Ագուլիսի բարբառ

(Վերահղված է Զոկերենից)

Ագուլիսի բարբառ, զոկերեն արևելյան՝ ում ճյուղի անտեղաշարժ բաղաձայնական՝ եռաստիճան համակարգ ունեցող բարբառ։ Խոսվել է Ագուլիսում և շրջակա բնակավայրերում[1]։

Ձայնավորներն են՝ ա, է, ը, ի, օ, ու, â, ö, ու՛։ Կան երկբարբառացումներ։ Առկա է ձայնավորների ներդաշնակության երևույթը։ Բաղաձայնական (պայթականների ու կիսաշփականների) համակարգը՝ եռաշարք (գրաբարակերպ)։ Ետնալեզվային պայթականներն ունեն քմայնացած տարբերակներ։ Շեշտը՝ վերջընթեր վանկում։ Գոյականն ունի թվի, հոլովի, առկայացման կարգեր։ Հոգնակիակերտներն են՝ -ար/-äր, -նէր, -ք, -äտիք, -նäտիք ևն։ Հատկացուցիչը որոշիչ հոդ է ստանում։ Բացառականում՝ -ից, գործիականում՝ -ավ, ներգոյականում՝ ամ (նաև՝ -ում) վերջավորությունները։ Կա նաև բացառականի վերլուծական ձև։ Առկա է անձի ու իրի քերականական տարբերակում (կրող խնդրի հետ կապված)։ Օժանդակ բայը չունի անցյալի ձևեր։ Բայի անցյալի վերլուծական կաղապարում գործառում է նէլ օժանդակ բառը (բառ-մասնիկը)։ Անցյալ կատարյալը համադրական ձև չունի։ Անկատար դերբայը ձևավորված է -ամ մասնիկով։ Սահմանական ներկան կազմվում է անկատար դերբայով և օժանդակ բայով։ Ձայնավորասկիզբ բայերը ստանում են ն նախահավելվածը. նօտամ ըմ «ուտում եմ»։ Ունի յոթ հոլով, հինգ եղանակ[1]։

Անցյալում այս բարբառով խոսողներին կոչել են զոկ, որից էլ բարբառի երկրորդ՝ զոկերեն անվանումը, որն այժմ գործածական չէ[2]։

Ծանոթագրություններ խմբագրել

  1. 1,0 1,1 Հ. Զ. Պետրոսյան, Ս. Ա. Գալստյան, Թ. Ա. Ղարագյուլյան, Լեզվաբանական բառարան (խմբ. Էդ. Բ. Աղայան), Երևան, «Հայկական ՍՍՀ Գիտությունների Ակադեմիայի հրատարակչություն», 1975, էջ 2։
  2. Հ. Զ. Պետրոսյան (1987). Հայերենագիտական բառարան. Երևան: «Հայաստան». էջ էջ 11-12.

Գրականություն խմբագրել

  • Ս. Սարգսյանց, Ագուլեցոց բարբառը (զոկերի լեզուն), մ. 1-2, Մոսկվա, 1883։
  • Հրաչյա Աճառյան, Քննություն Ագուլիսի բարբառի, Երևան, 1935։
Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից  (հ․ 1, էջ 61