Խաղամախայի ճակատամարտ
Խաղամախայի ճակատամարտ, ռազմական բախում Մարզպանական Հայաստանի և Սասանյան Պարսկաստանի միջև, որը տեղի է ունեցել 572 թվականին։ Վահան Մամիկոնյանի մահից հետո որոշ ժամանակ դեռևս շարունակվում է խաղաղ ժամանակաշրջանը, սակայն, երբ պարսից արքա է դառնում Խոսրով Անուշիրվանը, նա նորից սկսում է հայերին պարսիկներին ձուլելու քաղաքականությունը։ Այս ամենի հետևանքով Վարդան Մամիկոնյանը, որը հայտնի է որպես Վարդան Կրտսեր կամ Կարմիր Վարդան, ապստամբում է։ 571 թվականին տեղի է ունենում Դվինի ճակատամարտը, որտեղ Կարմիր Վարդանը հանկարծակի գրոհով կարողանում է հաղթանակ տանել։ Իր թուլացած դիրքերը վերականգնելու համար Խոսրով Անուշիրվանը Հայաստան է ուղարկում Միհրան Միհրևանդակին, որի հետ բախումը տեղի է ունենում Խաղամախայի դաշտում[2]։
 | |
|---|---|
| Թվական | 572 թվական |
| Մասն է | Հայ-պարսկական պատերազմներ |
| Վայր | Խաղամախայի դաշտ |
| Արդյունք | Հայոց կողմի հաղթանակ |
| Հակառակորդներ | |
 Մարզպանական Հայաստան |  Սասանյան Պարսկաստան |
| Հրամանատարներ | |
| Կարմիր Վարդան | Միհրան Միհրևանդակ |
| Կողմերի ուժեր | |
| անհայտ | 20 հազար[1] |
| Ռազմական կորուստներ | |
|
| |
Նախապատմություն խմբագրել
Վահան Մամիկոնյանի մահից հետո որոշ ժամանակ դեռևս շարունակվում է խաղաղ ժամանակաշրջանը։ Հայաստանի մարզպաններ էին շարունակում դառնալ հայազգի գործիչներ՝ Վարդ Պատրիկը, Մժեժ Գնունին, սակայն, երբ սասանյան արքա Խոսրով Անուշիրվանը ժառանգում է գահը, նորից սկսվում է հայերին պարսիկներին ձուլելու քաղաքականությունը։ 564 թվականին հայոց մարզպան է նշանակվում պասրիկ Սուրենը։ Պարսիկները քարոզում էին ընդունել զրադաշտականություն, Դվինում և այլ վայրերում կառուցում էին ատրուշաններ։ Այս ամենի պատճառով Վարդան Մամիկոնյանի թոռը՝ Վարդան Կրտսերը ապստամբում է, և 572 թվականի փետրվարի 2-ին տեղի է ունենում Դվինի ճակատամարտը, որտեղ Կարմիր Վարդանը հանկարծակի գրոհով վերցնում է քաղաքը, քանդում կրակապաշտարանը։ Իր թուլացած դիրքերը վերականգնելու համար Խոսրով Անուշիրվանը որոշում է Հայաստան ուղարկել 20 հազարանոց մի բանակ, որի կազմի մեջ կային նաև ռազմական փղեր․ զորքերի հրամանատար է նշանակվում Միհրան Միհրևանդակը, որի հետ բախումը տեղի է ունենում Խաղամախայի դաշտում[2]։
Ճակատամարտ խմբագրել
Ներխուժելով Մարզպանական Հայաստան՝ պարսից հրամանատար Միհրանը բանակում է Խոսրովի անտառի և Ջրվեժի լեռների հարավային լանջերի միջև գտնվող Խաղամախայի դաշտում։ Վարդանն իր զորքը բաժանում է երեք մասի, որից մեկը պետք է դարանակալեր և ճակատամարտի վճռական պահին հարվածեր պարսից բանակին, մյուսը պետք է հակառակորդի վրա գրոհեր ձախից, իսկ իր՝ սպարապետի զորամասը՝ աջից։
|
Դրանից հետո քսան հազար հոգուց բաղկացած զորքով և բազմաթիվ փղերով Վարդանի վրա հարձակվեց Միհրան Միհրևանդակը։ Տեղի ունեցավ մեծ ճակատամարտ Խաղամախյան դաշտում. պարսիկների զորքը սոսկալի պարտության մատնվեց. բոլորին էլ սրահար արեցին և խլեցին նրանց ունեցած բոլոր փղերը։ Ինքը` Միհրանը, փոքրաթիվ մարդկանցով փրկվեց և գնաց իր երկիրը։ - Սեբեոս, Պատմություն, Գլուխ Զ
|
|
Վաղ առավոտյան, երբ դեռ հակառակորդը չէր նախապատրաստվել և չէր հասցրել ռազմական դիրք բռնել, Վարդանը հանկարծակի գրոհ է սկսում և պարսից բանակին հարվածում երկու թևերից։ Պարսից բանակում իրարանցում է սկսվում, սակայն քիչ անց նրանք կարողանում են վերադասավորել սեփական ուժերը և, հասկանալով, որ հայոց սպարապետը գործում է աջ թևում՝ հակագրոհ սկսել այդ թևում։ Օժանդակ ուժերն օգնության են հասնում պարսիկներին, հիմնականում, բանակի կենտրոնական մասից, քանի որ երկու թևերի վրա հարձակման հետևանքով կենտրոնական մասը «անգործ» էր մնացել։
Վահան Մամիկոնյանը կարողանում է վերադասվարել սեփական ուժերը և կասեցնել հակագրոհը։ Քանի որ կենտրոնական ուժերը բերվել էին աջ թև, պարսկական զորքը մասնատվել էր, իսկ կենտրոնական մասը՝ բաց մնացել։ Այս պահին ռազմադաշտ է մտնում հայոց երրորդ գունդը, որը մինչ այդ դարանակալել էր։ Չկարողանալով դիմադրել երրորդ՝ նոր բացված ճակատին` պարսկական բանակը նահանջում է[2]։
|
|
Հայոց կաթողիկոսն ու իրեն ընկերացած եպիսկոպոսները... պատմեցին այնտեղ եղած պատերազմական ճակատամարտերի, մեծ ավերածությունների մասին։ Թե ինչպես հետո նորից բանակներն իրար ընդհարվեցին, և թե ինչպես պարսիկները շատ անգամ պարտվեցին, և թե ինչպես նրանցից փղեր գրավեցին։ - Հովհան Եփեսացի, Եկեղեցական պատմություն, գիրք II, Գլուխ 21
|
|
Տես նաև խմբագրել
Ծանոթագրություններ խմբագրել
- ↑ Սարգիս Սարգսյան. «ՀԱՅ ՌԱԶՄԱԿԱՆ ԱՐՎԵՍՏԻ ՊԱՏՄՈՒԹՅՈՒՆ»
- ↑ 2,0 2,1 2,2 «Մեր հաղթանակները», հատոր Բ. Երևան: «Նորավանք» հրատարակչություն. 2009. էջեր 100–105.