Խորեն Ա Տփղիսեցի
Խորեն Ա Մուրադբեկյան (ավազանի անունը՝ Ալեքսանդր Հովհաննեսի Մուրադբեկյան), (դեկտեմբերի 8, 1873, Թիֆլիս, Կովկասի փոխարքայություն, Ռուսական կայսրություն[1] - ապրիլի 6, 1938[1], Վաղարշապատ, Հայկական ԽՍՀ, ԽՍՀՄ[1]), Տփղիսեցի - Ամենայն Հայոց Կաթողիկոս (1932-1938)։ Հաջորդել է Գևորգ Ե Սուրենյանցին։
| Խորեն Ա Տփղիսեցի Ն.Ս.Օ.Տ.Տ. Խորեն Ա 128-րդ Ծայրագույն Պատրիարք և Կաթողիկոս Ամենայն Հայոց | |
|---|---|
 | |
| Ընդհանուր տեղեկություններ | |
| Եկեղեցի |  Հայ Առաքելական եկեղեցի |
| Անուն | Խորեն Ա Մուրադբեկյան |
| Գահակալություն | 1932-1938 թթ. |
| Իրավանախորդ | Գևորգ Ե Սուրենյանց, ազատ (1930-1932) |
| Իրավահաջորդ | ազատ (1938-1945), Գևորգ Զ Չորեքչյան (Նորնախիջևանցի) |
| Ծնվել է | դեկտեմբերի 8, 1873 |
| Ծննդավայր | Թիֆլիս, Կովկասի փոխարքայություն, Ռուսական կայսրություն[1] |
| Մահացել է | ապրիլի 6, 1938[1] (64 տարեկան) |
| Մահվան վայր | Վաղարշապատ, Հայկական ԽՍՀ, ԽՍՀՄ[1] |
 Khoren I Muradbekyan Վիքիպահեստում | |
Կենսագրություն խմբագրել
Ծնվել է 1873 թվականին, Թիֆլիսում։ 1892 թվականին ավարտել է Թիֆլիսի Ներսիսյան դպրոցը, ապա ուսումը շարունակել Շվեյցարիայի համալսարաններում։ 1897 թվականին Ներսիսյան դպրոցում նշանակվել է երգի ուսուցիչ։ 1901 թվականին ձեռնադրվել է սարկավագ, նույն թվի դեկտեմբերին՝ աբեղա, և նշանակվել Նոր Բայազետի (այժմ՝ Գավառ) եկեղեցիների բարեկարգիչ։ 1902 թվականին ձեռնադրվել է վարդապետ։
1903 թվականի հունիսին, եկեղեցական կալվածքների և ունեցվածքի բռնագրավման ժամանակ ցարական իշխանություններին դիմադրություն ցույց տալու համար ձերբակալվել և աքսորվել է Ռուսաստանի Օրյոլ քաղաք։ 1905 թվականին վերադարձել է աքսորից և նշանակվել Գորի-Իմերեթի-Բաթումի և Արդվինի առաջնորդական փոխանորդ։ 1907 թվականի հունիսին Մկրտիչ Ա Վանեցի կաթողիկոսի կոնդակով նշանակվել է Նոր Բայազետի և Դարաչիչակի (այժմ՝ Ծաղկաձոր) եկեղեցիների բարեկարգիչ։
1909 թվականի դեկտեմբերին ձեռնադրվել է եպիսկոպոս։ Առաջին համաշխարհային պատերազմի տարիներին Երևանի թեմի Եղբայրական օգնության հանձնաժողովի նախագահն էր, կազմակերպել է վիրավոր հայ զինվորների և փախստականների օգնության գործը։
1917 թվականին նրա նախաձեռնությամբ Երևանում հիմնադրվել է Հայոց Ազգային խորհուրդը։ 1919 թվականին Գևորգ Ե Սուրենյանցի կարգադրությամբ և Հայաստանի կառավարության հրահանգով որպես հայրապետական պատվիրակ մեկնել է Փարիզ՝ համերաշխություն հաստատելու Փարիզի խաղաղության կոնֆերանսին մասնակցող հայկական ազգային երկու պատվիրակությունների միջև։
1920 թվականին Փարիզից մեկնել է Ամերիկա՝ կարգավորելու պառակտված թեմական կյանքը։ Այստեղ կազմակերպել է հանգանակություն Հայաստանի պաշտպանության և վերաշինության համար, ինչպես նաև կատարել Հյուսիսային Ամերիկայի հոգևոր առաջնորդի ընտրություն՝ հանձին Տիրայր արք. Տեր-Հովհաննիսյանի։
1920 թվականի դեկտեմբեր 11-ին Գևորգ Ե Սուրենյանցի կոնդակով նրան շնորհվել է արքության տիտղոս և պատիվ։ 1923 թվականի մարտի 4-ին կարգվել է Ամենայն հայոց կաթողիկոսի տեղապահ և Գերագույն հոգևոր խորհրդի նախագահող։ Այս պաշտոնում նա պայքար է ծավալել «Ազատ եկեղեցական եղբայրության» խմբավորման դեմ։
Գևորգ Ե Սուրենյանցի մահից հետո, 1930–1932 թթ. ղեկավարել է Հայ եկեղեցու գործերը։ 1932 թվականի նոյեմբերի 12-ին ընտրվել, իսկ 13-ին օծվել է Ամենայն հայոց կաթողիկոս։
Նա պայքար է ծավալել փակված եկեղեցիները վերաբացելու օգտին, հանդես եկել եկեղեցիները քանդելու և ոչ իրենց նպատակին օգտագործելու, խորհրդային իշխանությունների՝ հայ հոգևորականներին բռնությունների ենթարկելու քաղաքականության դեմ։
Զբաղվել է եկեղեցու սահմանադրական, ծիսական, կազմակերպչական համակողմանի քննության ու բարեկարգման, Մայր տաճարի վերանորոգման, Հայոց եկեղեցու նվիրապետական աթոռների միջև սերտ հարաբերությունների ստեղծման հարցերով։ Գլխավորել է Աստվածաշնչի հայերեն թարգմանության 1500-ամյակին նվիրված մի շարք միջոցառումներ։ Զգալի աշխատանք է կատարել սփյուռքահայության ազգային հայրենասիրական ոգին պահպանելու, սփյուռքահայությանը Հայոց եկեղեցու շուրջը համախմբելու և հայրենիքին Հայաստանի հետ սերտ կապ պահպանելու ուղղությամբ։
Պետանվտանգության ծպտյալ գործակալները 1938 թվականի ապրիլի 6-ին Խորեն Ա Կաթողիկոսին խեղդամահ են արել Վեհարանի իր բնակարանում[2]։ Նրա մարմինն ամփոփվել է նախ Սուրբ Գայանե եկեղեցու գավթում, ապա՝ 1996 թվականի սեպտեմբերին աճյունը տեղափոխվել է Էջմիածնի Մայր տաճարի բակը։
Կաթողիկոսական աթոռին նրան հաջորդել է Գևորգ Զ Չորեքչյանը։
Տես նաև խմբագրել
Ծանոթագրություններ խմբագրել
Գրականություն խմբագրել
- Ստեփանյանց Ս. Հայ առաքելական եկեղեցին ստալինյան բռնապետության օրոք. – Երևան. 1994 թ.
- Մանուկյան Ա. Հայ առաքելական եկեղեցու բռնադատված հոգևորականները 1930-1938 թթ. – Երևան. 1997 թ.
Արտաքին հղումներ խմբագրել
Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից (հ․ 5, էջ 89)։ 
|
 | Վիքիդարանն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Խորեն Ա Տփղիսեցի» հոդվածին։ |
 | Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Խորեն Ա Տփղիսեցի» հոդվածին։ |
| Նախորդող՝ Գևորգ Ե Սուրենյանց (Տփղիսեցի) |
Կաթողիկոս 1932–1938 |
Հաջորդող՝ Գևորգ Զ Չորեքչյան |