Խելքից պատուհաս
«Խելքից պատուհաս» (ռուս.՝ Горе от ума), Ալեքսանդր Գրիբոյեդովի չափածո կոմեդիան, որը հանդիսանում է 19-րդ դարի ռուս դասական գրականության նշանավոր երկերից մեկը։ Կատակերգությունն առաջին անգամ բեմադրվել է 1827 թվականին Երևանում` Սարդարի երևանյան պալատում։ Սա պիեսի միակ բեմադրությունն է, որին ներկա է գտնվել Գրիբոյեդովը[1][2]։
Խելքից պատուհաս ռուս.՝ Горе отъ ума | |
|---|---|
 | |
| Ենթավերնագիր | Комедія въ четырехъ дѣйствіяхъ, въ стихахъ |
| Հեղինակ | Ալեքսանդր Գրիբոյեդով |
| Տեսակ | գրական ստեղծագործություն |
| Ժանր | կատակերգություն |
| Բնօրինակ լեզու | ռուսերեն |
| Կերպար(ներ) | Ալեքսանդր Անդրևիչ Չացկի, Սոֆյա Պավլովնա Ֆամուսովա, Ալեքսեյ Ստեպանովիչ Մոլչալին, Պավել Աֆանասևիչ Ֆամուսով, Սերգեյ Սերգեևիչ Սկալոզուբ, Q4128193? և Liza? |
| Ստեղծման տարեթիվ | 1822-1824 |
| Նկարագրում է | Մոսկվա |
| Երկիր |  Ռուսական կայսրություն |
| Հրատարակման տարեթիվ | 1825 (առաջին ամբողջական — 1862) |
| Թարգմանիչ հայերեն | Սուրեն Վահունի |
| Հրատարակում հայերեն | 1981 թ. |
| Թվային տարբերակ | ru.wikisource.org կայքում (ռուս.)] |
| Վիքիքաղվածք | Խելքից պատուհաս |
 Woe from Wit Վիքիպահեստում | |
Ստեղծման պատմություն
խմբագրելԱլեքսանդր Գրիբոյեդովը 1818 թվականին նշանակվում է ռուսական միսիայի քարտուղար Պարսկաստանում։ 1822 թվականին Թիֆլիսում ստանձնում է Կովկասի ռուսական զորքերի հրամանատարությանն առընթեր դիվանագիտական մասի քարտուղարի պաշտոնը։ Այս ժամանակահատվածում էլ Գրիբոյեդովը ձեռնամուխ է լինում գրելու «Խելքից պատուհաս» կատակերգությունը[3]։
«Խելքից պատուհասում» պատկերված է 19-րդ դարի 1819-1820-ական թվականներին Մոսկվան, ռուսական հասարակայնության մեջ կազմավորված հակադիր երկու խմբավորումների պայքարը, մի կողմից՝ ճորտատիրական կարգերի սյուն հանդիսացող ազնվականության, մյուս կողմից՝ ազնվականության առաջադեմ երիտասարդությունը։
Գրիբոյեդովն անձամբ մասնակցել է Երևանի գրավմանը, որի համար պարգևատրվել է «Երևանի գրավման» մեդալով։
Պետերբուրգից մեկնելուց առաջ Գրիբոյեդովը փորձել է բեմադրել «Խելքից պատուհաս»-ը։ Քանի որ գրաքննությունը չի թույլատրում «Խելքից պատուհաս»-ի լրիվ տպագրումը կամ բեմադրումը հեղինակի օրոք, պիեսը բազմաթիվ օրինակներով ձեռագիր արտագրվում ու հասնում էր Ռուսաստանի հեռավոր ծայրերն անգամ։
«Խելքից պատուհաս»-ի ձեռագիր օրինակները, դեռևս լրիվ տպագրվելուց առաջ, տարածված են եղել նաև հայկական շրջաններում, և նրանց օրինակներից մեկը հասել է մեզ՝ Միքայել Նալբանդյանի անձնական արխիվից։
Պիեսը տպագրելու նրա բոլոր ջանքերը իզուր են անցնում, իսկ 1824 թվականին Պետերբուրգում այն բեմադրելու փորձը՝ տապալվում, իրականանալով միայն երեք տարի անց՝ 1827 թվականին Երևանում։ 1827 թվականի դեկտեմբերի 10-ին Երևանի Սարդարի պալատում ռուս սպաների ուժերով առաջին անգամ բեմադրվել է Ա. Ս. Գրիբոյեդովի «Խելքից պատուհաս» կատակերգությունը հեղինակի ներկայությամբ[4]։
Սյուժե
խմբագրել«Խելքից պատուհասում» քննադատված են ռուսական հետամնաց ազնվական բարքերը։ Ֆամուսովների, Սկալոզուբների և նրանց շողոքորթող Մոլչալինների աշխարհի հետ բախվում է Չացկին։ Ֆամուսովյան Մոսկվան նրան հայտարարում է խելքից պատուհաս, իսկ նա իր անկեղծ սիրով դեպի հայրենիքը, իր բուռն ատելությամբ տգիտության, պահպանողականության, մորթապաշտության նկատմամբ, իր ազատատենչ գաղափարներով և ձգումներով, նա մի լուսավոր դեմք է, որը հալածվում և ծաղրվում է խավարամոլ շրջապատից։
Չացկին հումանիստ է, ազատության համար մարտնչող, անհատի անկախության ջատագով։ Նրա հասարակական դրամայի վրա ավելանում է սիրո դրաման։ Նրան ոչ ոք չի հասկանում՝ ո՛չ Սոֆյան, որին սիրում է, ո՛չ նրա հայրը՝ Ֆամուսովը, ո՛չ Սկալոզուբը, որի հետ Ֆամուսովն ուզում է ամուսնացնել Սոֆյային, ո՛չ անգամ Ռեպիլովը։
Չհասկացված անհատի, մտածող մարդու դրամա է, որը բնորոշ է լուսավորական դարաշրջանի գեղարվեստական մտածողության համար։
Գործող անձինք
խմբագրել- Պավել Աֆանասևիչ Ֆամուսով-պետական հիմնարկի կառավարիչ
- Սոֆյա Պավլովնա - նրա դուստրը
- Լիզանկա - սպասուհի
- Ալեքսեյ Ստեպանովիչ Մոլչալին- Ֆամուսովի քարտուղարը
- Ալեքսանդր Անդրևիչ Չացկի
- Գնդապետ Սկալոզուր
- Սերգեյ Սերգեևիչ
- Նատալյա Դմիտևնա
- Պլատոն Միխայլովիչ
- Իշխան Տուգոուխովսկի
- Իշխանուհի
- Կոմսուհի տատ
- Կոմսուհի թոռ
- Անտոն Անտոնովիչ Զագորեցկի
- Պառավ Խլյոստովա
- Պարոն N
- Պարոն D
- Ռեպետիլով
- Պետրուշկա
Մեջբերումներ պիեսի մասին
խմբագրել
|
Գրիբոյեդովը իր «Խելքից պատուհաս»-ը ստեղծեց Կովկասում, այդ երկրի վայրի ու վեհ բնության որդիների եռանդուն կյանքն ու խստաշունչ պոեզիան ոգեպնդեցին Գրիբոյեդովի վիրավորված մարդկային զգացումը' պատկերելու ֆամուսովների, ռոպետիլովների, մոչալովների, սկալոզուբների մարդկային բնության այդ ծաղրանկարների ապատիկ ու ոչնչական շրջանը։ - Բելինսկի
|
|
Ծանոթագրություններ
խմբագրել- ↑ Классики русской литературы и Армения. Михаил Давидович Амирханян, Научно-исследовательский центр проблем высшего образования, 1991, с. 35
- ↑ Лицо и гений: зарубежная Россия и Грибоедов — Page 177, Михаил Дмитриевич Филин — 2001
- ↑ Ա. Ս. Գրիբոյեդով, Խելքից պատուհաս. «Սովետական գրող». 1981. էջ 196.
- ↑ Երևանն ազատող ռուս սպաները Սարդարի դահլիճում ներկայացնում են «Խելքից պատուհասը»` հեղինակի ներկայությամբ
| Այս հոդվածն ընտրվել է Հայերեն Վիքիպեդիայի՝ 2018 թվականի 50-րդ շաբաթվա հոդված։ |
 | Վիքիքաղվածքն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Խելքից պատուհաս» հոդվածին։ |
 | Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Խելքից պատուհաս» հոդվածին։ |