Երկաթե կրունկ (վեպ)
Երկաթե կրունկ, ամերիկյան գրող Ջեկ Լոնդոնի վեպ-հակաուտոպիա։ Հրատարակվել է 1908 թվականին «Մաքմիլան» հրատարակչության կողմից։ Ըստ սյուժեի, վեպը իրենից ներկայացնում է XX դարի ամերիկացի հեղափոխական Էվիս Էվերգարդի ինքնակենսագրական ձեռագիրը, որը գտնվել է միայն XXVII դարում։ Նախաբանը գրված է XXVII դարի թղթակցի կողմից, որն էլ գտել է ձեռագիր գիրքը։ Հիմնական տեքստը գրված է Էվիս Էվերգարդի դեմքից։
| Երկաթե կրունկ անգլ.՝ The Iron Heel | |
|---|---|
 | |
| Տեսակ | գրական ստեղծագործություն |
| Ժանր | վեպ |
| Ձև | վեպ |
| Հեղինակ | Ջեկ Լոնդոն |
| Երկիր |  ԱՄՆ |
| Բնագիր լեզու | անգլերեն |
| Տեսարան | Սան Ֆրանցիսկո |
| Հրատարակչություն | Macmillan Publishers |
| Հրատարակվել է | 1908 |
| Թվային տարբերակ | gutenberg.org/ebooks/1164(անգլ.) |
 The Iron Heel | |
Սյուժե խմբագրել
Էվիս Կանինգեմ, հայտնի ֆիզիկոսի դուստր, ծանոթանում է սոցիալիստ Էռնեստ Էվերգարդի հետ։ Ճաշի սեղանի շուրջ նա քննադատում է ժամանակակից հասարակության համակարգը, մեղադրելով նրան աշխատանքային շահագործման մեջ։ Էվիսը չի համաձայնվում. այդ ժամանակ Էռնեստը նրան օրինակ է բերում Ջեկսոնին՝ աշխատողին, որը կորցրել էր իր ձեռքը գործարանում բարեխղճության պատճառով, և հայտնվել էր դրսում սեփականատերերի շնորհիվ։ Դա խրախուսում է Էվիսին կատարել աշխատավորների կյանքի մասին հետազոտություն։ Արդյունքները այնքան սարսափելի են, որ նա համակվում է Էռնեստի տեսակետին։
Էռնեստը հրավիրում է ակումբ տեղի վերնախավին, որպեսզի նա այնտեղ ելույթ ունենա։ Նրանք մտածում են նրան ծաղրել, սակայն նա լոգիկայով և փաստերով ցույց է տալիս նրանց, որ իշխանության թոխանցումը սոցիալիստներին անխուսափելի է։ Դրա վերաբերյալ ստացվում է պատասխանը. «Այդ ամենը ճիշտ է, սակայն հիմա իշխանությունը մեր ձեռքերում է։ Այս իշխանության ուժով մենք պահում ենք մեր իշխանությունը։ Եթե դուք ձեր ձեռքերը ձգեք դեպի մեր հարստությունը, մենք դրանք կկտրենք։ Թնդանոթների ձայնի ներքո դուք կլսեք մեր պատասխանը»։
Էվիսը սիրահարվում է Էռնեստին, սակայն իշխանությանը դուր չի գալիս հայտնի ֆիզիկոսի աղջկա կապը սոցիալիստի հետ։ Աղջկա հորը առաջարկում են գլխավորել վիթխարի ինստիտուտը։ Նա մերժում է և գրում է գիրք աշխատավորների դասի մասին։ Հրաժարվում են գիրքը տպագրել, իսկ շուտով ընտանիքից վերցնում են տունը և բոլոր արժեթղթերը։ Միաժամանակ Մորխաուզ եպիսկոպոսը` Կանինգեմների ընկերը, դիմում է ծխականներին սոցիալական հավասարության մասին քարոզով։ Նրան համարում են հիվանդ և ուղարկում են հոգեբուժարան։
Էվիսը և Էռնեստը ամուսնանում են։ Սոցիալիստական կուսակցությունից Էռնեստը ընդգրկվում է ԱՄՆ-ի Կոնգրես։ է
Մինչդեռ այդ ժամանակ երկրում տեղի է ունենում փոքր բիզնեսների վերջնական ոչնչացում։ Դրանք կուլ են գնում տրեստների կողմից, որոնք կառավարվում էին օլիգարխների կողմից։ Շահույթ ստանալու նպատակով նրանք դուրս են գալիս արտաքին շուկա, որտեղ մտնում են Գերմանիայի հետ մրցակցության, որտեղ տնտեսության մեջ տեղի են ունենում նման իրադարձություններ։ Շուկայի համար պայքարը հանգեցնում է պատերազմի։ Բոլոր երկրներում աշխատողները կազմակերպում են համընդհանուր գործադուլ, արդյունքում աշխարհը սահմանափակվում է։ Գերմանիայում սոցիալիստները գալիս են իշխանության գլուխ։ ԱՄՆ-ում հակառակը, ամրանում է օլիգարխների իշխանությունը։ Էռնեստը նրանց իշխանությունն անվանում է Երկաթե կրունկ։
Հուսահատության հասած սնանկացած ֆերմերները կազմակերպում են ապստամբություն։ Ապստամբությունը դաժանորեն ճնշվում է բանակի կողմից, որն այդ ժամանակ դառնում է Երկաթե կրունկի գործիքը։ Մինչդեռ այդ ժամանակ օլիգարխները գնում են արհեստակցական միությունները։ Բարձր որակավորում ունեցող աշխատողների աշխատավարձները բարձրանում են և կրճատվում է աշխատանքային օրը։ Արտոնյալ դիրքեր են զբաղեցնում կապի, տրանսպորտի, մեքենայաշինության, ՌԱՀ-ի աշխատողները։ Նրանց նաև տրամադրում են հարմարավետ բնակարաններ, լավագույն բժշկական ծառայություններ, նրանց երեխաներին` լավագույն դպրոցները։ Միաժամանակ այլ աշխատողների աշխատավարձները իջնում են, երկարում է աշխատանքային օրը, չեղարկվում է պարտադիր կրթությունը։
Էվիսի հայրը անհայտանում է։ Մորխաուզ եպիսկոպոսը ձևացնում է, թե «բուժվել է» և դուրս է գալիս հոգեբուժարանից։ Բոլորից թաքուն նա վաճառում է իր ունեցվածքը և ծախսում է գումարը բարեգործության վրա, որից հետո էլ անհայտանում է և թաքնվում։ Վեպն ավարտվում է 1917 թվականի աշնանը Չիկագոյում տեղի ունեցող ապստամբության ճնշմամբ։ Ինչպես հայտնի է դառնում ձեռագրից, 1932 թվականին ԱՄՆ-ում տեղի է ունենում աշխատավորների երկրորդ խոշոր ապստամբությունը, սակայն այն նույնպես դաժանորեն ճնշվում է։ Էռնեստը ձերբակալվում է և ենթարկվում է մահապատժի, իսկ Էվիսի հետքերը կորչում են։ Նկարագրվող դեպքերից անցել է մոտ 300 տարի, դեռևս բազմաթիվ ապստամբությունների արդյունքում օլիգարխների իշխանությունը չի ընկնում և չի գալիս Մարդկանց եղբայրության սոցիալիստական ժամանակաշրջանը։
Օլիգարխների հետախուզություն խմբագրել
Գործնական մարդկանց մասին վեպերը հորինվել են նաև անցյալում. գործարարների մասին գրել են Բալզակը, Ֆլոբերը և Հյուգոն և, իհարկե, Դոստոևսկին։ Սակայն օլիգարխիայի թեման որպես քաղաքաֆինանսական կոնգլոմերատ առաջին անգամ հնչել է «Երկաթե կրունկում»։ Գիրքն արժանացել է մեծ համբավի։ Այնուամենայնիվ «Երկաթե կրունկը» ճանաչումը ստացել է միայն 1933 թվականին։ Երբ որ Գերմանիայի իշխանության գլուխ եկան նացիստները Հիտլերի գլխավորությամբ, վերլուծաբանները ինչպես Ամերիկայում, այնպես էլ Եվրոպայում, ուշադրություն դարձրեցին այն հանգամանքին, որ որոշ սոցիալական միտումներ, որոնք լիովին արտահայտվել են այդ ժամանակվա իրական եվրոպական քաղաքականության մեջ, կանխատեսված էին վեպում։ Ավելի հանգամանորեն «Երկաթե կրունկի» առավելությունների և թերությունների մասին արտահայտվել է Ջորջ Օրուելը։ 1945 թվականին նա հրատարակել է շարադրանք, որում նա անպայման անդրադարձել է Ջեկ Լոնդոնի վեպին։ Նշելով վեպի ոճական թուլության մասին, Օրուելը միաժամանակ գնահատել է մարգարեական ասույթները, որոնք պարունակվում են վեպում։
|
«Երկաթե կրունկ», անկարևոր գիրքը և նրա մեջ պարունակվող մութ մարգարեական ասույթները չիրականացան… Սակայն որոշ հարաբերություններում նա (Լոնդոնը) ավելի ճիշտ էր, քան մյուս բոլոր նախագուշակները. իր բնավորության հատկանիշների շնորհիվ է, որ նա եղել է լավ հեքիաթասաց և ոչ բավարար չափով հետևողական սոցիալիստ։ | 
|
Իրական ապագայի հետ զուգահեռներ խմբագրել
Վեպում նշված որոշ դեպքեր ունեցել են զուգահեռներ իրականության մեջ տեղի ունեցածի հետ։ Այսպիսով, 13-րդ գլխում պատմվում է ԱՄՆ-ի օլիգարխիայի Գերմանիայի հետ պատերազմելու տասնյակ պատճառները, որի պատճառով 1912 թվականի դեկտեմբերի 4-ին «գերմանական էսկադրան, մոտենալով Գոնոլուլին, խորտակեց երեք ամերիկյան հածանավեր, մաքսային նավեր և ռմբակոծել է քաղաքը։ Հաջորդ օրը Գերմանիան և ԱՄՆ-ն միմյանց հայտարարում են պատերազմ։» Սակայն պատերազմը շատ արագ ճնշվել է գործադուլներ կողմից երկու երկրներում էլ, Ռուսաստանի և Գերմանիայի հեղափոխությունները մասամբ առաջացել են Երկրորդ համաշխարհային պատերազմը չշարունակելու ցանկությունից[1]։ Գլուխ 17-ում նկարագրվում է, թե ինչպես է 1913 թվականին ամերիկյան բուրժուազիան պայթեցնում ԱՄՆ-ի Կոնգրեսի շենքը, մեղքը գցելով սոցիալիստների վրա, որից հետո սկսում է տեռոր նրանց դեմ։
Ծանոթագրություններ խմբագրել
- ↑ Damon Knight, "In the Balance", If, December 1958, p. 114.
 | Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Երկաթե կրունկ (վեպ)» հոդվածին։ |