Խուան Պոլո դե Օնդեգարդո
Խուան Պոլո դե Օնդեգարդո կամ Խուան Պոլո դե Օնդեգարդո ի Սարատե (իսպ.՝ Juan Polo de Ondegardo y Zárate, մոտավորապես 1500 թվական, Վալյադոլիդ, Իսպանական կայսրություն - նոյեմբերի 24, 1575 թվական, Լա Պլատա, Արգենտինա), իսպանացի գաղութարար պաշտոնյա, իրավաբան և Պերույի, Բոլիվիայի ու Արգենտինայի վավերագիր, Ինկերի կայսրության մասին պատմական ստեղծագործության հեղինակ։ Հանդիսանում է առաջին եվրոպացին, ով հայտնաբերել է ինկերի մումիաներ։ Ինկերի կայսրության նախկին մայրաքաղաք Կուսկոյում ղեկավարել է իսպանական գաղութային ադմինիստրացիան[1]։
Խուան Պոլո դե Օնդեգարդո ի Սարատե իսպ.՝ Juan Polo de Ondegardo y Zárate | |
|---|---|
| Ծնվել է | 1500 թվական Վալյադոլիդ, Իսպանական կայսրություն |
| Մահացել է | 1575 թվականի նոյեմբերի 24 Լա Պլատա, Արգենտինա |
| Քաղաքացիություն | Իսպանիա |
| Մասնագիտություն | պատմաբան, պետական ծառայող և գրող |
| Հաստատություն(ներ) | Պերու, Բոլիվիա, Արգենտինա |
| Տիրապետում է լեզուներին | իսպաներեն |
| Հայտնի աշակերտներ | Ինկա Գարսիլասո դե լա Վեգա և Խոսե դե Ակոստա |
Ստորագրություն | |
Կենսագրություն
խմբագրելԽուան Պոլո դե Օնդեգարդոյի ընտանիքը
խմբագրելԽուան Պոլո դե Օնդեգարդո հանդիսանում է Խերմոն Դիաս դե Սարատեյի և Գրանադայի դատական կատարող Դիեգո Լոպես դե Լեոն դե Օնդեգարդոյի (մահացել է 1538 թվականին) որդին։ Դիեգո Լոպեսը սերում էր միլանյան վաճառականից, ով 15-րդ դարում բնակություն էր հաստտել Վալյադոլիդում և ով իր կարիերան կառուցել էր թագավորական ադմինիստրացիայում։ Դիեգո Լոպեսը հանդիսանում էր Սուրբ Ինկվիզիցիայի խորհրդի քարտուղար Լոպե Դիաս դե Սարատի որդին[2]։ Նրա ծնողները բացի նրանից ունեցել են այլ երեխաներ.
- Ալոնսո դե Օնդեգարդո (Վալյադոլիդի արխիդյակոն, Տոլեդոյի կանոնիկա, Վալյադոլիդում դոկտոր և պրոֆեսոր),
- Լոպե Դիաս դե Սարատե (լիցետիատուս և կանոնիկ Օսմեում),
- Դիեգո դե Սարատե (մահացել է Ամերիկայում),
- Խերոնիմա դե Սարատե (Դիեգո դե Արգամե ի Վարգասի կինը, Տոլեդոյի ռեխիդոր),
- Մարիա դե Օնդեգարդո (Մադրիդի բնակիչ, ամուսնացել է Պեդրո Դիաս Վեներո դե Լեյվայի հետ, ով եղել է Նոր Գրանադայի ժողովի առաջին նախագահը և Հնդկաստանի թագավորական խորհրդի անդամ),
- Անա դե Օնդեգարդո (Վալյադոլիդի բնակիչ, Բարտոլոմե դե Սանտոիայի կինը)։
Ուղևորություն դեպի Ամերիկա
խմբագրել1543 թվականին Պերուի փոխարքա Բլասկո Նուենսա Վեսկային տեղափոխող նավատորմով Խուան Պոլո դե Օնդեգարդոն ուղևորվում է Ամերիկա մայրցամաք։ Նա պարտավորվել էր Էռնանդո Պիսարիոյի գաղութային տիրույթներում կարգուկանոն հաստատել։ Սանլուկար դե Բառամեդա նավահանգստից Ավգուստին դե Սարատեի հետ Խուան Պոլո դե Օնդեգարդոն նավարկության է դուրս գալիս նոյեմբերի 1-ին։ Չնայած այդ հանգամանքին՝ նա փոխարքային հետ հակամարտության ժամանակ անցնում է Լիմայի թագավորական աուդենսիայի կողմը։ Հետագայում Խուան Պոլո դե Օնդեգարդոն աջակցում է ապստամբ Գոնսալո Պիսարոյին։ Նրա մոտ հանդիսացել է Աուդենսիայի դատավոր[3]։
Օնդեգարդո և Պենյալոսա զույգը
խմբագրելԽուան Պոլո դե Օնդեգարդոն ամուսնացել է Խերոնիմա դե Պենյալոսայի հետ, ով հանդիսանում էր հայտնի նահանգապետ Պեդրարիաս Դավիլայի թոռնուհին։ Նրանց հարսանեկան արարողությունը տեղի է ունեցել Լիմայում։ Նրանք ապրում էին Լա Պլատա քաղաքում։ Օնդեգարդոն և Պենյալոսան ունեցել են հինգ երեխա՝
- Խերոնիմո Օնդերգրադո (Jerónimo Hondegardo),
- Պոլո դե Օնդերգրադո (Polo de Hondegardo),
- Ռոդրիգո դե Կոնտրերաս (Rodrigo de Contreras),
- Լոպե Օնդերգրադո (Lope Hondegardo) - եղել է ճիզվիտ քահանա,
- Խուան Բաուտիստա Օնդերգրդո (Juan Bautista Hondegardo) - մահացել է երիտասարդ տարիքում։
Այս զույգի բազմաթիվ ժառանգները բնակվել են պերուական քաղաքներ Լիմայում և Կոնչիբաբուայում, ինչպես նաև իսպանական Վալյադոլիիդում[4]։
Ստեղծագործություններ
խմբագրելԽուան Պոլո դե Օնդեգարդոն հեղինակել է բազմաթիվ տրակտատներ ու ձեռագրեր, որոնք հետագայում օգտագործվել են այլ գրողների ու գիտնականների կողմից՝
- Tratado y averiguación sobre los errores y supersticiones de los indios (1559).
- Informe del Licenciado Polo de Ondegardo al Licenciado Briviesca de Muñatorres sobre la perpetuidad de las encomiendas en el Perú (1561).
- La relación de los adoratorios de los indios en los cuatro ceques. (1561)
- Ordenanzas de las minas de Guamanca.
- Instrucción sobre las ceremonias y ritos que usan los indios conforme al tiempo de su gentilidad (1567).
- Relación de los fundamentos acerca del notable daño que resulta de no guardar a los indios sus fueros (1571).
- Traslado de un cartapacio a manera de borrador que quedó en los papeles del Licenciado Polo de Ondegardo cerca del linaje de los Incas y como conquistaron.
- Copia de unos capitulos de una carta del Licenciado Polo, vecino de la ciudad de La Plata para el doctor Francisco Hernández de Liébana.
- Relación de las cosas del Perú desde 1543 hasta la muerte de Gonzalo Pizarro (эту рукопись включил в свою книгу дядя Хуана — Агустин де Сарате[5])
Նրա հեղինակած որոշ ձեռագրեր պահվում են Սիմանկասի և Էլ Էսկորիալի արխիվներում։
Նրան են վերագրում նաև Relación de las cosas acaecidas en las alteraciones del Perú después que Blasco Núñez Vela entró en él հեղինակային իրավունքները, որը գրվել է 1548 և 1550 թվականների միջև ընկած ժամանակահատվածում։
Ռուսերեն թարգմանված ստեղծագործություններ
խմբագրել- Поло де Ондегардо, Хуан. — Доклад по вопросам верований индейцев Перу; освещены вопросы астрономии (2010-01-03). «Заблуждения и суеверные обряды индейцев, извлечённые из трактата и расследования, сделанного лиценциатом Поло (1559)». www.kuprienko.info (А.Скромницкий). Արխիվացված օրիգինալից 2011 թ․ օգոստոսի 21-ին. Վերցված է 2010 թ․ հունվարի 3-ին.
- Поло де Ондегардо, Хуан. — Доклад по вопросам верований индейцев Перу (2010-01-03). ««Инструкция по борьбе с церемониями и обрядами, применяемыми индейцами со времён их безбожия» (1567)». www.kuprienko.info (А.Скромницкий). Արխիվացված օրիգինալից 2011 թ․ օգոստոսի 21-ին. Վերցված է 2010 թ․ հունվարի 3-ին.
- Поло де Ондегардо, Хуан. — Доклад по вопросам верований индейцев Перу (2010-01-03). ««Доклад о происхождении Инков, и о том, как они расширили свои завоевания» (1572)». www.kuprienko.info (А.Скромницкий). Արխիվացված օրիգինալից 2011 թ․ օգոստոսի 23-ին. Վերցված է 2010 թ․ հունվարի 3-ին.
Ժամանակակից հրատարակություններ
խմբագրել- Colección de Libros y Documentos Referentes a la Historia de Perú. Tomi III e IV Lima 1916—1917.
- Colección de Documentos Inéditos para la Historia de Hespaña. Tomo VI
- Revista Histórica de Lima. Tomo XII. Lima 1940
- Colección de Documentos Inéditos del Archivio de Indias (Torres Mendoza) Tomo XVII, primera serie. Madrid
- Historia 16 (El mundo de los incas) Madrid 1990
Ծանոթագրություններ
խմբագրել- ↑ Relación de los fundamentos acerca del notable daño que resulta de no guardar a los indios sus fueros
- ↑ Colección de documentos inéditos para la historia de España.
- ↑ Polo Ondegardo.
- ↑ «Генеалогия Ариаса де Авила». Արխիվացված է օրիգինալից 2018 թ․ սեպտեմբերի 1-ին. Վերցված է 2018 թ․ սեպտեմբերի 20-ին.
- ↑ A Modo De Presentacion
Գրականություն
խմբագրել- Куприенко С.А. Источники XVI-XVII веков по истории инков: хроники, документы, письма / Под ред. С.А. Куприенко.. — К.: Видавець Купрієнко С.А., 2013. — 418 с. — ISBN 978-617-7085-03-3
- CASAS GRIEVE, Mercedes de las (ed). Relación de las cosas acaecidas en las alteraciones del Perú después que Blasco Núñez Vela entró en él. Lima: Pontificia Universidad Católica del Perú, 2003.
- DURÁN, Juan Guillermo. El Catecismo del III Concilio Provincial de Lima y sus complementos pastorales (1584—1585). Buenos Aires: UCA, 1982.
- GONZÁLEZ PUJANA, Laura. Polo de Ondegardo: Un cronista vallisoletano en el Perú. Valladolid: Universidad, 1999.
- HAMPE MARTÍNEZ, Teodoro. De cronistas, rebeliones y polémicas: Marcel Bataillon frente a la conquista del Perú. En Cátedra Miguel Maticorena. Homenaje a la trayectoria académica de Miguel Maticorena Estrada, Profesor Emérito de la Universidad Nacional Mayor de San Marcos. Документ онлайн 10/08/2006 доступен на: http://catedramaticorena.blogspot.com/2006/08/de-cronistas-rebeliones-y.html).
- PRESTA, Ana María. Los encomenderos de La Plata, 1550—1600. Lima: IEP, 2000.
- TAURO DEL PINO, Alberto. Enciclopedia Ilustrada del Perú. Lima: PEISA, 2001
- TORRE Y LÓPEZ, Arturo E. de la. Dos cronistas vallisoletanos: Acosta y Polo de Ondegardo. Sus informaciones sobre idolatrías. En Castilla y León en América. Actas del IV Congreso de Americanistas Españoles. Valladolid: Caja España, III: 259—278.
Արտաքին հղումներ
խմբագրել- «Polo de Ondegardo. REPORT OF THE LINEAGE OF THE YNCAS, AND HOW THEY EXTENDED THEIR CONQUESTS (անգլ.)». Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ դեկտեմբերի 19-ին. Վերցված է 2018 թ․ սեպտեմբերի 20-ին.