Երաժշտական իմիտացիա
Իմիտացիա (լատին․՝ imitatio` նմանեցում, նմանակում), պոլիֆոնիկ կառուցվածքում որևէ մեղեդային դարձվածքի (թեմա, մոտիվ և այլն) կրկնությունը մեկ այլ ձայնում։ Առաջին ձայնը կոչվում է սկզբնական, սկսող կամ պրոպոստա (լատ.՝ proposta – առաջարկել), հաջորդը գրեթե միշտ պարունակում է միևնույն մեղեդային գիծը՝ դառնալով նմանակողը կամ ռիսպոստան (լատ.՝ risposta – առարկել, պատասխանել)։ Կրկնվող ձայնի, այսինքն` risposta-ի հանդես գալով նախորդ ձայնը` proposta-ն, չի դադարում, այլ շարունակում է հնչել որպես կոնտրապունկտային ձայն և կոչվում է հակադրություն։
Իմիտացիան պոլիֆոնիկ երաժշտության ամենաբնորոշ արտահայտչամիջոցներից է, որի վրա հիմնված են առավել զարգացած և ինքնուրույն պոլիֆոնիկ ձևերը։ Եթե ձայների քանակը 2-ից ավելի է, ապա նմանակող ձայների քանակը նույնպես աճում է։ Որպեսզի նմանակումը նպաստի պոլիֆոնիկ կերտվածքի ստեղծմանը, անհրաժեշտ է, որ պրոպոստան նմանակող ձայնի մուտքից սկսած շարունակի զարգացած հակադիր մեղեդային շարադրանք՝ զուգակցելով այն իմիտացիայի ձայնին՝ պարզ կոնտրապունկտի կանոններով։ Մեղեդու այսպիսի շարադրանքն անվանում են «հակաշարադրանք»։ Կիրառում են նաև այնպիսի իմիտացիաներ, երբ հակաշարադրանքը բացակայում է։
Տեսակներ խմբագրել
Պոլիֆոնիկ երաժշտական ձևերի կազմավորման համար առավել մեծ նշանակություն ունի կվինտա վեր (կամ վար) կատարվող իմիտացիան (իմիտացիա դոմինանտային տոնայնությամբ), որը կարող է լինել ուղիղ շարժմամբ։ Հնարավոր է նաև, որ նմանակող ձայնը մեղեդին շարադրի տարբերակված, ըստ որի՝ իմիտացիայի յուրաքանչյուր ձև ունի համապատասխան անվանում.
- Ճշգրիտ կամ ուղիղ շարժումով, երբ բացակայում են վերը նշված փոփոխությունները։
- Շրջված կամ հակառակ շարժմամբ (հայելաձև, հայելանման), որի դեպքում պահպանվում է մեղեդու ռիթմը, սակայն ինտոնացիոն քայլերը կատարվում են հակառակ ուղղությամբ՝ վերընթացները՝ վարընթաց, և հակառակը (ինչպես հայելու արտացոլումը),
- Մեծացումով իմիտացիա, երբ մեղեդին ձայնում շարադրվում է ուղիղ շարժմամբ առավել մեծ տևողություններով, սովորաբար՝ 2 (կրկնակի մեծացում), հազվադեպ՝ 4 անգամ,
- Փոքրացումով իմիտացիա երբ մեղեդին շարադրվում է ուղիղ շարժմամբ՝ առավել փոքր տևողություններով, սովորաբար՝ 2 (կրկնակի փոքրացում), հազվադեպ՝ 4 անգամ,
- Ետդարձ կամ խեցգետնաքայլ իմիտացիա, երբ իմիտացիայի մեղեդին ձայնում շարադրվում է վերջից դեպի սկիզբ՝ պահպանելով ինտոնացիոն բոլոր քայլերը և ռիթմը,
- Ռիթմիկ իմիտացիա, երբ ձայնում փոփոխվում է միայն մեղեդու ռիթմը, իսկ ինտերվալային քայլերը մեծ մասամբ չեն պահպանվում,
- Կոմբինացված կամ խառն իմիտացիայի դեպքում միաժամանակ հանդիպում են իմիտացիայիի ձևերից մի քանիսը։ Ձայնում մեղեդին շարադրվում է ուղիղ շարժմամբ, որի ժամանակ միավորվում են շրջվող և մեծացումով կամ փոքրացումով կամ խեցգետնաքայլ շրջվող ու մեծացումով և այլ իմիտացիաներ։
- Ազատ իմիտացիա. երբ ձայնում մեղեդու ինտերվալային քայլերը ենթարկվում են որոշ փոփոխման,
- Նմանակման ազատ ձևերից է տոնայնական իմիտացիան (տոնալ). կվինտա վեր (կամ վար) իմիտացիայի ձայնում կատարվում են որոշակի փոփոխություններ։
- Ստրետտային իմիտացիան սկսվում է մինչ մեղեդու ավարտը (այսինքն՝ ավելի շուտ, քան սովորական իմիտացիան, որն սկսվում է մեղեդու ավարտից անմիջապես հետո կամ քիչ անց)։
Իմիտացիաները կարող են լինել նաև կրկնակի, երբ կրկնվում են միաժամանակ հնչող երկու տարբեր մեղեդիներ (եռակի և քառակի իմիտացիաները հազվադեպ են)։
Իմիտացիան՝ որպես էպիզոդիկ միջոց, հաճախ օգտագործվում է նաև հոմոֆոնիկ երաժշտության մեջ։
Անընդհատ իմիտացիայի ձևով է կազմավորվում երաժշտական այն ժանրը, որ կոչվում կանոն։
Պատմություն խմբագրել
Իմիտացիան, ամենայն հավանականությամբ, ունի ժողովրդական ծագում. «շատ վաղ ժամանակներում մարդիկ գիտեին, թե ինչպես երգել խիստ կանոնով» (Ռոման Գրուբեր)[2]։ Իմիտացիաները մինչ օրս հանդիպում են մի շարք ավանդույթների բանահյուսական (բազմաձայն) երաժշտության մեջ[3]։
Պրոֆեսիոնալ երաժշտության մեջ ի սկզբանե կրկնությունը միայն ձայների փոխանակում էր (Օրգանում, Նոտր Դամ դպրոց)։ Իմիտացիան իր ամենաբարձր գագաթնակետին հասել է 15-16-րդ դարերի Նիդեռլանդական (Ֆրանկո-ֆլամանդական) դպրոցի բազմաձայնության մեջ (Գիյոմ Դյուֆայի, Յոհաննես Օկեգեմ, Ժոսկեն Դեպրե, Օրլանդո դի Լասսո), Ջովաննի Պիեռլուիջի Պալեստրինայի և իտալացի այլ կոմպոզիտորների ստեղծագործություններում։ Բարոկկոյի դարաշրջանում իմիտացիան դարձել է պոլիֆոնիայի առաջատար տեխնիկան, դրա վրա հիմնված է ֆուգայի ձևը (հատկապես վառ է Յ. Ս. Բախի արվեստում), ինչպես նաև հետագա դարաշրջաններում՝ մինչև այսօր։ Իմիտացիան օգտագործվում է ոչ միայն պոլիֆոնիկ երաժշտության մեջ, այլև հոմոֆոն-ներդաշնակ, որպես ներդաշնակության ձայների մեղեդայնացման միջոց, ռոմանսների և այլ սոլո պիեսների նվագակցությամբ, անսամբլային և նվագախմբային երաժշտության մեջ։
Ծանոթագրություններ խմբագրել
- ↑ Bruce Benward; Marilyn Saker (May 2008). Music in theory and practice. էջ 300. ISBN 978-0-07-310188-0.
- ↑ В. В. Протопопов. Полифония Արխիվացված 2015-03-16 Wayback Machine. // Музыкальная энциклопедия.
- ↑ Фраёнов В.П. Имитация // БРЭ. Т. 11. М., 2008, с. 131.
Գրականություն խմբագրել
- Ն. Վ. Դերոյան, «Երաժշտական ստեղծագործության վերլուծություն», Երևան, 1985։
- Дубравская Т.Н. Музыка эпохи Возрождения. XVI в.// История полифонии, М., 1996. Вып.2б
- Евдокимова Ю.К. Многоголосие Средневековья. X-XIV вв. // История полифонии, М.1983, Вып.1
- Евдокимова Ю.К. Музыка эпохи Возрождения. XV в.// История полифонии, М., 1989. Вып.2а.
Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատված վերցված է «Հայ երաժշտության հանրագիտարանից», որի նյութերը թողարկված են՝ Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) թույլատրագրի ներքո։ 
|
 | Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Երաժշտական իմիտացիա» հոդվածին։ |