Մոլիեր (ֆր.՝ Molière), իսկական անունը՝ Ժան Բատիստ Պոկլեն (ֆր.՝ Jean Baptiste Poquelin), հունվարի 15, 1622(1622-01-15)[1][1][2][…], Փարիզ, Ֆրանսիայի թագավորություն[3][4] - փետրվարի 17, 1673(1673-02-17)[1][1][2][…], Փարիզ, Ֆրանսիայի թագավորություն[3]), ֆրանսիացի նշանավոր դրամատուրգ, դերասան, թատրոնի տնօրեն, «բարձր կատակերգության» ժանրի հիմնադիր։

Մոլիեր
ֆր.՝ Molière
Ծննդյան անունֆր.՝ Jean-Baptiste Poquelin
Ծնվել էհունվարի 15, 1622(1622-01-15)[1][1][2][…]
ԾննդավայրՓարիզ, Ֆրանսիայի թագավորություն[3][4]
Վախճանվել էփետրվարի 17, 1673(1673-02-17)[1][1][2][…] (51 տարեկան)
Վախճանի վայրՓարիզ, Ֆրանսիայի թագավորություն[3]
ԳերեզմանՊեր Լաշեզ
Գրական անունMolière
Մասնագիտությունդրամատուրգ, թատրոնի դերասան, բանաստեղծ, երգիծաբան, թատերական ռեժիսոր, դրամատուրգ, գրող և թատրոնի տնօրեն
Լեզուֆրանսերեն
Քաղաքացիություն Ֆրանսիայի թագավորություն
ԿրթությունԼյուդովիկոս Մեծի լիցեյ և Օռլեանի հին համալսարան
Ժանրերկատակերգություն և Ֆարս
Գրական ուղղություններկլասիցիզմ
Ուշագրավ աշխատանքներՍկապենի արարքները, Le Bourgeois gentilhomme?, Երևակայական հիվանդ, Միզանտրոպ, Տարտյուֆ, Դոն Ժուան, Կանանց դպրոց, Երևակայական եղջյուրակիրը, Psyché?, Pastorale comique?, Mélicerte?, Monsieur de Pourceaugnac?, The Blunderer, or the Counterplots?, The School for Husbands?, Վերսալյան էքսպրոմտ, The Miser?, L'Amour médecin?, Զվարճալի սեթևեթուհիներ, Ձանձրացողները, Les Femmes Savantes?, Les amants magnifiques?, Le Sicilien ou l'Amour peintre?, Le Médecin volant?, Le Médecin malgré lui?, Marriage by Compulsion?, Lovers' quarrels?, Princess of Elis? և La jalousie du barbouillé?
ԱմուսինԱմանդա Բեժար
Համատեղ ապրողMadeleine Béjart?
ԶավակներEsprit-Madeleine Poquelin?
Изображение автографа
Մոլիեր Վիքիքաղվածքում
 Molière Վիքիպահեստում
Մոլիերի արձանը Փարիզում՝ Մոլիերի և Ռիշելիեի փողոցների խաչմերուկի մոտ
Մոլիերի շիրիմը Փարիզի Պերլաշեզ գերեզմանատանը

Կյանքը և ստեղծագործությունը

խմբագրել

Մոլիերը 1639 թվականին ավարտել է Կլերմոնի ճիզվիտական քոլեջը։ 1643 թվականին, Մոլիեր կեղծանվամբ, մի քանի դերասանների հետ ստեղծել է «Փայլուն թատրոնը»։ 1645-1658 թվականներին խաղընկերների հետ շրջագայել է Ֆրանսիայի գավառներում։ Թատերախմբի համար գրել է փոքրածավալ ուրախ կատակերգություններ և ֆարսեր («Ճարպիկը կամ խոչընդոտները», 1663 թվական, «Սիրային անախորժություններ», 1663 թվական), որոնց սյուժեները փոխառված են իտալական պիեսներից։

Մոլիերը, հենվելով ֆրանսիական ժողովրդական թատրոնի ավանդույթների և Վերածննդի մարդասիրական գաղափարների վրա, օգտագործելով կլասիցիզմի փորձը, ստեղծել է նոր տիպի՝ սոցիալ-կենցաղային կատակերգության ժանրը։ Նա իր կատակերգություններով («Ծիծաղելի սեթևեթուհիները», 1660 թվական, «Տղամարդկանց դպրոցը», 1661 թվական) արտահայտել է գեղարվեստական նոր սկզբունքներ՝ իրականության ճշմարտացի պատկերում, կերպարների անհատականացում։ «Կանանց դպրոցի քննադատությունը» (1663 թվական) և «Վերսալյան էքսպրոմտ» (1682 թվական) պիեսներում հաստատել է իր գեղագիտական ըմբռնումները։

Մոլիերի տաղանդն ավելի վառ արտահայտվել է «Տարտյուֆ» (1669 թվական), «Դոն Ժուան» (1683 թվական) կատակերգություններում, որտեղ ծաղրել է բարեպաշտության և առաքինության դիմակի տակ թաքնված հասարակության երկերեսանիությունը, ազնվականության հոգևոր սնանկացումն ու անբարոյականությունը։ Մոլիերի ազատախոհական գաղափարախոսության, ազնվականական իշխող խավի սպանիչ քննադատության համար երկար ժամանակ արգելվել են «Տարտյուֆի» և «Դոն Ժուանի» բեմադրությունները։

«Միզանտրոպ» (1667 թվական) կատակերգության մեջ Մոլիերն անխնա քննադատել է իշխող խավի արատները, մերկացրել չարիքի արմատները։ Նրա վճռականությունը և անհաշտվողականությունն արտահայտվել են հատկապես հասարակ մարդկանց՝ գործունյա, խելացի, կենսուրախ սպասավորների և սպասուհիների կերպարներում («Ժլատը», 1668 թվական, «Քաղքենին ազնվական», 1671 թվական, «Երևակայական հիվանդ», 1674 թվական)։

Մոլիերի պիեսներում իրականության երգիծական պատկերման գույները խիստ չափազանցված և խտացված են։ Նա ֆրանսիական կատակերգությունը բարձրացրել է դասական արվեստի մակարդակի՝ պահպանելով նրա օրգանական կապը ժողովրդական ֆարսի («Սկապենի արարքները», 1676 թվական) հետ։ Մեծ է Մոլիերի պատմական դերը ֆրանսիական կատակերգության հետագա զարգացման մեջ՝ Ժան-Ֆրանսուա Ռենյարից մինչև Պիեռ Օգյուստեն Բոմարշե։ Մոլիերի ստեղծագործությունն ազդել է նաև հայ գրողների (Խորեն Գալֆայան, Նիկողայոս Փուղինյան, Գաբրիել Սունդուկյան, Հակոբ Պարոնյան) վրա։ XIX դարից հայ թատրոնում բեմադրվել են Մոլիերի պիեսները՝ «Դոն Ժուան», «Երևակայական հիվանդ», «Տարտյուֆ», «Քաղքենին ազնվական», «Սկապենի արարքները», «Ժորժ Դանդեն», «Բռնի ամուսնություն», «Ագահը» և այլն։

Կատակերգություններ

խմբագրել

Նրա ստեղծագործություններից առավել հայտնի են «Տարտյուֆ» (1664-1669), «Դոն Ժուան» (ֆր.՝ Don Juan, ou Le festin de pierre, 1665), «Մարդատյացը» (ֆր.՝ Le Misanthrope, 1666) կատակերգությունները։

Թարգմանություններ

խմբագրել

Մոլիերի կատակերգությունները հայերեն սկսել են թարգմանել դեռևս տասնիններորդ դարի կեսերից։ Առաջին հայ թարգմանիչն էր Տիգրան Տետեյանը։ Ֆրանսիացի մեծ թատերագրի հսկայական ժողովրդականություն վայելող ստեղծագործություններից թարգմանություններ են կատարել նաև հայ դասական գրող, նույնպես թատերագիր Գաբրիել Սունդուկյանը, անվանի ազգագրագետ, լրագրող Երվանդ Լալայանը, ժամանակի հայտնի դերասաններ Գ. Չմշկյանը, Ա. Մանդինյանը, Մ. Ամրիկյանը, Մ. Ավալյանը, Արամ Վրույրը։ Մոլիերյան երկերի հայ թարգմանիչերի ցանկը բավականին մեծ է, և ոչ բոլորն են այստեղ հիշատակված։

Առաջիններից մեկը Մոլիերին արևմտահայերեն թարգմանել է Գ. Պելճիկյանը։

Արտաքին հղումներ

խմբագրել
 
Վիքիքաղվածքն ունի քաղվածքների հավաքածու, որոնք վերաբերում են
Մոլիեր հոդվածին

Գրականություն

խմբագրել
  • Eugène Despois| auteur2 = Paul Mesnard | titre = Œuvres de Molière | sous-titre = |pages totales=| lien éditeur = Bibliothèque de la Pléiade | éditeur = Hachette | lieu = Paris | année = 1873-1900|collection=Les Grands Écrivains de la France|tome= 1-13|lire en ligne=https://gallica.bnf.fr/services/engine/search/sru?operation=searchRetrieve&version=1.2&collapsing=disabled&rk=21459;2&query=dc.relation%20all%20%22cb309582531%22%7Cid=Despois-Mesnard 1873}} Cette édition critique, qui a fait autorité pendant un siècle, reproduit les textes des différentes polémiques autour des créations de Molière. Elle est la seule à être accessible en ligne.
  • Georges| nom1 = Couton | titre = Molière | sous-titre = œuvres complètes |pages totales=1414| lien éditeur = Bibliothèque de la Pléiade | éditeur = Gallimard | lieu = Paris | année = 1971|collection=Bibliothèque de la Pléiade|tome= 1|numéro dans collection=8|id=Couton 1971, t. 1}}
  • Georges| nom1 = Couton | titre = Molière | sous-titre = œuvres complètes |pages totales=1565|lien éditeur = Bibliothèque de la Pléiade | éditeur = Gallimard | lieu = Paris | année = 1971|collection=Bibliothèque de la Pléiade|tome= 2|numéro dans collection=9|id=Couton 1971, t. 2}}
  • Georges| nom1 = Forestier | prénom2= Claude|nom2 = Bourqui| lien auteur1= Georges Forestier (professeur de littérature)|titre = Molière | sous-titre = œuvres complètes |présentation en ligne=http://www.gallimard.fr/Catalogue/GALLIMARD/Bibliotheque-de-la-Pleiade/OEuvres-completes112%7C(չաշխատող հղում) pages totales= 1728|numéro dans collection=8|lien éditeur = Bibliothèque de la Pléiade | éditeur = Gallimard | lieu = Paris | année = 2010|collection=Bibliothèque de la Pléiade|tome= 1|ISBN=9782070117413|id=Forestier-Bourqui, t. 1}}
  • Georges| nom1 = Forestier | prénom2= Claude|nom2 = Bourqui|lien auteur1= Georges Forestier (professeur de littérature)|titre = Molière | sous-titre = œuvres complètes |présentation en ligne=http://www.gallimard.fr/Catalogue/GALLIMARD/Bibliotheque-de-la-Pleiade/OEuvres-completes113%7C(չաշխատող հղում) pages totales=1792| numéro dans collection=9|lien éditeur = Bibliothèque de la Pléiade | éditeur = Gallimard | lieu = Paris | année = 2010|collection=Bibliothèque de la Pléiade|tome= 2|ISBN= 9782070117420|id=Forestier-Bourqui, t. 2}}
  • Molière | titre = Œuvres de Monsieur de Molière | éditeur = Denys Thierry, Claude Barbin, Pierre Trabouillet | lieu = Paris | année = 1682 | lire en ligne = https://gallica.bnf.fr/ark:/12148/bpt6k57369g/f2.image accessible en ligne|id=Thierry-Barbin 1682}}. Seul le premier volume est accessible en ligne.
  • Dormandy, Thomas. "The white death: a history of tuberculosis", New York University Press, 2000, p. 10
  • Hartnoll, Phyllis (ed.). The Oxford Companion to the Theatre, 1983, Oxford University Press
  • Roy, Donald on Molière in Banham, Martin (ed.), The Cambridge Guide to Theatre (Cambridge University Press, 1995), pp. 756–7
  • Scott, Virginia. Molière, A Theatrical Life, 2000, Cambridge University Press
  • Riggs, Larry. Molière and Modernity, Charlottesville: Rookwood Press 2005
  • Patricia M. Ranum, Portraits around Marc-Antoine Charpentier (Baltimore, 2004), "Molière", pp. 141–49
  • Claude Alberge, Voyage de Molière en Languedoc (1647–1657) (Presses du Languedoc, 1988)
  • Родиславский В., Мольер в России, «Русский вестник», 1872, кн. III;
 
Միխայիլ Բուլգակովի ,,Պարոն դը Մոլիերի կյանքը,, գրքի տիտղոսաթերթը
  • Веселовский Алексей:
    • Этюды о Мольере: «Тартюф», История типа и пьесы, М., 1879;
    • Этюды о Мольере: «Мизантроп», М., 1881;
    • Этюды и характеристики, т. I, изд. 4-е, М., 1912;
  • Цебрикова М. К., Мольер, его жизнь и произведения, СПБ, 1888;
  • Коклен, Мольер и Шекспир, «Артист», М., 1889, кн. IV;
  • Барро М. Б., Мольер, его жизнь и литературная деятельность, СПБ, 1891;
  • Лансон Г., История французской литературы, т. II, М., 1896;
  • Вейнберг П., Мольер, «Ежегодник императорских театров», прилож. 3-е, СПБ, 1899—1900;
  • Бахтин Н. Н., Мольер в русской литературе, «Сочин. Мольера», изд. Брокгауз-Ефрон, т. II, СПБ, 1913, стр. 609—618;
  • Фриче В. М., Мольер, М., 1913;
  • Филиппов В., Мольер в России XVIII в., сб. «Беседы», М., 1915;
  • Комиссаржевский Ф., Театральные прелюдии, М., 1916;
  • Пиксанов Н. К., Грибоедов и Мольер (Переоценка традиции), М., 1922;
  • Манциус К., Мольер. Театры, публика, актёры его времени, перев. Ф. Каверина, М., 1922;
  • Быстрянский В., Мольер и французская буржуазия второй половины XVII в., «Книга и революция», 1922, № 4 (16);
  • Соловьев В. Н., Театр Мольера, «Очерки по истории европейского театра», под ред. А. А. Гвоздева и А. А. Смирнова, П., 1923;
  • Гвоздев А. А., Оперно-балетные постановки во Франции XVI—XVII вв., П., 1923;
  • Патуйе Ю., Мольер в России, Берлин, 1924;
  • Клейнер И., Театр Мольера, Анализ производственной деятельности, М., 1927;
  • Рулин П. И., Русские переводы Мольера в XVIII в., «Известия по русскому языку и словесности Академии наук СССР», т. I, кн. I, 1928.
  • Коган П. С., Социология мольеровского творчества, вступ. ст. к «Избранным комедиям», Гиз, М. — Л., 1929;
  • Филиппов В., Мольер-драматург, Гиз, М. — Л., 1929;
  • Соллертинский И. И., «Мизантроп» Мольера, вступ. ст. к «Мизантропу», Дешевая биб-ка классиков Гиза, М. — Л., 1930;
  • Бордонов Жорж. Мольер (Жизнь в искусстве): Пер.с фр. — М.:Искусство. 1983 − 415 с.
  • Tachereau J., Histoire de la vie et des ouvrages de Molière, Bruxelles, 1828;
  • Mahrenholtz, Molière’s leben und Werke, Heilbronn, 1881;
  • Larroumet G., La comédie de Molière, l’auteur et le milieu, 1886;
  • Stapfer F., Molière et Shakespeare, P., 1886;
  • Brunetière F., Les époques du théâtre français, 1892;
  • La philosophie de Molière, «Études critiques», 4-me série, 2-me éd., P., 1891;
  • Weiss J. J., Molière, P., 1900;
  • Lanson G., Molière et la farce, «Revue de Paris», 1901;
  • Schneegans H., Molière, Berlin, 1902;
  • Huszar G., Études critiques de littérature comparée, t. II. Molière et l’Espagne, P., 1907;
  • Rigal Eug., Molière, 2 vv., 1908;
  • Lafenestre G., Molière, P., 1909;
  • Donnay M., Molière, 5-me éd., P., 1911;
  • Wolff M. J., Molière der Dichter und seine Werke, München, 1923;
  • Michaut G., La jeunesse de Molière, 2-me éd., 1923;
  • Les débuts de Molière à Paris, P., 1923; Les luttes de Molière, P., 1925;
  • Wechssler E., Molière als Philosoph, 2 Aufl., Marburg, 1925;
  • Gutkind C., Molière und das Komische Drama, Halle, 1928;
  • Heisz H., Molière, Lpz., 1929;
  • Küchler W., Molière, P., 1929.
  • Lacroix P., Bibliographie Molièresque, 2-е изд., Париж, 1875;
  • Livet Ch., Lexique de la langue de Molière, 3 тт., Париж, 1896—1897;
  • Lanson G., Manuel bibliographique de la littérature française moderne, Париж, 1925.

Ծանոթագրություններ

խմբագրել
  1. 1,00 1,01 1,02 1,03 1,04 1,05 1,06 1,07 1,08 1,09 Internet Broadway Database — 2000.
  2. 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 Itaú Cultural Enciclopédia Itaú Cultural (порт.)São Paulo: Itaú Cultural, 2001. — ISBN 978-85-7979-060-7
  3. 3,0 3,1 3,2 3,3 3,4 3,5 Мольер // Большая советская энциклопедия (ռուս.): [в 30 т.] / под ред. А. М. Прохорова — 3-е изд. — М.: Советская энциклопедия, 1969.
  4. 4,0 4,1 4,2 A. L. Molière // Encyclopædia Britannica: a dictionary of arts, sciences, literature and general information / H. Chisholm — 11 — New York, Cambridge, England: University Press, 1911. — Vol. 18. — P. 661—667.
 Վիքիքաղվածքն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Մոլիեր» հոդվածին։
 Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Մոլիեր» հոդվածին։