Լոռեսթան
Լոռեսթան (պարսկերեն՝ استان لرستان), նահանգի կարգավիճակ ունեցող վարչական միավոր Իրանի Իսլամական Հանրապետության արևմուտքում։ Ունի 28 294 կմ² տարածք և 1 754 243 բնակչություն (2011 թվականի տվյալներով)[1]։ Խոշոր քաղաքներն են Խորամաբադը, Բորուջերդը, Դորուդը։
 արաբ․՝ استان لرستان | |
|---|---|
 | |
| Երկիր |  Իրան |
| Կարգավիճակ | նահանգ |
| Մտնում է | Իրան |
| Վարչկենտրոն | Խորամաբադ |
| Հիմնական լեզու | լոռերեն |
| Բնակչություն (2011) | 1 754 243 |
| Խտություն | 61 |
| Ազգային կազմ | լոռեր |
| Կրոնական կազմ | Շիա իսլամ |
| Տարածք | 28 294 |
 | |
 | |
| Սահմանակցում է | Քերմանշահի նահանգ, Իլամի նահանգ, Չհարմահալ և Բախտիարի, Խուզեսթան, Սպահանի նահանգ, Կենտրոնական նահանգ և Համադանի նահանգ |
| Ժամային գոտի | +03:30 |
| ISO 3166-2 կոդ | IR-15 |
Հասան Ռոհանիի կառավարության օրոք (2013-17) Իրանի ներքին գործերի նախարարությունը որոշում է կայացրել[2] Իրանի 31 նահանգ-ոստանները միավորել 5 երկրամասերի մեջ, և չորրորդ կամ Արևմտյան Իրան երկրամասի մեջ ներառել նահանգներից 6-ը՝ Իլամ, Լոռեսթան, Խուզեսթան, Կենտրոնական, Համադան, Քերմանշահ[3][4]։
ԱշխարհագրությունԽմբագրել
«Լոռեսթան» անունը նշանակում է «լոռերի երկիր»։ Այն գտնվում է արևմտյան Իրանում՝ Իլամի, Խուզեսթանի ու Քերմանշահի հետ։ Տարածքը հիմնականում լեռնային է՝ Զագրոսի համակարգում տեղակայված, որ ձգվում է հյուսիս-արևմուտքից դեպի հարավ-արևելք։ Կենտրոնական հատվածներում 4000 մ և ավելի բարձրություն ունեցող լեռնագագաթներ են։ Ամենաբարձր կետը Օշթոռանքուհ գագաթն է` 4,050 մետր։ Արևմտյան Լոռեսթանում պեղվել են մարդկանց վաղագույն բնակավայրեր՝ թվագրված բրոնզե դարի։ Հարավային հատվածում գտնվող ցածր լանջերը գտնվում են ծովի մակարդակից մոտավորապես 500 մ բարձրության վրա։ Հողմահայաց լանջերն անտառապատ են[5]։ Այստեղից սկիզբ են առնում Իրանի կենտրոնական շրջանների կարևորագույն գետերը, ինչպիսիք են Զայանդեռուդը, Ջարահին, Քարունը և այլն։ Միջլեռնային գոգավորություններում շատ են բերրի հարթավայրերը, իսկ դրանից ցածր ձևավորվել են ջրվեժներ։ Այստեղ երբեմն տեղի են ունենում ջրհեղեղներ[6] և երկրաշարժեր[7]։
Կլիման հիմնականում ցածր խոնավ մայրցամաքային է, ձմեռային տեղումներով։ Խորամաբադում տարեկան տեղումների միջին քանակը կազմում է 530 մմ, բարձր լեռներում՝ 1270 մմ։ Հունիս-սեպտեմբեր ամիսները սովորաբար բացարձակ չորային են, սակայն Խորամաբադում դեկտեմբերին և հունվարին կարելի է ակնկալել հորդառատ անձրև։ Կլիմայի տեսանկյունից նահանգը կարելի է բաժանել երեք մասի. լեռնային շրջաններում բնորոշ են ցուրտ ձմեռները և չափավոր ամառները։ Կենտրոնական հատվածում, որտեղ և Խորամաբադ քաղաքն է, գարնանային սեզոնը սկսվում է փետրվարի կեսերից և ավարտվում մայիսի կեսերին։ Հարավային շրջանում տաք ամառներ և համեմատաբար մեղմ ձմեռներ են[8]։
ՊատմությունԽմբագրել
Լոռեսթանի հնագույն պատմությունը սերտորեն կապված է Հին աշխարհի պատմության հետ։ Մ.թ.ա. 4-3-րդ հազարամյակներում Զագրոսի լեռների տարածքում հաստատվում են նոր արիական ցեղեր և բնակություն են հաստատում բնիկ քասիտների, լոլոբիների և էլամացիների հետ։ Ծագումով այստեղից էր Իրանի առաջին պետության՝ Էլամի կառավարող արքայատոհմը (Ավան դինաստիա, շումերերեն՝ 𒀀𒉿𒀭𒆠, մ.թ.ա. 2700-1600)[9]: Ռազմատենչ քասիտներն իրենց իշխանությունը հաստատում են Միջագետքի խոշորագույն քաղաքում՝ Բաբելոնում (մ.թ.ա. 1600-1155): Մեծ հետաքրքրություն են ներկայացնում բրոնզեդարյան ժամանակաշրջանին վերագրվող իրերը, որոնք հայտնի են դարձել որպես «Լոռեսթանի բրոնզ»[10]։
Ավելի ուշ շրջանում Իրանի արևմտյան նահանգներ, այդ թվում՝ ներկայիս Լոռեսթան են գաղթում մարերեն լեզվով ցեղերը։ Լինելով սահմանային նահանգ՝ Աքեմենյանները[11], ապա նաև՝ Պարթև Արշակունիները և Սասանյանների այստեղ ամրություններ են կառուցում, որոնցից առավել լավ է պահպանվել Ֆալաք-օլ-Աֆլաք ամրոցը։ Հնադարյան շրջանին վերագրվող հուշարձանների կողքին առանձնակի տեղ են գրավում կավե սափորները, կուժերը և այլ կենցաղային իրեր։ Արաբական արշավանքներից հետո Լոռեսթանը կոչվում էր «Ջեբալ», «Լոռե քուչաք», «Փիշքուհ» և այլն[12]։
Միջնադարում լոռերի հետ միասին նահանգի տարածքում բնակություն են հաստատել նաև յարսանիականության հետևորդներ՝ կրոնը տարածելով լոռերի ու լաքերի շրջանում։ Նրանք որոշ ընդհանրություններ ունեն զրադաշտականության, մանիքեության, միթրայականության հետ։ 1936 թվականին Ռեզա շահ Փահլավիի բանակը ասպատակեց տարածքը և նրանց հնազանդեցրեց[13]։ Մինչև այդ ժամանակահատվածը Լոռեսթանը համարվում էր փակ՝ այցելուների և ճանապարհորդների համար։ Առանձնապես վտանգ էր ներկայացնում երկրամասի կտրված լինելը, լեռնային լանդշաֆտը, կիսաքոչվոր ցեղերի ապրելակերպը[14]։
ԲնակչությունԽմբագրել
Իրանական ժողովուրդները բնակվում են ոչ միայն համանուն լեռնաշխարհում՝ Հինդուկուշից մինչև Փոքր Ասիա, այլև դրանից դուրս՝ Կովկասում և Կենտրոնական Ասիայում։ Այս տարածաշրջանը հայտնի է «Մեծ Իրան» անունով[15]։ Լոռերը դասակարգվում են որպես այս ժողովուրդների հարավարևմտյան մաս, իսկ լոռերենը սերտորեն կապված է պարսկերենի հետ[16]։ Այն ունի երկու խոշոր բարբառ՝ «լոռե բոզորգ» (մեծ լոռերեն), որով խոսում են բախտիարները (Չհարմահալ և Բախտիարի) և «լոռէ քուչեք» (փոքր լոռերեն), որով խոսում են լոռերը։ Լոռեսթանի երկրորդ խոշոր՝ Բորուջերդ քաղաքի բնակիչները խոսում են տեղական բարբառով։ Նահանգի հյուսիս-արևմուտքում խոսում են քրդերենի բարբառով՝ լաքերենով։ Լոռերի ճնշող մեծամասնությունը շիա մուսուլմաններն են, հանդիպում են նաև յարսանիներ (հիմնականում լաքերի շրջանում)։ Լոռեսթանից դուրս լոռերը բնակվում են Խուզեսթանի հյուսիսում և Իլամի նահանգի հարավում։
Լոռերն ունեցել են կիսանկախ պետականություն՝ Խորշիդների գլխավորությամբ (1155-1597, հյուսիսային շրջան)։ Վերջին միապետին գահընկեց է արել շահ Աբբաս I Սեֆին։ Մեկ այլ պետականություն գոյություն էր ունեցել հարավում՝ Ֆազլևիեների գլխավորությամբ (1160-1424)։ Այդուհանդերձ, մինչև 20-րդ դարը լոռերի մեծամասնությունը զբաղվում էր կիսաքոչվոր անասնապահությամբ, քաղաքաբնակ լոռերի մեծ մասը կենտրոնացած էր Խորամաբադում։ Փահլավիները փորձել են նստակյաց դարձնել լոռերին. Ռեզա շահի օրոք դա ուղեկցվել է բռնություններով ու հաջողության չի հասել, իսկ Մոհամմադ Ռեզա Փահլավին տնտեսական բարեփոխումներով լոռերին բնակեցրեց քաղաքներում։ Քաղաքային բնակչության աճը գրանցվել է հիմնականում իսլամական հեղափոխությունից հետո՝ Իրան-Իրաքյան պատերազմի տարիներին։ Լոռերի ընդհանուր թվաքանակը հասնում է հինգ միլիոնի, որի ավելի քան մեկ երրորդը բնակվում է Լոռեսթանում[17]։
Լոռեսթանն ունի 1 754 243 բնակչություն (2011 թվականի տվյալներով)[1], որոնց մոտ երեք քառորդն ապրում է քաղաքներում ու ավաններում։ Առանձնապես խոշոր քաղաքներն են՝
| Քաղաք | Բնակչություն | Մարդահամար |
|---|---|---|
| Խորամաբադ | 373,416 | 2016[18] |
| Բորուջերդ | 234,997 | 2016[18] |
| Դորուդ | 159,026 | 2006[19] |
| Քուհդաշթ | 102,285 | 2006[19] |
| Ալիգուդարզ | 78,690 | 2006[19] |
| Ալեշթար | 77,306 | 2006[19] |
Վարչական բաժանումԽմբագրել
Լոռեսթան նահանգի տարածքը 28․294 կմ² է։ 2017 թվականից սկսած այն մտնում է Իրանի չորրորդ կամ «Արևմտյան Իրան» երկրամասի մեջ ներառել երկրի վեց նահանգ՝ Իլամ, Լոռեսթան, Խուզեսթան, Կենտրոնական, Համադան, Քերմանշահ[20][21]։ Լոռեսթանի տարածքը բաժանված է տասը գավառների, որոնց կենտրոնները սովորաբար խոշորագույն բնակավայրերն են։ Դրանք են՝ Ազնայի, Ալիգուդարզի, Բորուջերդի, Դելֆանի (կենտրոն՝ Նուրաբադ), Դորուդի, Դոուրեի, Սելսելեի (կենտրոն՝ Ալեշթար), Խորամաբադի, Քուհդաշթի, Փոլդոխթարի։ Գավառներն իրենց հերթին բաժանվում են 26 շրջանների, որոնց մեջ առանձնանում է Ռումեշխանի շրջանը՝ որպես ինքնուրույն միավոր։
Տրանսպորտ և կապԽմբագրել
Լոռեսթանը գտնվում է Թեհրան-Աբադան ավտոճանապարհին, որը հանդիսանում է Իրանի կարևորագույն ճանապարհներից մեկը՝ բեռնափոխադրման տեսանկյունից։ Ճանապարհը կապում է Արաք քաղաքը (Կենտրոնական նահանգ) Անդիմեշք քաղաքին (Խուզեսթան)՝ Բորուջերդ, Խորամաբադ և Փոլդոխթար քաղաքների միջոցով։ Այս մայրուղին բաղկացած է երկու հատվածից՝ 56 և 37 ճանապարհներից, որոնք միավորվում են Բորուջերդում։ Թեհրանի և Խուզեսթանի միջև գտնվող ավտոմայրուղի 5-ը երկրորդ արագընթաց ավտոճանապարհն է, որը կապում է Բորուջերդը և Խորամաբադը։
Նահանգի տարածքում գտնվող գլխավոր օդային դարպասը Խորամաբադի օդանավակայանն է, որն օրական կանոնավոր թռիչքներ ունի դեպի Թեհրան։ Երկրորդ օդանավակայանը նախատեսվում է կառուցել Բորուջերդի հյուսիսում։
Իր լեռնային պայմանների շնորհիվ, Լոռեսթանն ունի Իրանի կարևոր երկաթգծերից մեկը։ Լոռեսոանի երկաթուղային ճանապարհը 215 կմ է, ունի 15 կայարան, 133 երկաթուղային թունել։ Երկաթուղին ընթանում է Դեզ և Սեզար գետերի ափով։
ՊատկերասրահԽմբագրել
Դորուդ գնացք
Բիշեհի ջրվեժ
Գահար լիճ
Փարիզ լեռ
Նոժյան անտառ
ԾանոթագրություններԽմբագրել
- ↑ 1,0 1,1 Իրանի բնակչությունը 2011 թվականին
- ↑ «منطقهبندی کشور، بیمها و امیدها»։ Jamejam Online։ June 2014։ Վերցված է 1 օգոստոսի 2014
- ↑ «استانهای کشور به ۵ منطقه تقسیم شدند»։ Hamshahri Online։ հուլիս 2014։ Վերցված է 1 օգոստոսի 2014
- ↑ «استانهای کشور به ۵ منطقه تقسیم شدند»։ Entekhab Online։ հուլիս 2014։ Վերցված է 1 օգոստոսի 2014
- ↑ Lorestan
- ↑ Նախագահը Լորեստանում է
- ↑ «Իրանում ուժեղ երկրաշարժից տասնյակ մարդիկ են տուժել»։ Արխիվացված է օրիգինալից 2020-08-07-ին։ Վերցված է 2019-05-23
- ↑ Lorestan Land of Culture and Civilization
- ↑ Legrain, 1922, pp. 10, 12, 22.
- ↑ Zahlhaas, G. Luristan: Antike Bronzen aus dem Iran. Archäologische Staatssammlung München, Museum für Vor-und Frühgeschichte: München, 2002.
- ↑ "Archeologist: First signs of Achaemenids discovered in Western Iran". irna.ir. Archived from the original on 8 February 2017. Retrieved 28 April 2018.
- ↑ Ծանոթանանք իրանական մշակույթին և ցեղախմբերին
- ↑ Hamilton Alexander Rosskeen Gibb, Johannes Hendrik Kramers, Bernard Lewis, Charles Pellat, Joseph Schacht: title=The Encyclopaedia of Islam, Brill, 1954
- ↑ Stark, Freya, The Valley of the Assassins, J. Murray, London, 1934
- ↑ Frye, Richard Nelson, Greater Iran, ISBN 1-56859-177-2 p.xi: "... Iran means all lands and peoples where Iranian languages were and are spoken, and where in the past, multi-faceted Iranian cultures existed."
- ↑ Frye, Richard N. (1983). Handbuch der Altertumswissenschaft, Part 3, Volume 7. Beck. p. 29. ISBN 978-3406093975.
- ↑ "Iran" (PDF). New America Foundation. June 12, 2009
- ↑ 18,0 18,1 https://www.amar.org.ir/english
- ↑ 19,0 19,1 19,2 19,3 "Census of the Islamic Republic of Iran, 1385 (2006)". Islamic Republic of Iran
- ↑ «ایران، فدرال می شود؟ تقسیم کشور به 5 منطقه مستقل»։ Khabar-Online։ հուլիս 2014։ Վերցված է 1 օգոստոսի 2014
- ↑ «استانهای کشور به ۵ منطقه تقسیم شدند»։ Jamejam Online։ հուլիս 2014։ Վերցված է 1 օգոստոսի 2014
