Զաբել թագուհու վերադարձը
«Զաբել թագուհու վերադարձը», նկարիչ Վարդգես Սուրենյանցի կտավ։ Նկարվել է 1909 թվականին, այժմ պահվում է Հայաստանի ազգային պատկերասրահում մշտական ցուցադրությամբ[1]։ Կտավը ներկայացնում է Կիլիկիայի հայկական թագավորության մեջ նշանակալի դեր խաղացած Զաբել թագուհու կերպարը։ Սուրենյանցի՝ պատմական թեմատիկայով ստեղծված բարձրարվեստ կտավներից մեկն է։
Զաբել թագուհու վերադարձը | |
---|---|
տեսակ | գեղանկար |
նկարիչ | Վարդգես Սուրենյանց |
տարի | 1909 |
բարձրություն | 72 սանտիմետր |
լայնություն | 107 սանտիմետր |
ժանր | պատմական գեղանկարչություն և դիմապատկեր |
նյութ | կտավ և յուղաներկ |
գտնվում է | Հայաստանի ազգային պատկերասրահ |
հավաքածու | Հայաստանի ազգային պատկերասրահ |
սեփականատեր | Հայաստանի ազգային պատկերասրահ |
պատկերված են
| |
Ծանոթագրություններ |
Ուշագրավ է, որ նկարը հայտնի էր նաև «Զաբել թագուհու թագադրությունը» անվան տակ, սակայն նկարում կատարվող գործողությունը բոլորովին այլ դեպքերի մասին է պատմում։ Նկարում առկա են թագավորական գահանշանների հիմնական էլեմենտները, նշանակում է Զաբելն արդեն թագուհի է։ Այդ հաստատում են նաև պատմիչները, որոնց վկայությամբ Զաբելին թագադրել են 1219 թվականին, այսինքն երբ նա դեռևս մանուկ էր[2]։
Թեմա խմբագրել
Նկարի կենտրոնական կերպարը Կիլիկիայի հայկական թագավորության թագուհի Զաբելն է։ Լևոն 2-րդի դուստրն է, նա հոր կամքով կարգվում է գահաժառանգ, և քանզի մանկահասակ էր, նրա խնամակալ է դառնում Կոստանդին Գունդստաբլը։ Լևոև 2-րդի մահից հետո Կիլիկիայի իշխանները 1222 թվականին Զաբելին կնության են տալիս Անտիոքի դքսության գահաժառանգ Ֆիլիպին՝ վերջինիս հանձնելով հայկական գահը[3]։ Շուտով Ֆիլիպն աչքի է ընկնում հակահայ հայացքներով, ի վերջո հայ ֆեոդալների կողմից նա բանտարկվում է ու արտաքսվում երկրից։ Զաբել թագուհին, անսահման վշտի մեջ թողնում է աշխարհիկ կյանքն ու գնում է Սելևկիա, ուր որոշում է դառնալ վանքի մայրապետ։ Կոստանդին Գունդստաբլն ու հայ իշխանները հորդորում են Զաբելին ամուսնանալ Կոստանդինի որդու՝ Հեթումի հետ և խնդրում վերադառնալ Սիս։ Հակառակ իր կամքի Զաբելն ընդունում է իշխանների առաջարկը։ Այս վերադարձն էլ պատկերված է Սուրենյանցի կտավում[2]։
Զաբել թագուհին աչքի է ընկել քաղաքական ու հասարակական մեծ գործունեությամբ։ Նրա նախաձեռնությամբ Սիս մայրաքաղաքում 1241 թվականին կառուցվել է հիվանդանոց[4]։ Զաբելը հմուտ է եղել ուսման և գիտության մեջ, նպաստել շինարարական աշխատանքներին, 1238 թվականին հովանավորել է Անդուլ մենաստանի վերակառուցումը, Սսում կառուցել Կաթողիկե և Ս. Մարինե եկեղեցիները։ Պահպանվել են Զաբելի և Հեթում 1-ինի պատկերներով դրամներ[3]։
Նկարագրություն խմբագրել
«Զաբել թագուհու վերադարձը» ստեղծագործությունն իր հորիվածքային որոշ տարրերով, կերպարների դասավորությամբ, հորիզոնական դեպի դիտողն ուղղված և ճարտարապետությամբ սահմանափակված հորինվածքով, թերևս, հիշեցնում է Ջոտտոյի «Սուրբ Ֆրանցիսկը Սուլթանի առջև» որմնանկարը։ Սուրենյանցի նկարում անկյունագծերի հատումներն աջ կողմում կազմում են նաժիշտի գլխի գագաթը, ձախում՝ Զաբելի ձեռքը, նրա գլխավերևն ու հագուստի ստորին մասը[5]։
Զաբելի սլացիկ հասակը, կիսաթեք գլուխը, կրծքին դրած ձեռքը, կիսախուփ աչքերը անհուսալիություն և անզորություն են արտահայտում։ Սպասուհիները ծնկի են եկել, խոնարհվել իրենց թագուհու առջև։ Որպես բռնության խորհրդանիշ, դռների մոտ կանգնած են սպառազեն երկու զինվորներ։ Սառը, միապաղաղ հատակը, միօրինակ կամարները և կանաչ վարագույրով ծածկված մռայլ հեռուն լրացնում են Զաբելի կերպարը, որոնց միջոցով նա դառնում է ավելի արտահայտիչ, զուսպ և ինքնամփոփ[2]։
Կոմպոզիցիայի կառուցման ժամանակ նկարիչն առաջնորդվում է ուղղահայաց և զուգահեռ գծերի սկզբունքով։ Այդ հարցում օգնության են գալիս նաև նույն ձևով դրված գունային գծերը։ Դա հատուկ երաժշտականություն է հաղորդում նկարին և միաժամանակ փոքր չափի աշխատանքը դարձնում մեծակտավ ստեղծագործություն[2]։
Աղբյուրներ խմբագրել
Ծանոթագրություններ խմբագրել
- ↑ Սուրենյանց Վարդգես Հակոբի.
{{cite book}}
: Text "Զաբել թագուհու վերադարձը - Շտեմարան - Հավաքածու - Հայաստանի ազգային պատկերասրահ" ignored (օգնություն) - ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 Ղազարյան, Մանյա (1960). Վարդգես Սուրենյանց/Մենագրություն. Երևան.
{{cite book}}
: CS1 սպաս․ location missing publisher (link) - ↑ 3,0 3,1 «Զաբել թագուհի». www.historyofarmenia-am.armin.am. Վերցված է 2022 թ․ հունիսի 28-ին.
{{cite web}}
: Text "historyofarmenia.am.am" ignored (օգնություն) - ↑ «Զաբելը՝ Կիլիկիայի հայոց թագուհի» (PDF). Հ.Օ.Մ./1910. 2015. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2022 թ․ մայիսի 16-ին. Վերցված է 2022 թ․ հունիսի 28-ին.
- ↑ Զոհրաբյան, Շուշանիկ (2014). Վարդգես Սուրենյանցի նկարների կոմպոզիցիոն-տարածաչափական առանձնահատկությունները (PDF). Երևան.
{{cite book}}
: CS1 սպաս․ location missing publisher (link)