Զգայական օրգաններ
Զգայական օրգաններ, մասնագիտացված ծայրամասային անատոմիական և ֆիզիոլոգիական համակարգ, ապահովելով շնորհիվ իր ընկալիչների։ Տեղեկատվության ստացում և առաջնային վերլուծություն շրջակա միջավայրից և մարմնի այլ օրգաններից, այսինքն արտաքին միջավայրից և մարմնի ներքին միջավայրից։
Ծայրամասային օրգանները ընկալում են գրգիռը հեռավորության վրայից (օրինակ ՝ տեսողության, լսողության, հոտառության օրգաններ) այլ օրգաններ (համ ու հպում) — միայն անմիջական շփման դեպքում։
Որոշ զգայարաններ կարող են ինչ-որ չափով լրացնել մյուսներին։ Օրինակ՝ զարգացած հոտի և շոշափելիքը որոշ չափով կարող են փոխհատուցել թույլ զարգացած տեսողություն (աչքերը), հոտառությունը (քիթը)։
Մարդու զգայարաններ խմբագրել
Մարդու զգայարաններից ուղեղի կողմից ստացած տեղեկատվությունը ձևավորվում է մարդու կողմից իր և իր շրջապատի ընկալումը։
Մարդը տեղեկատվություն է ստանում 5 հիմնական զգայարանների կողմից։
- աչքեր (տեսողություն)
- ականջներ (լսողություն)
- լեզու (համ)
- քիթ (հոտ)
- մաշկ (շոշափում, ցավի զգացում, ջերմաստիճան[1])
Մարդու զգայարանների ընկալիչների վրա ազդող գրգիռները տարածվում են կենտրոնական նյարդային համակարգ։ Այն վերլուծում է ստացած տեղեկատվությունը և նույնացնում է այն (առաջանում է զգայունություն)։ Այնուհետև տալիս է պատասխան ազդանշան որը փոխանցվում է նյարդերի համապատասխան օրգաններին։
5 տեսակի արտաքին զգայունություններ (շարժունակությունը չունի առանձին զգայական օրգան, բայց զգայություններ է առաջացնում) մարդը կարող է զգալ արտաքին զգայությունների 6 տեսակ տեսողական, լսողական հոտառության շոշափելիքի, համային և կինեստետիկ զգայունություններ[2]։
Մարդու զգայարաններից ուղղիներ անցկացնող — կենտրոնական նյարդային համակարգի վեստիբուլյար, լսողական, տեսողական, հոտառության, շոշափելիքի և համային ուղիները։
Կենդանիների զգայարաններ խմբագրել
Արտաքին ազդեցությունների ռեակցիա (լույսի, ջերմաստիճանի, քիմիական նյութերի և այլ գռգրիչներ) ցածրակարգ օրգանիզմներում դա սովորաբար առաջանում է ոչ թե հատուկ օրգանների կողմից այլ կենդանի նյութի ընդհանուր հատկության — գերզգայունության
Բարձրակարգ օրգանիզմների մոտ տեղեկատվությունը ընկալում և փոխանցում մասնագիտացված զգայարանների ազդանշանների ընկալումը։
Էվոլուցիայի ընթացքում կենդանիների մոտ նոր զգայարաններ են ձևավոևվել, հատուկ իրենց ապրելակերպի համար, ինչպիսիք են էլեկտրոռեցեպցիան ճնշման զգայությունը, ջերմության զգայությունը և մագնիտո ռեցեպցիան։
Տես նաև խմբագրել
Ծանոթագրություններ խմբագրել
- ↑ «Осязательные органы». Բրոքհաուզի և Եֆրոնի հանրագիտական բառարան: 86 հատոր (82 հատոր և 4 լրացուցիչ հատորներ). Սանկտ Պետերբուրգ. 1890–1907.
{{cite book}}: CS1 սպաս․ location missing publisher (link) - ↑ [Дмитриева Н. Ю. Лекция № 2. Ощущение и восприятие ]
Գրականություն խմբագրել
- «Органы чувств». Բրոքհաուզի և Եֆրոնի հանրագիտական բառարան: 86 հատոր (82 հատոր և 4 լրացուցիչ հատորներ). Սանկտ Պետերբուրգ. 1890–1907.
{{cite book}}: CS1 սպաս․ location missing publisher (link)