Վիքիպեդիա

Լեռնային Ղարաբաղի ինքնավար մարզի շրջաններ

Լեռնային Ղարաբաղի ինքնավար մարզը, որը մտնում էր այդ ժամանակ Ադրբեջանի ՍՍՀ–ի մեջ բաժանված էր՝ 5 շրջանների։ Ինքնավար մարզի մայրաքաղաքը Շուշին էր և Ստեփանակերտը։ Բաժանված էր 5 շրջանի՝ Շուշիի, Ասկերանի, Մարտակերտի, Մարտունու, Հադրութի։ Մեծ բնակավայրեր էին Վանքը, Իվանյանը, Ճարտարը, Հաթերքը և այլն։ Ըստ Ադրբեջանի բարչական բաժանմանը տրոհված էր՝ Քելբաջարի, Խոչավենդի, Խոջալուի, Շուշայի, Տերտերի շրջանների։

ԼՂԻՄ բաժանվում է 6 շրջանի՝
1. Հադրութի շրջան
2. Մարտունու շրջան
3. Շուշիի շրջան
4. Ասկերանի շրջան
5. Մարտակերտի շրջան
6. Ստեփանակերտ
7. Շահումյանի շրջան
7.1. Գետաշենի ենթաշրջան

ՊատմությունԽմբագրել

Հիմնական հոդված՝ Լեռնային Ղարաբաղի պատմություն

1920 թվականի ապրիլի 28-ին և դեկտեմբերի 2-ին ռուսական 11-րդ բանակի ներխուժման հետևանքով համապատասխանաբար խորհրդայնացվեցին Ադրբեջանն ու Հայաստանը։ Այդ թվականին Ադրբեջանի և Հայաստանի միջև «Վիճելի տարածքների» լուծելու համար Խորհրդային Ադրբեջանի Հանրապետության տարծքում ստեղծվեց ԼՂԻՄ[1]։ Խորհրդային Հայաստանի ու Ադրբեջանի կառավարությունների միջև համաձայնագրի հիման վրա 1921 թ. հունիսին Հայաստանն Արցախը (Լեռնային Ղարաբաղը) հայտարարեց իր անբաժանելի մասը։ Միացման ակտը ողջունեցին ինչպես միջազգային հանրությունը, այնպես էլ Ռուսաստանը, և այն ամրագրվեց Ազգերի լիգայի ժողովի 1920 թվականի դեկտեմբերի 18-ի բանաձևում, Ազգերի լիգայի գլխավոր քարտուղարի` Ազգերի լիգայի անդամ-պետություններին ուղղված տեղեկանք-նոտայում և Ռուսաստանի Խորհրդային Ֆեդերատիվ Սոցիալիստական Հանրապետության արտաքին գործերի ժողովրդական կոմիսարիատի նախարարության իշխանության բարձրագույն մարմնին Խորհուրդների XI նստաշրջանին ուղղված 1920-1921 թվականների տարեկան զեկույցում։

Լեռնային Ղարաբաղի տարածաշրջանային կոմիտեի որոշմամբ ԼՂԻՄ-ը բաժանվում է 5 շրջանների՝ Ասկերանի, Մարտակերտի, Շուշիի, Հադրութի, Մարտունու։

Վարչական բաժանումԽմբագրել

Լեռնային Ղարաբաղի ինքնավար մարզի շրջանները[2]
Անուն Ադրբեջաներերն Կենտրոն
Ասկերան Էսղերան Ասկերան
Մարտակերտ Աղդարա Ասկերան
Շուշի Շուշա Շուշի
Հադրութ Հադրութ Հադրութ
Մարտունի Մարտունի Մարտունի
 
Ասկերանի շրջանը ԼՂԻՄ-ի վրա

Ասկերանի շրջանԽմբագրել

Հիմնական հոդված՝ Ասկերանի շրջան (ԼՂԻՄ)

ՊատմությունԽմբագրել

Լեռնային Ղարաբաղի ինքնավար մարզի ձևավորվելուց հետո 1920-ական թվականներին կենտրոնը դարձավ Ստեփանակերտը (Խանկեդի)։ 1978 թվականին շրջանի կենտրոնը դառնում է Ասկերանը (Էսղերան), իսկ շրջանը վերանվանվում «Ասկերանի շրջան»։ 1979 թվականին շրջանն ուներ 52 քաղաք և գյուղեր[3]։

Ըստ Արցախի Հանրապետության վարչատարածքային բաժանման, Ասկերանի շրջանի նախկին տարածքը, մտնում է ԱՀ Ասկերանի շրջանի մեջ, իսկ ըստ Ադրբեջանի Հանրապետության վարչատարածքային բաժանման Ադրբեջանի Խոջալուի շրջանի կազմում։

ԲնակչությունԽմբագրել

Ասկերանի շրջանի բնակչություն[4]
Տարի
Հայեր
%
Ադրբեջանցիներ
%
Ռուսներ
%
Ընդամենը
1926
26 702
99,7
22
0,1
9
0,1
26 788
1939
26 881
91,7
2 014
6,9
305
1,0
29 321
1959
17 693
85,5
2 884
13,9
75
0,4
20 694
1970
15 642
79,9
3 785
19,3
6
0,1
19 570
1979
14 772
73,5
5 231
26,0
53
0,2
20 094
 
Մարտակերտի շրջանը նշված է կարմիիրով

Մարտակերտի շրջանԽմբագրել

Հիմնական հոդված՝ Մարտակերտի շրջան (Ադրբեջանի ԽՍՀ)

1930 թվականի օգոստոսի 8-ին ձևավորվեց Ջրաբերդի շրջանը։ 1939 թվականի սեպտեմբերի 17-ին վերանվանվեց Մարտակերտի շրջան։

Վարչական շրջանի կենտրոնը եղել է Մարտակերտը։ Շրջանում եղել են 3 ավաններ՝ Մատաղիս, Մարտակերտ, Լենինավան։ Այն Լեռնային Ղարաբաղի ինքնավար մարզի տարածաշրջանում տարածքով և բնակչությամբ ամենամեծն էր։ Հիմնականում բնակչությունը կազմված էր հայերից։

Ղարաբաղյան հակամարտության ընթացքում ԼՂՀ-ն պահպանեց վերահսկողությունը ԼՂԻՄ-ի նախկին Մարտակերտի շրջանի մեծ մասի նկատմամբ, որը վերածվեց ԼՂՀ Մարտակերտի շրջանի։ ԼՂԻՄ-ի Մարտակերտի շրջանի նախկին տարածքների մի մասը գտնվում է Ադրբեջանի վերահսկողության տակ և ընդգրկվել է Թարթառի շրջանում։

ԲնակչությունԽմբագրել

Մարտակերտի շրջանի բնակչություն[4]
Տարի
Հայեր
%
Ադրբեջանցիներ
%
Ռուսներ
%
Ընդամենը
1926
29 292
92,2
1 914
6,0
434
1,4
31 768
1939
36 453
89,3
2 833
6,9
1 244
3,0
40 812
1959
33 555
88,9
3 415
9,1
611
1,6
37 734
1970
38 220
86,9
5 168
11,7
348
0,8
44 004
1979
37 050
83,1
7 050
15,8
355
0.8
44 586

Շուշիի շրջանԽմբագրել

ՊատմությունԽմբագրել

Հիմնական հոդված՝ Շուշիի շրջան (ԼՂԻՄ)
 
Շուշիի շրջանի քարտեզ

Շուշիի շրջանը, որպես Ադրբեջանի ԽՍՀ մաս, ստեղծվել է 1930-ի օգոստոսի 8-ին։ 1992-ի մայիսին Շուշիի շրջանի տարածքը Արցախյան հակամարտության ընթացքում ընկավ Հայաստանի Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետության վերահսկողության տակ։ Դրանից հետո, նախկին Շուշիի շրջանի և Ադրբեջանի ԽՍՀ նախկին Լաչինի շրջանի մի մասի վրա, Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետության իշխանությունները ստեղծեցին ԱՀ Շուշիի շրջանը։

Շուշիի շրջանի բնակչություն 1939[4]
Տարի Ընդհանուր Հայեր Ադրբեջանցիներ Ռուսեր Ուկրաինացիներ
1926 4.346

(100%)

8

(0,2%)

4.320

(99,4%)

256

(2,4%)

-
1939 10.819

(100%)

4.177

(38,6%)

6.306

(58,3%)

256

(2,4%)

20

(0,2%)

1959 10.626

(100%)

3.794

(35,7%)

6.564

(61,8%)

198

(1,9%)

-
1970 13.664

(100%)

3.577

(26,2%)

9.890

(72,4%)

142

(1,0%)

7

(0,1%)

1979 16.019

(100%)

2.881

(18,0%)

12.955

(80,9%)

114

(0,7%)

11

(0,1%)

2005 4.324

(100%)

4.305

(99,6%)

- 7

(0,2%)

-

Հադրութի շրջանԽմբագրել

Հիմնական հոդված՝ Հադրութի շրջան (ԼՂԻՄ)

ՊատմությունԽմբագրել

1930 թվականի օգոստոսի 8-ին ձևավորվել է Դիզակի շրջանը։ 1939 թվականի սեպտեմբերի 17-ին այն վերանվանվեց Հադրութի շրջան անունով։

Ներկայումս ԼՂԻՄ-ի Հադրութի շրջանի տարածքը վերահսկվում է Արցախի Հանրապետության զինված ուժերի կողմից (ԼՂՀ Հադրութի շրջանի մի մասը)։

ԲնակչությունԽմբագրել

Տարի Հայեր % Ադրբեջանցիներ % Ռուսներ %
1926
29 292
92,2
1 914
6,0
434
1,4
1939
36 453
89,3
2 833
6,9
1 244
3,0
1959
33 555
88,9
3 415
9,1
611
1,6
1970
38 220
86,9
5 168
11,7
348
0,8
1979[5]
37 050
83,1
7 050
15,8
355
0.8

Մարտունու շրջանԽմբագրել

Հիմնական հոդված՝ Մարտունու շրջան (ԼՂԻՄ)

ՍտեփանակերտԽմբագրել

Հիմնական հոդված՝ Ստեփանակերտ

Որպես բնակավայր ձևավորվել է 19-րդ դարի սկզբին՝ Վարարակն գյուղի տեղում, որը գտնվում է քաղաքի ներկայիս տարածքում։ Ստեփանակերտը գտնվում է Արցախյան լեռնաշղթայի արևելյան լանջին` Կարկառ գետի ափին։

Ստեփանակերտի նախագծային և կառուցման առաջին պլանը մշակել է Ալեքսանդր Թամանյանը (1926 թվական), երկրորդը՝ Ն. Սլոբոտյանիկը (1938 թվական), երրորդը՝ Բ. Դադաշյանը (1968 թվական)։ Բայց բոլոր այդ նախագծերում պահպանվել է Թամանյանի նախագծած կառուցվածքը։

Շահումյանի շրջանԽմբագրել

Հիմնական հոդված՝ Շահումյանի շրջան (Ադրբեջանի ԽՍՀ)

ՊատմությունԽմբագրել

1988 թվականի մարտի 17-ին, այն բանից հետո, երբ Շահումյանի շրջանի խորհրդային (սովետական) իշխանությունները և Գետաշենի ենթաշրջանի իշխանությունները խնդրանքով դիմել են ԼՂԻՄ-ին, ԼՂԻՄ-ի ժողովրդական պատգամավորների արտահերթ նստաշրջանից հետո դիմել է Հայաստանի ԽՍՀ Գերագույն խորհրդին, Ադրբեջանի ԽՍՀ և ԽՍՀՄ-ին վերանայել և դրական լուծում տալ ԼՂԻՄ-ը Ադրբեջանից Հայաստան տեղափոխելու հարցը[6]։

ԲնակչությունԽմբագրել

Տարի Հայեր % Ադրբեջանցիներ % Ռուսներ % Ընդամենը
1939 12 048 85,9 429 3,1 1 446 10,3 14 032
1959 12 707 77,2 2 744 16,7 974 5,9 16 459
1970 14 599 74,5 3 674 18,7 1 255 6,4 19 599
1979[7] 14 623 73,2 4 150 20,8 1 147 5,7 19 972

Տես նաևԽմբագրել


ԾանոթագրություններԽմբագրել

  1. ↑ «Արցախի պատմությունը» (հայերեն)։ Արխիվացված է օրիգինալից 2020-06-21-ին 
  2. ↑ «Արցախը 1920-1980 թվականներին» (ադրբեջաներեն)։ Արխիվացված է օրիգինալից 2017-09-10-ին 
  3. ↑ Gurevich V.S. (2019)։ «Jewish Autonomous Region of 1920s–1930s in the lens of Soviet photojournalists»։ Regional Problems 22 (1): 44–57։ doi:10.31433/2618-9593-2019-22-1-44-57 
  4. ↑ 4,0 4,1 4,2 «население нагорно-карабахской республики»։ www.ethno-kavkaz.narod.ru։ Վերցված է 2020-06-28 
  5. ↑ Данные советских переписей в НКАО
  6. ↑ Дмитриев Александр Владиславович (2015-07-03)։ «Административно-территориальное деление Ингерманландии и смежных с нею территорий в 1583–1590 годы в контексте новых данных топонимики»։ Scando-Slavica 61 (2): 180–206։ ISSN 0080-6765։ doi:10.1080/00806765.2015.1109188 
  7. ↑ Данные советских переписей в АзССР
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Լեռնային_Ղարաբաղի_ինքնավար_մարզի_շրջաններ&oldid=8492484» էջից