Վիքիպեդիա

Էլեն Նյուբոլդ Լա Մոտ

Էլեն Նյուբոլդ Լա Մոտ (Լամոտ, անգլ.՝ Ellen Newbold La Motte, 1873[1][2][3][…], Լուիսվիլ, Կենտուկի, ԱՄՆ - 1961[1][2][3][…] կամ մարտի 2, 1961(1961-03-02)[4][6]), ամերիկացի բուժքույր, լրագրող և վավերագրական արձակի հեղինակ։ Առաջին համաշխարհային պատերազմի ժամանակ Բելգիայում եղել է ֆրանսիական հոսպիտալի բուժքույր։ Իր փորձի մասին գրել է «The Backwash of War» (1916) պացիֆիստական ստեղծագործության մեջ[7]։ Լա Մոտը գրել է մի քանի գրքեր և հոդվածներ պատերազմի ժամանակ իր բուժքույրական գործի ու փորձի մասին։ Եղել է ափիոնի թմրավաճառության խնդրով մասնագետ և խորհրդատվություն է իրականացրել Ազգերի լիգայում։ Այդ աշխատանքի համար Չինաստանի ազգայնական կառավարության կողմից պարգևատրվել է հուշամեդալով (1930)։ Ճապոնական Կարմիր խաչից, որի հատուկ անդամն էր Լա Մոտը, Կարմիր խաչին ծառայությունների համար ստացել է շքանշան[6]։

Էլեն Նյուբոլդ Լա Մոտ
անգլ.՝ Ellen Newbold La Motte
Դիմանկար
Ծնվել է1873[1][2][3][…]
ԾննդավայրԼուիսվիլ, Կենտուկի, ԱՄՆ
Մահացել է1961[1][2][3][…] կամ մարտի 2, 1961(1961-03-02)[4]
Քաղաքացիություն ԱՄՆ[5]
Մասնագիտությունբուժքույր, լրագրող, գրող, հրապարակախոս և սուֆրաժիստ
Պարգևներ և
մրցանակներ
ԱնդամությունԿանանց ընտրության իրավունքի ամերիկյան ազգային ասոցիացիա[5]
 Ellen Newbold La Motte Վիքիպահեստում

Կենսագրություն խմբագրել

 
Դելավեր նահանգի Ուիլմինգթոն քաղաքում արվարձանյան տունը, որը պատկանել է Լա Մոտի հորեղբայր Ալֆրեդ Իրեն Դյուպոնին, որի մոտ 24 տարի ապրել է Լա Մոտը
 
Լա Մոտի հորեղբայրը՝ Ալֆրեդ Իրեն Դյուպոնը (1864-1935), DuPont ընկերության նախագահը
 
Երիտասարդ Էլեն Լա Մոտի դիմանկարը, մոտ 1902

Էլեն Նյուբոլդ Լա Մոտը ծնվել է Կենտուկի նահանգի Լուիսվիլ քաղաքում։ Դեռահասության շրջանում տեղափոխվել է ապրելու Դելավեր նահանգի Ուիլմինգթոն քաղաք՝ հարուստ ազգականների՝ ձեռնարկատեր Ալֆրեդ Իրեն Դյուպոնի (1864-1935) ընտանիք։ Դյուպոնը Պիեռ Սամյուել Դյուպոն դե Նեմուրի[8]՝ DuPont ընկերության նախագահի ծոռն էր, որը Առաջին համաշխարհային պատերազմի ժամանակ դարձել է ռազմամթերի ամենախոշոր արտադրողը[9][10]։ Լա Մոտը Ալֆրեդ Դյուպոնին ազգական էր գալիս[11][12]։ 1899 թվականին՝ 24 տարեկանում, Լա Մոտը Բալթիմորում ընդունվել է Ջոնս Հոփքինսի համալսարանի քույրական գործի հատուկ դպրոց (անգլ.՝ Johns Hopkins Training School for Nurses)։ 1902 թվականին դպրոցն ավարտելուց հետո աշխատել է Բալթիմորի Ջոնս Հոփքինսի հոսպիտալում որպես ավագ բուժքույր։ 1904-1905 թվականներին եղել է Միսսուրի նահանգի Սենթ Լուիս քաղաքի Սուրբ Լուկայի հոսպիտալի կառավարչի օգնական։ 1905-1910 թվականներին տուբերլուլյոզով հիվանդների բուժքույր է աշխատել Բալթիմորի Instructive Visiting Nurses Association-ում։ 1910-1913 թվականներին եղել է Բալթիմորի տուբերլուլյոզով հիվանդների ստորաբաժանման վարիչ։ Տասնյակ հոդվածներ է հրապարակել հանդեսներում՝ նվիրված բուժքույրական գործին և սոցիալական բարեփոխումներին, ինչպես նաև բազմիցս ճառերով հանդես է եկել տեղական, շրջանային և ազգային ժողովների ժամանակ։ Եղել է սուֆրաժիստական շարժման ակտիվիստ[13], 1912 թվականի հունիսին Բալթիմորում Դեմոկրատական կուսակցության ազգային համաձայնագրի ժամանակ սուֆրաժիստների մեծ երթի գլխավոր կարգադրող (chief marshal)[14]։ 1913 թվականին մասնակցել է բրիտանական սուֆրաժիստական շարժմանը, որի առաջնորդը եղել է Էմմելին Պանկհյորսթը։ Ըստ The Baltimore Sun-ի՝ հարել է սոցիալիստական և անարխիստական հայացքների։ 1913 թվականի աշնանը տեղափոխվել է Փարիզ։ Այդտեղ նա դասագիրք է գրել տուբերկուլյոզով հիվանդների խնամքի մասին՝ The Tuberculosis Nurse (1914) և ընկերացել է Գերտրուդ Սթայնի հետ[10]։

1914 թվականի օգոստոսին՝ Առաջին համաշխարհային պատերազմի սկզբին Լա Մոտը եղել է առաջին կամավոր գրանցվածներից մեկը, իսկ 1914-1916 թվականներին Փարիզում աշխատել է American Ambulance Service-ում (Շտապ օգնության ամերիկյան ծառայություն)։ Պատերազմի առաջին ձմռանը Լա Մոտը մտերմացել է Էմիլի Քրեյն Չադբորնի հետ (անգլ.՝ Emily Rockwell Crane Chadbourne, 1871), որն արվեստի հավաքորդ էր, Ռիչարդ Քրեյնի դուստրը, Չիկագոյի «Քրեյն քոմփանիի» (անգլ.՝ Crane Co.) հիմնադիրը, Չառլզ Քրեյնի քույրը[11] և փաստաբան Թոմաս Լինքոլն Չադբորնի նախկին կինը։ Ապրում էր Փարիզում և որի հետ Լա Մոտը որպես զույգ եղել է մինչև կյանքի վերջը։ Լա Մոտը ցանկացել է ռազմաճակատի քույր լինել, ծանոթացել է Մերի Բորդեն Թյորների հետ, որը տնօրինում էր ճակատային հոսպիտալները։ Լա Մոտը մի քանի ամսի եղել է Բելգիայում Արևմտյան ռազմաճակատի մոտ գտնող ֆրանսիական ռազմական հոսպիտալի բուժքույր[6][8][10]։ Ռազմաճակատից Փարիզ վերադառնալուց հետո նա նկարագրել է իր պատերազմական փորձը տասներեք պատմվածքներից բաղկացած The Backwash of War («Պատերազմի հետքը») ժողովածուի մեջ[6], որը հրատարակվել է 1916 թվականի սեպտեմբերին[9]։ «Women and Wives» (Կանայք և տիկնայք) պատմվածքում Լա Մոտը բացատրում է, որ ռազմական գործողությունների տարածքում ֆրանսիացի զինվորականները ամուսնացած կանանց չէին թողնում, սակայն այլ կանանց թողնում էին, որոնք կարող էին «ուրախացնել և գոտեպնդել» զինվորներին («cheer and refresh the troops»)։ Մեծ Բրիտանիայում և Ֆրանսիայում գիրքն արագորեն արգելել են։ ԱՄՆ-ում Լա Մոտի գիրքը վերահրատարակվել է մի քանի անգամ։ The New York Times-ը 1916 թվականի հոկտեմբերի 15-ին հաղորդել է, որ նրա պատմվածքները «պատմվել են կտրուկ, արագ արտահայտություններով», որոնք ոչ մի նմանություն չունեին սովորական «գրական ոճի հետ» և «խիստ ու կտրուկ շշպռել են պատերազմին»[15]։ The Masses հանդեսի քննադատը 1917 թվականի հունվարին գիրքը հայտարարել է «անմահ», պատերազմի մասին ամենանշանակալի աշխատանքներից մեկը։ 1917 թվականի ապրիլի 6-ին ԱՄՆ-ն սկսել է մասնակցել Առաջին համաշխարհային պատերազմին։ 1918 թվականի օգոստոսին ԱՄՆ կառավարությունը Լա Մոտի գիրքը ենթարկել է գրաքննության[10]։ Հոսպիտալում աշխատանքի ռեալիստական նկարագրությունը վտանգավոր է ճանաչվել ռազմական ժամանակ բարոյահոգեբանական վիճակի վրա։ Գիրքը վերահրատարակվել է 1934 թվականին[7][9]։

Սինտյա Վախտելը (Cynthia Wachtell) կարծել է, որ Լա Մոտի ոճը բավականին ազդել է Էռնեստ Հեմինգուեյի վրա Գերտրուդ Սթայնի միջոցով, որի հետ Լա Մոտն ընկերություն էր անում։ Լա Մոտը և Սթայնը միջին տարիքի երկու ամերիկուհիներ էին՝ գրողներ և լեսբիներ, դեռևս պատերազմի սկզբից։ Նրանց ընկերությունն ամրացել էր հակամարտության առաջին ձմռանը, երբ երկուսն էլ ապրում էին Փարիզում։ Թեպետ երկուսն էլ ունեին զուգընկերներ, Սթայնն ամենայն հավանականությամբ սիրահարվել է Լա Մոտին։ 1915 թվականի սկզբին նա նույնիսկ «փոքրիկ վիպակ» է գրել Լա Մոտի մասին «Ինչպե՞ս կարող էին նրանք ամուսնանալ նրա հետ» (How Could They Marry Her?) վերնագրով[8]։ Սթայնն ունեցել է The Backwash of War գրքի իր անձնական օրինակը, որը ներկայումս պահվում է Եյլի համալսարանում։ The Backwash of War ժողովածուի պատմվածքները գրված են Հեմինգուեյի ոճով՝ նրա «Հրաժեշտ զենքին» վեպի ստեղծումից դեռ շատ առաջ, որը հրատարակվել է 1929 թվականին։ Սինտյա Վախտելը նմանություն է գտել Լա Մոտի Alone («Միայնակ») պատմվածքի և 1925 թվականին Հեմինգուեյի հրատարակած «Մեր ժամանակներում» ժողովածուի պատմվածքներից մեկի միջև[15]։

 
Գերտրուդ Սթայնը, որն ազդել է Էռնեստ Հեմինգուեյի ոճի վրա, եղել է Լա Մոտի մտերիմ ընկերուհին
 
SS Tenyo Maru լայները, որով 1917 թվականի օգոստոսի 26-ին Տոկիոյից Չինաստան են ճանապարհորդել Լա Մոտը, Էմիլի Քրեյն Չադբորնը և Տարակնատ Դասը

1916 թվականին Լա Մոտը Էմիլի Քրեյն Չադբորնի հետ լքել է Եվրոպան, որպեսզի ճանապարհորդի Աֆրիկայում և Ասիայում[8]՝ ներառյալ Եթովպիայի մայրաքաղաք Ադիս Աբեբան և Կամբոջայի ջունգլիները[9]։ 1917 թվականի օգոստոսի 26-ին Տոկիոյից Չինաստան ուղևորված SS Tenyo Maru լայների վրա Լա Մոտը և Էմիլի Քրեյն Չադբորնը ծանոթանում են հնդիկ գիտնական Տարակնատ Դասի հետ[11], որը նրանց է տվել Isolation of Japan in World Politics գրքի ձեռագիրը՝ Նյու Յորքում հրատարակելու համար[12]։ Անգլիացի գրող Իվլին Վոն, 1930 թվականին հանդիպելով Լա Մոտին և Էմիլի Քրեյն Չադբորնին Եթովպիայում, նրանց անվանել է «երկու ահեղ տիկնայք», որոնց «երկարատև շփումը սարքել էր... գրեթե անբաժանելի»[10]։

1919-1934 թվականներին Լա Մոտը գրել է վեց գիրք և տասնյակ հոդվածներ ափիոնի[8] և գաղութացման[9] վաճառքի դեմ, նա գլխավորել է ափիոնի դեմ միջազգային ընկերությունը, ճանաչված հեղինակություն է եղել ափիոնի անօրինական շրջանառության խնդրով և խորհրդատվություն է անցկացրել Ազգերի լիգայում[10]։ 1930 թվականին այդ աշխատանքի համար Չինաստանի ազգայնական կառավարության կողմից պարգևատրվել է հուշամեդալով։

1940-1950-ական թվականներին ԱՄՆ-ի ֆոնդային բորսայում աշխատել է ավելի քան 1 միլիոն դոլլար։ 1959 թվականին 85 տարեկանում կարևոր դեր է խաղացել «Քրեյն քոմփնիի» վերածնման գործում, որը հիմնել էր հայրը[10]։

Մահացել է 1961 թվականին։ «Նյու Յորք Թայմս»-ի հրապարակած մահախոսականում անվանվել է «ամերիկացի ամենաառաջին բուժքույրերից մեկը», որ եղել է Առաջին համաշխարհային պատերազմի դաշտում[9]։

Ջոնս Հոփքինսի համալսարանի Ալան Մեսոն Չեսնիի բժշկական արխիվում (The Alan Mason Chesney Archives) պահվում են Լա Մոտի հրապարակումները The Atlantic Monthly և Harper’s Magazine հանդեսներում, ինչպես նաև նամակները, որոնք Լա Մոտը գրել է 1911 թվականի դեկտեմբերից մինչև 1916 թվականի օգոստոսը Գերմանիայի իր մտերիմ ընկերուհի Էմի Վեսելհոֆտին (Amy Wesselhoeft)՝ մանկավարժ Ռոբերտ ֆոն Էրդբերգի կնոջը[6]։

2019 թվականին Ջոնս Հոփքինսի համալսարանի հրատարակչությունը (Johns Hopkins University Press) Լա Մոտի The Backwash of War[16] գրքի ընդլայնված հրատարակության ժամանակ հրապարակել է նրա կենսագրությունը, որը գրել է Սինտյա Վախտելը (Cynthia Wachtell)[9]։

Լա Մոտի The Backwash of War գիրքը 2009 թվականին հոլանդերեն է թարգմանել Էրվին Մորտյեն[17]։

Աշխատություններ խմբագրել

 
Էլեն Լա Մոտը Նոր Գվինեայից հազվագյուտ սև կակադուի հետ, 1928

Լա Մոտի աշխատանքները ներառում են[6]՝

  • The Tuberculosis Nurse (1914)
  • The Backwash of War (1916)
  • Peking Dust (1919)
  • Civilization (1919)
  • The Opium Monopoly (1920)
  • The Ethics of Opium (1924)
  • Snuffs and Butters (1925)
  • Opium at Geneva (1929)

Ծանոթագրություններ խմբագրել

  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 Faceted Application of Subject Terminology
  2. ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 (not translated to mul) Գուտենբերգ նախագիծ(բազմ․) — Project Gutenberg Literary Archive Foundation, 1971.
  3. ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 3,4 Williams L. La Motte, Ellen Newbold (27 November 1873–02 March 1961), nurse, writer, and activist // American National Biography Online / S. Ware — [New York]: Oxford University Press, 2018. — ISSN 1470-6229 — doi:10.1093/ANB/9780198606697.ARTICLE.1302684
  4. ↑ 4,0 4,1 4,2 Library of Congress Authorities — Library of Congress.
  5. ↑ 5,0 5,1 Online Biographical Dictionary of the Woman Suffrage Movement in the United States / T. Dublin, K. K. Sklar — Alexander Street Press.
  6. ↑ 6,0 6,1 6,2 6,3 6,4 6,5 «Ellen N. La Motte Collection». Alan Mason Chesney Medical Archives (անգլերեն). Johns Hopkins Medical Institutions. Արխիվացված օրիգինալից 2019 թ․ ապրիլի 2-ին. Վերցված է 2019 թ․ հունիսի 14-ին.
  7. ↑ 7,0 7,1 Wachtell, Cynthia (2019 թ․ մայիսի 22). «A Woman Who Wrote About War: Recovering Ellen N. La Motte's The Backwash of War» (անգլերեն). Nursing Clio. Արխիվացված օրիգինալից 2019 թ․ մայիսի 27-ին. Վերցված է 2019 թ․ հունիսի 14-ին.
  8. ↑ 8,0 8,1 8,2 8,3 8,4 Стайн, Гертруда Автобиография Алисы Б. Токлас  : [роман] = Autobiography of Alice B. Toklas / пер. с англ. Ирины Ниновой. — СПб.: Инапресс, 2000. — С. 248. — 392 с. — (Цветы зла). — ISBN 5-87135-091-7
  9. ↑ 9,0 9,1 9,2 9,3 9,4 9,5 9,6 Wachtell, Cynthia (2019 թ․ փետրվարի 13). «Ellen N. La Motte and The Backwash of War: The "Lost" Author of a "Lost" Classic» (անգլերեն). JHU Press. Արխիվացված օրիգինալից 2019 թ․ հուլիսի 9-ին. Վերցված է 2019 թ․ հունիսի 14-ին.
  10. ↑ 10,0 10,1 10,2 10,3 10,4 10,5 10,6 Wachtell, Cynthia Ellen Newbold La Motte(անգլ.) // Harvard Magazine. — 2019. — № 7. — С. 44. Архивировано из первоисточника 14 Հունիսի 2019.
  11. ↑ 11,0 11,1 11,2 Gould, Harold A. Sikhs, Swamis, Students and Spies: The India Lobby in the United States, 1900-1946. — SAGE Publications Pvt. Ltd, 2006. — P. 276. — 460 p. — ISBN 978-0761934806
  12. ↑ 12,0 12,1 Tapan K. Mukherjee Taraknath Das: Life and letters of a revolutionary in exile. — National Council of Education, Bengal, Jadavpur University, 1998. — P. 105. — ISBN 978-8186954003
  13. ↑ Williams LM. Ellen N. La Motte: the making of a nurse, writer, and activist(անգլ.) // Nursing history review / American Association for the History of Nursing. — 2015. — Т. 23. — С. 56—86. — PMID 25272476.
  14. ↑ March Like Men(անգլ.) // The Baltimore Sun. —Baltimore, Maryland, 1912. — С. 20.
  15. ↑ 15,0 15,1 Wachtell, Cynthia (2019 թ․ ապրիլի 2). «Did a censored female writer inspire Hemingway's famous style?» (անգլերեն). The Conversation. Արխիվացված օրիգինալից 2019 թ․ հունիսի 9-ին. Վերցված է 2019 թ․ հունիսի 14-ին.
  16. ↑ The Backwash of War: An Extraordinary American Nurse in World War I / Ellen N. La Motte; edited by Cynthia Wachtell. — Baltimore, Maryland: Johns Hopkins University Press, 2019. — 264 p. — ISBN 978-1421426716
  17. ↑ Ellen N. la Motte Het kielzog van de oorlog = Backwash of War / inleiding en vertaling Erwin Mortier. — Amsterdam: De Bezige Bij, 2014. — ISBN 978-90-234-8965-8

Գրականություն խմբագրել

  • Williams LM. Ellen N. La Motte: the making of a nurse, writer, and activist(անգլ.) // Nursing history review / American Association for the History of Nursing. — 2015. — Т. 23. — С. 56—86. — PMID 25272476.
  • The Backwash of War: An Extraordinary American Nurse in World War I / Ellen N. La Motte; edited by Cynthia Wachtell. — Baltimore, Maryland: Johns Hopkins University Press, 2019. — 264 p. — ISBN 978-1421426716
  • Hazel Hutchinson, The War That Used Up Words: American Writers and the First World War. New Haven, CT: Yale University Press, 2015.
  • Robson, Martin (ed.). (2014). Introduction. In: La Motte, Ellen N. [1916]. The Backwash of War. Great Britain: Conway Publishing. 978-1-84486-258-0– via Internet Archive.

Արտաքին հղումներ խմբագրել

 Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Էլեն Նյուբոլդ Լա Մոտ» հոդվածին։
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Էլեն_Նյուբոլդ_Լա_Մոտ&oldid=9511781» էջից