

mg ծանրության ուժը գումարվում է մոլորակի գրավիտացիոն ձգողությունից GMm/r2 և իներցիայի կենտրոնախույզ ուժից mω2a.

Մնացած ուժերը, օրինակ Լուսնի և Արեգակի ձգողությունը իրենց փոքրության պատճառով հաշվի չեն առնում կամ ուսումնասիրում են առանձին, որպես Երկրի գրավիտացիոն դաշտի ժամանակավոր փոփոխություն[3][4][5]։

Ծանրության ուժը բոլոր մարմիններին, անկախ նրանց զանգվածից, միևնույն արագացումն է հաղորդում[6] և հանդիսանում է կոնսերվատիվ ուժ[7]։

ծանրության ուժը, որն ազդում է զանգվածով նյութական կետի վրա, հաշվում են հետևյալ բանաձևով[6], որտեղ - մարրմնին հաղորդված արագացումն է ուժի կողմից և կոչվում է ազատ անկման արագացում[8]։

Համասեռ մարմնի վրա ազդող ծանրության ուժը ազդում է մարմնի զանգվածների կենտրոնի վրա[9]։

Երկրի մակերևույթի նկատմանբ շարժվող մարմնի վրա ազդում է նաև Կորիոլիսի ուժը[10][11][12]։

Պատմություն

խմբագրել

Արիստոտելը բացատրել է ծանրության ուժը ծանր ֆիզիկական տարերքների, դեպի Երկրի ներսում գտնվող աշխարհի կենտրոն, շարժմամբ (հող,ջուր) և ինչքան մոտ է կենտրոնին, այնքան մեծ է մոտեցման արագությունը[13]։

Արքիմեդը պարզաբանում էր զուգահեռագծի, եռանկյան, սեղանի և պարաբոլական սեգմենտի ծանրության կենտրոնների խնդիրը։ Լողացող մարմինների մասին աշխատությունում Արքիմեդը ապացուցեց հիդրոստատիկայի օրենքը, որը կրեց իր անունը։

Գալիլեյը փորձնական ճանապարհով ուսումնասիրեց մարմինների անկման արագացումը, ճոճանակների տատանումների պարբերությունը և համոզվեց, որ դրանք կախված չեն մարմնի զանգվածից։

Երկրի ձևը տարբերվում է գնդից և մոտ է մի քիչ տափակ էլիպսոիդի (գեոիդ)։ Այդ դեպում   զանգվածով մարմնի վրա ազդող ծանրության ուժը հաշվարկվում է ավելի բարդ արտահայտությամբ, քան առաջ։

 

Որտեղ՝   — Երկրի զանգվածի տարրն է,   հաշվարկի կետի շառավիղ-վեկտորն է , իսկ   и  ՝ Երկրի կենտրոնի շառավիղ-վեկտորն է։

Իներցիայի կենտրոնախույս ուժի վեկտորական արտահայըությունը՝

 

որտեղ   — պտտման առանցքին ուղղահայաց և նրանից տվյալ նյութական կետին տարված վեկտորն է։

Ծանրության  ուժը առաջվա նման հավասար է   և   ուժերի գումարին․

 
 [8]

Ծանրության ուժը այլ մոլորակների վրա

խմբագրել
Մի քանի տիեզերական մարմինների[14] մակերևույթների վրա ծանրության ուժերը Երկրի մակերևույթին ծանրության ուժը ընդունել 1[15]։
Երկիր 1,00 Արեգակ 27,85
Լուսին 0,165 Մերկուրի 0,375—0,381
Վեներա 0,906 Մարս 0,394
Յուպիտեր 2,442 Սատուրն 1,065
Ուրան 0,903 Նեպտուն 1,131

Տես նաև

խմբագրել
  • Կշիռ
  • Ազատ անկման արագացում

Ծանոթագրություններ

խմբագրել
  1. Сивухин Д. В. Общий курс физики. — М.: Физматлит, 2005. — Т. I. Механика. — С. 372. — 560 с. — ISBN 5-9221-0225-7
  2. Тарг С. М. Сила тяжести // Физическая энциклопедия / Гл. ред. А. М. Прохоров. — М.: Большая Российская энциклопедия, 1994. — Т. 4. — С. 496. — 704 с. — 40 000 экз. — ISBN 5-85270-087-8
  3. Миронов, 1980, էջ 49
  4. Максимальное изменение силы тяжести, обусловленное притяжением Луны, составляет примерно   м/с2, Солнца   м/с2
  5. Миронов, 1980, էջ 71
  6. 6,0 6,1 Савельев, 1987, էջ 70
  7. Савельев, 1987, էջ 82-83
  8. 8,0 8,1 Ускорение свободного падения // Физическая энциклопедия / Гл. ред. А. М. Прохоров. — М.: Большая Российская энциклопедия, 1998. — Т. 5. — С. 245—246. — 760 с. — ISBN 5-85270-101-7
  9. Савельев, 1987, էջ 156
  10. Тарасов, 2012, էջ 200, 270
  11. Савельев, 1987, էջ 128
  12. Бутенин, 1971, էջ 253-259
  13. Зубов В. П. Физические идеи древности // отв. ред. Григорьян А. Т., Полак Л. С. Очерки развития основных физических идей. — М., АН СССР, 1959. — С. 38, 54-55;
  14. У газовых гигантов «поверхность» понимается как область высот в атмосфере, где давление равно атмосферному давлению на Земле на уровне моря (1,013×105 Па).
  15. Данные взяты из статьи Википедии Ускорение свободного падения

Գրականություն

խմբագրել
  • Ньютон И. Математические начала натуральной философии. — М.: Наука, 1989. — 688 с. — ISBN 5-02-000747-1
  • Савельев И. В. Курс общей физики. Т. 1. Механика. Молекулярная физика. — М.: Наука, 1987. — 688 с.
  • Криволуцкий А. Е. Голубая планета. Земля среди планет. Географический аспект.. — М.: Мысль, 1985. — 335 с.
  • Миронов В. С. Курс гравиразведки. — Л.: Недра, 1980. — 543 с.
  • Тарасов В. Н., Бояркина И. В., Коваленко М. В., Федорченко Н. П., Фисенко Н. И. Теоретическая механика. — М.: ТрансЛит, 2012. — 560 с.
  • Бутенин Н. В. Введение в аналитическую механику. — М.: Наука, 1971. — 264 с. — 25 000 экз.
Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից  (հ․ 5, էջ 116