Ինկրետիններ
Ինկրետիններ, նյութափոխանակային հորմոնների խումբ, որոնք խթանում են արյան գլյուկոզի մակարդակի նվազումը։ Ինկրետինների ազդեցության հիմքում ընկած է այն, որ սնունդ ընդունելուց հետո սրանք խթանում են ինսուլինի արտադրությունը ենթաստամոքսային գեղձի բետա բջիջների կողմից՝ մինչև արյան գլյուկոզի մակարդակի ավելացումը։ Սրանք նաև նվազեցնում են սննդանյութերի ներծծման արագությունը՝ ստամոքսի դատարկման դանդաղեցման միջոցով և կարող են նվազեցնել ընդունվող սննդի քանակը։
Ինկրետինները թուլացնում են գլյուկագոնի արտադրությունը ենթաստամոքսային գեղձի ալֆա բջիջների կողմից։
Ինկրետիններին են պատկանում աղիքային պեպտիդներ գլյուկագոնանման պեպտիդ-1-ը (ԳՆՊ-1) և ստամոքսային արգելակող պեպտիդը (ՍԱՊ)։ Վերոհիշյալ հորմոններն անմիջապես ապաակտիվացվում են դիպեպտիդիլ պեպտիդազ-4 ֆերմենտով[1][2][3]։
Գլյուկագոնանման պեպտիդ-1-ը սինթեզվում է մարսողական ուղու L բջիջների, իսկ ստամոքսային արգելակող պեպտիդը՝ K բջիջների կողմից։
ԳՆՊ-1-ը այնքան էլ արդյունավետ չէ 2-րդ տիպի շաքարային դիաբետի բուժման համար, քանի որ այն պետք է շարունակաբար ներարկվի ենթամաշկային եղանակով։ Սինթեզվել են ինսուլինանման ակտիվությամբ օժտված որոշ նյութեր, որոնցից երեքը՝ էքսենաթիդը (exenatide, Byetta), լիրագլյուտիդը (liraglutide, Victoza) և exenatide extended-release-ը (Bydureon) թույլատրվել են ԱՄՆ-ում օգտագործման համար։ ԳՆՊ-1-ի վերոհիշյալ համարժեքների հիմնական թերությունն այն է, որ սրանք պետք է ներարկվեն ենթմաշկային եղանակով։
Մեկ այլ մոտեցում է այն ֆերմենտների ակտիվության ճնշումը, որոնք ապաակտիվացնում են ԳՆՊ-1-ին և ՍԱՊ-ին։ Կան բերանով ընդունվող հաբեր, որոնք ճնշում են դիպեպտիդիլ պեպտիդազ-4 ֆերմենտի ակտիվությունը։
Պատմություն խմբագրել
1902 թվականին Բայլիսն (Bayliss) ու Սթարլինգը ենթադրեցին, որ աղիքի լորձաթաղանթը արտադրում է հորմոն (հայտնաբերումից հետո այն անվանվեց սեկրետին), որը խթանում է ենթաստամոքսային գեղձի հյութազատությունը[4]։ Սակայն, աղիքի լորձաթաղանթից ստացված մզվածքի ներարկումը չօգնեց 1-ին տիպի շաքարային դիաբետով հիվանդներին։ 1932 թվականին Լա Բարրեն (La Barre) առաջարկեց աղիների վերին հատվածի լորձաթաղանթի մզվածքի հորմոնը, որն առաջացնում էր արյան գլյուկոզի քանակի նվազում, անվանել ինկրետին և օգտագործել շաքարային դիաբետի բուժման նպատակով։ 1939–1940 թվականներին, հիմնվելով հետազոտությունների արդյունքների վրա, Leow-ն և գործընկերները կասկածի տակ դրեցին ինկրետինների առկայության փաստը։ Դրանից հետո մոտ 30 տարի այդ ուղղությամբ հետազոտություններ համարյա չկատարվեցին։
Վերջին հետազոտություններ խմբագրել
1970 թվականին աղիքի լորձաթաղանթից առանձնացվեց ՍԱՊ-ը (JC Brown)։ Սկզբում այն անվանվեց ստամոքսային արգելակող պեպտիդ։ Բայց 1973 թվականին, երբ ցույց տրվեց, որ այս հորմոնը խթանում է ինսուլինի արտադրությունը, այն վերանվանվեց գլյուկոզ-կախյալ ինսուլինատրոպ պեպտիդ։ Սակայն հետազոտությունները չկարողացան փաստել սրա արդյունավետությունը շաքարային դիաբետի բուժման տեսակետից։ 1982 թվականին Lund-ի և գործընկերների կողմից anglerfish-ի մոտ հայտնաբերվեց նախագլյուկագոն պեպտիդը, իսկ 1983 թվականին Գ․ Բելլի (G. Bell) և գործընկերների կողմից կլոնավորվեց այս հորմոնի գենը։ ԳՆՊ-1-ի фմբողջական մոլեկուլը ազդեցություն չի թողնում ինսուլինի քանակի վրա։ ԳՆՊ-1-ի միայն մեկ հարջորդականություն հայտնաբերվեց, որը թողեց ինսուլինախթանիչ արդյունք (ԳՆՊ-1 (7-36))։ Սրա կիսատրոհման պարբերությունը 1-2 րոպե է, քանի որ արագորեն ապաակտիվացնում է մինչև ԳՆՊ-1 (9-36)։ ՍԱՊ-ը նույնպես արագորեն ապաակտիվանում է մինչև ՍԱՊ (3-42)։
Ծանոթագրություններ խմբագրել
- ↑ Glucagon.com - site of Daniel J. Drucker's laboratory that studies incretins
- ↑ Drucker DJ, Nauck MA (November 2006). «The incretin system: glucagon-like peptide-1 receptor agonists and dipeptidyl peptidase-4 inhibitors in type 2 diabetes». Lancet. 368 (9548): 1696–705. doi:10.1016/S0140-6736(06)69705-5. PMID 17098089.
- ↑ Amori RE, Lau J, Pittas AG (July 2007). «Efficacy and safety of incretin therapy in type 2 diabetes: systematic review and meta-analysis». JAMA. 298 (2): 194–206. doi:10.1001/jama.298.2.194. PMID 17622601.
{{cite journal}}: CS1 սպաս․ բազմաթիվ անուններ: authors list (link) - ↑ Bayliss W, Starling EH (1902 թ․ սեպտեմբերի 12). «The mechanism of pancreatic secretion» (PDF). J. Physiol. (London). 28 (5): 325–353. doi:10.1113/jphysiol.1902.sp000920. PMC 1540572. PMID 16992627.