Թզենի սովորական
| Թզենի սովորական | ||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Գիտական դասակարգում | ||||||||||
|
||||||||||
| Լատիներեն անվանում | ||||||||||
| Ficus carica
|
Թզենի սովորական (լատին․՝ Ficus carica), թթազգիների ընտանիքի թզենի ցեղի բույս։
Նկարագրություն խմբագրել
Տերևաթափ ծառ է՝ մինչև 12 մ բարձրությամբ և հաստ, թույլ ճյուղավորված բնով, տարածված և թեքությամբ դեպի վեր ուղղված ճյուղերով, որոնք առաջացնում են գնդաձև, ձվաձև կամ հովանոցաձև սաղարթ։ Երիտասարդ ընձյուղների կեղևը մազմզուկապատ է, ավելի ուշ՝ ստանում է գորշամոխրավուն գունավորում և ճաքճքվում է։
Գագաթնային բողբոջները ձվաձև են, նուրբ և երկար սրածայր, 2—3 ծածկող թեփուկներով, 1 սմ երկարությամբ։ Կողմնային բողբոջները կլորավուն են կամ հակառակ-ձվաձև, մինչև 0,5 սմ երկարությամբ, ծածկված բազմաթիվ ցողուններով։
Տերևադասավորությունը հերթադիր է։ Տերևաթիթեղը վերևից կոշտ-կնճռոտ է, մուգ կանաչ, ներքևից՝ աղվամազապատ, մոխրականաչավուն, կլորավուն կամ լայն-ձվաձև, կազմված 3 — 5, երբեմն՝ 7 թաթանման բլթակներից։ Երբեմն ամբողջական է, 8-15 (33) սմ երկարությամբ և 6 —12 սմ լայնությամբ, հաճախ սրտանման հիմքով։ Տերևակիցը շուտ է թափվում։ Տերևները սովորաբար բացվում են ապրիլին, աշնանը երկար են պահում կանաչ գույնը և տերևաթափից առաջ (նոյեմբերին) ստանում են բաց դեղնավուն գունավորում։
Երկտուն ծառ է։ Ծաղկաբույլերը տանձանման են, վերևից անցքով, որը ծածկված է թեփուկով։ Պտուղները տանձաձև են կամ կլորավուն, սև կամ դեղնականաչավուն, քաղցր ու հյութալի։
Տարածվածություն խմբագրել
Թուզը hին աշխարհում ամենատարածված ու շատ գործածվող պտուղներից մեկն է եղել։ Նրա պտուղներն ու տերևները պատկերվել են հին քաղաքների ու որմնանախշերի վրա։
Տարածված է Կովկասում, Միջերկրական ծովի ափերում, Փոքր Ասիայում, Միջին Ասիայում, Աֆղանստանում, Հնդկաստանում։ Հայաստանում հանդիպում է Զանգեզուրում, Մեղրիում, Նոյեմբերյանում, Շամշադինում, Իջևանում, Թումանյանում, հիմնականում ցածրադիր վայրերում, գետահովիտներում։ Վայրիացած է, անտառներում չի հանդիպում։ Ապրում է 150—200 տարի։ Ջերմասեր բույս է. ցրտահարվում է 20°C-ից ցածր ջերմաստիճանների դեպքում։
Հողի նկատմամբ պահանջկոտ չէ. աճում է ամենուրեք։ Չորադիմացկուն և երաշտադիմացկուն է։ Լուսասեր է։ Մեծ քանակությամբ արմատային և բնային մացառներ է տալիս, որի շնորհիվ միանգամայն պիտանի է թեք լանջերի, ձորակների, լիցքերի ամրացման համար։
Կիրառություն խմբագրել
Թզենու պտուղներն ունեն բուժիչ հատկություն, չորացրած վիճակում ստամոքսը և աղիքները թուլացնում են։ Թարմ պտուղների հյութով կատարած ողողումը և թրջոցը օգնում է կրծքային և կոկորդային հիվանդությունների դեպքում, փափկացնում է ուռուցքները ու հասունացնում թարախապալարները[1]։
Ծանոթագրություններ խմբագրել
- ↑ Հարությունյան Լ․ Վ․, Հարությունյան Ս․ Լ․, Հայաստանի դենդրոֆլորան, հ. 1, Երևան, «Լույս հրատարակչություն», 1985, էջ (159-160)։