Լեռնային Ղարաբաղի ինքնավար մարզի շրջաններ
Լեռնային Ղարաբաղի ինքնավար մարզը, որը մտնում էր այդ ժամանակ Ադրբեջանի ՍՍՀ–ի մեջ բաժանված էր՝ 5 շրջանների։ Ինքնավար մարզի մայրաքաղաքը Շուշին էր և Ստեփանակերտը։ Մեծ քաղաքներն էին Ասկերանը, Մարտակերտը, Մարտունին, Հադրութը և այլն։ Ըստ Ադրբեջանի բարչական բաժանմանը տրոհված էր՝ Քելբաջարի, Խոչավենդի, Խոջալուի, Շուշայի, Տերտերի շրջանների։
ՊատմությունԽմբագրել
1920 թվականի ապրիլի 28-ին և դեկտեմբերի 2-ին ռուսական 11-րդ բանակի ներխուժման հետևանքով համապատասխանաբար խորհրդայնացվեցին Ադրբեջանն ու Հայաստանը։ Այդ թվականին Ադրբեջանի և Հայաստանի միջև «Վիճելի տարածքների» լուծելու համար Խորհրդային Ադրբեջանի Հանրապետության տարծքում ստեղծվեց ԼՂԻՄ[1]։ Խորհրդային Հայաստանի ու Ադրբեջանի կառավարությունների միջև համաձայնագրի հիման վրա 1921 թ. հունիսին Հայաստանն Արցախը (Լեռնային Ղարաբաղը) հայտարարեց իր անբաժանելի մասը։ Միացման ակտը ողջունեցին ինչպես միջազգային հանրությունը, այնպես էլ Ռուսաստանը, և այն ամրագրվեց Ազգերի լիգայի ժողովի 1920 թվականի դեկտեմբերի 18-ի բանաձևում, Ազգերի լիգայի գլխավոր քարտուղարի` Ազգերի լիգայի անդամ-պետություններին ուղղված տեղեկանք-նոտայում և Ռուսաստանի Խորհրդային Ֆեդերատիվ Սոցիալիստական Հանրապետության արտաքին գործերի ժողովրդական կոմիսարիատի նախարարության իշխանության բարձրագույն մարմնին Խորհուրդների XI նստաշրջանին ուղղված 1920-1921 թվականների տարեկան զեկույցում։
Լեռնային Ղարաբաղի տարածաշրջանային կոմիտեի որոշմամբ ԼՂԻՄ-ը բաժանվում է 5 շրջանների՝ Ասկերանի, Մարտակերտի, Շուշիի, Հադրութի, Մարտունու։
ՇրջաններԽմբագրել
Վարչական բաժանումԽմբագրել
| Անուն | Ադրբեջաներերն | Կենտրոն |
|---|---|---|
| Ասկերան | Էսղերան | Ասկերան |
| Մարտակերտ | Աղդարա | Ասկերան |
| Շուշի | Շուշա | Շուշի |
| Հադրութ | Հադրութ | Հադրութ |
| Մարտունի | Մարտունի | Մարտունի |
Ասկերանի շրջանԽմբագրել
ՊատմությունԽմբագրել
Լեռնային Ղարաբաղի ինքնավար մարզի ձևավորվելուց հետո 1920-ական թվականներին կենտրոնը դարձավ Ստեփանակերտը (Խանկեդի)։ 1978 թվականին շրջանի կենտրոնը դառնում է Ասկերանը (Էսղերան), իսկ շրջանը վերանվանվում «Ասկերանի շրջան»։ 1979 թվականին շրջանն ուներ 52 քաղաք և գյուղեր[3]։
Ըստ Արցախի Հանրապետության վարչատարածքային բաժանման, Ասկերանի շրջանի նախկին տարածքը, մտնում է ԱՀ Ասկերանի շրջանի մեջ, իսկ ըստ Ադրբեջանի Հանրապետության վարչատարածքային բաժանման Ադրբեջանի Խոջալուի շրջանի կազմում։
ԲնակչությունԽմբագրել
| 1926 | |||||||
| 1939 | |||||||
| 1959 | |||||||
| 1970 | |||||||
| 1979 |
Մարտակերտի շրջանԽմբագրել
1930 թվականի օգոստոսի 8-ին ձևավորվեց Ջրաբերդի շրջանը։ 1939 թվականի սեպտեմբերի 17-ին վերանվանվեց Մարտակերտի շրջան։
Վարչական շրջանի կենտրոնը եղել է Մարտակերտը։ Շրջանում եղել են 3 ավաններ՝ Մադաղիս, Մարտակերտ, Լենինավան։ Այն Լեռնային Ղարաբաղի ինքնավար մարզի տարածաշրջանում տարածքով և բնակչությամբ ամենամեծն էր։ Հիմնականում բնակչությունը կազմված էր հայերից։
Ղարաբաղյան հակամարտության ընթացքում ԼՂՀ-ն պահպանեց վերահսկողությունը ԼՂԻՄ-ի նախկին Մարտակերտի շրջանի մեծ մասի նկատմամբ, որը վերածվեց ԼՂՀ Մարտակերտի շրջանի։ ԼՂԻՄ-ի Մարտակերտի շրջանի նախկին տարածքների մի մասը գտնվում է Ադրբեջանի վերահսկողության տակ և ընդգրկվել է Թարթառի շրջանում։
ԲնակչությունԽմբագրել
| 1926 | |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 1939 | |||||||
| 1959 | |||||||
| 1970 | |||||||
| 1979 |
Շուշիի շրջանԽմբագրել
ՊատմությունԽմբագրել
Շուշիի շրջանը, որպես Ադրբեջանի ԽՍՀ մաս, ստեղծվել է 1930-ի օգոստոսի 8-ին։ 1992-ի մայիսին Շուշիի շրջանի տարածքը Արցախյան հակամարտության ընթացքում ընկավ Հայաստանի Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետության վերահսկողության տակ։ Դրանից հետո, նախկին Շուշիի շրջանի և Ադրբեջանի ԽՍՀ նախկին Լաչինի շրջանի մի մասի վրա, Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետության իշխանությունները ստեղծեցին ԱՀ Շուշիի շրջանը։
| Տարի | Ընդհանուր | Հայեր | Ադրբեջանցիներ | Ռուսեր | Ուկրաինացիներ |
|---|---|---|---|---|---|
| 1926 | 4.346
(100%) |
8
(0,2%) |
4.320
(99,4%) |
256
(2,4%) |
- |
| 1939 | 10.819
(100%) |
4.177
(38,6%) |
6.306
(58,3%) |
256
(2,4%) |
20
(0,2%) |
| 1959 | 10.626
(100%) |
3.794
(35,7%) |
6.564
(61,8%) |
198
(1,9%) |
- |
| 1970 | 13.664
(100%) |
3.577
(26,2%) |
9.890
(72,4%) |
142
(1,0%) |
7
(0,1%) |
| 1979 | 16.019
(100%) |
2.881
(18,0%) |
12.955
(80,9%) |
114
(0,7%) |
11
(0,1%) |
| 2005 | 4.324
(100%) |
4.305
(99,6%) |
- | 7
(0,2%) |
- |
Հադրութի շրջանԽմբագրել
ՊատմությունԽմբագրել
1930 թվականի օգոստոսի 8-ին ձևավորվել է Դիզակի շրջանը։ 1939 թվականի սեպտեմբերի 17-ին այն վերանվանվեց Հադրութի շրջան անունով։
Ներկայումս ԼՂԻՄ-ի Հադրութի շրջանի տարածքը վերահսկվում է Արցախի Հանրապետության զինված ուժերի կողմից (ԼՂՀ Հադրութի շրջանի մի մասը)։
ԲնակչությունԽմբագրել
| Տարի | Հայեր | % | Ադրբեջանցիներ | % | Ռուսներ | % |
|---|---|---|---|---|---|---|
| 1926 | ||||||
| 1939 | ||||||
| 1959 | ||||||
| 1970 | ||||||
| 1979[5] |
Մարտունու շրջանԽմբագրել
ՍտեփանակերտԽմբագրել
Որպես բնակավայր ձևավորվել է 19-րդ դարի սկզբին՝ Վարարակն գյուղի տեղում, որը գտնվում է քաղաքի ներկայիս տարածքում։ Ստեփանակերտը գտնվում է Արցախյան լեռնաշղթայի արևելյան լանջին` Կարկառ գետի ափին։
Ստեփանակերտի նախագծային և կառուցման առաջին պլանը մշակել է Ալեքսանդր Թամանյանը (1926 թվական), երկրորդը՝ Ն. Սլոբոտյանիկը (1938 թվական), երրորդը՝ Բ. Դադաշյանը (1968 թվական)։ Բայց բոլոր այդ նախագծերում պահպանվել է Թամանյանի նախագծած կառուցվածքը։
Տես նաևԽմբագրել
ԾանոթագրություններԽմբագրել
- ↑ «Արցախի պատմությունը» (հայերեն)
- ↑ «Արցախը 1920-1980 թվականներին» (ադրբեջաներեն)։ Արխիվացված է օրիգինալից 2017-09-10-ին
- ↑ Gurevich V.S. (2019)։ «Jewish Autonomous Region of 1920s–1930s in the lens of Soviet photojournalists»։ Regional Problems 22 (1): 44–57։ doi:10.31433/2618-9593-2019-22-1-44-57
- ↑ 4,0 4,1 4,2 «население нагорно-карабахской республики»։ www.ethno-kavkaz.narod.ru։ Վերցված է 2020-06-28
- ↑ Данные советских переписей в НКАО