Լեոնիդ Ենգիբարյան
Լեոնիդ Ենգիբարյան (մարտի 15, 1935[1], Մոսկվա, ՌԽՖՍՀ, ԽՍՀՄ[1] - հուլիսի 25, 1972, Մոսկվա, ԽՍՀՄ), ծաղրածու, հայ ծաղրածու մնջկատակ, կրկեսի դերասան, գրող, ՀԽՍՀ ժողովրդական արտիստ (1971)։
 | |
|---|---|
 | |
| Ծնվել է | մարտի 15, 1935[1] |
| Ծննդավայր | Մոսկվա, ՌԽՖՍՀ, ԽՍՀՄ[1] |
| Մահացել է | հուլիսի 25, 1972 (37 տարեկան) |
| Մահվան վայր | Մոսկվա, ԽՍՀՄ |
| Կրթություն | Կրկեսային և էստրադային արվեստի պետական ուսումնարան |
| Քաղաքացիություն |  ԽՍՀՄ |
| Մասնագիտություն | դերասան, ծաղրածու, կրկեսի արտիստ, բռնցքամարտիկ, միմոս, գրող և թատերական ռեժիսոր |
| Ակտիվ շրջան | 1952-1972 |
| Ընտրանի | Ճանապարհ դեպի կրկես |
| Ամուսին(ներ) | Յարմիլա Գալամկովա |
| Երեխա(ներ) | Բարբարա Ենգիբարյան |
| Պարգևներ և մրցանակներ |  |
ԿենսագրությունԽմբագրել
Լեոնիդ Ենգիբարյանը ծնվել է 1935 թվականի մարտի 15-ին Մոսկվայում, հայազգի խոհարար Գեորգի Ենգիբարովի (եղել է «Մետրոպոլ» ռեստորանի շեֆ-խոհարարը) և ռուս Անտոնինա Անդրիանովնայի ընտանիքում։ Դա եղել է Գեորգի Ենգիբարովի երրորդ ամուսնությունը․ Լեոնիդը ունեցել է երկու ավագ եղբայր (հոր նախորդ երկու ամուսնություններից)՝ Միխայիլը, որը հայտնի քանդակագործ է դարձել Օդեսայում, և Հրաչյան (Ղափլանյան), որը հետագայում դարձել է ԽՍՀՄ ժողովրդական արտիստ, Երևանի դրամատիկական թատրոնի գլխավոր ռեժիսոր[2]։ Գրեթե ամբողջ կյանքում Լեոնիդ Ենգիբարյանն ապրել է Մարյինա Ռոշչայում գտնվող մեկհարկանի հին փայտե տանը։
Մանկուց սիրել է Պուշկինի բանաստեղծությունները, Անդերսենի հեքիաթները և տիկնիկային թատրոն։ Դպրոցական տարիներին սկսել է զբաղվել բռնցքամարտով։ Մինչև իր կյանքը կրկեսին նվիրելը Ենգիբարյանը փորձել է մի քանի այլ մասնագիտություններ։ 1952 թվականին ավարտելով միջնակարգ դպրոցը՝ ընդունվել է ձկնային տնտեսության ինստիտուտ։ Սակայն այնտեղ սովորել է ընդամենը կես տարի՝ տեղափոխվել է ֆիզկուլտուրայի ինստիտուտ։ Այդ ժամանակ նա պրոֆեսիոնալ բռնցքամարտիկ էր և մինչև 1950-ական թվականների կեսերը լավ արդյունքների էր կարողացել հասնել այդ բնագավառում։
1952-1953 մրցաշրջանում բռնցքամարտի Մոսկվայի առաջնությունում Ենգիբարյանը տանում է 9 հաղթանակ և պարտվում ընդամենը մեկ անգամ։ Արդյունքում գրավում է 3-րդ տեղը իր քաշային կարգում։ 1952 թվականին սկսելով երրորդ կարգից՝ 1954 թվականին արդեն առաջին կարգային բռնցքամարտիկ էր։
Գործունեությունը կրկեսում և կինոյումԽմբագրել
1955 թվականին Կրկեսային արվեստի պետական ուսումնարանում բացվում է կլոունադայի բաժին և Լեոնիդը ընդունվում է այդտեղ։ 1959 թվականին, ավարտելով ուսումնարանը, գալիս է Երևան և ընդունվում հայկական կրկեսախումբ։ 1956 թվականից Լեոնիդը նկարահանվել է կինոյում։ 1958 թվականին նա հայտնվել էր «Կոմունիստ» ֆիլմի փոքրիկ մի դրվագում՝ խաղալով կինոնկարի գլխավոր հերոսին սպանող հանցագործներից մեկի կերպարը։ 1962 թվականին արտիստին առաջարկեցին կինոյում խաղալ ինքն իրեն։ Հենրիկ Մալյանը և Լևոն Իսահակյանը մտահղացել էին ֆիլմ նկարել կրկեսի ծաղրածուի մասին և այն անվանել էին «Ճանապարհ դեպի կրկես» (1963 թվական)։
1964 թվականին Պրահայում տեղի ունեցած ծաղրածուների միջազգային մրցույթում Ենգիբարյանն արժանանում է առաջին մրցանակի՝ Է. Բասի անվան գավաթին։ 1960-ական թվականների վերջերը ամենահաջողն էին Ենգիբարյանի ստեղծագործական կենսագրության մեջ։ Նա հաջողութամբ հյուրախաղերով հանդես է գալիս ինչպես ԽՍՀՄ-ում, այնպես էլ նրա սահմաններից դուրս (Ռումինիա, Լեհաստան, Չեխոսլովակիա)։ Կրկեսից բացի հանդես է գալիս էստրադայում «Մնջախաղի երեկոներով»։ Բացի այդ գրում է փայլուն արձակ ստեղծագործություններ։ Կինոյում նկարահանվում է այնպիսի վարպետների մոտ, ինչպիսիք են Սերգեյ Փարաջանովը («Մոռացված նախնիների ստվերները», 1964 թվական), Ռոլան Բիկովը («Այբոլիտ-66» 1967 թվական), նույն թվականին նկարահանվում է «Մանեժում պատանեկությունն է» ֆիլմում։ Վասիլի Շուկշինը («Վառարան-նստարաններ», 1972), Թենգիզ Աբուլաձեն («Վզնոց իմ սիրելիի համար», 1972)։ Այդ նույն ժամանակ էլ նկարահանվել են տաղանդավոր ծաղրածուի ստեղծագործության մասին պատմող երկու ֆիլմ. «Ծանոթացեք՝ Լեոնիդ Ենգիբարյան» և «2-Լեոնիդ-2»։
Ենգիբարյանը գրել է «Առաջին ռաունդ» (1971), «Վերջին ռաունդ» (1984) գրքերը (երկուսն էլ ռուսերեն), արձակագիր և կինոռեժիսոր Վասիլի Շուկշինը նրան համարել է հիանալի գրող։
1971 թվականին Ենգիբարյանը հեռացել է «Սոյուզգոսցիրկից» այն բանից հետո, երբ իր գործընկեր Բելովին չեն թույլատրել իր հետ մեկնել արտասահմանյան հյուրախաղերի։
Ենգիբարյանը ստեղծել է մնջախաղի էստրադային թատրոնը՝ սկզբնավորելով ինքնատիպ, նոր՝ «ենգիբարյանական ուղղությանը»։ Լավագույն ներկայացումներից են «Աստղային անձրև», «Ծաղրածուի տարօրինակությունները»։ Նա ստեղծել է ողբերգական և կատակերգական տեսարանները, բազմազան կերպարներ ու իրավիճակներ, կիրառել բարդ հնարքներ, որոնք ցուցադրել է նաև կրկեսում։ Խոհափիլիսոփայական երանգ ունեն Ենգիբարյանի «Փողոցային ակրոբատ», «Քայլեր», «Ողջ ու մեռածը», «Բռնցքամարտ», «Սիրտը ափի մեջ», «Հովանոց», «Ջութակ», «Լույս և ստվեր» և այլ մանրապատումներ։
ՄահԽմբագրել
1972 թվականի հուլիսին Ենգիբարովը, պաշտոնապես գտնվելով արձակուրդում, ժամանել է Մոսկվա՝ նոր ներկայացման աշխատանքները սկսելու համար։ Մերձմոսկվայում տիրում էր աննախադեպ շոգ ու երաշտ, այրվում էին տորֆային ճահճներ, և առանձին օրերին օդն այնպիսին էր, որ մի քանի մետր հեռավորության վրա անհնար էր տեսնել մարդուն։ Հուլիսի 24-ին Ենգիբարովը տուն է վերադարձել Կանաչ թատրոնում անցկացված համերգից հետո։ Անգինայի պատճառով, որը Ենգիբարովը տարել է ոտքի վրա, նա իրեն վատ է զգացել։ Նրա մայրը՝ Անտոնինա Անդրիանովնան, որդու համար ընթրիք է պատրաստել և գնացել է ընկերուհու մոտ, որպեսզի չխանգարի։ Երբ հաջորդ առավոտյան նա վերադարձել է, Ենգիբարովը դեռ պառկած է եղել մահճակալին, և մայրը նրան չի անհանգստացրել իր հարցերով։ Երեկոյան մոտ Ենգիբարովը հանկարծակի վատացել է, և նա մորը խնդրել է «շտապօգնություն» կանչել։ Դեպքի վայր ժամանած բժիշկներն Անտոնինա Անդրիանովնային հարցրել են, թե ինչ հիվանդություններով է հիվանդ եղել իր որդին և ինչպես է իրեն զգացել նախօրեին։ Ենգիբարյանը շտապօգնության ժամանելու պահին իրեն ավելի լավ է զգացել և սկսել է բուժքրոջը հաճոյախոսություններ ասել։ Բժիշկները հեռացել են, իսկ երկու ժամ անց Ենգիբարյանը կրկին վատացել է։ Մայրը կրկին շտապօգնություն է կանչել, իսկ Ենգիբարյանը խնդրել է իրեն սառը շամպայնի բաժակ տալ։ Սակայն շամպայնը նեղացրել է անոթները, և Ենգիբարովն ավելի է վատացել։ Դեպքի վայր ժամանած բժիշկները Ենգիբարյանին օգնություն են ցույց տվել, բայց արդեն ուշ էր․ նրա սիրտը կանգ է առել։ Մահվան վկայականում գրված է. «սրտի քրոնիկ իշեմիկ հիվանդություն»։ Արտիստի մայրը բացատրել է, որ մահվան պատճառը թրոմբն է եղել, որն առաջացել է այն պատճառով, որ որդին հյուրախաղերից վերադարձել է հիվանդ և շարունակել է փորձեր անել։
Հուլիսի 28-ին Լեոնիդ Ենգիբարյանը թաղվել է Վագանկովյան գերեզմանատանը։ Նրա շիրմին տեղադրված հուշարձանը հեղինակել է Նիկոլայ Նիկողոսյան։
Չեխ երգիչ Կարել Գոտը, որը մտերիմ է եղել Լեոնիդ Ենգիբարյանի հետ, 1974 թվականին ձայնագրել է «Byl jak já» երգը, որը նվիրված է ծաղրածուի հիշատակին։
1972 թվականին Երևանում ստեղծվել է Ենգիբարյանի անվան մանկական կրկես-ստուդիան (հիմնադիր և ղեկավար՝ Սոս Պետրոսյան), կրկեսի շենքի առջև կանգնեցվել է նրա հուշարձանը (1995 թվական), քանդակագործ՝ Լևոն Թոքմաջյան)։
Լեոնիդ Ենգիբարյանի անվան փառատոնԽմբագրել
Երկու տարին մեկ Ծաղկաձորում կազմակերպվում է Մնջախաղի միջազգային փառատոն՝ ՀՀ Մշակույթի նախարարության, Երևանի մնջախաղի պետական թատրոնի, Ազգային թատերական ստեղծագործական միավորման և Ծաղկաձորի քաղաքապետարանի կողմից։ 2010 թվականին Մնջախաղի թատրոնների միջազգային փառատոնը Ծաղկաձորում կոչվեց հայտնի ծաղրածու-մնջախաղաց Լեոնիդ Ենգիբարյանի անունով։ Իսկ արդեն 2012 թվականին, երբ Ծաղկաձորում անցկացվեց հերթական Մնջախաղի միջազգային փառատոնը, կենտրոնական հրապարակում տեղադրվեց աշխարհահռչակ Լեոնիդ Ենգիբարյանի բրոնզե արձանը։
2008, 2010 և 2012 թվականներին անցկացված փառատոների շրջանակներում մասնակցել են թատերախմբեր և անհատ կատարողներ Իսպանիայից, Իտալիայից, Հունաստանից, Ռուսաստանից, Լատվիայից, ԱՄՆ-ից, Ֆրանսիայից, Չեխիայից, Լեհաստանից, Դանիայից, Ճապոնիայից, Ղազախստանից, ինչպես նաև հայկական թատերական, կրկեսային խմբեր, նվագախմբեր, հրե շոուներ, երիտասարդական խմբեր։ 7-րդ փառատոնը տեղի ունեցել է 2019 թվականի օգոտստոսին։
ՊարգևներԽմբագրել
- Հայկական ԽՍՀ ժողովրդական արտիստ (1971)
- 1964 թվականին Պրահայում անցկացված Ծաղրածուների եվրոպական մրցույթում ստացել է առաջին մրցանակ՝ Էդուարդ Բասսի անվան գավաթ։
ՖիլմագրությունԽմբագրել
- Խաղարկային կինո
| Տարի | Հայերեն անվանում | Բնօրինակ անվանում | Դեր | |
|---|---|---|---|---|
| 1957 | ֆ | Կոմունիստը | Коммунист | ավազակ |
| 1963 | ֆ | Ճանապարհ դեպի կրկես | Путь на арену | Լյոնյա Ենգիբարյան, ծաղրածու (կամեո) |
| 1964 | ֆ | Մոռացված նախնիների ստվերները | Тени забытых предков | Միքո, հովիվ |
| 1965 | ֆ | Եկե՛ք ծանոթանանք․ մայիս ամիս | Давайте знакомиться: месяц Май | մնջկատակ |
| 1965 | ֆ | Голубой огонёк: «Новогодний календарь», «В первый час» | հեռուստաօպերատոր | |
| 1966 | ֆ | Այբոլիտ-66 | Айболит-66 | ուրախ ծաղրածու |
| 1968 | ֆ | Հարվա՛ծ։ Էլի՛ հարված | Удар! Ещё удар! | թղթակից |
| 1969 | ֆ | Պատանեկության ափը | Берег юности | ծաղրածու |
| 1969 | ֆ | Երազներ, երազներ | Мечты, мечты (կարճամետրաժ) | ծաղրածու |
| 1970 | ֆ | 2-Լեոնիդ-2 | 2-Леонид-2 | Լյոնյա (կամեո) |
| 1971 | ֆ | Վզնոց իմ սիրելիի համար | Ожерелье для моей любимой | Սուգուրի, ակրոբատ |
| 1972 | ֆ | Դիմակահանդես | Карнавал | ծաղրածու |
| 1972 | ֆ | Վառարան-նստարաններ | Печки-лавочки | ծաղրածու, հյուր պրոֆեսորի մոտ (կամեո) |
- Վավերագրական կինո
ՀիշատակԽմբագրել
- Լեոնիդ Ենգիբարյանի անունն է կրում Ենգիբարովի անվան «Սոֆիտ» մշակույթի կենտրոնը Մոսկվայում։
- 2011 թվականից Ռուսաստանի Նիժնի Նովգորոդ քաղաքում պարբերաբար անցկացվում է Լ. Ենգիբարովի անվան արվեստների փառատոն[3], իսկ Ծաղկաձորում անցկացվում է Լեոնիդ Ենգիբարյանի անվան մնջախաղի միջազգային փառատոնը[4]։
Ֆիլմեր Ենգիբարյանի մասինԽմբագրել
- «Վառարան-նստարաններ», ռեժիսոր՝ Վասիլի Շուկշին, 1975
- «Մեր մանկության կրկեսը», ռեժիսոր՝ Ալեքսեյ Գաբրիլովիչ, 1983
- «Լեոնիդ Ենգիբարով», ռեժիսոր՝ Լիլիան Ստեփանյան,1984
- «Մարդը՝ դեղին մոլորակից», թողարկում Իգոր Կիոյի «Բոլորը ծաղրածու են։ 4-րդ եթերաշրջան։ Լեոնիդ Ենգիբարով»,1986
- «Լեոնիդ Ենգիբարյան։ Հեռուստամեմուարներ։ Նա արևոտ ծաղրածու էր...» Ռոլան Բիկովը Լեոնիդ Ենգիբարյանի մասին
- «Լեոնիդ Ենգիբարյան-բոլոր ռեպրիզները», Մարիետա Ռուդինա, 1993
- «Լեոնիդ Ենգիբարյան», Վլադիմիր Օրենով, 1997
- «Գրպանահատների արքան»։ Լեոնիդ Ենգիբարյան
- «Լյոնյա, մեզ մի բան ցույց տուր», ռեժիսոր՝ Տատյանա Վիլկինա
- «Աստղային ծաղրածուն», անիմացիոն կինոնկար, ռեժիսոր՝ Կսենիա Կռատովա, սցենարի հեղինակ՝ Մարիա Ռոմանուշկո, 2003
- «Ծիծաղի արքաները։ Ենգիբարյան», ռեժիսոր՝ Դմիտրի Լյուտիկով, 2003
- «Լեոնիդ Ենգիբարյան(Ինչպես գնացին կուռքերը)» 2006
- «Սիրտը՝ ափի մեջ», նվիրվել է Լեոնիդ Ենգիբարյանի 70 ամյակին, 2005
- «Լեոնիդ Ենգիբարյան. ժպիտ՝ արցունքների միջից», ռեժիսոր՝ Սերգեյ Խալոդնիյ, 2005
- «Պոետն ու ծաղրածուն», ռեժիսոր՝ Օլեգ Վասին, 2008
- «Ճանապարհ դեպի կրկես», ռեժիսորներ՝ Լևոն Իսահակյան, Հենրիկ Մալյան, 1963
ԳրականությունԽմբագրել
Լեոնիդ Ենգիբարյանին են նվիրված Վլադիմիր Վիսոցկու «Четыре четверти пути» (Канатоходец) երգը և 1972 թվականի «Ենգիբարովին՝ հանդիսատեսից» (ռուս.՝ «Енгибарову — от зрителей») բանաստեղծությունը[5]․
«…Ну а он, как будто в воду канув,
Вдруг при свете, нагло, в две руки
Крал тоску из внутренних карманов
Наших душ, одетых в пиджаки…»
Ռուս գրականագետ-բանաստեղծ և արձակագիր Մարիա Ռոմանուշկոն գրել է Լեոնիդ Ենգիբարյանին նվիրված հինգ գիրք՝ «Լեոնիդ Ենգիբարով։ Մնջկատակը, որը խոսում է հավերժության հետ» (ռուս.՝ «Леонид Енгибаров: Мим, говорящий с вечностью», 2010), «Լեոնիդ Ենգիբարով. բանաստեղծի աչքերով ծաղրածուն» (ռուս.՝ «Леонид Енгибаров: Клоун глазами поэта», գեղարվեստական կենսագրություն, 2008), «Քեզ հրաժեշտ չեմ տալիս» (ռուս.՝ «Не прощаюсь с тобой», վիպակ կրկեսի մասին, 1997), «Սուրոժյան տետր» (ռուս.՝ «Сурожская тетрадь», բանաստեղծություններ, 1996), «Ամենգիշերյա» (ռուս.՝ «Еженощное», բանաստեղծություններ, 1995)։
ՆամականիշԽմբագրել
- 2011 թվականին թողարկվել է Հայաստանի փոստային նամականիշ՝ նվիրված Լեոնիդ Ենգիբարյանին։
ՀուշարձանԽմբագրել
- Երևանում և Ծաղկաձորում (քանդակագործ՝ Դավիթ Մինասյան) տեղադրվել են Լեոնիդ Ենգիբարյանի արձանները[6][7]։
Տես նաևԽմբագրել
ԾանոթագրություններԽմբագրել
- ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 Енгибаров Леонид Георгиевич // Большая советская энциклопедия (ռուս.): [в 30 т.] / под ред. А. М. Прохоров — 3-е изд. — М.: Советская энциклопедия, 1969.
- ↑ Сегодня День рождения Леонида Енгибарова — самого смешного и грустного армянина // Портал Armenia.IM. — 2018. — 15 Մարտի.
- ↑ Фестивали искусств им. Л. Енгибарова
- ↑ VI Международный фестиваль пантомимы имени Леонида Енгибаряна пройдет в курортном городе Цахкадзор с 22 по 26 июля // Новостное агентство Sputnik. — 2017. — 21 Հուլիսի.
- ↑ Енгибарову — от зрителей (Шут был вор: он воровал минуты…)
- ↑ Достопримечательности Армении. Памятник Леониду Енгибаряну
- ↑ В армянском городе Цахкадзор установили памятник Леониду Енгибарову
ԳրականությունԽմբագրել
- Славский Р. Е. Леонид Енгибаров. — М.: Искусство, 1989. — 304 с. — 50 000 экз.
- Романушко М. С. Леонид Енгибаров: Мим, говорящий с вечностью. — 2010.
- Романушко М. С. Леонид Енгибаров: Клоун глазами поэта. — 2008.; 2-е изд. — 2011.
- Романушко М. С. Не прощаюсь с тобой. — 1997.
- Росин, Александр. Клоун без грима. Глава третья Леонид Енгибаров // Библиотека журнала «Флорида». — 2012.
- Раззаков Ф. И. Самый добрый клоун: Юрий Никулин и другие… — М.: Эксмо, 2012. — 416 с., ил. — («Книги Ф. Раззакова о великих артистах»). — 3000 экз. — ISBN 978-5-699-53770-9. Клоун с осенью в душе — Леонид Енгибаров. — С. 161.
- Аудиокнига «Одиночество в толпе». Составлена по новеллам Л. Енгибарова, автор проекта, режиссёр и продюсер Талгат Байгужинов, 2014.
Արտաքին հղումներԽմբագրել
- Լեոնիդ Ենգիբարյանը հայկական հանրագիտարանում
- Լեոնիդ Ենգիբարյանը գրապահարանում
- Լեոնիդ Ենգիբարյանը Էյ Վի Փրոդաքշն կայքում
Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից (հ․ 3, էջ 514)։ 
|