Թելամոն
Հունական դիցաբանության մեջ Թելամոնը (/ˈtɛləmən/ , հին հունարեն Τελαμών) Էգինա կղզու թագավոր Էակոսի և Էնդիիսի՝ լեռնային հավերժահարսի որդին էր։ Պելիասի ավագ եղբայրը՝ Թելեմոնը Յասոնի հետ նավարկել է, որպես նրա արգոնավորդներից մեկը և ներկա է եղել Կալիդոնյան վարազի որսին։ Իլիականում նա հույն հերոսների՝ Այաքսի և Թյուսերի հայրն էր, տարբեր մայրերից:Որոշ աղբյուրներ նշում են նաև նրա երրորդ որդուն՝ Թրեմբելուսին[3][4] : Նա և Պելիասը նաև Հերկուլեսի մտերիմ ընկերներն էին, օգնել էին նրան ամազոնուհիների դեմ կատարած արշավներում և Տրոյայի վրա հարձակման մեջ։
| Թելամոն | |
|---|---|
 | |
| Տեսակ | Արգոնավորդներ |
| Սեռ | արական |
| Ծննդավայր | Էգինա |
| Անդամակցություն | Արգոնավորդներ |
| Հայր | Էակոս և Actaeus? |
| Մայր | Էնդեյս և Glauce? |
| Քույր/Եղբայր | Պելեյ[1] |
| Ամուսին | Eeriboea? |
| Կողակից | Հեսիոնե (օվկիանուհի) և Theanira? |
| Զավակներ | Teucer?[2], Trambelus? և Ajax the Great? |
 Telamon Վիքիպահեստում | |
ֆերեսիդես Լերեսոցու կողմից ավելի վաղ կատարած արձանագրությունում՝ Թելամոն և Պելիասը եղբայրներ չէին, այլ ընկերներ էին։ Սա կհամապատասխանի այն բանի հետ, որ Պելիասը մեկ այլ հերոսի՝ Աքիլլեսի հայրն էր (Հոմերոսի կողմից անվանվել էր Պելիդես՝ Պելիասի որդի)։ Ըստ այս արձանագրության, Թելեմոնը Ակտեուսի և Գլոսիի որդին էր, վերջինս Սայքրիուսի՝ Սալամինի արքայի դուստրն էր, և Թելեմոնը ամուսնացավ Պերիբեայի՝ Մեգարայի Ալկատուս արքայի դստեր հետ[5] :
Կյանք խմբագրել
Իրենց խորթ եղբայր Ֆոկուսին սպանելուց հետո, Թելամոնն և Պելիասը փախչում են Էգինա։ Նրանք գնում են Սալամին, որտեղ Սայքրիուսը ողջունում է Թելամոնին և ընկերակցում է նրան։ Թելամոնն ամուսնանում է Սայքրիուսի դտեր Պերիբեայի հետ, ով ծննունդ տվեց Այաքսին, իսկ որոշ ժամանակ անց, Սայքրիուսն իր թագավորությունը տալիս է Թելամոնին։ Առասպելի այլ տարբերակներում Սայքրիուսի աղջկան անվանում էին Գլոսի, և Պերիբեան Թելամոնի երկրորդ կինն է, և Ալկատուսի դուստրը։
Թելամոնը նաև ի հայտ է գալիս Հերակլեսի Տրոյայի թալանի երկու տարբերակներում էլ, որը ղեկավարում էր արքա Լաոմեդոնը (կամ Տրովսը այլընտարանքային տարբերակներում) ։ Նախքան Տրոյական պատերազմը, Պոսեյդոնը ուղարկում է ծովային հրեշին հարձակվելու Տրոյայի վրա։
Արքա Տրովսի տարբերակում, Հերակլեսը (Թելամոնի և Էկլիզի հետ) համաձայնվում է սպանել հրեշին, եթե Թրոսը տա իրեն այն ձիերն,որն ինքը ստացել էր Զևսից, որպես Զևսի կողմից Տրովսի որդու՝ Գանիմեդեսի, առևանգման փոխհատուցում։ Տրովսը համաձայնվում է, Հերակլեսը հասնում է հաջողության և Թելամոնը ամուսնանում է Հեսիոնեիէ Տրովսի դստեր հետ, ով ծնունդ է տալիս Թյուսերին։
Արքա Լաոմեդոնի տարբերակում, Լաոմեդոն ծրագրում է զոհաբերել իր դստերը Պոսեյդոնին՝ հուսալով հանդարտեցնել նրան։ Հերակլեսը փրկում է նրան վերջին րոպեին և սպանում և՛ հրեշին, և՛ Լաոմեդոնին, և՛ Լաոմեդոնի որդիներին, բացառությամբ Գանիմեդի, ով Օլիպոս լեռան վրա էր և Պրիամոսը, ով փրկեց իր սեփական կյանքը՝ տալով Հերակլեսին ոսկե քողն, որը պատրաստել էր Հեսիոնեն։ Թելամոնը վերցնումէ Հեսիոնեին, որպես պատերազմական մրցանակ և ամուսնանում է նրա հետ , և նա ծնունդ է տալիս Թովկրին։ Երբ Այաքսը հետո ինքնասպանություն է գործում Տրոյայում, Թելամոնը վտարում է Թովկրին Սալամիսից, քանի որ նա չէր կարողացել բերել իր եղբորը տուն։
Ապոլլոդորոսի գրադարանում, Թելամոնին գրեթե սպանվումէ Տրոյայի պաշարման ժամանակ։ Թելամոնն առաջինն էր, ով ներխուժում է Տրոյական պատի միջով, որը զայրացրեց Հերակլեսին, քանի որ ցանկանում էր այդ փառքն ինքն իր համար։ Հերկուլեսը պատրաստվում էր հարվածնել նրան իր սրով, երբ Թելամոնը սկսում է մոտակա քարերից արագ պատրաստել զոհասեղան Հերակլեսի պատվին։ Հերակլեսն այնքան գոհ էր, որ Տրոյան թալանելուց հետո նա Հեսիոնեին կնության է տալիս Թելամոնին։ Հեսիոնեն պահանջում է, որ ինքը կարողանա իր հետ բերել իր եղբորը՝ Պոդարսեսին։ Հերկակլեսը թույլ չի տալիս, մինչև որ Հեսիոնեն չգնի Պոդարսեսին որպես ստրուկ։ Հեսիոնեն իր եղբոր համար վճարում է քողով։ Պոդարսեսի անունը հետագայում փոխվում է Պրիամոսի, որն ըստ հույն հեղինակ Ապոլլոդորոսի փոխ է առնված հունարեն «գնել» արտահայտությունից։
«Թելամոն» խմբագրել
«Թելամոն»(նաև «Թելամոնի երգը») հնագույն հունական երգ է, (մ.թ.ա. 5-րդ դար) որն միայն հայտանբերվել է այդ անունով որոշ հնագույն հունական պիեսներում և ավելի ուշ սքոլիաներում և լուսաբանություններում[6] : Այն համարվում է պատերազմական երգ՝ Թելամոնի որդի Այաքսի մասին, չնայած որոշ այլ լուսաբանություններում համարում էին, որ այն տխուր երգ է հենց Թելամոնի մասին[7][8][9] : Այն սկսվում է «Թելամոնի որդին՝ ռազմատենչ Այաքսը։ Ասում են, որ դուք ամենախիզախն եք հույներից Աքիլլեսից հետո»[10] :
Ճարտարապետության մեջ խմբագրել
Ճարտարապետության մեջ թլամոնները հսկայական տղամարդկանց քանդակներ են, որոնք օգտագործվում են որպես սյուներ[11]։ Սրանք նաև անվանվում են ատլաս, ատլանտներ կամ ատլանտիդ, որոնէ կարիատիդների արական տարբերակներն են։
Ծանոթագրություններ խմբագրել
- ↑ Н. О. Пелей (ռուս.) // Энциклопедический словарь — СПб.: Брокгауз — Ефрон, 1898. — Т. XXIII. — С. 111.
- ↑ Любкер Ф. Teucer (ռուս.) // Реальный словарь классических древностей по Любкеру / под ред. Ф. Ф. Зелинский, А. И. Георгиевский, М. С. Куторга, Ф. Гельбке, П. В. Никитин, В. А. Канский — СПб.: Общество классической филологии и педагогики, 1885. — С. 1360.
- ↑ Parthenius, Love Romances, 26
- ↑ Tzetzes on Lycophron, 467
- ↑ Bibliotheca iii. 12. 6
- ↑ Especially Aristophanes, Lysistrata, line 1236-1238.
- ↑ E.g. Anton Powell, Stephen Hodkinson, The Shadow of Sparta, Routledge, 1994, p. 39-40; and most annotated editions of Lysistrata (such as Jeffrey Henderson, Three Plays by Aristophanes, Routledge, 1996, p. 220).
- ↑ According to Eustathius of Thessalonica (commentaries on Iliad, Roman Edition, vol. 2, p. 285), the song took this name from its first line, "Son of Telamon".
- ↑ According to Erasmus (Adagia, 3, 4, 10: "Canere de Telamone"), the Telamon would have been a plaintive song about the father mourning his son.
- ↑ English translation of the Telamon quoted from A Select Collection of English Songs, vol. I, 1783, "A Historical Essay on the Origin and Progress of National Song", subpage x
- ↑ Hersey, George, The Lost Meaning of Classical Architecture, MIT Press, Cambridge, MA, 1998 pp. 125, 126
Աղբյուրներ խմբագրել
- Bibliotheca (Pseudo-Apollodorus) I, viii, 2 and ix 16; II, vi, 4; III, xii,6-7.
- Apollonius Rhodius. Argonautica I, 90-94.
- Ovid. Metamorphoses, VIII, 309.
 | Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Թելամոն» հոդվածին։ |