Լիմնոլոգիական աղետ

Լիմնոլոգիական աղետը հազվագյուտ բնական աղետ է, որի ժամանակ ջրի բաց մակերևույթից լուծված ածխածնի երկօքսիդի մեծ ծավալի հանկարծակի արտանետում է տեղի ունենում։ Լինելով օդից ծանր՝ ածխաթթու գազը հավաքվում է ցածրադիր վայրերում, ներառյալ ջրամբարի մոտակայքը՝ խեղդելով այդտեղ հայտնված մարդկանց և կենդանիներն, մինչև որոշ ժամանակ անց (ժամեր, երբեմն օրեր) այն կցրվի քամուց։ Գազի արտանետումը կարող է առաջանալ երկրաշարժի, ստորջրյա հրաբխային ժայթքման, լայնածավալ ստորջրյա կամ մերձափնյա ձնահյուսերի, լավայի հոսքի ջրամբար թափանցելու և այլ աղետալի իրադարձությունների հետևանքով։ Արտանետումն ինքնին կարող է ջրամբարում ցունամի առաջացնել, եթե գազի ամպը ջուրը տեղաշարժի ջրամբարի մեջ, այդ իսկ պատճառով աղետը կոչվում է նաև «լճի պտտում»։

Լիմնոլոգիական աղետի տիպիկ օրինակ է Կամերունի աղետները․

• 1984 թվականի օգոստոսի 15-ին Մանունի լճում, որի արդյունքում զոհվեց 37 մարդ:
• 1986 թվականի օգոստոսի 21-ին Նյոս լճի ափին, որի արդյունքում զոհվեց 1746 մարդ և մոտ 3500 գլուխ անասուն :

Լիմնոլոգիական աղետների առաջացման համար անհրաժեշտ պայմանները գոյություն ունեն ոչ միայն Կամերունի լճերում, այլև մեր մոլորակի այլ բաց ջրամբարներում, օրինակ ՝

• Արևելյան Աֆրիկայի Կիվու լճում;
• ԱՄՆ-ի Մամոնտյան լեռների լճերում և դրանց շրջակայքում.
• Ճապոնիայի Մասյու լճում;
• Գերմանիայի Այֆել հրաբխային շրջանի ջրով լցված խառնարաններում;
• Ֆրանսիայի Պավեն լճում.
• Սև ծովում (Ուկրաինա, Թուրքիա, Բուլղարիա, Ռումինիա, Վրաստան, Ռուսաստան)։

Լիմնոլոգիական աղետների առաջացման համար անհրաժեշտ պայմանները կարող են ստեղծվել ածխածնի երկօքսիդի (CO ₂ ) արտանետմամբ, որը գտնվում է երկրաբանական խորը շերտերում բավականին երկար ժամանակ։ Բաց ջրամբարներ մտնող գազը կարող է լինել մագմատիկ ծագման (Նյոս և Մանուն), կենսածին (Կիվու), կամ տեխնածին (երկարաժամկետ պահեստավորված)։

«Գործարկող մեխանիզմ»

Լիմնոլոգիական աղետի գործարկման մեխանիզմը բնութագրվում է բաղադրիչ մասերի կազմով, դասավորությամբ (համակցությամբ) և զանգվածի փոխանցմամբ ։

Լիմնոլոգիական աղետների գործարկող մեխանիզմը կարող է լինել տարբեր համադրություններով.

• ջրամբարի ջրերը, որոնք բնութագրվում են ջերմաստիճանի, զանգվածի և լուծված նյութերի կոնցենտրացիայի մեծ գրադիենտներով.
• երկրաշարժ ;
• փլուզում ;
• սողանք ;
• քամի ;
• մթնոլորտային տեղումներ ;
• ստորգետնյա երկրաբանական կառույցներ ։

Զանգվածի փոխանակում

Գործարկող մեխանիզմում զանգվածի փոխանակությունը որոշվում է ըստ այդ մասերի նյութերի հոսքերի բաղադրությամբ, դասավորությամբ և ֆիզիկաքիմիական հատկություններով։ Նյութերի հոսքերից առնվազն մեկը անպայմանորեն պարունակում է գազաստեղծող բաղադրիչներ։

Միացումը

Լիմնոլոգիական աղետի գործարկող մեխանիզմի ակտիվացումը դրա բաղկացուցիչ մասերի կողմից ստեղծվում է, երբ դրանց բնութագրերը դառնում են կրիտիկական։

Կանխարգելում

«Կանխարգելող մեխանիզմի» ակտիվացումը արգելափակելը կանխում է լիմնոլոգիական աղետը։

«Կանխարգելող մեխանիզմի» -ի ակտիվացումը արգելափակելու միջոց կարող է լինել.

• ջրամբարի ափերի ամրացում;
• ջրամբարի ջրերի գազազերծում ;
• ջրամբարում ջրի մակարդակի բարձրացում կամ իջեցում;
• ջրով և ջրային լուծույթներով հագեցումը (կամ դուրս մղումը) փակ ջրատարից .
• ջրամբարի հատակի տակ պինդ նստվածքի ներծծում անջրանցիկ նյութերով;
• միկրոօրգանիզմների երկրաբանական կառուցվածքների ներմուծում, որոնց կենսագործունեության արգասիքները նվազեցնում են երկրաբանական կառուցվածքների ծակոտկենությունը։

Մոնիտորինգ

Լիմնոլոգիական աղետը կանխելու երկարաժամկետ գործողությունները պետք է ուղեկցվեն աղետի «կանխարգելող մեխանիզմի» վիճակի մոնիտորինգով։

Գրականություն

• Наталья Анатольевна Солодовник, Анатолий Борисович Солодовник. (2006 թ․ օգոստոսի 14). «Nyos: Лимнологическая катастрофа». Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ մայիսի 19-ին. Վերցված է 2009 թ․ դեկտեմբերի 1-ին.
• Шаталов Н. Н. Африканские озера Ниос и Монун — индикаторы уникального углекислотного глубинного дыхания Земли // Український журнал дистанційного зондування Землі 21 (2019) 4-22