Թուրքատյացություն
Թուրքոֆոբիա, վախ, ատելություն, ռասայական խտրականություն՝ ազգությամբ թուրքերի, ինչպես նաև Բալկանյան թերակղզում ապրող մուսուլմանների ու ադրբեջանցիների նկատմամբ[1][2]։
Պատմություն խմբագրել
Այս երևույթը սկսվել է դերևս Հունական արշավանքների ժամանակ՝ 4-րդ դարում, երբ թուրքերը Եվրոպայում ջարդ ու թալան սկսեցին։ Շուրջ մեկ հազարամյակ հետո, երբ թուրքերը հիմնադրեցին Օսմանյան կայսրությունը ու արշավեցին՝ մի կողմից Բալկանյան թերակղզի, մյուս կողմից Մերձավոր Արևելք՝ կատարելով ավերածություններ։ Թուրքոֆոբիա տերմինը առաջացել է 1870-ականներին։ Այդ ժամանակներին Եվորպայի քաղաքական գործիչները հիմնում էին կրոնական կազմակերպություններ, որոնց նպատակն էր քշել թուրքերին Բալկանյան թերակղզուց[3][4]։
16-րդ դար խմբագրել
Երբ թուրքերը գրավեցին Կիպրոսը, շուրջ 56,000 հույն գերեվարվեց կամ սպանվեց, ու հունական զորքերի ղեկավարը ողջակիզվեց։ Այստեղից թուրքերը արագորեն վատ համբավ ձեռք բերեցին պատերազմներում։ 16-րդ դարում թուրքերի կողմից կատարված գործողությունների վերաբերյալ երկու անգամ ավելի շատ գիրք գրվեց քան նոր ցամաքի բացահայտման մասին (խոսքը վերաբերում է Կոլումբոսի կատարած բացահայտմանը)[5]։
17-րդ դար խմբագրել
17-րդ դարում իրավիճակը ավելի սրվեց թուրքերի ու իրենց հարևանների միջև։ Թուրքոֆոբիան սկսեց տարածվել Սկանդինավյան թերակղզում, որտեղ իշխում էր Շվեդիան։ Հենց այս դարի կեսերին Օսմանյան կայսրության հպատակության տակ գտնվող ազգերի մեջ սկսվեց ազգային զարթոնքը [2][6]:
Օսմանյան կայսրության թուլացումը խմբագրել
19-րդ դարում ազգային զարթոնքը վերաճեց զինված պայքարի։ 1829 թվականին Հունաստանը զենքի ուժով և Եվրոպայից օգնություն ստանալով անկախացավ։ 1877-78 թթ ռուս-թուրքական պատերազմի հետևանքով՝ Օսմանյան կայսրության դիրքերը՝ Բալկանյան թերակղզում թուլացան։ Հերթով սկսեցին անկախանալ Բալկանյան թերակղզու երկրները։ Ալբանիայի անկախացումով (1913 թվական) Օսմանյան կայսրությունը վերջնականապես կորցրեց իր ազդեցությունը Բալկանյան թերակղզում։ Թուրքերից անկախանալու ցանկությունը տարածվեց հայերի ու արաբների միջև։ Հայերը զինված պայքար սկսեցին թուրքերի դեմ, որն իր գագաթնակետին հասավ 1890-ականներին, բայց Համիդիան ջարդերից հետո թուլացավ պայքարը։ Հենց այդ ժամանակներում հայերի մեջ ամրապնդվեց թուրքոֆոբիան։ Չնայած Բալկանյան թերակղզու երկրների անկախացմանը՝ թուրքոֆոբիան այնտեղ մինչև հիմա կրում է պետական ու ազգային բնույթ։
Օսմանյան կայսրության վերջին տարիները խմբագրել
Եթե 17-րդ դարում Օսմանյան կայսրությունը պայքարում էր Եվրոպան նվաճելու համար, ապա 1918 թվականին պայքարում էր իր սկզբնական տարածքը (ինչպես նաև Արևմտյան Հայաստանը ու Հունաստանի ասիական մասը) պահպանելու համար։ Հույների ու հայերի մեջ այդ տարիներին թուրքոֆոբիան պետական բնույթ էր կրում, ու կորցրած տարածքները վերամիավորելու համար՝ նորանկախ Հայաստանը ու Հունաստանը պատերազմի մեջ մտան թուրքերի հետ, սակայն պարտվեցին[7]։
Հայոց ցեղասպանություն խմբագրել
1894-1923 թվականների ընթացքում՝ թուրքերը սպանեցին 1,500,000 հայ։ Թուրքիան մերժում է այս փաստը։ Սրանք բուն պատճառները դարձան, որ թուրքոֆոբիան Հայերի մեջ ամենատարածվածն է։ Պատճառներից մեկն այն է, որ Արևմտյան Հայաստանը մինչև հիմա գտնվում է Թուրքիայի տարածքում։
Թուքոֆոբիան մեր օրերին խմբագրել
Թուրք արտահայտությունը, եվրոպական որոշ երկրներում նշանակում է բարբարոս, որոշ լեզուներում թուրք արտահայտությունը վիրավորանք է՝ նույնիսկ հայհոյանք[8]։
Հայաստան խմբագրել
Հայ-թուրքական հարաբերությունները, պատմության ընթացքում, լարված են եղել։ 2007 թվականին կատարված հետազոտության համաձայն՝ Հայաստանի հայերի 78%-ը ունի ատելություն թուրքերի նկատմամբ[9]։
Բուլղարիա խմբագրել
1984 թվականից՝ Բուլղարիան սկսեց սահմանափակել թուրքերի իրավունքները Բուլղարիայում։ Նրանց նույնիսկ արգելվում էր հասարակական վայրերում թուրքերեն խոսել։ շուրջ 800,000 թուրք փոխեցին իրենց ազգանունները։ 1989 թվականին, երբ թուրք-բուլղարական սահմանը բացվեց, շուրջ 350,000 թուրք լքեց Բուլղարիան[10]։
Կիպրոս խմբագրել
Կիպրոսի հույների մեջ նույնպես տարածված է թուրքոֆոբիան։ Բուն պատճառը Կիպրոսի հյուսիսային հատվածի օկուպացումն է թուրքերի կողմից[11]։
Գերմանիա խմբագրել
Թուքոֆոբիան Գերմանիայում զգացվում է ամենօրյա կենցաղում[12][13]։ Գերմանիայում թուրքերի հետ կապված վիրավորական կատակները կենցաղային են դարձել[14]։ 1990-ականների սկզբներին թուրքերի վրա հարձակումներ իրականացվեցին, ինչի արդյունքում մահացան տասնյակ թուրքեր։
Հունաստան խմբագրել
Հույն-թուրքական հարաբերությունները, հայ-թուրքական հարաբերությունների պես, եղել են լարված։ 1994 թվականի Մարտի 7-ին Հունաստանը որոշեց այդ օրը համարել որպես Հույների ցեղասպանության զոհերի հիշատակության օր։ Այս որոշումը ավելի սրեց երկու երկրների հարաբերությունները։ 1995 թվականին՝ երկու երկրներում ստեղծվել էր նախապատերազմյան իրավիճակ, բայց պատերազմը կանխարգելվեց։
Ռուսաստան խմբագրել
Պատմության ընթացքում տեղի են ունեցել բազմաթիվ ռուս-թուրքական պատերազմներ։ Սառը պատերազմի տարիներին Թուրքիան հանդես էր գալիս, որպես ԱՄՆ-ի հենակետ։ Ռուսաստանում ապրող ադրբեջանցիների ու թուրքերի նկատմամբ կիռարվում է էթնիկական խտրականություն։
Թուրք-եգիպտական հարաբերությունների լարումը խմբագրել
Թուրք-եգիպտական հարաբերությունները սրվեցին, երբ Թուրքիան փորձեր կատարեց միջամտել Եգիպտոսի ներքին գործերին։ 2013 թվականին՝ Եգիպտոսի ժամանակավոր նախագահը ասաց, որ պատրաստ է ճանաչել Հայոց Ցեղասպանությունը[15]։
Թուրքոֆոբիա ադրբեջանցիների հանդեպ խմբագրել
20-րդ դարում հայերի մեջ սկսվեց հաստատվել ատելություն ադրբեջանցիների նկատմամբ։ 1904-1905 թվականներին տեղի ունեցան ջարդեր ադրբեջանցիների ու հայերի միջև։ Եղան հազարավոր զոհեր։ 1918-1920 թթ. տեղի ունեցավ պատերազմ նորանկախ երկու երկրների միջև։ 1988-94 թթ. կողմերը պատերազմեցին Արցախի համար։ Այս ամենը հանգեցրեց ատելություն երկու ազգերի միջև[16]։
Ծանոթագրություններ խմբագրել
- ↑ Libaridian, Gerard J. (2004). Modern Armenia: people, nation, state. Transaction Publishers. էջ 193. ISBN 978-0-7658-0205-7. «One consequence of the shift from anti-communism to anti-Turkism was that an important segment of the Diaspora lived through moments ...»
- ↑ Khalidi, Rashid (1991). The origins of Arab nationalism. Columbia University Press. էջ 18. ISBN 978-0-231-07435-3. «In the first place, Arabist ideology, including a bitter anti-Turkism, was fully formulated long before the Young Turk revolution»
- ↑ Andrew Kirkman, The cultural life of the early polyphonic Mass: medieval context to modern revival, Cambridge University Press, 2010, p. 121
- ↑ Danielle Buschinger, La croisade: réalités et fictions, Kümmerle, 1989, p. 51: "... pour faire progresser la piété des chrétiens; la liturgie a mis en évidence les défauts des turcs et depuis le milieu du 15ème siècle une missa contra Turcas (messe contre les Turcs) a été célébrée, où l'impie est désormais le Turc."
- ↑ Miller, G. J. (2003). Luther on the Turks and Islam. In T. Wengert (Ed.), Harvesting Martin Luther's reflections on theology, ethics, and the church. (p. 185). Grand Rapids MI: W.B. Eerdmans Pub. Co. [1]
- ↑ Grosrichard, A. (1998). The sultan's court: European fantasies of the East. (pp. xiii, xiv, 125, 169, 185). London: Verso.
- ↑ Handan Nezir Akmeshe, The Birth Of Modern Turkey: The Ottoman Military And The March To World War I, I.B.Tauris, 2005. pg 50
- ↑ Justin McCarthy, The Turk in America: The Creation of an Enduring Prejudice, University of Utah Press; 1st Edition (August 15, 2010)
- ↑ «Armenia National Voter Study October 27 – November 3, 2007» (PDF). IRI, USAID, Baltic Surveys Ltd./The Gallup Organization, ASA. էջ 34. Վերցված է 2013 թ․ մայիսի 4-ին.
- ↑ Waardenburg, Jacques (2003). Muslims and others: relations in context. Walter de Gruyter. էջ 266. ISBN 978-3-11-017627-8. «Anti-Islamic campaigns arose in the nationalist anti-Turkish measures implemented in Bulgaria in the 1980s.»
- ↑ Demirtaş-Coşkun 2010, 39.
- ↑ Klink, A.; Wagner, U. (1999). «Discrimination against ethnic minorities in Germany: Going back to the field». Journal of Applied Social Psychology. 29 (2): 402–423. doi:10.1111/j.1559-1816.1999.tb01394.x.
- ↑ Shohat, M.; Musch, J. (2003). «Online auctions as a research tool: A field experiment on ethnic discrimination». Swiss Journal of Psychology. 62 (2): 139–145. doi:10.1024//1421-0185.62.2.139.
- ↑ Kagitcibasi, C. (1997). «Whither multiculturalism?». Applied Psychology. 46 (1): 44–49. doi:10.1080/026999497378494.(չաշխատող հղում)
- ↑ «Egypt to Acknowledge Armenian Genocide». 2013 թ․ օգոստոսի 17.
- ↑ Barrington, Lowell (2006). After Independence: Making and Protecting the Nation in Postcolonial & Postcommunist States. University of Michigan Press. էջ 231. ISBN 0472068989.