Լեյլի և Մեջնուն (ադրբ.՝ Leyli və Məcnun), չորս գործողությունից բաղկացած ադրբեջանական օպերա, որի հեղինակը Ուզեիր Հաջիբեկովն է։

Լեյլի և Մեջնուն
ադրբ.՝ Leyli və Məcnun և ադրբ.՝ لیلی و مجنون
Տեսակդրամատիկ-երաժշտական ստեղծագործություն
Ժանրողբերգություն
ԿոմպոզիտորՈւզեիր Աբդուլ Հուսեյն օղլի Հաջիբեկով
Լիբրետտոյի
հեղինակ
Ուզեիր Աբդուլ Հուսեյն օղլի Հաջիբեկով և Ջեյհուն Հաջիբեկլի
Սյուժեի աղբյուրLeyli and Majnun?
Գործողությունների քանակ4 ± 1 արար
Ստեղծման տարեթիվ1907
Առաջնախաղի տարեթիվհունվարի 12 (25), 1908
Հրատարակման տարեթիվ20-րդ դար
 Leyli and Majnun (opera) Վիքիպահեստում

Ներկայացման պատմություն

խմբագրել

Օպերան գրվել է 1907 թվականին[1] և առաջին անգամ ներկայացվել է 1908 թվականի հունվարի 12-ին Բաքվի Թագիևի թատրոնում։ Այն համարվում է իսլամական աշխարհի առաջին օպերան[2][3]։

Օպերայի առաջին ներկայացումը ղեկավարել է Հուսեյն Արաբլինսկին, իսկ Հաջիբեկովը անձամբ նվագել է ջութակ։

Ուզեիր Հաջիբեկովը և նրա եղբայրը Ջեհում Հաջիբեկովը Մուհամմեդ Ֆիզուլիի «Լեյլա և Մեջնուն» պոեմի հիման վրա գրել են օպերայի լիբրետտոն․ պոեմի որոշ մասեր թողնվել են անփոփոխ[4]։

Լեյլի և Մեջնուն օպերան դառնում է աշխարհի երաժշտական մշակույթում եզակի նոր ժանրի հիմնադիրը, որը սինթեզում է արևելյան և եվրոպական երաժշտական ձևերը՝ նմանվելով Արևելքի և Արևմուտքի երաժշտական մշակույթների երկխոսությանը[5][6]։

Օպերան ավելի քան 20 000 անգամ ցուցադրվել է ինչպես Ադրբեջանի օպերայի և բալետի պետական ակադեմիական թատրոնում, այնպես էլ այլ երկրներում՝ Ռուսաստանում, Ուկրաինայում, Իրանում, Թուրքիայում, Ուզբեկստանում և Թուրքմենստանում[7][8]։

 
Հուսեյնգուլու Սարաբսկին Մեջնունի առաջին դերում
Դեր Ձայնի տեսակ Պրեմիերա 1908 թվականի հունվարի 12

(Խմբավար Աբդուռահիմ Հախվերդով)

Գեյս (Մեջնուն) տենոր Հուսեյնկուլի Սարաբսկի
Լեյլի սոպրանո Աբդուրահման Ֆարաձև
Գեյսի հայր տենոր Միրզա Մուխթար Մամեդով
Գեյսի մայր սոպրանո Միր Մահմուդ Կազիմովսկի
Լեյլիի հայր բարիտոն Իմրան Կասումով (Քյանգյարլի)
Լեյլիի մայր մեցցո սոպրանո Ջ. Վեզիրով
Իբն Սալամ տենոր Ջեյհուն Հաջիբեկով (Դաղստանի)
Նոֆել բարիտոն Ջեյհուն Հաջիբեկով (Դաղստանի)
Զեյդ տենոր Իմրան Կասումով (Քյանգյարլի)
Առաջին արաբ տենոր Մամեդով
Երկրորդ արաբ տենոր Սաֆարով
Խնամախոսներ, հյուրեր, աշակերտ տղաներ և աղջիկներ

Գործողություն 1

խմբագրել

Տեսարան 1

Տղաներն ու աղջիկները գնում են դպրոց։ Գեղեցիկ Լեյլին և Գեյսը սիրում են իրար, նրանք սիրում են շփվել՝ մոռանալով մյուսներին։ Բայց ընկերները Լեյլիի վարքգիծը համարում են ոչ բարոյական և հեռանում են նրանից։

Գեյսը խնդրում է հորը ամուսնացնել իրեն Լեյլիի հետ, քանի որ առանց նրա չի կարող ապրել։

Տեսարան 2

Լեյլիի ծնողները իմանում են Գեյսի՝ Լեյլիի նկատմամբ ունեցած սիրո և Լեյլիի նրա հանդեպ ունեցած փախադարձ սիրո մասին։ Աղջկա մայրը բարկացած հանդիմանում է նրան, իսկ աղջիկը տխուր լսում է։ Նա չի ժխտում, որ սիրում է Գեյսին աշխարհում ամեն ինչից շատ։

Գեյսի հայրը գալիս է Լեյլիին և Գեյսին միավորելու։ Լեյլիի հայրը խիստ և վճռական մերժում է դա։ Նա երբեք չի որոշի ամուսնացնել իր աղջկան Մեջնունի (խելագարի) հետ․ բոլորը այդպես էին անվանում Գեյսին, որը սիրուց խելագարվել էր։

Իմանալով մերժման մասին՝ Գեյսը կատաղի անիծում է մարդկանց և իր տխուր ճակատագիրը։

Նա իրեն մենակ է զգում և հեռանում է անապատ։

Բայց Լեյլիի ճակատագիրը այլ կերպ է լուծվում։ Ծնողները համաձայնվում են ամուսնացնել նրան հարուստ Իբն Սալամի հետ։ Այս լուրից զարմացած Լեյլին ուշաթափվում է։

Գործողություն 2

խմբագրել

Վիշտը փոխում է Գեյսին։ Նա շրջում է լեռներում և անապատի ավազներում՝ մտածելով Լեյլիի մասին։ Մեջնունի հայրը և ընկերը՝ Զեյդը, գտնում են նրան, բայց խելագարված տղան չի համաձայնվում հետ վերադառնալ։ Նրա տխուր ճակատագիրը և հոր թախիծը անապատով անցնող արաբների մոտ համակրանք են առաջացնում, և նրանց հրամանատար Նոֆելը հետաքրքրություն է ցուցաբերում դժբախտ Մեջնունի նկատմամբ։ Նա ուզում է օգնել դժբախտ տղային և սուրհանդակ է ուղարկում Լեյլիի հոր մոտ։

Բայց նույնիսկ Նոֆելի միջամտությունը չի ստիպում Լեյլիի հորը փոխել իր որոշումը։ Այդ ժամանակ Նոֆելը որոշում է ստիպել նրան ուժով։ Լեյլիի հայրը բացատրում է մերժման պատճառը․ իր դուստրը մեկ ուրիշի նշանածն է։

Գործողություն 3

խմբագրել

Գալիս է Իբն Սալամի ու Լեյլի հարսանիքի օրը։ Հյուրերը ուրախ տոնում են, երջանկություն ցանկանում նորապսակներին։ Եվ վերջապես նորապսակները մնում են իրար հետ։ Լեյլին խառնաշփոթության մեջ է։ Այդ պահին լսվում է Մեջնունի թույլ ձայնը, որը ստվերի պես հայտնվում է նրա կողքին։ Իբն Սալամը կանգնած է, Լեյլին ուշաթափվում է։ Ծառաները զգուշությամբ հեռացնում են խելագարվածին։

Գործողություն 4

խմբագրել

Տեսարան 1

Իբն Սալամի տանը երջանկություն չկա։ Լեյլին տառապում է դեպրեսիայով։ Նա խոստովանում է ամուսնուն, որ սիրում է Գեյսին, և չի կարող սիրել ուրիշին։ Թող Իբն Սալամը սպասի, որ նրա զգացմունքները Մեջնունի նկատմամբ կանցնեն։ Իբն Սալամը հեռանում է։ Եվ հանկարծ կրկին Լեյլիին որպես անմարմին ստվեր հայտնվում է Մեջնունը։ Նա բողոքում է Լեյլիին, որ նա դավաճանել է իրեն, կործանել է իր կյանքը, տվել է ցավ և վիշտ։ Մոռանալով իր հիվանդության մասին՝ Լեյլին իրեն նետում է իր սիրեցյալի գիրկը, բայց վերջինս չի ճանաչում նրան․ նա որոնում և կանչում է իր անցյալ մաքուր սիրուն։

Լեյլիի սիրտը չի դիմանում դրան[9]։

Նա մահանում է Իբն Սալամի ձեռքերում։

Տեսարան 2

Մեջնունը գալիս է Լեյլիի գերեզմանին։ Հիմա Լեյլին պատկանում է իրեն, հիմա նրանք միասին կլինեն ընդմիշտ։ Հուսահատված Մեջնունը ընկնում է սիրեցյալի գերեզմանին և մահանում։

Ծանոթագրություններ

խմբագրել
  1. Talibov, Yusif; Sadigov, Ferahim; Guliyev, Sardar (2000). C.Məmmədquluzadə və Ü.Hacıbəyovun pedaqoji fikirləri.
  2. Leyli & Majnun, Azerbaijan International ([northern] Autumn 2009)
  3. «100th anniversary of the first opera in the East: Leyli and Majnun (1908)» (PDF). UNESCO.
  4. «The Permanent Delegation of Azerbaijan to UNESCO requested that UNESCO should be associated with the 100th anniversary of the first opera in the East: "Leyli and Majnun", in 2008» (PDF). UNESCO.
  5. "Leyli and Majnun – 90th Jubilee", by Ramazan Khalilov, Azerbaijan International ([northern] Winter 1997)
  6. «Опера "Лейли и Меджнун" покорит США». 1News.
  7. «Opera revived in Turkmenistan». Central Asia Online.
  8. «Leyli And Majnun (opera)». Արխիվացված է օրիգինալից 2018 թ․ նոյեմբերի 13-ին.
  9. Libretto - Leyli and Majnun. Mugham Opera in Five Acts (1908) by Uzeyir Hajibeyov and Jeyhun Hajibeyli.