Խուան Պոլո դե Օնդեգարդո

Խուան Պոլո դե Օնդեգարդո կամ Խուան Պոլո դե Օնդեգարդո ի Սարատե (իսպ.՝ Juan Polo de Ondegardo y Zárate, մոտավորապես 1500 թվական, Վալյադոլիդ, Իսպանական կայսրություն - նոյեմբերի 24, 1575 թվական, Լա Պլատա, Արգենտինա), իսպանացի գաղութարար պաշտոնյա, իրավաբան և Պերույի, Բոլիվիայի ու Արգենտինայի վավերագիր, Ինկերի կայսրության մասին պատմական ստեղծագործության հեղինակ։ Հանդիսանում է առաջին եվրոպացին, ով հայտնաբերել է ինկերի մումիաներ։ Ինկերի կայսրության նախկին մայրաքաղաք Կուսկոյում ղեկավարել է իսպանական գաղութային ադմինիստրացիան։

Խուան Պոլո դե Օնդեգարդո ի Սարատե իսպ.՝ Juan Polo de Ondegardo y Zárate
Ծնվել է	1500 թվական Վալյադոլիդ, Իսպանական կայսրություն
Մահացել է	1575 թվականի նոյեմբերի 24 Լա Պլատա, Արգենտինա
Քաղաքացիություն	Իսպանիա
Մասնագիտություն	պատմաբան, պետական ծառայող և գրող
Հաստատություն(ներ)	Պերու, Բոլիվիա, Արգենտինա
Տիրապետում է լեզուներին	իսպաներեն
Հայտնի աշակերտներ	Ինկա Գարսիլասո դե լա Վեգա և Խոսե դե Ակոստա
Ստորագրություն

Կենսագրություն

Խուան Պոլո դե Օնդեգարդոյի ընտանիքը

Խուան Պոլո դե Օնդեգարդո հանդիսանում է Խերմոն Դիաս դե Սարատեյի և Գրանադայի դատական կատարող Դիեգո Լոպես դե Լեոն դե Օնդեգարդոյի (մահացել է 1538 թվականին) որդին։ Դիեգո Լոպեսը սերում էր միլանյան վաճառականից, ով 15-րդ դարում բնակություն էր հաստտել Վալյադոլիդում և ով իր կարիերան կառուցել էր թագավորական ադմինիստրացիայում։ Դիեգո Լոպեսը հանդիսանում էր Սուրբ Ինկվիզիցիայի խորհրդի քարտուղար Լոպե Դիաս դե Սարատի որդին։ Նրա ծնողները բացի նրանից ունեցել են այլ երեխաներ.

• Ալոնսո դե Օնդեգարդո (Վալյադոլիդի արխիդյակոն, Տոլեդոյի կանոնիկա, Վալյադոլիդում դոկտոր և պրոֆեսոր),
• Լոպե Դիաս դե Սարատե (լիցետիատուս և կանոնիկ Օսմեում),
• Դիեգո դե Սարատե (մահացել է Ամերիկայում),
• Խերոնիմա դե Սարատե (Դիեգո դե Արգամե ի Վարգասի կինը, Տոլեդոյի ռեխիդոր),
• Մարիա դե Օնդեգարդո (Մադրիդի բնակիչ, ամուսնացել է Պեդրո Դիաս Վեներո դե Լեյվայի հետ, ով եղել է Նոր Գրանադայի ժողովի առաջին նախագահը և Հնդկաստանի թագավորական խորհրդի անդամ),
• Անա դե Օնդեգարդո (Վալյադոլիդի բնակիչ, Բարտոլոմե դե Սանտոիայի կինը)։

Ուղևորություն դեպի Ամերիկա

1543 թվականին Պերուի փոխարքա Բլասկո Նուենսա Վեսկային տեղափոխող նավատորմով Խուան Պոլո դե Օնդեգարդոն ուղևորվում է Ամերիկա մայրցամաք։ Նա պարտավորվել էր Էռնանդո Պիսարիոյի գաղութային տիրույթներում կարգուկանոն հաստատել։ Սանլուկար դե Բառամեդա նավահանգստից Ավգուստին դե Սարատեի հետ Խուան Պոլո դե Օնդեգարդոն նավարկության է դուրս գալիս նոյեմբերի 1-ին։ Չնայած այդ հանգամանքին՝ նա փոխարքային հետ հակամարտության ժամանակ անցնում է Լիմայի թագավորական աուդենսիայի կողմը։ Հետագայում Խուան Պոլո դե Օնդեգարդոն աջակցում է ապստամբ Գոնսալո Պիսարոյին։ Նրա մոտ հանդիսացել է Աուդենսիայի դատավոր։

Օնդեգարդո և Պենյալոսա զույգը

Խուան Պոլո դե Օնդեգարդոն ամուսնացել է Խերոնիմա դե Պենյալոսայի հետ, ով հանդիսանում էր հայտնի նահանգապետ Պեդրարիաս Դավիլայի թոռնուհին։ Նրանց հարսանեկան արարողությունը տեղի է ունեցել Լիմայում։ Նրանք ապրում էին Լա Պլատա քաղաքում։ Օնդեգարդոն և Պենյալոսան ունեցել են հինգ երեխա՝

• Խերոնիմո Օնդերգրադո (Jerónimo Hondegardo),
• Պոլո դե Օնդերգրադո (Polo de Hondegardo),
• Ռոդրիգո դե Կոնտրերաս (Rodrigo de Contreras),
• Լոպե Օնդերգրադո (Lope Hondegardo) - եղել է ճիզվիտ քահանա,
• Խուան Բաուտիստա Օնդերգրդո (Juan Bautista Hondegardo) - մահացել է երիտասարդ տարիքում։

Այս զույգի բազմաթիվ ժառանգները բնակվել են պերուական քաղաքներ Լիմայում և Կոնչիբաբուայում, ինչպես նաև իսպանական Վալյադոլիիդում։

Ստեղծագործություններ

Խուան Պոլո դե Օնդեգարդոն հեղինակել է բազմաթիվ տրակտատներ ու ձեռագրեր, որոնք հետագայում օգտագործվել են այլ գրողների ու գիտնականների կողմից՝

• Tratado y averiguación sobre los errores y supersticiones de los indios (1559).
• Informe del Licenciado Polo de Ondegardo al Licenciado Briviesca de Muñatorres sobre la perpetuidad de las encomiendas en el Perú (1561).
• La relación de los adoratorios de los indios en los cuatro ceques. (1561)
• Ordenanzas de las minas de Guamanca.
• Instrucción sobre las ceremonias y ritos que usan los indios conforme al tiempo de su gentilidad (1567).
• Relación de los fundamentos acerca del notable daño que resulta de no guardar a los indios sus fueros (1571).
• Traslado de un cartapacio a manera de borrador que quedó en los papeles del Licenciado Polo de Ondegardo cerca del linaje de los Incas y como conquistaron.
• Copia de unos capitulos de una carta del Licenciado Polo, vecino de la ciudad de La Plata para el doctor Francisco Hernández de Liébana.
• Relación de las cosas del Perú desde 1543 hasta la muerte de Gonzalo Pizarro (эту рукопись включил в свою книгу дядя Хуана — Агустин де Сарате)

Նրա հեղինակած որոշ ձեռագրեր պահվում են Սիմանկասի և Էլ Էսկորիալի արխիվներում։

Նրան են վերագրում նաև Relación de las cosas acaecidas en las alteraciones del Perú después que Blasco Núñez Vela entró en él հեղինակային իրավունքները, որը գրվել է 1548 և 1550 թվականների միջև ընկած ժամանակահատվածում։

Ռուսերեն թարգմանված ստեղծագործություններ

• Поло де Ондегардо, Хуан. — Доклад по вопросам верований индейцев Перу; освещены вопросы астрономии (2010-01-03). «Заблуждения и суеверные обряды индейцев, извлечённые из трактата и расследования, сделанного лиценциатом Поло (1559)». www.kuprienko.info (А.Скромницкий). Արխիվացված օրիգինալից 2011 թ․ օգոստոսի 21-ին. Վերցված է 2010 թ․ հունվարի 3-ին.
• Поло де Ондегардо, Хуан. — Доклад по вопросам верований индейцев Перу (2010-01-03). ««Инструкция по борьбе с церемониями и обрядами, применяемыми индейцами со времён их безбожия» (1567)». www.kuprienko.info (А.Скромницкий). Արխիվացված օրիգինալից 2011 թ․ օգոստոսի 21-ին. Վերցված է 2010 թ․ հունվարի 3-ին.
• Поло де Ондегардо, Хуан. — Доклад по вопросам верований индейцев Перу (2010-01-03). ««Доклад о происхождении Инков, и о том, как они расширили свои завоевания» (1572)». www.kuprienko.info (А.Скромницкий). Արխիվացված օրիգինալից 2011 թ․ օգոստոսի 23-ին. Վերցված է 2010 թ․ հունվարի 3-ին.

Ժամանակակից հրատարակություններ

• Colección de Libros y Documentos Referentes a la Historia de Perú. Tomi III e IV Lima 1916—1917.
• Colección de Documentos Inéditos para la Historia de Hespaña. Tomo VI
• Revista Histórica de Lima. Tomo XII. Lima 1940
• Colección de Documentos Inéditos del Archivio de Indias (Torres Mendoza) Tomo XVII, primera serie. Madrid
• Historia 16 (El mundo de los incas) Madrid 1990

Գրականություն

• Куприенко С.А. Источники XVI-XVII веков по истории инков: хроники, документы, письма / Под ред. С.А. Куприенко.. — К.: Видавець Купрієнко С.А., 2013. — 418 с. — ISBN 978-617-7085-03-3
• CASAS GRIEVE, Mercedes de las (ed). Relación de las cosas acaecidas en las alteraciones del Perú después que Blasco Núñez Vela entró en él. Lima: Pontificia Universidad Católica del Perú, 2003.
• DURÁN, Juan Guillermo. El Catecismo del III Concilio Provincial de Lima y sus complementos pastorales (1584—1585). Buenos Aires: UCA, 1982.
• GONZÁLEZ PUJANA, Laura. Polo de Ondegardo: Un cronista vallisoletano en el Perú. Valladolid: Universidad, 1999.
• HAMPE MARTÍNEZ, Teodoro. De cronistas, rebeliones y polémicas: Marcel Bataillon frente a la conquista del Perú. En Cátedra Miguel Maticorena. Homenaje a la trayectoria académica de Miguel Maticorena Estrada, Profesor Emérito de la Universidad Nacional Mayor de San Marcos. Документ онлайн 10/08/2006 доступен на: http://catedramaticorena.blogspot.com/2006/08/de-cronistas-rebeliones-y.html).
• PRESTA, Ana María. Los encomenderos de La Plata, 1550—1600. Lima: IEP, 2000.
• TAURO DEL PINO, Alberto. Enciclopedia Ilustrada del Perú. Lima: PEISA, 2001
• TORRE Y LÓPEZ, Arturo E. de la. Dos cronistas vallisoletanos: Acosta y Polo de Ondegardo. Sus informaciones sobre idolatrías. En Castilla y León en América. Actas del IV Congreso de Americanistas Españoles. Valladolid: Caja España, III: 259—278.

Արտաքին հղումներ

• «Polo de Ondegardo. REPORT OF THE LINEAGE OF THE YNCAS, AND HOW THEY EXTENDED THEIR CONQUESTS (անգլ.)». Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ դեկտեմբերի 19-ին. Վերցված է 2018 թ․ սեպտեմբերի 20-ին.