Լիբերալ ֆեմինիզմ

Լիբերալ ֆեմինիզմ (անգլ.՝ Liberal feminism), ֆեմինիզմի անհատապաշտական ձև, որն ուղղված է կանանց՝ իրենց գործողությունների և ընտրության միջոցով հավասարության համար պայքարելու ունակությանը։ Լիբերալ ֆեմինիստները պնդում են, որ հասարակությունը թյուր կարծիք ունի, որ կանայք իրենց բնույթով մտավոր և ֆիզիկապես պակաս ունակ են, քան տղամարդիկ։ Այսպիսով, հասարակությունը կանանց նկատմամբ խտրական վերաբերմունք է ցուցաբերում գիտության, աշխատաշուկայում և հանրային քննարկման հարթակներում։ Լիբերալ ֆեմինիստները կարծում են, որ «կանանց ենթակայությունը պայմանավորված է մի շարք կրթական և իրավական սահմանափակումներով, որոնք շատ դժվարացնում են կանանց հաջողության հասնելը»։ Լիբերալ ֆեմինիստները ձգտում են գենդերային հավասարության հասնել իրենց քաղաքական և իրավական օրակարգի միջոցով^[1]։

Այսպիսով, լիբերալ ֆեմինիզմի հիմնական նպատակը կյանքի տարբեր ոլորտներում հավասար իրավունքներ ստանալու, պետական ապարատ մուտք ունենալու ցանկությունն է, առանց տղամարդու կամքին հնազանդվելու ընտրություն կատարելու ցանկությունը։

Ծագման պատմություն խմբագրել

Ազատական ֆեմինիզմը կարելի է բաժանել երկու ալիքի։ Առաջին ալիքը առաջացել է 19-րդ դարի կեսերին և տևել է մինչև 20-րդ դարի առաջին եռամյակը։ Այս ալիքի կանանց շարժման հիմնական պահանջը բարձրագույն կրթություն ստանալու հնարավորությունն էր։ Աշխատանքի հարցը նույնպես հիմնական կարևոր պայմանն էր։

Երկրորդ ալիքի ընթացքում լիբերալ ֆեմինիզմը դառնում է ժողովրդականություն։ Այս շարժման ավելի շատ կողմնակիցներ կան, քան ցանկացած այլ ֆեմինիստական ուղղությամբ։ Այս միտումը զարգացել է` ելնելով քվեարկողների իրավունքների հավասարության համար պայքարող ընտրողների տեսակետների ազդեցությունից։

Լիբերալ ֆեմինիզմը ընտրություններում տարած հաղթանակից ի վեր չորս տարի շարունակ լուռ էր։ 1960-ականներին, քաղաքացիական իրավունքների շարժման ընթացքում, լիբերալ ֆեմինիստները զուգահեռներ են անցկացրել ռասայական խտրականության և սեռի վրա հիմնված խտրականության համակարգի միջև^[2]։ Այդ ժամանակ կանանց իրավունքները պաշտպանելու համար ստեղծվել են այնպիսի խմբեր, ինչպիսիք են Կանանց ազգային կազմակերպությունը, Կանանց ազգային քաղաքական միությունը և Կանանց հավասարության լիգան։ ԱՄՆ-ում այդ խմբերն աշխատել են հավասար իրավունքների վավերացման, այսինքն` «Սահմանադրական հավասարության փոփոխության» վրա` հույս ունենալով, որ այն հավասար վերաբերմունք կապահովի տղամարդկանց և կանանց նկատմամբ` ժողովրդավարական օրենքներին համապատասխան, որոնք նույնպես ազդում են կանանց կյանքի կարևոր ոլորտների վրա` ներառյալ վերարտադրության, աշխատանքի և աշխատանքի հավասար վարձատրության հարցերը։ Լիբերալ ֆեմինիստների համար կարևոր այլ հարցեր կան, որոնք նույնպես պետք է լինեն, բայց դրանք կարևորությամբ առաջինը չեն։ Դրանցից են վերարտադրողականության և աբորտների առկայության խնդիրները, սեռական ոտնձգությունները, ընտրություններում քվե ունենալու իրավունքը, կրթության իրավունքը, աշխատանքի արդարացի փոխհատուցումը, արձակուրդի առկայությունը, երեխաների խնամքը, մատչելի առողջապահական խնամքը և կանանց նկատմամբ սեռական և ընտանեկան բռնության հաճախականության բացահայտումները^[3]։

1800-1900-ական թվականների լիբերալ ֆեմինիստուհիների նպատակը կանանց ընտրական իրավունքների հասնելն էր, որպեսզի նրանք անհատական ազատություն ստանան։ Նրանք նպատակ ունեին սոցիալական հավասարության միջոցով ազատություն ձեռք բերել, կանանց նկատմամբ տղամարդկանց դաժանությանը վերջ դնել և ազատություն ստանալ` դրանով իսկ դառնալով լիարժեք մարդիկ^[2]։ Նրանք կարծում էին, որ ոչ մի կառավարություն կամ սովորույթ չպետք է արգելի անձնական ազատության իրականացումը։ Վաղ լիբերալ ֆեմինիստուհիները դեմ էին այն ենթադրությանը, որ միայն սպիտակ տղամարդիկ արժանի են լիարժեք քաղաքացիներ լինել։ Ֆեմինիստուհիները, ինչպիսիք են Մերի Ուոլստոնկրաֆտը, Ջուդիթ Սարջենթ Մյուրեյը և Ֆրենսիս Ռայթը, հանդես են եկել քաղաքական կյանքում կանանց լիարժեք մասնակցության օգտին^[2]։ 1920 թվականին, գրեթե 50 տարի ակտիվ գործունեությունից հետո, կանայք վերջապես ԱՄՆ-ում ստացել են ձայնի, ինչպես նաև` պետական պաշտոններ զբաղեցնելու իրավունք, 1928 թվականին նույն իրավունքներն ստացել են Մեծ Բրիտանիայում։

Փիլիսոփայություն խմբագրել

Ազատական ֆեմինիզմը չունի փիլիսոփայությունների որոշակի շարք, ինչը նրանց համոզմունքները դարձնում է ավելի վերացական։ Նրանք գնահատում են արդարության և սոցիալական կառույցների անհատական մոտեցումները` փոխարենը մեղադրելով մյուսի անհավասարությունը^[4]։ Սյուզան Ուենդելը պնդում է. «Ազատական ֆեմինիզմի ամենահստակ քաղաքական պարտավորությունը, ներառյալ հնարավորությունների հավասարությունը, կարևոր են կանանց ազատագրման համար և բոլորը անհամատեղելի են սոցիալիստական և արմատական ֆեմինիզմի նպատակների հետ»^[4]։

Լիբերալիզմի հիմքը լիբերալ ֆեմինիզմին տվել է բավականաչափ հայտնի հիմք, որպեսզի այն ավելի մոտ լինի այլ ալիքներին` հասարակությանը և կառավարությանը համոզելու համար, որ իրենց ֆեմինիստական փիլիսոփայությունը «կարող է և պետք է ներառվի գործող օրենքում»^[5]։ Ինչպես ասում է Ռայան Մուսգրեյվը. «Լիբերալ ֆեմինիստները հանդես էին գալիս որպես կանանց հիմնական անհատական միավորի ազատական կատեգորիայի մեջ կանանց իրավաբանական ընդգրկում, և որ կանայք նույնպես պետք է օգտվեին այս կատեգորիայի հետ կապված անհատական իրավունքներից»^[5]։

Ներկայացուցիչներ խմբագրել

Մարի Վոլսթոնքրաֆթ (1759-1797), կանանց իրավունքների պաշտպանություն (1792)
Ջոն Ստյուարտ Միլ (1806-1873), կնոջ կախվածությունը (1851)
Հարրիեթ Թեյլոր (Ջ. Միլլի կինը, 1806-1858)
Էլիզաբեթ Քեդի Ստենթոն (1815-1902), Դիրքերի հայտարարություններ և բանաձևեր (1848)
Լյուսի Սթոուն (1818-1893)
Սյուզան Բ․ Էնթոնի (1820-1906)
Ժոզեֆին Բաթլեր (1828-1906)
Բեթի Ֆրիդան (1921-2006), Կանացի հանելուկ (1963)

Ուղղության քննադատություն խմբագրել

Լիբերալ ֆեմինիզմի ամենատարածված քննադատություններից մեկն այն է, որ, որպես տեսություն, այն թույլ է տալիս չափազանց մեծ ուշադրություն դարձնել կանանց «փոխակերպմանը» տղամարդկանց շրջանում` միևնույն ժամանակ անտեսելով կանանց ավանդական դերի կարևորությունը^[6]։ Լիբերալ ֆեմինիզմը քննադատող առաջատար գիտնականներից մեկը արմատական ֆեմինիստ Քեթրին Մաքքիննոն է՝ ամերիկացի իրավաբան, գրող և հասարակական գործիչ։ Մասնագիտանալով գենդերային հավասարությանը վերաբերող հարցերում` նա սերտորեն կապված էր սեռական ոտնձգությունների և սեռի վրա հիմնված խտրականության սահմանման դեպքի հետ^[7]։

Այլ քննադատներ, ինչպիսիք են սև ֆեմինիստները և հետգաղութային ֆեմինիստները, պնդում են, որ հիմնական լիբերալ ֆեմինիզմը արտացոլում է միայն միջին դասի, հետերոսեքսուալ, սպիտակ կանանց արժեքները և հիմնականում անտեսում է տարբեր ռասաների, մշակույթների կամ դասերի կանանց^[8]։

Ազատական ֆեմինիզմի քննադատները պնդում են, որ անհատապաշտական հայացքները շատ լավ չեն բացատրում, թե ինչ սոցիալական կառույցներ և արժեքներ են ի վնաս կանանց։

Նրանք պնդում են, որ նույնիսկ եթե կինն իր կյանքում կախված չէ որոշակի տղամարդկանցից, միևնույն է, նա կախված է նահապետական պետությունից։ Այս քննադատները կարծում են, որ ինստիտուցիոնալ փոփոխությունները բավարար չեն կանանց ազատագրելու համար^[9]։

Ծանոթագրություններ խմբագրել

↑ Tong, Rosemarie. 1989. Feminist Thought: A Comprehensive Introduction. Oxon, United Kingdom: Unwin Human Ltd. Chapter 1
↑ ^2,0 ^2,1 ^2,2 Marilley, Suzanne M. The feminism of equal rights // Woman suffrage and the origins of liberal feminism in the United States, 1820-1920. — Cambridge, Massachusetts: Harvard University Press, 1996. — С. 1—10. — ISBN 9780674954656
↑ hooks, bell. «Feminist Theory: From Margin to Center» Cambridge, MA: South End Press 1984
↑ ^4,0 ^4,1 Wendell, Susan A (Qualified) Defense of Liberal Feminism (und) // Hypatia. — 1987. — Т. 2. — № 2. — С. 65—93. — ISSN 0887-5367. — doi:10.1111/j.1527-2001.1987.tb01066.x
↑ ^5,0 ^5,1 Musgrave, L. Ryan Liberal Feminism, from Law to Art: The Impact of Feminist Jurisprudence on Feminist Aesthetics(անգլ.) // Hypatia : journal. — 2003. — Т. 18. — № 4. — С. 214—235. — ISSN 1527-2001. — doi:10.1111/j.1527-2001.2003.tb01419.x
↑ Tong, Rosemarie Liberal feminism // Feminist thought: a comprehensive introduction. — London: Routledge, 1992. — ISBN 9780415078740
↑ MacKinnon, Catharine A.^[en] Sexuality // Feminist theory: a reader / Kolmar, Wendy K.; Barkowski, Frances. — 4th. — New York: McGraw-Hill Higher Education, 2013. — ISBN 9780073512358
↑ Mills, Sara Postcolonial feminist theory // Contemporary feminist theories / Jackson, Stevi^[en]; Jones, Jackie. — Edinburgh: Edinburgh University Press^[en], 1998. — С. 98—112. — ISBN 9780748606894
↑ Bryson, V. (1999): Feminist Debates: Issues of Theory and Political Practice (Basingstoke: Macmillan) pp.14-15

Գրականություն խմբագրել

The Subjection of Women by John Stuart Mill

Արտաքին հղումներ խմբագրել

Liberal Feminism (Stanford Encyclopedia of Philosophy)

[1] Tong, Rosemarie. 1989. Feminist Thought: A Comprehensive Introduction. Oxon, United Kingdom: Unwin Human Ltd. Chapter 1

[:0-2] 2,0 ^2,1 ^2,2 Marilley, Suzanne M. The feminism of equal rights // Woman suffrage and the origins of liberal feminism in the United States, 1820-1920. — Cambridge, Massachusetts: Harvard University Press, 1996. — С. 1—10. — ISBN 9780674954656

[3] s, bell. «Feminist Theory: From Margin to Center» Cambridge, MA: South End Press 1984

[:1-4] 4,0 ^4,1 Wendell, Susan A (Qualified) Defense of Liberal Feminism (und) // Hypatia. — 1987. — Т. 2. — № 2. — С. 65—93. — ISSN 0887-5367. — doi:10.1111/j.1527-2001.1987.tb01066.x

[автоссылка1-5] 5,0 ^5,1 Musgrave, L. Ryan Liberal Feminism, from Law to Art: The Impact of Feminist Jurisprudence on Feminist Aesthetics(անգլ.) // Hypatia : journal. — 2003. — Т. 18. — № 4. — С. 214—235. — ISSN 1527-2001. — doi:10.1111/j.1527-2001.2003.tb01419.x

[Tong,_Rosemarie_1989-6] Tong, Rosemarie Liberal feminism // Feminist thought: a comprehensive introduction. — London: Routledge, 1992. — ISBN 9780415078740

[MacKinnon-7] MacKinnon, Catharine A.^[en] Sexuality // Feminist theory: a reader / Kolmar, Wendy K.; Barkowski, Frances. — 4th. — New York: McGraw-Hill Higher Education, 2013. — ISBN 9780073512358

[8] Mills, Sara Postcolonial feminist theory // Contemporary feminist theories / Jackson, Stevi^[en]; Jones, Jackie. — Edinburgh: Edinburgh University Press^[en], 1998. — С. 98—112. — ISBN 9780748606894

[9] Bryson, V. (1999): Feminist Debates: Issues of Theory and Political Practice (Basingstoke: Macmillan) pp.14-15

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]