Էթնիկական կարծրատիպեր
Էթնիկական կարծրատիպեր կամ ազգային կարծրատիպեր, պատմականորեն ձևավորված արտաքին կամ սեփական պատկերացումներ այս կամ այն էթնոսի ներկայացուցիչների մտքի, մենթալիտետի և ստանդարտ վարքագծի մասին[1][2]։ Ազգային կարծրատիպերը սովորաբար տարբերվում են պարզունակությամբ, միակողմանիությամբ, հաճախ՝ խեղաթյուրմամբ[3]։ Ազգային կարծրատիպերի աղբյուրը հաճախ պատմականորեն ձևավորված նախապաշարմունքներն են։ Ազգի ինքնատիպությանը վերաբերող ինքնատիպերը հաճախ հաճոյախոսական բնույթ են կրում։ Հիմնական բովանդակությունը և նման կարծրատիպերի ներքին նպատակը «յուրայիններին» «օտարներից» առանձնացնելն է[4]։
Նկարագրություն խմբագրել
Էթնիկական կարծրատիպերը նկարագրում են էթնիկ խմբերի անդամներին, վերագրվում են նրանց կամ ասոցացվում նրանց հետ։ Առօրեական գիտակցության մեջ և զանգվածային հաղորդակցության միջոցներում էթնիկ կարծրատիպերի մասին շատ տարածված է կարծիք, որ այն բացառապես բացասական ֆենոմեն է։ Դա հիմնականում պայմանավորված է նրանով, որ համաշխարհային գիտության մեջ առավել հաճախ ուսումնասիրվել են խտրականության ենթարկված էթնիկ փոքրամասնությունների բացասական կարծրատիպերը։ Սակայն կարծրատիպը լինում է ինչպես բացասական, այնպես էլ դրական[5], ուստի անհրաժեշտ է տարանջատել կարծրատիպերը ու նախապաշարմունքները, որոնք միայն բացասական են լինում։
Էթնիկ կարծրատիպերի բովանդակությունը որոշվում է գործոնների երեք խմբով[6]․
- էթնիկ խմբի յուրահատկությամբ, մշակույթում և հասարակական գիտակցության մեջ ամրագրված առանձնահատկություններ, որոնք ձեռք են բերվել հասարակական-պատմական զարգացման ընթացքում
- էթնիկ խմբի սոցիալ-քաղաքական և տնտեսական պայմանների զարգացմամբ և նրանց միջև փոխգործակցության առանձնահատկություններով
- այլ էթնոսների հետ պատմական շփումների տևողությամբ և խորությամբ։
Էթնիկ կարծրատիպերը կարող են լինել երկու տեսակ՝ ինքնաստերիոտիպեր (սեփական էթնոսի նկարագրությունը) և հետերոստերոտիպեր (օտար էթնոսի նկարագրությունը)[6]։
Ինքնաստերեոտիպերի համար բնորոշ է սեփական էթնոսի իդեալներն իրենց բովանդակության մեջ մտցնելու ձգտումը, ազգային բնույթի առավել ինքնատիպ որակների պահպանումը։
Հետերոստերոտիպերը բնութագրվում են անտրոպոստերերոտիպերի նկատմամբ հակվածությամբ, այսինքն՝ կարծրատիպի պայմանավորումը անհատի արտաքին տեսքով։ Հետերոստերոտիպերում, ամենօրյա գիտակցության մակարդակում, համապատասխան էթնիկական խմբի ներկայացուցչի արտաքին տեսքը կապված է որոշակի մտավոր հատկությունների հետ։ Էթնիկական կարծրատիպերի հիման վրա տարբեր էթնիկական խմբերի ներկայացուցիչների միջև առաջանում են վարքի և հաղորդակցության համապատասխան տեսակներ։
Կարծրատիպերի հիման վրա ձևավորվում է էթնիկ կերպար՝ էթնոսի նկարագրության ձև, որտեղ առանձնանում են առավել նշանակալի և բնորոշ հատկությունները, և որոնք հիմնվում են իրենց կամ ուրիշի էթնոսի զգայական ընկալման վրա[1]։ Էթնիկ պատկերը ծառայում է որպես չափանիշ, որի համաձայն մարդը մոտիվացնում է իր սեփական վարքագիծը և այլ մարդկանցից ևս դա է ակնկալում[6]։
Էթնիկական պատկերը, որը հիմնված է ինքնաստերեոտիպերի վրա, կարող է զգալիորեն տարբերվել էթնիկական կերպարից, որը հիմնված է հետերոստերեոտիպերի վրա։
Ինչպես ինքնատիպության, այնպես էլ հետերոստերոտիպերի վրա հիմնված էթնիկական պատկերն ընդհանրացված բնութագիր է և կարող է չհամընկնել էթնոսի առանձին անդամների անհատական բնութագրերին։
Նշանակությունը մշակույթի և հաղորդակցության մեջ խմբագրել
Ազգային կարծրատիպերը կարող են դառնալ որպես բավարար անվնաս մշակութային երևույթների աղբյուր, ինչպիսիք են անեկդոտները (օրինակ, խախոլների և մոսկալների մասին անեկդոտները) կամ գովազդը[7], ինչպես նաև ազգամիջյան թշնամանքի բորբոքումը[8]։ Շատ ազգային կարծրատիպերի արտահայտություն կարող են ծառայել ասացվածքները, ինչպիսիք են․ «Անկոչ հյուրն ավելի վատ է, քան թաթարը» կամ աֆորիզմ դարձած արտահայտությունները, օրինակ` «Գերմանացիները, բոլոր ազգերից առավել իրենցում զուգակցում են օրինակելի զինվորի և օրինակելի ստրուկի որակները» (Ուինսթոն Չերչիլ)[9]։
Մի կողմից ազգային կարծրատիպը հանդիսանալով մարդկային փորձի ընդհանրացման ձև, մարդկային փորձի ընդհանրացում, տարբեր ազգությունների ներկայացուցիչների միջև շփումներ հաստատելիս կարող է ծառայել որպես փոխըմբռնում գտնելը դյուրացնող հուշում։ Սակայն, նման ընդհանրացումը կարող է տարբերակել նաև ոչ էական հատկանիշներ, ելնելով արտաքին ազդեցությունից։ Նման կարծրատիպերը դառնում են միջմշակութային հաղորդակցության խոչընդոտ[9]։
Ազգային կարծրատիպը սոցիալական կարծրատիպի մի տեսակ է, և իր կառուցվածքով ու գործառույթներով մոտ է սոցիալական դիրքորոշմանը[9]։
Տես նաև խմբագրել
Ծանոթագրություններ խմբագրել
- ↑ 1,0 1,1 Кашкин В. Б., Смоленцева Е. М. Табуированные темы и этностереотипы в межкультурной коммуникации // Культурные табу и их влияние на результат коммуникации : сборник. — 2005. — С. 246—252. Архивировано из первоисточника 28 փետրվարի 2010.
- ↑ Амелькина А. Газеты пишут об этностереотипах // Население и общество : бюллетень. — 2007. — № 285—286.
- ↑ В. Г. Крысько. Стереотип национальный (этнический) // Этнопсихологический словарь. — М. : МПСИ, 1999.
- ↑ Филюшкина, 2005, էջ 142
- ↑ Стефаненко Т. Г. (2012 թ․ հունվարի 29). «Этнический стереотип — это не всегда нечто отрицательное». Центр Льва Гумилёва.
- ↑ 6,0 6,1 6,2 Кашкин В. Б., Пёйхёнен С. Этнонимы и территория национальной души // Русское и финское коммуникативное поведение : сборник. — 2000. — С. 70.
- ↑ «Национальный вопрос. Как национальные стереотипы обыгрываются в рекламе». lenta.ru. 13 октября 2011. Վերցված է 2016 թ․ մարտի 7-ին.
- ↑ И. Гасанов Национальные стереотипы и «образ врага» // Чернявская Ю. Психология национальной нетерпимости. Хрестоматия. — Минск: Харвест, 1998.
- ↑ 9,0 9,1 9,2 Жаркова Татьяна Ивановна. «Роль и значение знания национальных стереотипов для реализации межкультурной коммуникации». Издательский дом «Первое сентября». Վերցված է 2016 թ․ մարտի 7-ին.
Գրականություն խմբագրել
- Жаркова Татьяна Ивановна. «Роль и значение знания национальных стереотипов для реализации межкультурной коммуникации». Издательский дом «Первое сентября». Վերցված է 2016 թ․ մարտի 7-ին.
- Светлана Филюшкина Национальный стереотип в массовом сознании и литературе (опыт исследовательского подхода) // Логос. — 2005. — № 4 (49).